Romano
09-17-2017, 17:34
Ở tuổi già không ai là có thể tránh được khỏi bệnh tật và NSND Đàm Liên cũng vậy. Thế nhưng với nghệ thuật Tuồng th́ bà vẫn c̣n nhiều trăn trở cho tới tận bây giờ. Cái lo của bà cũng chính là cái lo của cả XH khi nghệ thuật Tuồng đang ngày càng đi xuống.Gặp Nghệ sĩ Nhân dân (viết tắt: NSND) Đàm Liên tại tư gia của bà vào buổi sáng chớm thu. Bà ăn vận giản dị, với chiếc áo màu vàng điểm xuyết hoa. Ở tuổi 72 lại mắc bệnh suy thận hơn bốn năm qua, gương mặt bà có phần mệt mỏi, cử chỉ không c̣n nhanh nhẹn. Thế nhưng, thần thái của một nghệ sĩ tuồng vẫn toát ra từ đôi mắt tinh anh, từ giọng nói sang sảng.
Kể từ ngày chồng mất, suốt 25 năm qua, bà sống cùng con gái duy nhất và hai cháu trai trong ngôi nhà nằm sâu giữa ngơ nhỏ thuộc phố Chùa Hà, Cầu Giấy, Hà Nội. Ở vậy nuôi con, NSND Đàm Liên không đi bước nữa v́ cái t́nh với người chồng quá cố. Nhắc đến kỷ niệm với “người đàn ông của cuộc đời”, đôi mắt bà rưng rưng. Khoảng thời gian sau khi ông mất, bà kể nhiều đêm không ngủ được v́ nhớ.
“Hồi ấy, con gái đi lấy chồng không sống cùng, chỉ c̣n lại một ḿnh tôi trong căn nhà. Tôi cảm thấy trống vắng v́ mỗi khi đi diễn về sẽ không c̣n được ông ra cổng đón nữa”, nghệ sĩ thổ lộ. Sau này, con gái và các cháu bà chuyển về sống cùng, nhà mới bớt hiu quạnh.Suốt bốn năm qua, có đôi lần sức khỏe của bà rơi vào t́nh trạng nguy hiểm v́ căn bệnh suy thận. Đều đặn mỗi tuần ba lần, con gái đưa bà đến bệnh viện để truyền thuốc. Do ven khó lấy, các bác sĩ phải đặt một đoạn ống dẫn bên trong cánh tay trái của bà. Bà kể có nhiều đêm thức trắng v́ phải đánh vật với cơn đau tay tê buốt. Thực đơn trong mỗi bữa ăn hàng ngày của bà bây giờ chiếm phần lớn là “món thuốc”. Cơm bà ăn rất ít và cơ thể luôn trong trạng thái khát nước.
Vắng bóng sân khấu đă hơn chục năm nay, sức khỏe yếu nên NSND Đàm Liên cũng chẳng mấy khi ra ngoài để hàn huyên, chuyện tṛ với những đồng niên. Bà bảo không v́ thế mà chẳng có ai đến chơi với ḿnh, trái lại, có nhiều hôm gian pḥng khách của bà chật kín bạn bè, học tṛ, người hâm mộ tới thăm. Nghệ sĩ kể có lần sau khi bà trở về từ bệnh viện, nhiều đoàn khách nước ngoài tập trung trước nhà ngỏ ư muốn vào xem bà múa tuồng. Chiều ḷng khách phương xa, bà diễn lại trích đoạn ngắn trong vở Hồ Nguyệt Cô hóa cáo. Và gian pḥng khách đă trở thành sân khấu thứ hai của NSND Đàm Liên.
Pḥng rộng chừng 20 mét vuông, treo những bức h́nh Đàm Liên trong gần 50 năm gắn với nghiệp sân khấu. Mỗi bức h́nh là một vai diễn. Đó là Đàm Liên biến hóa trong vở Ông già cơng vợ đi xem hội, một vị tướng bà quyền uy ngạo nghễ trong Trưng nữ vương cho đến cô Xúy Vân dại khờ điên loạn trong Xúy Vân giả dại.
