florida80
08-25-2020, 19:09
Tác giả: Kerstin Kohlenberg (*)
Người dịch: Phạm Hồng-Lam (**)
Vào một buổi sáng tháng Hai năm 1832 anh thanh niên người Pháp giă từ Liên Bang Châu Mỹ (LBCM, gọi tắt nước Mỹ) sau mười tháng lai văng. Một quốc gia làm anh ấn tượng đến nỗi, anh đă bỏ ra hai năm sau đó, để viết ra những ǵ ḿnh đă mục kích về miền đất lạ lùng này. Người thanh niên này lớn lên trong một lâu đài ở Normandie, đă học Triết và Luật, có một đứa con với một nữ gia nhân và làm nghề thẩm phán điều tra tại Versailles.
Điều làm anh thú vị nhất ở đó là sự chung sống giữa người với người. Anh lạ lùng về điểm này. Ở Mỹ chẳng có lâu đài, chẳng có công tước, bá tước hay tử tước. Chẳng có phân biệt giữa người được phép có đất và người không được phép sở hữu đất. Đa số người Mỹ làm việc cho chính họ; họ là ông chủ của ḿnh. Có tự do bầu cử. Quan toà chỉ trách nhiệm với hiến pháp mà thôi.
Mọi người Mỹ đều b́nh đẳng. Từ lúc mới sinh chẳng ai có giá trị hơn ai.
Sự b́nh đẳng công dân trên đất nước này mê hoặc anh. Anh nghĩ, sự b́nh đẳng này làm cho cư dân Mỹ trở nên những con người tốt lành hơn, làm cho họ gặp gỡ nhau trong sự kính trọng.
Tên của người thanh niên trẻ sinh năm 1805 đó là Alexis de Tocqueville, Anh là người lập ra khoa Chính Trị Học Đối Chiếu. Cuốn sách về nước Mỹ của anh mang tên Về Nền Dân Chủ Ở Mỹ. Cho tới hôm nay đây là cuốn sách mô tá đúng nhất về hệ thống chính trị của LBCM, mà mọi giáo sư trên khắp thế giới đều yêu cầu sinh viên ḿnh phải đọc.
Giả như Tocqueville hôm nay, hè 2020, quay lại nước Mỹ sau 200 năm, th́ hẳn anh thất vọng.
Anh sẽ thấy hàng trăm ngàn người phẫn nộ, nức nở, vô vọng trên các đường phố. Anh sẽ thấy những chiếc xe bốc cháy cùng những đám khói và bom cay. Anh sẽ thấy những cuộc đụng độ giữa người dân và cảnh sát. Và anh thấy một ông tổng thống doạ sẽ cho lính và chó nghiệp vụ xông ra dẹp dân ḿnh.
Và trên các báo anh sẽ thấy những hàng tít như:
„Chúng ta sống trong một đất nước thất bại“, The Atlantic.
“Một cuộc nổi dậy của người Mỹ”, The New Yorker.
“Tôi chưa bao giờ lo sợ cho nước Mỹ như hôm nay”, The Wall Street Journal.
https://i.imgur.com/uL5X3vM.gif
Và anh sẽ ngẩn người trước những đầu đề đó.
Tocqueville viết trong sách ḿnh, chính sự b́nh đẳng làm cho nước Mỹ mạnh. Cứ như thế, th́ Mỹ ngày nay lẽ ra chỉ c̣n biết phải đối diện quyền lực của ḿnh mà thôi. Lẽ ra họ đă đạt tới một xă hội lành mạnh, vững chắc nhất, mà ta chỉ có thể mường tượng ra được trong trí mà thôi. Là v́ trong hai trăm năm vừa qua đất nước này càng ngày càng b́nh đẳng hơn.
Nền dân chủ xây trên một dối trá
Để hiểu điều ǵ đă xẩy ra ở Mỹ, cần nhớ lại một ngày tháng Sáu 1776. Nếu không có ngày này, th́ nước Mỹ đă không hấp dẫn Tocqueville đến thế.
Ngày đó luật sư và nhà chính trị Thomas Jefferson ngồi ở pḥng làm việc trong một căn nhà thuê ở Philadelphia bên một chiếc bàn xếp và đang soạn thảo bản văn tuyên bố nền độc lập của Mỹ tách khỏi vương quốc Đại Britania (“Anh”). Jefferson viết: “Những chân lí sau đây chúng tôi coi là đương nhiên: Mọi người sinh ra đều b́nh đẳng. Họ được Thượng Đế trao cho những quyền bất khả nhượng, trong đó có quyền sống, quyền tự do và quyền t́m hạnh phúc.”
Bên cạnh Jefferson hôm đó có một cậu con trai 14 tuổi tên là Robert Hemings. Cậu là em cùng cha khác mẹ của bà Martha, vợ của Jefferson, và cùng theo Jefferson từ Virginia lên Philadelphia.
