Hanna
05-31-2018, 10:55
VBF-Nhạc sĩ Tuấn Khanh là người ở Hà Nội. Ông theo âm nhạc nên đă di cư vào Nam, rồi qua Mỹ. Ông từng xuất thân là ca sĩ, không phải nhạc sĩ.
Nhạc sĩ Tuấn Khanh năm nay đă vào tuổi 85. Sinh kế chính của gia đ́nh ông là quán phở mang tên một ca khúc cũng nổi tiếng của ông "Hoa xoan bên thềm cũ"
Trong không khí văn nghệ cởi mở của ngày hôm nay, việc t́m hiểu những đóng góp thuần túy âm nhạc của các nhạc sĩ Sài G̣n trước năm 1975 là cần làm. Mùa hè năm ngoái, khi được tin Hà Nội sẽ tổ chức đêm nhạc Vũ Thành An, tôi thầm hỏi vậy sau đó là ai? Tôi liền nghĩ đến Tuấn Khanh. Nhưng làm sao t́m hiểu được về người nhạc sĩ này nhỉ? Song đúng là duyên trời. Chuyện tưởng như "không thể" đă biến thành "có thể".
Nhân chuyến sang Mỹ dự lễ kỷ niệm và Festival Thơ - Nhạc qua 30 năm thành lập Trung tâm William Joiner (thuộc Đại học Massachusetts) tại Boston (Mỹ), sau một tuần tham dự, tôi bay về Los Angeles và được người bạn vong niên là anh Bùi Xuân Hiến đón về Quận Cam. Trong câu chuyện về những văn nghệ sĩ Sài G̣n đang cư trú ở đây, anh Hiến nhắc đến Tuấn Khanh. Tôi thấy trúng ư ḿnh quá nên yêu cầu anh Hiến bố trí gặp người nhạc sĩ của "Chiếc lá cuối cùng".
Xuất thân là ca sĩ
Một sáng đẹp trời ở Quận Cam, anh Bùi Xuân Hiến đưa tôi đến nhà nhạc sĩ Tuấn Khanh, sau khi ăn sáng ở quán phở "Hoa xoan bên thềm cũ" của gia đ́nh nhạc sĩ. Nhà Tuấn Khanh ở một nơi xa Phúc - Lộc - Thọ của Little Sài G̣n. Ở cửa nhà ông bên cạnh là cây xương rồng đất Mỹ khổng lồ. Cửa mở ra là nụ cười hiền của ông đón chúng tôi. Nh́n ông ở tuổi 85 mầm mập, thâm thấp, không ai nghĩ chàng nhạc sĩ Tuấn Khanh đă từng có một thanh xuân đẹp trai như mộng. Khi ông đưa tôi xem bức ảnh thời trai tráng, thật không ngờ ông điển trai đến thế!
http://intermati.com/forum/attachment.php?attac hmentid=1226499&stc=1&d=1527763920
Tác giả (trái) và nhạc sĩ Tuấn Khanh tại nhà riêng của ông ở Mỹ. (Ảnh do tác giả cung cấp)
Tuấn Khanh tên khai sinh là Trần Trọng Ngọc. Ông sinh ngày 10-12-1933 tại Nam Định. Vào năm 1950, gia đ́nh ông về Hà Nội. Lúc ấy, Tuấn Khanh đă 17 tuổi. Mê âm nhạc từ nhỏ, Tuấn Khanh được người anh cả là Trần Trọng Tuấn dạy chơi violin. Sau đó, học thầy Nguyễn Văn Diệp (vốn là học sinh trường "Pháp quốc Viễn đông âm nhạc viện" từ năm 1927). Từ thầy Diệp, Tuấn Khanh lại được học thầy người Pháp tên là De Haut. Khi thầy về Pháp th́ Tuấn Khanh lại được giới thiệu học thầy Rits. Tuy học violin nhưng Tuấn Khanh lại có cả giọng hát bẩm sinh khá hay. Nhân kỳ thi giọng hát hay do Đài Pháp - Á tổ chức năm 1953, Tuấn Khanh (khi ấy vẫn tên là Trần Trọng Ngọc hay Trần Ngọc) đă đăng kư thi và đoạt giải nh́ sau nữ ca sĩ Thanh Hằng (sau này là ca sĩ Lệ Hằng), "Tà áo xanh" của Đoàn Chuẩn và cũng là người tạo cảm hứng để Đoàn Chuẩn viết "Chiếc lá cuối cùng" của ông.