Điều ngạc nhiên là không một tấm huy chương nào được bà trưng ra tại gian pḥng ấy. Bà kiệm lời trong những câu hỏi về giải thưởng, bằng khen thi đua: “Ở độ tuổi này khi nh́n lại, cuộc đời tôi là cuộc đời của công chúng. Tôi đă được sống trọn vẹn với t́nh yêu lớn nhất của ḿnh. Tôi có rất nhiều tấm huy chương nhưng t́nh cảm của khán giả c̣n vô giá hơn”.Cuộc tṛ chuyện nhiều lần phải dừng lại để NSND Đàm Liên lấy lại hơi. Biến chứng của căn bệnh khiến huyết áp của bà thường xuyên ở mức cao. Mỗi lần chuyển ḿnh, bà chau mày xuưt xoa v́ vài vết tiêm c̣n sưng tấy cồm cộm trên cánh tay.
Nhấp chén nước rồi hắng giọng, bà rôm rả nhớ về dấu ấn của những vai diễn đă thành danh trên sân khấu. Trong phút cao hứng, đôi tay thon nhỏ của NSND Đàm Liên lại nhịp nhàng vỗ nhẹ vào đùi giống như tạo nhịp phách khi hát tuồng. Đôi lông mày nhướn cao khi kể đến những vai diễn trong nghề.
Nói về vở Ông già cơng vợ đi xem hội, NSND bộc bạch: “Từ một kịch bản thô sơ, tôi là người đă phải thêm rất nhiều lời vào vai diễn. Hồi đó làm ǵ có vai mẫu mà diễn và không có một ai dạy tôi một động tác nào cả”. Khi tập diễn vở tuồng dân gian này, bà gặp rất nhiều khó khăn v́ vai diễn đ̣i hỏi sự biến hóa linh hoạt: khi th́ ở trong trạng thái của một ông lăo 70 tuổi, khi lại hóa thân thành một cô gái tuổi 17 trẻ trung, lảnh lót.Về những năm tháng sôi nổi trên sân khấu, bà Đàm Liên nhớ nhất chuyến lưu diễn tại Paris (Pháp) năm 1984. Mỗi lần xuất hiện trên sân khấu, bà đều đảm nhiệm liên tiếp hai vở diễn Ông già cơng vợ đi xem hội và Hồ Nguyệt Cô hóa cáo. Bà nhớ có đêm, chương tŕnh chật kín khán giả quốc tế, họ đứng vỗ tay tán thưởng không ngừng. “Rất nhiều lần khán giả bật khóc trước cảnh ngộ của Hồ Nguyệt Cô. Mỗi lần Đàm Liên xuất hiện trên sân khấu, người xem tuồng không xem qua con mắt mà xem bằng cả trái tim”, bà chia sẻ.
NSND luôn canh cánh nỗi niềm về giá trị văn hóa truyền thống đang ngày càng mai một.
Giữa phút trải ḷng về nghề, giọng nghệ sĩ trầm xuống khi nhắc lại câu nghe từ miệng nhiều người: “Tuồng th́ ai xem”. Bà buồn v́ nhiều nghệ sĩ trẻ ngày nay diễn tuồng mà không hiểu hết về các tích truyện cổ. Bà phê b́nh lối diễn rập khuôn, không sáng tạo khiến cho vở diễn ngày càng nhàm chán. Bà kể từng lấy tên của Đào Tấn - ông tổ sân khấu tuồng - để làm phép thử với người trẻ. "Tôi nhận được câu trả lời: 'Đường Đào Tấn th́ biết chứ chúng cháu chẳng biết Đào Tấn là ai cả' ", giọng bà bùi ngùi.
Trăn trở thế nên hiện tại, NSND Đàm Liên vẫn thi thoảng ghé Nhà hát Tuồng Việt Nam để lên lớp chỉ bảo, thị phạm những động tác, cách múa, truyền tinh thần tuồng cho lớp nghệ sĩ trẻ. Bà nói: “Tôi mong muốn thế hệ kế cận có tri thức sâu sắc về nghề ḿnh đang theo đuổi, truyền đạt kinh nghiệm cho các em. Cốt lơi là để các em nắm chắc, hiểu biết đầy đủ tinh thần tuồng cổ, diễn phải ra chất của tuồng. Một đất nước văn minh phải có một nền văn hóa mang bản sắc dân tộc. Câu nói đó vẫn luôn gợi trong trí óc tôi phải giữ ǵn và bảo vệ nghệ thuật nước nhà”.