Đối với Robert, những điều Jefferson viết chẳng có nghĩa ǵ cả. V́ cậu là một trong sáu đứa con, mà cha của Martha đă có với một trong số các phụ nữ nô lệ da đen của ông. Sau khi cha của Robert mất, mẹ và các anh chị của cậu được chuyển quyền sở hữu sang cho Jefferson. Jefferson chọn Robert làm người phục dịch riêng của ḿnh.
Sự b́nh đẳng của Mỹ, mà Jefferson công bố sau đó, quả rất hạn chế. Chẳng hạn, nó không được áp dụng cho người da đen. Họ không có quyền sở hữu đất đai. Không được quyền bầu cử. Ngay cả không được quyền giữ cái con của ḿnh. Họ vẫn tiếp tục là sở hữu của những người khác.
Cả phụ nữ Mỹ cũng không được bầu cử, nhưng họ trước sau vẫn được coi là những công dân tự do.
Ngay chính những người đàn ông da trắng, nếu không có đất, cũng kém giá trị hơn những người có đất. Trong những năm đầu, thành phần không có đất đai cũng không có quyền đi bầu.
Sự b́nh đẳng với đầy đủ quyền và tự do chỉ dành cho đàn ông da trắng, những kẻ có đất và đóng thuế. Tất cả khoảng 10% dân số.
Nền dân chủ của Mỹ được xây dựng trên một sự dối trá.
Có những người Mỹ nhận ra điều đó và không ngừng nỗ lực hành động, để sự b́nh đẳng được thực sự áp dụng cho mọi người. Một trong số đó là William Lloyd Garrison.
Garrison sinh năm 1805 trong một làng nhỏ gần Boston, có cha là một đại úy và người mẹ rất mực đạo đức. Anh làm nghề xếp chữ, rồi trở thành biên tập cho báo Newburyport Herald. Ông phổ biến những bài báo kêu gọi uống rượu có chừng mực và nhất là đả phá chế độ nô lệ.
Nơi Garrison ở, miền bắc nước Mỹ, vốn có nhiều người chống lại chế độ nô lệ. Đa số nô lệ sống ở miền nam, như Robert Hemings. Họ làm việc trong các nông trường trồng bông vải và thuốc lá. Sức lao động rẻ mạt của họ là nền tảng cho sự giàu có của lớp chủ nhân. Thomas Jefferson cũng có một nông trường như thế. Ông đặt tên cho nông trường ḿnh là Monticello, quả đồi nhỏ.
Mà dù đa số dân miền Bắc không thích chế độ nô lệ, họ cũng chẳng t́m cách ngăn cản các phương pháp làm giàu của dân miền nam. Họ ngại điều đó sẽ tạo thêm bất ổn. Lại nữa các nhà máy phía bắc cần nguyên vật liệu từ miền nam.
Garrison chẳng màng ǵ tới những chuyện đó. Năm 1831, không lâu trước khi Tocqueville tới Mỹ, anh lập một hội hô hào xoá bỏ chế độ nô lệ.
Garrison muốn nước Mỹ có nhiều b́nh đẳng hơn, b́nh đẳng thật sự. Và nhờ lúc này anh có được một tiệm in, anh cho ra một tờ báo riêng, The Liberator. Trong đó anh sát phạt chế độ nô lệ. Nội dung bài báo anh không viết trước ra giấy, nhưng từ trong đầu xếp ngay ra chữ máy in. Có lẽ v́ chúng cũng là những í tưởng vụt đến và lồng lộn như nội dung của một số Tweet ngày nay.
Trong số đầu tiên của Liberator Garrison viết: “Tôi sẽ không do dự khi suy nghĩ, viết hay nói (…) Tôi nói thiệt đó. Tôi sẽ không mập mờ. Tôi sẽ không xin lỗi. Tôi sẽ không lùi bước một li nào cả. VÀ NGƯỜI TA CHẮC CHẮN SẼ NGHE TÔI.”
Garrison nhận được nhiều hăm doạ giết. V́ gọi một người buôn bán nô lệ là thằng ăn cướp và giết người, nên anh bị tù giam bảy tuần lễ. Nhưng Garrison không nản. Sau khi được thả, anh viết tiếp, tiếp tục đi thuyết tŕnh và tiếp tục che dấu những nô lệ trốn chủ. Garrison trở thành một trong những người nổi tiếng nhất nước Mỹ.
Dần dần t́nh h́nh nơi miền bắc biến chuyển. Phía chống nô lệ quyết tâm hơn. Sau khi một người trong họ – đảng viên Cộng Hoà Abraham Lincoln – được bầu lên ghế tổng thống vào ngày 6 tháng 11 năm 1860, miền nam sợ chế độ nô lệ sẽ bị băi bỏ, nên đă tuyên bố tách khỏi miền bắc. Khởi đầu cho cuộc nội chiến.
Số báo Liberator cuối cùng được ra sau ngày miền bắc chiến thắng miền nam và kết thúc cuộc chiến tháng 12 năm 1865. Vài tuần trước đó đạo luật bổ túc thứ 13 đă được Quốc Hội thông qua. Chấm dứt chế độ nô lệ.
Nhưng cuộc đấu tranh cho b́nh đẳng vẫn c̣n lâu mới chấm dứt.