Câu chuyện đoạt á quân mà không phải là quán quân cuộc thi này được nhạc sĩ Tuấn Khanh kể lại như một chuyện vui mà ông mang theo suốt cuộc đời: "Tôi đâu ngờ vẻ đẹp của Thanh Hằng chỉ có ḿnh mê. Hóa ra ông bạn Tu My - tác giả bài "Tan tác" nổi tiếng cũng mê. Tu My muốn chiều mỹ nhân nên hại tôi. Anh ta lên pḥng âm thanh, lén kéo chân chiếc đèn điện từ ở tầng công suất vừa phải lên một chút khi tôi hát. Việc đó gây ra tiếng rè bất chợt. Vậy là tôi bị chấm điểm kém v́ giám khảo nghe không rơ. Chánh chủ khảo cuộc thi là nhạc sĩ Thẩm Oánh, khi tôi vào Sài G̣n hát ở Đài Phát thanh Sài G̣n, ông ấy đă gặp tôi xin lỗi".
Điều ít biết về tác giả "Chiếc lá cuối cùng" là trong gia đ́nh ông, ngoài ông làm nghề âm nhạc, c̣n có cô em út Diệu Thúy. Diệu Thúy đă là giọng đơn ca nổi tiếng từ thời niên thiếu khi cô hát ca khúc thiếu nhi "Lúa thu" của nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát. Khi trưởng thành, học thanh nhạc rất giỏi và trở thành giảng viên thanh nhạc Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam).
Viết nhạc là duyên nghiệp
Sau Hiệp định Genève, có nhiều người Hà Nội di cư vào Sài G̣n. Mỗi người đều có một lư do riêng. Với Tuấn Khanh, lư do rất đơn giản: mê học violin thầy Rits nên theo thầy vào Sài G̣n. Ở Sài G̣n, vừa học violin, Tuấn Khanh vừa đi hát để có tiền sinh sống và học tập. Với cái mác ca sĩ á quân cuộc thi Đài Pháp - Á, Tuấn Khanh kiếm đủ tiền để vừa sinh sống vừa học violin. Ở Sài G̣n dạo đó, ngoài các nhạc sĩ đă thành danh từ trước, nhiều nhạc sĩ trẻ xuất hiện. Nhờ thân quen với nhạc sĩ Y Vân, đồng niên (cùng sinh năm 1933), Tuấn Khanh được Y Vân vận động viết ca khúc. "Nói thật với chú, khi một ḿnh bơ vơ ở đất Sài thành, tôi nhớ nhà lắm. Y Vân khuyến khích tôi nên viết ca khúc. Vậy là tôi đem nỗi nhớ ra để trang trải cảm xúc vào giai điệu. Cũng may, khi ấy tôi tham gia một ban nhạc ủng hộ các nhạc công nào có tác phẩm mới. Bài nào viết ra cũng được biểu diễn vài lần nên nhiều người nghe được. Họ thích là ḿnh thành công rồi" - nhạc sĩ Tuấn Khanh nhớ lại.
Từ đó, Sài G̣n bắt đầu xuất hiện nhạc sĩ Tuấn Khanh. Để viết nhạc, phải có bút danh. Sở dĩ Trần Trọng Ngọc lấy tên là Tuấn Khanh, theo ông, v́ nỗi nhớ người anh cả Trần Trọng Tuấn và cậu con trai của anh Tuấn là Trần Trọng Khanh. Tuấn Khanh ghép lại tên anh Tuấn và cháu Khanh. Tuấn Khanh đă trở thành một trong những nhạc sĩ thuộc trang lứa các nhạc sĩ đầu tiên xuất hiện ở Sài G̣n sau Hiệp định Genève. Tuấn Khanh cứ viết đều đều như thế cho đến khi viết ra "Chiếc lá cuối cùng".
Muốn được đêm nhạc ở quê nhà
Tuấn Khanh năm nay đă vào tuổi 85. Sinh kế chính của gia đ́nh ông là quán phở mang tên một ca khúc cũng nổi tiếng của ông "Hoa xoan bên thềm cũ". Mấy năm nay, ông viết nhiều ca khúc về thiền, về Phật giáo.
Tôi hỏi bây giờ nhiều nhạc sĩ hải ngoại đă được giới thiệu trong nước, anh có muốn như thế không? Tuấn Khanh nói: "Muốn lắm chứ! Song cũng phải xem sức khỏe của tôi ra sao, không biết có về nổi không?".