NSND Đàm Liên cũng tự hào khi nh́n vào thế hệ bà đào tạo nay đă thành đạt như NSND Hương Thơm, NSND Minh Gái, NSND Xuân Quư hay NSƯT Kiều Oanh. Khi khoe thành tích học tṛ đă đạt được, giọng bà đầy phấn khởi và mắt lấp lánh niềm tự hào.
Kể từ ngày chồng mất, suốt 25 năm qua, bà sống cùng con gái duy nhất và hai cháu trai trong ngôi nhà nằm sâu giữa ngơ nhỏ thuộc phố Chùa Hà, Cầu Giấy, Hà Nội. Ở vậy nuôi con, NSND Đàm Liên không đi bước nữa v́ cái t́nh với người chồng quá cố. Nhắc đến kỷ niệm với “người đàn ông của cuộc đời”, đôi mắt bà rưng rưng. Khoảng thời gian sau khi ông mất, bà kể nhiều đêm không ngủ được v́ nhớ.
“Hồi ấy, con gái đi lấy chồng không sống cùng, chỉ c̣n lại một ḿnh tôi trong căn nhà. Tôi cảm thấy trống vắng v́ mỗi khi đi diễn về sẽ không c̣n được ông ra cổng đón nữa”, nghệ sĩ thổ lộ. Sau này, con gái và các cháu bà chuyển về sống cùng, nhà mới bớt hiu quạnh.Suốt bốn năm qua, có đôi lần sức khỏe của bà rơi vào t́nh trạng nguy hiểm v́ căn bệnh suy thận. Đều đặn mỗi tuần ba lần, con gái đưa bà đến bệnh viện để truyền thuốc. Do ven khó lấy, các bác sĩ phải đặt một đoạn ống dẫn bên trong cánh tay trái của bà. Bà kể có nhiều đêm thức trắng v́ phải đánh vật với cơn đau tay tê buốt. Thực đơn trong mỗi bữa ăn hàng ngày của bà bây giờ chiếm phần lớn là “món thuốc”. Cơm bà ăn rất ít và cơ thể luôn trong trạng thái khát nước.
Vắng bóng sân khấu đă hơn chục năm nay, sức khỏe yếu nên NSND Đàm Liên cũng chẳng mấy khi ra ngoài để hàn huyên, chuyện tṛ với những đồng niên. Bà bảo không v́ thế mà chẳng có ai đến chơi với ḿnh, trái lại, có nhiều hôm gian pḥng khách của bà chật kín bạn bè, học tṛ, người hâm mộ tới thăm. Nghệ sĩ kể có lần sau khi bà trở về từ bệnh viện, nhiều đoàn khách nước ngoài tập trung trước nhà ngỏ ư muốn vào xem bà múa tuồng. Chiều ḷng khách phương xa, bà diễn lại trích đoạn ngắn trong vở Hồ Nguyệt Cô hóa cáo. Và gian pḥng khách đă trở thành sân khấu thứ hai của NSND Đàm Liên.
Pḥng rộng chừng 20 mét vuông, treo những bức h́nh Đàm Liên trong gần 50 năm gắn với nghiệp sân khấu. Mỗi bức h́nh là một vai diễn. Đó là Đàm Liên biến hóa trong vở Ông già cơng vợ đi xem hội, một vị tướng bà quyền uy ngạo nghễ trong Trưng nữ vương cho đến cô Xúy Vân dại khờ điên loạn trong Xúy Vân giả dại.
Điều ngạc nhiên là không một tấm huy chương nào được bà trưng ra tại gian pḥng ấy. Bà kiệm lời trong những câu hỏi về giải thưởng, bằng khen thi đua: “Ở độ tuổi này khi nh́n lại, cuộc đời tôi là cuộc đời của công chúng. Tôi đă được sống trọn vẹn với t́nh yêu lớn nhất của ḿnh. Tôi có rất nhiều tấm huy chương nhưng t́nh cảm của khán giả c̣n vô giá hơn”.Cuộc tṛ chuyện nhiều lần phải dừng lại để NSND Đàm Liên lấy lại hơi. Biến chứng của căn bệnh khiến huyết áp của bà thường xuyên ở mức cao. Mỗi lần chuyển ḿnh, bà chau mày xuưt xoa v́ vài vết tiêm c̣n sưng tấy cồm cộm trên cánh tay.