1870 hiến pháp Mỹ có thêm một đạo luật bổ túc nữa, cho phép người da đen được đi bầu. Cũng trong năm đó lần đầu tiên một thượng nghị sĩ người da đen được bầu vào Thượng Viện.
1964 việc phân biệt chủng tộc trong các trường học, các rạp chiếu phim, trên các xe bút và trong nhiều cơ quan công cộng bị cấm.
1966 xuất hiện vị bộ trưởng da đen đầu tiên trong chính phủ liên bang.
1990 lần đầu tiên một người da đen được bầu lên ghế thủ hiến tiểu bang.
1999 xuất hiện vị chủ tịch hội đồng điều hành da đen đầu tiên của một trong 500 công ti lớn nhất ở Mỹ.
2008 Barack Obama, người da đen đầu tiên, được bầu làm tổng thống Mỹ.
Giả như ngày nay có ai đó nhận công tác rà soát lại toàn bộ luật lệ, sắc lệnh và chỉ thị mọi cấp từ liên bang tới tận làng xă ở Mỹ từ trước tới nay, người đó sẽ nhận ra rằng, nước Mỹ càng ngày càng b́nh đẳng hơn.
Ngày nay chẳng t́m ra đâu một điều khoản cho thấy người da đen ít quyền hơn người da trắng. Nạn ḱ thị chủng tộc đă bị loại ra khỏi các tài liệu chính thức của nước này.
Nhưng chỉ c̣n lại sự phẫn nộ và không hài ḷng.
Tại sao như vậy?
Không có b́nh đẳng cho tất cả mọi người
Cái ngày bắt đầu diễn ra nhiều chuyện, mà lúc này chúng ta thấy tiếp diễn trên các đường phố, là ngày 2 tháng 7 năm 1964. Ngày đó Lyndon B. Johnson, tổng thống thuộc đảng Dân Chủ, đi ngủ sớm; nhưng ông vẫn trằn trọc lâu, như Bill Moyers, phát ngôn viên chính phủ, cho ta biết trong một cuốn sách của ông sau này.
Johnson đọc tin của các tờ báo lớn, ấn bản chiều tối, viết về ông và về đạo luật mà ông vừa kí ngày hôm nay: “Civil Rights Act” (CRA; Luật Quyền Dân Sự). Đó là đạo luật chấm dứt tất cả những phân biệt chủng tộc, mà miền nam nước Mỹ vẫn tiếp tục thực hành cho tới lúc đó.
Kể từ 18.45 giờ, khi Johnson đặt bút kí lên bộ luật, không c̣n một người da đen nào nữa bị cấm vào khách sạn, vào nhà hàng ăn hay thậm chí vào một quán ăn bên đường nữa. Không c̣n phân biệt chủng tộc tại các nhà vệ sinh, tại các bồn nước uống vốn trước đây chỉ dành cho da trắng. Các rạp chiếu phim, các hí viện và xe bút phải dẹp hết các ghế chỉ dành riêng cho người da đen.
“Civil Rights Act” được thông qua bởi một đa số rộng răi. Không chỉ phần đông dân biểu đảng Dân Chủ của Johnson, mà hầu hết các dân biểu cộng hoà cũng tán đồng. Ở đây cần nên biết rằng, từ cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới trong thập niên 1930 hai đảng này hợp tác nhau làm việc. Họ đă cùng nhau đưa ra kế hoạch New Deal, để chống lại sự suy thoái kinh tế và vực được nền kinh tế của Mỹ đứng dậy.
Và chiếu tối ngày 2 tháng 7 năm 1964 hôm đó các báo chí ca ngợi thành quả lịch sử kia và coi tổng thống Johnson như một tổng thống lớn của LBMC. Nhưng Johnson không vui. Ông biết rằng, với chữ kí của ḿnh, ông không những làm xă hội Mỹ tốt hơn, mà c̣n gây ra cho nó một chấn động rất lớn.
Cho tới lúc đó đảng Dân Chủ là đảng của giới thợ thuyền và của miền nam nghèo. Nó cổ xuư sức mạnh của các nghiệp đoàn và đưa ra những trợ giúp của nhà nước; nó cũng c̣n tập hợp được những người da trắng vốn muốn giữ lại sự phân biệt chủng tộc.
Giờ đây đảng viên dân chủ ở miền nam chống lại Luật Quyền Dân Sự.
Trái lại Cộng Hoà cho tới lúc đó là đảng của các nhà tư bản và của miềm bắc giàu có. Nó cổ vũ tự do kinh doanh và cả việc băi bỏ nạn phân biệt chủng tộc.
Ít tháng sau, trong cuộc bầu cử mùa thu 1964, Barry Goldwater ứng cử cho đảng Cộng Hoà; ông là một trong số ít thượng nghị sĩ chống lại CRA. Ông chê trách luật này đi quá sâu vào thẩm quyền quốc gia. Ông thất cử. Nhưng đây là lần đầu tiên Cộng Hoà thắng trong tất cả những tiểu bang của Deep South, vốn là những tiểu bang xưa nay do Dân Chủ trấn giữ.