Trong dự định của ḿnh, Công ty Vàng son một thuở tại Hà Nội hồi năm 2018 muốn giới thiệu thêm một số tác giả của ḍng "nhạc xưa", trong đó có Tuấn Khanh. Chắc chắn trong chương tŕnh này, "Chiếc lá cuối cùng" sẽ là cái đinh vững chăi treo tên Tuấn Khanh vào lịch sử tân nhạc Việt Nam.
Cô gái tuổi 13 và "Chiếc lá cuối cùng"
Đoàn Chuẩn viết "Lá đổ muôn chiều" rồi "Chiếc lá cuối cùng" dành tặng cho "Người t́nh áo xanh" ngày nàng cưới chồng. Tuấn Khanh th́ viết "Chiếc lá cuối cùng" dành tặng cho người t́nh mà ḿnh chợt nhớ nhung trong chính ngày cưới của ḿnh.
Ngọn nguồn của ca khúc được ông kể thật đặc biệt. Chuyện t́nh của Tuấn Khanh với cô gái 13 tuổi là chuyện t́nh bảng lảng như chuyện t́nh tưởng tượng giữa Hàn Mặc Tử với Thương Thương để rồi sinh ra những câu thơ bất hủ. C̣n ở Tuấn Khanh với cô bé này là sinh ra ca khúc "Chiếc lá cuối cùng".
Cô gái 13 tuổi ngây thơ, trinh trắng là học tṛ thanh nhạc của Tuấn Khanh trong thời gian dài đă ám ảnh thầy. Ngày cưới của ḿnh mà thầy không vui, chỉ thấy bâng khuâng, thẫn thờ, ngơ ngác như kẻ mộng du. Ở bên vợ mới cưới mà ḷng cứ ngoái về h́nh bóng bé nhỏ thân thương. Chính lúc ấy, chàng nhận ra ḿnh đă yêu cô gái ấy tận đáy ḷng bằng t́nh yêu Platonique - t́nh yêu tâm hồn không xác thịt.
Với Tuấn Khanh, đấy là một đêm cô đơn nhưng sao thấy trôi đi rất nhanh. Trạng thái đó khiến kẻ mộng du là nhạc sĩ phải đặt câu hỏi nghi vấn ngay câu hát mở đầu: "Đêm qua chưa? Mà trời sao vội sáng - Một đàn chim cánh nhỏ chở mùa sang". H́nh ảnh thật xi-nê! Tâm trạng của kẻ si t́nh như tâm trạng thiên nhiên lúc vào thu, lá bắt đầu rơi rụng: "Chiều vào thu tiễn em sầu lạnh giá - Lá trên cành từng chiếc cuốn bay xa".
"Chiếc lá cuối cùng" chuyển sang đoạn phát triển độc đáo và bất ngờ bởi bước lùi của giai điệu như sự nén chặt - rồi tập trung trong sôi réo của đau đớn: "Mộng về một đêm trăng thanh - Em th́ thầm ngày đó thương anh". Sự sôi réo trào tuôn như ḍng nước mắt không sao ḱm nén, cứ cuốn phăng phăng như một cơn lũ lớn: "Thuyền về một đêm trăng thanh - Say mộng vàng đậu bến sông xanh - Mộng tàn tạ đêm trăng sao - Sao ngậm ngùi từng chiếc lấp lánh…".
Cơn lũ này chạy ngược thời gian về dĩ văng với một thứ ánh sáng mờ ảo của đêm trăng sao chiếu qua màn sương giá của bi kịch. Âm nhạc lại quay về giai điệu đầu của h́nh thức ba đoạn đơn rất đặc trưng cho âm nhạc Sài G̣n trước 1975. Lại một câu hỏi được đặt ra: "Xa nhau chưa? Mà ḷng nghe quạnh vắng - Đường thênh thang gió lộng một ḿnh ta - Rượu cạn ly uống say ḷng c̣n giá - Lá trên cành một chiếc cuốn bay xa".
Đến bây giờ, giọng hát thể hiện "Chiếc lá cuối cùng" mà Tuấn Khanh c̣n lưu giữ được là Sĩ Phú. Gần đây, trong một chương tŕnh giới thiệu Tuấn Khanh và Từ Công Phụng của "Thúy Nga Paris", ca sĩ Trần Thu Hà đă hát rất điệu nghệ "Chiếc lá cuối cùng". "Chiếc lá cuối cùng" có trong giáo tŕnh thanh nhạc chính quy của học sinh, sinh viên trường nhạc nhiều năm nay.