Nhấp chén nước rồi hắng giọng, bà rôm rả nhớ về dấu ấn của những vai diễn đă thành danh trên sân khấu. Trong phút cao hứng, đôi tay thon nhỏ của NSND Đàm Liên lại nhịp nhàng vỗ nhẹ vào đùi giống như tạo nhịp phách khi hát tuồng. Đôi lông mày nhướn cao khi kể đến những vai diễn trong nghề.
Nói về vở Ông già cơng vợ đi xem hội, NSND bộc bạch: “Từ một kịch bản thô sơ, tôi là người đă phải thêm rất nhiều lời vào vai diễn. Hồi đó làm ǵ có vai mẫu mà diễn và không có một ai dạy tôi một động tác nào cả”. Khi tập diễn vở tuồng dân gian này, bà gặp rất nhiều khó khăn v́ vai diễn đ̣i hỏi sự biến hóa linh hoạt: khi th́ ở trong trạng thái của một ông lăo 70 tuổi, khi lại hóa thân thành một cô gái tuổi 17 trẻ trung, lảnh lót.Về những năm tháng sôi nổi trên sân khấu, bà Đàm Liên nhớ nhất chuyến lưu diễn tại Paris (Pháp) năm 1984. Mỗi lần xuất hiện trên sân khấu, bà đều đảm nhiệm liên tiếp hai vở diễn Ông già cơng vợ đi xem hội và Hồ Nguyệt Cô hóa cáo. Bà nhớ có đêm, chương tŕnh chật kín khán giả quốc tế, họ đứng vỗ tay tán thưởng không ngừng. “Rất nhiều lần khán giả bật khóc trước cảnh ngộ của Hồ Nguyệt Cô. Mỗi lần Đàm Liên xuất hiện trên sân khấu, người xem tuồng không xem qua con mắt mà xem bằng cả trái tim”, bà chia sẻ.
NSND luôn canh cánh nỗi niềm về giá trị văn hóa truyền thống đang ngày càng mai một.
Giữa phút trải ḷng về nghề, giọng nghệ sĩ trầm xuống khi nhắc lại câu nghe từ miệng nhiều người: “Tuồng th́ ai xem”. Bà buồn v́ nhiều nghệ sĩ trẻ ngày nay diễn tuồng mà không hiểu hết về các tích truyện cổ. Bà phê b́nh lối diễn rập khuôn, không sáng tạo khiến cho vở diễn ngày càng nhàm chán. Bà kể từng lấy tên của Đào Tấn - ông tổ sân khấu tuồng - để làm phép thử với người trẻ. "Tôi nhận được câu trả lời: 'Đường Đào Tấn th́ biết chứ chúng cháu chẳng biết Đào Tấn là ai cả' ", giọng bà bùi ngùi.
Trăn trở thế nên hiện tại, NSND Đàm Liên vẫn thi thoảng ghé Nhà hát Tuồng Việt Nam để lên lớp chỉ bảo, thị phạm những động tác, cách múa, truyền tinh thần tuồng cho lớp nghệ sĩ trẻ. Bà nói: “Tôi mong muốn thế hệ kế cận có tri thức sâu sắc về nghề ḿnh đang theo đuổi, truyền đạt kinh nghiệm cho các em. Cốt lơi là để các em nắm chắc, hiểu biết đầy đủ tinh thần tuồng cổ, diễn phải ra chất của tuồng. Một đất nước văn minh phải có một nền văn hóa mang bản sắc dân tộc. Câu nói đó vẫn luôn gợi trong trí óc tôi phải giữ ǵn và bảo vệ nghệ thuật nước nhà”.
NSND Đàm Liên cũng tự hào khi nh́n vào thế hệ bà đào tạo nay đă thành đạt như NSND Hương Thơm, NSND Minh Gái, NSND Xuân Quư hay NSƯT Kiều Oanh. Khi khoe thành tích học tṛ đă đạt được, giọng bà đầy phấn khởi và mắt lấp lánh niềm tự hào.