Johnson là con của một nông gia nghèo ở Texas. Ông hiểu tầm quan trọng của màu da vẫn c̣n ngự trị nơi đầu óc của người dân miền nam. Theo cái nh́n của ông, ngay một người da trắng nghèo nhất cũng c̣n giá trị hơn một người da đen giàu nhất.
Luật của Johnson đă làm thương tổn tới cảm thức trội vượt của những người da trắng vốn tự coi ḿnh có giá hơn người da đen.
1968 nhà đấu tranh dân quyền da đen Luther King jr., vốn là người cộng tác sát cánh với Johnson, bị một cựu quân nhân và là một tay có tiền án nhẹ, 40 tuổi, ám sát chết. Anh này muốn tái lập sự thống trị của người da trắng.
Cái chết của Luther King lúc đó cũng tạo chấn động như cái chết của George Floyd ở Minneapolis cách đây hai tuần, chỉ khác trước đây có nhiều đập phá hơn hôm nay. Người da đen nổi dậy trong hơn 100 thành phố. Có 40 người chết, nhiều trăm người bị thương và hàng ngàn người bị bắt.
Phố xá của Washington D.C. gần như bị đập phá toàn bộ. 1200 căn nhà bị đốt. Ở Chicago có 11 người chết, 500 bị thương, 2150 bị bắt. Ở Baltimore, Kansas City, Detroit, New York đâu đâu cũng diễn ra một cảnh tượng như thế. Đó là cuộc nổi dậy chống đối lớn nhất từ thời nội chiến tới nay.
T́nh cảnh sôi sục, v́ cuộc sống thực tế của người da đen vẫn không có nhiều tiến bộ, dù có đủ các luật. Chẳng hạn ở Los Angeles người da đen chỉ được sống trong một số khu vực mà thôi. Ở đâu họ nhờ người nộm mua được nhà, ở đó dân da trắng lại đe doạ không cho họ tới ở. Dân da trắng cũng là kẻ ngăn cản việc xây dựng nhà xă hội. Thêm nữa, người da đen bị chận con đường quan trọng nhất trong việc thăng tiến: họ không được vay những khoản tiền hợp lí, để mua nhà.
Sau khi toà án tối cao ở Mỹ phán quyết: để tạo thêm b́nh đẳng, học sinh da đen cũng được vào các trường của đa số học sinh da trắng và ngược lại, th́ dân da trắng nổi lên chống đối. Và rồi khi trẻ con da đen được đi xe bút vào các khu vực da trắng, nhiều người da trắng bỏ đi khỏi các khu ấy và chọn thà rằng ra ở ngoài ngoại ô.
Giờ đây không c̣n những luật lệ lớn cản ngăn sự b́nh đẳng giữa đen với trắng nữa. Nhưng những quyết định thông thường hàng ngày lại trở thành rào cản. Quyết định của các nhà buôn bán địa ốc, của những cố vấn ngân hàng, của các cha mẹ học sinh.
Luật CRA trở thành một thí dụ của quyền lực và của sự bất lực chính trị. Cứ mỗi thành công của chính quyền trung ương trong việc tạo b́nh đẳng đen trắng, th́ sự chống đối bên dưới lại gia tăng cường độ. Người da trắng ở Mỹ thường có thái độ giống như một số nhà quư tộc tại Âu Châu: Dân chủ là tốt đẹp, nhưng cũng cần phải có đôi chút khác biệt giữa chúng tôi và người khác.
V́ thế, trong một số thành phố ở Mỹ vẫn tồn tại nạn phân biệt màu da, với hai thế giới sống hoàn toàn khác nhau giữa người da đen và người da trắng. Và nhiều người trong thế giới da trắng vẫn từ trên nh́n xuống dân da đen.
Hệ quả của luật CRA: những cơ quan giáo dục tôn giáo nào không muốn nhận học sinh da đen sẽ không được miễn thuế. Điều này khiến cho các giáo hội tại Mỹ, vốn là chủ nhân nhiều trường trung và đại học, gặp khó khăn. Cuối thập niên 1960, các trường này bị giảm tầm quan trọng. Nhiều sinh viên bỏ trường, v́ muốn được tự do t́nh dục, được tự do phát triển cá nhân, v́ muốn đấu tranh cho nữ giới. Và nhà trường lại c̣n phải đóng thuế.
Các giáo hội đă có thể giải quyết khó khăn đó, nếu họ mở cửa cho da đen. Nhưng đặc biệt các mục sư ở các bang miền nam nhất quyết không chấp nhận bất cứ một h́nh thức hội nhập nào. Trong tháng Sáu 1964 bổn đạo da trắng ngăn chận không cho những nhà đầu tranh dân quyền da đen tham dự một buổi phụng vụ trong thành phố St. Augustine ở Florida. Người da đen cũng muốn là những Ki-tô hữu như họ, nhưng trong mắt người da trắng họ không phải là đồng tín hữu. Các giáo hội đă kiện thành công cho tới Toà Hiến Pháp. Họ lấy lí do v́ quyền tự do tôn giáo.