Nhạc sĩ Tuấn Khanh năm nay đă vào tuổi 85. Sinh kế chính của gia đ́nh ông là quán phở mang tên một ca khúc cũng nổi tiếng của ông "Hoa xoan bên thềm cũ"
Trong không khí văn nghệ cởi mở của ngày hôm nay, việc t́m hiểu những đóng góp thuần túy âm nhạc của các nhạc sĩ Sài G̣n trước năm 1975 là cần làm. Mùa hè năm ngoái, khi được tin Hà Nội sẽ tổ chức đêm nhạc Vũ Thành An, tôi thầm hỏi vậy sau đó là ai? Tôi liền nghĩ đến Tuấn Khanh. Nhưng làm sao t́m hiểu được về người nhạc sĩ này nhỉ? Song đúng là duyên trời. Chuyện tưởng như "không thể" đă biến thành "có thể".
Nhân chuyến sang Mỹ dự lễ kỷ niệm và Festival Thơ - Nhạc qua 30 năm thành lập Trung tâm William Joiner (thuộc Đại học Massachusetts) tại Boston (Mỹ), sau một tuần tham dự, tôi bay về Los Angeles và được người bạn vong niên là anh Bùi Xuân Hiến đón về Quận Cam. Trong câu chuyện về những văn nghệ sĩ Sài G̣n đang cư trú ở đây, anh Hiến nhắc đến Tuấn Khanh. Tôi thấy trúng ư ḿnh quá nên yêu cầu anh Hiến bố trí gặp người nhạc sĩ của "Chiếc lá cuối cùng".
Xuất thân là ca sĩ
Một sáng đẹp trời ở Quận Cam, anh Bùi Xuân Hiến đưa tôi đến nhà nhạc sĩ Tuấn Khanh, sau khi ăn sáng ở quán phở "Hoa xoan bên thềm cũ" của gia đ́nh nhạc sĩ. Nhà Tuấn Khanh ở một nơi xa Phúc - Lộc - Thọ của Little Sài G̣n. Ở cửa nhà ông bên cạnh là cây xương rồng đất Mỹ khổng lồ. Cửa mở ra là nụ cười hiền của ông đón chúng tôi. Nh́n ông ở tuổi 85 mầm mập, thâm thấp, không ai nghĩ chàng nhạc sĩ Tuấn Khanh đă từng có một thanh xuân đẹp trai như mộng. Khi ông đưa tôi xem bức ảnh thời trai tráng, thật không ngờ ông điển trai đến thế!
http://intermati.com/forum/attachment.php?attac hmentid=1226499&stc=1&d=1527763920
Tác giả (trái) và nhạc sĩ Tuấn Khanh tại nhà riêng của ông ở Mỹ. (Ảnh do tác giả cung cấp)
Tuấn Khanh tên khai sinh là Trần Trọng Ngọc. Ông sinh ngày 10-12-1933 tại Nam Định. Vào năm 1950, gia đ́nh ông về Hà Nội. Lúc ấy, Tuấn Khanh đă 17 tuổi. Mê âm nhạc từ nhỏ, Tuấn Khanh được người anh cả là Trần Trọng Tuấn dạy chơi violin. Sau đó, học thầy Nguyễn Văn Diệp (vốn là học sinh trường "Pháp quốc Viễn đông âm nhạc viện" từ năm 1927). Từ thầy Diệp, Tuấn Khanh lại được học thầy người Pháp tên là De Haut. Khi thầy về Pháp th́ Tuấn Khanh lại được giới thiệu học thầy Rits. Tuy học violin nhưng Tuấn Khanh lại có cả giọng hát bẩm sinh khá hay. Nhân kỳ thi giọng hát hay do Đài Pháp - Á tổ chức năm 1953, Tuấn Khanh (khi ấy vẫn tên là Trần Trọng Ngọc hay Trần Ngọc) đă đăng kư thi và đoạt giải nh́ sau nữ ca sĩ Thanh Hằng (sau này là ca sĩ Lệ Hằng), "Tà áo xanh" của Đoàn Chuẩn và cũng là người tạo cảm hứng để Đoàn Chuẩn viết "Chiếc lá cuối cùng" của ông.