Người dịch: Phạm Hồng-Lam (**)
Vào một buổi sáng tháng Hai năm 1832 anh thanh niên người Pháp giă từ Liên Bang Châu Mỹ (LBCM, gọi tắt nước Mỹ) sau mười tháng lai văng. Một quốc gia làm anh ấn tượng đến nỗi, anh đă bỏ ra hai năm sau đó, để viết ra những ǵ ḿnh đă mục kích về miền đất lạ lùng này. Người thanh niên này lớn lên trong một lâu đài ở Normandie, đă học Triết và Luật, có một đứa con với một nữ gia nhân và làm nghề thẩm phán điều tra tại Versailles.
Điều làm anh thú vị nhất ở đó là sự chung sống giữa người với người. Anh lạ lùng về điểm này. Ở Mỹ chẳng có lâu đài, chẳng có công tước, bá tước hay tử tước. Chẳng có phân biệt giữa người được phép có đất và người không được phép sở hữu đất. Đa số người Mỹ làm việc cho chính họ; họ là ông chủ của ḿnh. Có tự do bầu cử. Quan toà chỉ trách nhiệm với hiến pháp mà thôi.
Mọi người Mỹ đều b́nh đẳng. Từ lúc mới sinh chẳng ai có giá trị hơn ai.
Sự b́nh đẳng công dân trên đất nước này mê hoặc anh. Anh nghĩ, sự b́nh đẳng này làm cho cư dân Mỹ trở nên những con người tốt lành hơn, làm cho họ gặp gỡ nhau trong sự kính trọng.
Tên của người thanh niên trẻ sinh năm 1805 đó là Alexis de Tocqueville, Anh là người lập ra khoa Chính Trị Học Đối Chiếu. Cuốn sách về nước Mỹ của anh mang tên Về Nền Dân Chủ Ở Mỹ. Cho tới hôm nay đây là cuốn sách mô tá đúng nhất về hệ thống chính trị của LBCM, mà mọi giáo sư trên khắp thế giới đều yêu cầu sinh viên ḿnh phải đọc.
Giả như Tocqueville hôm nay, hè 2020, quay lại nước Mỹ sau 200 năm, th́ hẳn anh thất vọng.
Anh sẽ thấy hàng trăm ngàn người phẫn nộ, nức nở, vô vọng trên các đường phố. Anh sẽ thấy những chiếc xe bốc cháy cùng những đám khói và bom cay. Anh sẽ thấy những cuộc đụng độ giữa người dân và cảnh sát. Và anh thấy một ông tổng thống doạ sẽ cho lính và chó nghiệp vụ xông ra dẹp dân ḿnh.
Và trên các báo anh sẽ thấy những hàng tít như:
„Chúng ta sống trong một đất nước thất bại“, The Atlantic.
“Một cuộc nổi dậy của người Mỹ”, The New Yorker.
“Tôi chưa bao giờ lo sợ cho nước Mỹ như hôm nay”, The Wall Street Journal.
https://i.imgur.com/uL5X3vM.gif
Và anh sẽ ngẩn người trước những đầu đề đó.
Tocqueville viết trong sách ḿnh, chính sự b́nh đẳng làm cho nước Mỹ mạnh. Cứ như thế, th́ Mỹ ngày nay lẽ ra chỉ c̣n biết phải đối diện quyền lực của ḿnh mà thôi. Lẽ ra họ đă đạt tới một xă hội lành mạnh, vững chắc nhất, mà ta chỉ có thể mường tượng ra được trong trí mà thôi. Là v́ trong hai trăm năm vừa qua đất nước này càng ngày càng b́nh đẳng hơn.
Nền dân chủ xây trên một dối trá
Để hiểu điều ǵ đă xẩy ra ở Mỹ, cần nhớ lại một ngày tháng Sáu 1776. Nếu không có ngày này, th́ nước Mỹ đă không hấp dẫn Tocqueville đến thế.
Ngày đó luật sư và nhà chính trị Thomas Jefferson ngồi ở pḥng làm việc trong một căn nhà thuê ở Philadelphia bên một chiếc bàn xếp và đang soạn thảo bản văn tuyên bố nền độc lập của Mỹ tách khỏi vương quốc Đại Britania (“Anh”). Jefferson viết: “Những chân lí sau đây chúng tôi coi là đương nhiên: Mọi người sinh ra đều b́nh đẳng. Họ được Thượng Đế trao cho những quyền bất khả nhượng, trong đó có quyền sống, quyền tự do và quyền t́m hạnh phúc.”
Bên cạnh Jefferson hôm đó có một cậu con trai 14 tuổi tên là Robert Hemings. Cậu là em cùng cha khác mẹ của bà Martha, vợ của Jefferson, và cùng theo Jefferson từ Virginia lên Philadelphia.
Đối với Robert, những điều Jefferson viết chẳng có nghĩa ǵ cả. V́ cậu là một trong sáu đứa con, mà cha của Martha đă có với một trong số các phụ nữ nô lệ da đen của ông. Sau khi cha của Robert mất, mẹ và các anh chị của cậu được chuyển quyền sở hữu sang cho Jefferson. Jefferson chọn Robert làm người phục dịch riêng của ḿnh.
Sự b́nh đẳng của Mỹ, mà Jefferson công bố sau đó, quả rất hạn chế. Chẳng hạn, nó không được áp dụng cho người da đen. Họ không có quyền sở hữu đất đai. Không được quyền bầu cử. Ngay cả không được quyền giữ cái con của ḿnh. Họ vẫn tiếp tục là sở hữu của những người khác.
Cả phụ nữ Mỹ cũng không được bầu cử, nhưng họ trước sau vẫn được coi là những công dân tự do.
Ngay chính những người đàn ông da trắng, nếu không có đất, cũng kém giá trị hơn những người có đất. Trong những năm đầu, thành phần không có đất đai cũng không có quyền đi bầu.
Sự b́nh đẳng với đầy đủ quyền và tự do chỉ dành cho đàn ông da trắng, những kẻ có đất và đóng thuế. Tất cả khoảng 10% dân số.
Nền dân chủ của Mỹ được xây dựng trên một sự dối trá.
Có những người Mỹ nhận ra điều đó và không ngừng nỗ lực hành động, để sự b́nh đẳng được thực sự áp dụng cho mọi người. Một trong số đó là William Lloyd Garrison.
Garrison sinh năm 1805 trong một làng nhỏ gần Boston, có cha là một đại úy và người mẹ rất mực đạo đức. Anh làm nghề xếp chữ, rồi trở thành biên tập cho báo Newburyport Herald. Ông phổ biến những bài báo kêu gọi uống rượu có chừng mực và nhất là đả phá chế độ nô lệ.
Nơi Garrison ở, miền bắc nước Mỹ, vốn có nhiều người chống lại chế độ nô lệ. Đa số nô lệ sống ở miền nam, như Robert Hemings. Họ làm việc trong các nông trường trồng bông vải và thuốc lá. Sức lao động rẻ mạt của họ là nền tảng cho sự giàu có của lớp chủ nhân. Thomas Jefferson cũng có một nông trường như thế. Ông đặt tên cho nông trường ḿnh là Monticello, quả đồi nhỏ.
Mà dù đa số dân miền Bắc không thích chế độ nô lệ, họ cũng chẳng t́m cách ngăn cản các phương pháp làm giàu của dân miền nam. Họ ngại điều đó sẽ tạo thêm bất ổn. Lại nữa các nhà máy phía bắc cần nguyên vật liệu từ miền nam.
Garrison chẳng màng ǵ tới những chuyện đó. Năm 1831, không lâu trước khi Tocqueville tới Mỹ, anh lập một hội hô hào xoá bỏ chế độ nô lệ.
Garrison muốn nước Mỹ có nhiều b́nh đẳng hơn, b́nh đẳng thật sự. Và nhờ lúc này anh có được một tiệm in, anh cho ra một tờ báo riêng, The Liberator. Trong đó anh sát phạt chế độ nô lệ. Nội dung bài báo anh không viết trước ra giấy, nhưng từ trong đầu xếp ngay ra chữ máy in. Có lẽ v́ chúng cũng là những í tưởng vụt đến và lồng lộn như nội dung của một số Tweet ngày nay.
Trong số đầu tiên của Liberator Garrison viết: “Tôi sẽ không do dự khi suy nghĩ, viết hay nói (…) Tôi nói thiệt đó. Tôi sẽ không mập mờ. Tôi sẽ không xin lỗi. Tôi sẽ không lùi bước một li nào cả. VÀ NGƯỜI TA CHẮC CHẮN SẼ NGHE TÔI.”
Garrison nhận được nhiều hăm doạ giết. V́ gọi một người buôn bán nô lệ là thằng ăn cướp và giết người, nên anh bị tù giam bảy tuần lễ. Nhưng Garrison không nản. Sau khi được thả, anh viết tiếp, tiếp tục đi thuyết tŕnh và tiếp tục che dấu những nô lệ trốn chủ. Garrison trở thành một trong những người nổi tiếng nhất nước Mỹ.
Dần dần t́nh h́nh nơi miền bắc biến chuyển. Phía chống nô lệ quyết tâm hơn. Sau khi một người trong họ – đảng viên Cộng Hoà Abraham Lincoln – được bầu lên ghế tổng thống vào ngày 6 tháng 11 năm 1860, miền nam sợ chế độ nô lệ sẽ bị băi bỏ, nên đă tuyên bố tách khỏi miền bắc. Khởi đầu cho cuộc nội chiến.
Số báo Liberator cuối cùng được ra sau ngày miền bắc chiến thắng miền nam và kết thúc cuộc chiến tháng 12 năm 1865. Vài tuần trước đó đạo luật bổ túc thứ 13 đă được Quốc Hội thông qua. Chấm dứt chế độ nô lệ.
Nhưng cuộc đấu tranh cho b́nh đẳng vẫn c̣n lâu mới chấm dứt.