Câu chuyện đoạt á quân mà không phải là quán quân cuộc thi này được nhạc sĩ Tuấn Khanh kể lại như một chuyện vui mà ông mang theo suốt cuộc đời: "Tôi đâu ngờ vẻ đẹp của Thanh Hằng chỉ có ḿnh mê. Hóa ra ông bạn Tu My - tác giả bài "Tan tác" nổi tiếng cũng mê. Tu My muốn chiều mỹ nhân nên hại tôi. Anh ta lên pḥng âm thanh, lén kéo chân chiếc đèn điện từ ở tầng công suất vừa phải lên một chút khi tôi hát. Việc đó gây ra tiếng rè bất chợt. Vậy là tôi bị chấm điểm kém v́ giám khảo nghe không rơ. Chánh chủ khảo cuộc thi là nhạc sĩ Thẩm Oánh, khi tôi vào Sài G̣n hát ở Đài Phát thanh Sài G̣n, ông ấy đă gặp tôi xin lỗi".
Điều ít biết về tác giả "Chiếc lá cuối cùng" là trong gia đ́nh ông, ngoài ông làm nghề âm nhạc, c̣n có cô em út Diệu Thúy. Diệu Thúy đă là giọng đơn ca nổi tiếng từ thời niên thiếu khi cô hát ca khúc thiếu nhi "Lúa thu" của nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát. Khi trưởng thành, học thanh nhạc rất giỏi và trở thành giảng viên thanh nhạc Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam).
Viết nhạc là duyên nghiệp
Sau Hiệp định Genève, có nhiều người Hà Nội di cư vào Sài G̣n. Mỗi người đều có một lư do riêng. Với Tuấn Khanh, lư do rất đơn giản: mê học violin thầy Rits nên theo thầy vào Sài G̣n. Ở Sài G̣n, vừa học violin, Tuấn Khanh vừa đi hát để có tiền sinh sống và học tập. Với cái mác ca sĩ á quân cuộc thi Đài Pháp - Á, Tuấn Khanh kiếm đủ tiền để vừa sinh sống vừa học violin. Ở Sài G̣n dạo đó, ngoài các nhạc sĩ đă thành danh từ trước, nhiều nhạc sĩ trẻ xuất hiện. Nhờ thân quen với nhạc sĩ Y Vân, đồng niên (cùng sinh năm 1933), Tuấn Khanh được Y Vân vận động viết ca khúc. "Nói thật với chú, khi một ḿnh bơ vơ ở đất Sài thành, tôi nhớ nhà lắm. Y Vân khuyến khích tôi nên viết ca khúc. Vậy là tôi đem nỗi nhớ ra để trang trải cảm xúc vào giai điệu. Cũng may, khi ấy tôi tham gia một ban nhạc ủng hộ các nhạc công nào có tác phẩm mới. Bài nào viết ra cũng được biểu diễn vài lần nên nhiều người nghe được. Họ thích là ḿnh thành công rồi" - nhạc sĩ Tuấn Khanh nhớ lại.
Từ đó, Sài G̣n bắt đầu xuất hiện nhạc sĩ Tuấn Khanh. Để viết nhạc, phải có bút danh. Sở dĩ Trần Trọng Ngọc lấy tên là Tuấn Khanh, theo ông, v́ nỗi nhớ người anh cả Trần Trọng Tuấn và cậu con trai của anh Tuấn là Trần Trọng Khanh. Tuấn Khanh ghép lại tên anh Tuấn và cháu Khanh. Tuấn Khanh đă trở thành một trong những nhạc sĩ thuộc trang lứa các nhạc sĩ đầu tiên xuất hiện ở Sài G̣n sau Hiệp định Genève. Tuấn Khanh cứ viết đều đều như thế cho đến khi viết ra "Chiếc lá cuối cùng".
Muốn được đêm nhạc ở quê nhà
Tuấn Khanh năm nay đă vào tuổi 85. Sinh kế chính của gia đ́nh ông là quán phở mang tên một ca khúc cũng nổi tiếng của ông "Hoa xoan bên thềm cũ". Mấy năm nay, ông viết nhiều ca khúc về thiền, về Phật giáo.
Tôi hỏi bây giờ nhiều nhạc sĩ hải ngoại đă được giới thiệu trong nước, anh có muốn như thế không? Tuấn Khanh nói: "Muốn lắm chứ! Song cũng phải xem sức khỏe của tôi ra sao, không biết có về nổi không?".
Trong dự định của ḿnh, Công ty Vàng son một thuở tại Hà Nội hồi năm 2018 muốn giới thiệu thêm một số tác giả của ḍng "nhạc xưa", trong đó có Tuấn Khanh. Chắc chắn trong chương tŕnh này, "Chiếc lá cuối cùng" sẽ là cái đinh vững chăi treo tên Tuấn Khanh vào lịch sử tân nhạc Việt Nam.
Cô gái tuổi 13 và "Chiếc lá cuối cùng"
Đoàn Chuẩn viết "Lá đổ muôn chiều" rồi "Chiếc lá cuối cùng" dành tặng cho "Người t́nh áo xanh" ngày nàng cưới chồng. Tuấn Khanh th́ viết "Chiếc lá cuối cùng" dành tặng cho người t́nh mà ḿnh chợt nhớ nhung trong chính ngày cưới của ḿnh.
Ngọn nguồn của ca khúc được ông kể thật đặc biệt. Chuyện t́nh của Tuấn Khanh với cô gái 13 tuổi là chuyện t́nh bảng lảng như chuyện t́nh tưởng tượng giữa Hàn Mặc Tử với Thương Thương để rồi sinh ra những câu thơ bất hủ. C̣n ở Tuấn Khanh với cô bé này là sinh ra ca khúc "Chiếc lá cuối cùng".
Cô gái 13 tuổi ngây thơ, trinh trắng là học tṛ thanh nhạc của Tuấn Khanh trong thời gian dài đă ám ảnh thầy. Ngày cưới của ḿnh mà thầy không vui, chỉ thấy bâng khuâng, thẫn thờ, ngơ ngác như kẻ mộng du. Ở bên vợ mới cưới mà ḷng cứ ngoái về h́nh bóng bé nhỏ thân thương. Chính lúc ấy, chàng nhận ra ḿnh đă yêu cô gái ấy tận đáy ḷng bằng t́nh yêu Platonique - t́nh yêu tâm hồn không xác thịt.
Với Tuấn Khanh, đấy là một đêm cô đơn nhưng sao thấy trôi đi rất nhanh. Trạng thái đó khiến kẻ mộng du là nhạc sĩ phải đặt câu hỏi nghi vấn ngay câu hát mở đầu: "Đêm qua chưa? Mà trời sao vội sáng - Một đàn chim cánh nhỏ chở mùa sang". H́nh ảnh thật xi-nê! Tâm trạng của kẻ si t́nh như tâm trạng thiên nhiên lúc vào thu, lá bắt đầu rơi rụng: "Chiều vào thu tiễn em sầu lạnh giá - Lá trên cành từng chiếc cuốn bay xa".
"Chiếc lá cuối cùng" chuyển sang đoạn phát triển độc đáo và bất ngờ bởi bước lùi của giai điệu như sự nén chặt - rồi tập trung trong sôi réo của đau đớn: "Mộng về một đêm trăng thanh - Em th́ thầm ngày đó thương anh". Sự sôi réo trào tuôn như ḍng nước mắt không sao ḱm nén, cứ cuốn phăng phăng như một cơn lũ lớn: "Thuyền về một đêm trăng thanh - Say mộng vàng đậu bến sông xanh - Mộng tàn tạ đêm trăng sao - Sao ngậm ngùi từng chiếc lấp lánh…".
Cơn lũ này chạy ngược thời gian về dĩ văng với một thứ ánh sáng mờ ảo của đêm trăng sao chiếu qua màn sương giá của bi kịch. Âm nhạc lại quay về giai điệu đầu của h́nh thức ba đoạn đơn rất đặc trưng cho âm nhạc Sài G̣n trước 1975. Lại một câu hỏi được đặt ra: "Xa nhau chưa? Mà ḷng nghe quạnh vắng - Đường thênh thang gió lộng một ḿnh ta - Rượu cạn ly uống say ḷng c̣n giá - Lá trên cành một chiếc cuốn bay xa".
Đến bây giờ, giọng hát thể hiện "Chiếc lá cuối cùng" mà Tuấn Khanh c̣n lưu giữ được là Sĩ Phú. Gần đây, trong một chương tŕnh giới thiệu Tuấn Khanh và Từ Công Phụng của "Thúy Nga Paris", ca sĩ Trần Thu Hà đă hát rất điệu nghệ "Chiếc lá cuối cùng". "Chiếc lá cuối cùng" có trong giáo tŕnh thanh nhạc chính quy của học sinh, sinh viên trường nhạc nhiều năm nay.