1870 hiến pháp Mỹ có thêm một đạo luật bổ túc nữa, cho phép người da đen được đi bầu. Cũng trong năm đó lần đầu tiên một thượng nghị sĩ người da đen được bầu vào Thượng Viện.
1964 việc phân biệt chủng tộc trong các trường học, các rạp chiếu phim, trên các xe bút và trong nhiều cơ quan công cộng bị cấm.
1966 xuất hiện vị bộ trưởng da đen đầu tiên trong chính phủ liên bang.
1990 lần đầu tiên một người da đen được bầu lên ghế thủ hiến tiểu bang.
1999 xuất hiện vị chủ tịch hội đồng điều hành da đen đầu tiên của một trong 500 công ti lớn nhất ở Mỹ.
2008 Barack Obama, người da đen đầu tiên, được bầu làm tổng thống Mỹ.
Giả như ngày nay có ai đó nhận công tác rà soát lại toàn bộ luật lệ, sắc lệnh và chỉ thị mọi cấp từ liên bang tới tận làng xă ở Mỹ từ trước tới nay, người đó sẽ nhận ra rằng, nước Mỹ càng ngày càng b́nh đẳng hơn.
Ngày nay chẳng t́m ra đâu một điều khoản cho thấy người da đen ít quyền hơn người da trắng. Nạn ḱ thị chủng tộc đă bị loại ra khỏi các tài liệu chính thức của nước này.
Nhưng chỉ c̣n lại sự phẫn nộ và không hài ḷng.
Tại sao như vậy?
Không có b́nh đẳng cho tất cả mọi người
Cái ngày bắt đầu diễn ra nhiều chuyện, mà lúc này chúng ta thấy tiếp diễn trên các đường phố, là ngày 2 tháng 7 năm 1964. Ngày đó Lyndon B. Johnson, tổng thống thuộc đảng Dân Chủ, đi ngủ sớm; nhưng ông vẫn trằn trọc lâu, như Bill Moyers, phát ngôn viên chính phủ, cho ta biết trong một cuốn sách của ông sau này.
Johnson đọc tin của các tờ báo lớn, ấn bản chiều tối, viết về ông và về đạo luật mà ông vừa kí ngày hôm nay: “Civil Rights Act” (CRA; Luật Quyền Dân Sự). Đó là đạo luật chấm dứt tất cả những phân biệt chủng tộc, mà miền nam nước Mỹ vẫn tiếp tục thực hành cho tới lúc đó.
Kể từ 18.45 giờ, khi Johnson đặt bút kí lên bộ luật, không c̣n một người da đen nào nữa bị cấm vào khách sạn, vào nhà hàng ăn hay thậm chí vào một quán ăn bên đường nữa. Không c̣n phân biệt chủng tộc tại các nhà vệ sinh, tại các bồn nước uống vốn trước đây chỉ dành cho da trắng. Các rạp chiếu phim, các hí viện và xe bút phải dẹp hết các ghế chỉ dành riêng cho người da đen.
“Civil Rights Act” được thông qua bởi một đa số rộng răi. Không chỉ phần đông dân biểu đảng Dân Chủ của Johnson, mà hầu hết các dân biểu cộng hoà cũng tán đồng. Ở đây cần nên biết rằng, từ cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới trong thập niên 1930 hai đảng này hợp tác nhau làm việc. Họ đă cùng nhau đưa ra kế hoạch New Deal, để chống lại sự suy thoái kinh tế và vực được nền kinh tế của Mỹ đứng dậy.
Và chiếu tối ngày 2 tháng 7 năm 1964 hôm đó các báo chí ca ngợi thành quả lịch sử kia và coi tổng thống Johnson như một tổng thống lớn của LBMC. Nhưng Johnson không vui. Ông biết rằng, với chữ kí của ḿnh, ông không những làm xă hội Mỹ tốt hơn, mà c̣n gây ra cho nó một chấn động rất lớn.
Cho tới lúc đó đảng Dân Chủ là đảng của giới thợ thuyền và của miền nam nghèo. Nó cổ xuư sức mạnh của các nghiệp đoàn và đưa ra những trợ giúp của nhà nước; nó cũng c̣n tập hợp được những người da trắng vốn muốn giữ lại sự phân biệt chủng tộc.
Giờ đây đảng viên dân chủ ở miền nam chống lại Luật Quyền Dân Sự.
Trái lại Cộng Hoà cho tới lúc đó là đảng của các nhà tư bản và của miềm bắc giàu có. Nó cổ vũ tự do kinh doanh và cả việc băi bỏ nạn phân biệt chủng tộc.
Ít tháng sau, trong cuộc bầu cử mùa thu 1964, Barry Goldwater ứng cử cho đảng Cộng Hoà; ông là một trong số ít thượng nghị sĩ chống lại CRA. Ông chê trách luật này đi quá sâu vào thẩm quyền quốc gia. Ông thất cử. Nhưng đây là lần đầu tiên Cộng Hoà thắng trong tất cả những tiểu bang của Deep South, vốn là những tiểu bang xưa nay do Dân Chủ trấn giữ.
Johnson là con của một nông gia nghèo ở Texas. Ông hiểu tầm quan trọng của màu da vẫn c̣n ngự trị nơi đầu óc của người dân miền nam. Theo cái nh́n của ông, ngay một người da trắng nghèo nhất cũng c̣n giá trị hơn một người da đen giàu nhất.
Luật của Johnson đă làm thương tổn tới cảm thức trội vượt của những người da trắng vốn tự coi ḿnh có giá hơn người da đen.
1968 nhà đấu tranh dân quyền da đen Luther King jr., vốn là người cộng tác sát cánh với Johnson, bị một cựu quân nhân và là một tay có tiền án nhẹ, 40 tuổi, ám sát chết. Anh này muốn tái lập sự thống trị của người da trắng.
Cái chết của Luther King lúc đó cũng tạo chấn động như cái chết của George Floyd ở Minneapolis cách đây hai tuần, chỉ khác trước đây có nhiều đập phá hơn hôm nay. Người da đen nổi dậy trong hơn 100 thành phố. Có 40 người chết, nhiều trăm người bị thương và hàng ngàn người bị bắt.
Phố xá của Washington D.C. gần như bị đập phá toàn bộ. 1200 căn nhà bị đốt. Ở Chicago có 11 người chết, 500 bị thương, 2150 bị bắt. Ở Baltimore, Kansas City, Detroit, New York đâu đâu cũng diễn ra một cảnh tượng như thế. Đó là cuộc nổi dậy chống đối lớn nhất từ thời nội chiến tới nay.
T́nh cảnh sôi sục, v́ cuộc sống thực tế của người da đen vẫn không có nhiều tiến bộ, dù có đủ các luật. Chẳng hạn ở Los Angeles người da đen chỉ được sống trong một số khu vực mà thôi. Ở đâu họ nhờ người nộm mua được nhà, ở đó dân da trắng lại đe doạ không cho họ tới ở. Dân da trắng cũng là kẻ ngăn cản việc xây dựng nhà xă hội. Thêm nữa, người da đen bị chận con đường quan trọng nhất trong việc thăng tiến: họ không được vay những khoản tiền hợp lí, để mua nhà.
Sau khi toà án tối cao ở Mỹ phán quyết: để tạo thêm b́nh đẳng, học sinh da đen cũng được vào các trường của đa số học sinh da trắng và ngược lại, th́ dân da trắng nổi lên chống đối. Và rồi khi trẻ con da đen được đi xe bút vào các khu vực da trắng, nhiều người da trắng bỏ đi khỏi các khu ấy và chọn thà rằng ra ở ngoài ngoại ô.
Giờ đây không c̣n những luật lệ lớn cản ngăn sự b́nh đẳng giữa đen với trắng nữa. Nhưng những quyết định thông thường hàng ngày lại trở thành rào cản. Quyết định của các nhà buôn bán địa ốc, của những cố vấn ngân hàng, của các cha mẹ học sinh.
Luật CRA trở thành một thí dụ của quyền lực và của sự bất lực chính trị. Cứ mỗi thành công của chính quyền trung ương trong việc tạo b́nh đẳng đen trắng, th́ sự chống đối bên dưới lại gia tăng cường độ. Người da trắng ở Mỹ thường có thái độ giống như một số nhà quư tộc tại Âu Châu: Dân chủ là tốt đẹp, nhưng cũng cần phải có đôi chút khác biệt giữa chúng tôi và người khác.
V́ thế, trong một số thành phố ở Mỹ vẫn tồn tại nạn phân biệt màu da, với hai thế giới sống hoàn toàn khác nhau giữa người da đen và người da trắng. Và nhiều người trong thế giới da trắng vẫn từ trên nh́n xuống dân da đen.
Hệ quả của luật CRA: những cơ quan giáo dục tôn giáo nào không muốn nhận học sinh da đen sẽ không được miễn thuế. Điều này khiến cho các giáo hội tại Mỹ, vốn là chủ nhân nhiều trường trung và đại học, gặp khó khăn. Cuối thập niên 1960, các trường này bị giảm tầm quan trọng. Nhiều sinh viên bỏ trường, v́ muốn được tự do t́nh dục, được tự do phát triển cá nhân, v́ muốn đấu tranh cho nữ giới. Và nhà trường lại c̣n phải đóng thuế.
Các giáo hội đă có thể giải quyết khó khăn đó, nếu họ mở cửa cho da đen. Nhưng đặc biệt các mục sư ở các bang miền nam nhất quyết không chấp nhận bất cứ một h́nh thức hội nhập nào. Trong tháng Sáu 1964 bổn đạo da trắng ngăn chận không cho những nhà đầu tranh dân quyền da đen tham dự một buổi phụng vụ trong thành phố St. Augustine ở Florida. Người da đen cũng muốn là những Ki-tô hữu như họ, nhưng trong mắt người da trắng họ không phải là đồng tín hữu. Các giáo hội đă kiện thành công cho tới Toà Hiến Pháp. Họ lấy lí do v́ quyền tự do tôn giáo.