cha12 ba
09-07-2020, 17:12
09/07/20
Tác Giả: GEORG MASCOLO / HOLGER STARK
Người dịch: Phạm Hồng Lam
Chính phủ Đức vừa loan tin, nhà đối lập Alexej Nawalny (Alexei Navalny) ở Nga bị ám hại v́ chất độc Nowitschok hay (Novichok).
https://www.vietbf.com/forum/attachment.php?attac hmentid=1649650&stc=1&d=1599498749
Cách đây hai năm, ông Sergej Sripal người Nga sống lưu vong ở Vương Quốc Anh và người con gái cũng bị hai sĩ quan t́nh báo từ Nga sang đầu độc bằng chất này. Chất độc có tính năng ra sao? Và tại sao thế giới phương tây nhận diện được loại độc chất này? Bài viết sau đây cho biết một vài sự kiện liên quan.
Vào một buổi chiều tối giữa thập niên 90 có một người lạ đứng trước cổng Cơ Quan T́nh Báo Đức (BND) ở Pullach, tiểu bang Bayern. Người này tự giới thiệu là một nhà khoa học từ Nga và yêu cầu được vào cửa. Cuộc hẹn đă được chuẩn bị từ trước. Những người trong cuộc cho hay, trước đó người lạ đă cho biết là ông muốn rời bỏ Nga để về với Đức. Ông đă trải qua một cuộc hành tŕnh cam go, băng qua Ukraina và Áo để tới Đức. Và giờ đây ông đang đứng ở đây, và ông hứa vợ ḿnh sẽ mang tới cho Đức một mẫu hóa chất bí mật đang được âm thầm nói tới, và sự kiện này sẽ mang lại những hệ quả quan trọng cho chính sách an ninh.
Mẫu hoá chất mà người vợ của anh điệp viên t́m cách chuồn qua biên giới Nga sau đó không lâu, để đưa vào Đức, chỉ cân nặng vài miligram, nhưng phải vô cùng cẩn trọng khi tiếp xúc với nó. Đây là một hợp chất gồm hai thành tố, mà theo lời điệp viên kia, nó là một vũ khí hóa học gây liệt thần kinh cực độc như chưa bao giờ có.
Chất độc này được biết dưới tên Nowitschok, tiếng Nga có nghĩa là “chất mới,” một hợp chất nổi tiếng thế giới từ dạo tháng Ba vừa rồi, khi cựu điệp viên nga Sergej Skripal và con gái của ông bị đầu độc ở Salibury, Anh quốc.
Sở dĩ phương tây biết được loại vũ khí hóa học này là nhờ một điệp vụ của Đức. Helmut Kohl, Thủ Tướng nước Đức lúc đó, đă quyết định chia sẻ cái biết độc quyền này cho một số thành viên quan trọng trong khối NATO. Trễ nhất là cho tới lúc đó người Anh biết được các chi tiết về Nowitschok.
Những hiểu biết của Đức đă góp phần giúp Thủ Tướng Anh, bà Theresa May, có thể cho thế giới biết, Skripal và con gái đă bị đầu độc bởi Nowitschok, chỉ trong ṿng mấy ngày sau khi sự việc xảy ra. Nhưng những thông tin t́nh báo của Đức đồng thời cũng cho thấy sự khó khăn trong việc xác định thủ phạm. Là v́ cũng như một sản phẩm xe hơi, tuy cùng một loại nhưng lại có nhiều kiểu khác nhau, th́ Nowitschok cũng được tiếp tục chế tác thành nhiều loại, mang những tên bàn giấy như A230, A232 hay A234. Và từ những năm 1990s nhiều quốc gia đă biết được công thức của chất đó; và chẳng hạn như Hoa Kỳ đă ḥa trộn các chất đó với liều lượng nhỏ, để cải tiến các biện pháp để pḥng của ḿnh. C̣n một số nước khác, ít nhất nhờ những tiết lộ của Đức, đă nắm được công thức của loại chất độc đó.
Việc hồi chánh của nhà khoa học nga đă đẩy Thủ Tướng Kohl vào một t́nh cảnh khó khăn: Đức có được phép t́m hiểu thứ vũ khí hóa học bị thế giới lên án không, cho dù đó là một mẫu thí nghiệm? Và Đức phải đối xử với Nga ra sao về việc khám phá ra thứ vũ khí bí mật bị cấm này, trong lúc Nga vừa để cho Đức được thống nhất đất nước? Nhưng Đức đồng thời cũng cần tới phe Đồng Minh!
Qua các trao đổi với nhiều nhân vật trong cuộc ta có thể mô tả lại diễn tiến điệp vụ vô cùng tế nhị về mặt chính trị thời đó như sau: Phủ Thủ Tướng, Bộ Quốc Pḥng, Cơ Quan T́nh Báo từ chối cho biết ư kiến, v́ sợ lộ bí mật, mà cũng v́ ngại làm nóng thêm những cuộc tranh luận về Nowitschok và về chính sách của Nga hiện nay.
Đầu thập niên 90, khi khối Đông Âu đang trên đường tan ră, t́nh báo Đức đă có được sự cộng tác của một nhà khoa học Nga vốn làm việc trong chương tŕnh vũ khí hóa học của Nga.
Lúc đầu, nhà khoa học này c̣n chần chừ, nhưng sau đó đă đồng ư cộng tác. Ông c̣n quả quyết, là ḿnh có thể lấy được một mẫu hóa chất giết người mà ḿnh đang nghiên cứu. T́nh báo Đức như vừa bị điện giật vừa bị báo động. Bị điện giật, v́ mới đây họ nghe phong phanh tin đồn, là Nga đang âm thầm chế biến một loại vũ khí hóa học mới, có lẽ xuất phát từ “nhóm các chất có chứa phốt-pho.” Nhưng cụ thể đó là chất nào th́ họ mù tịt. Bị báo động, là v́ theo các Thỏa Ước Paris nước Đức trẻ sau 1954 không được phép tái vơ trang các loại vũ khí có khả năng giết người hàng loạt - đặc biệt không được đụng đến hoá chất độc, mà trước đây Đức đă sản xuất và đă sử dụng trong Thế Chiến I. Giờ đây bỗng dưng họ lại có trong tay một thứ vũ khí loại đó, dù đấy mới chỉ là một mẫu thí nghiệm.
Vấn đề được đưa lên tới Thủ Tướng và Quốc Vụ Khanh đặc trách t́nh báo, ông Bernd Schmidbauer. Hai người này nghĩ ra một kế để tránh hậu quả về sau: Schmidbauer tŕnh bày tóm tắt sự việc cho Kohl trên một mẩu giấy màu vàng, và khi đọc xong th́ Kohl hủy ngay mẩu giấy này. Như thế chẳng để lại một dấu tích ǵ trong hồ sơ, và về sau, nếu cần, Kohl có thể chối là ḿnh đă chẳng được thông tin về chuyện này.
Những người trong cuộc nhớ lại rằng, trên mẩu giấy vàng đó Schmidbauer đă cho Kohl hay về nhân vật quy chánh và mẫu hoá chất. Sau ngày xuất hiện của nhà khoa học Nga, Phủ Thủ Tướng triệu tập một cuộc họp trong ṿng rất nhỏ, trong đó có mặt Konrad Porzner, Giám Đốc BND, và Volker Foersch, trưởng ban đặc trách những t́nh báo viên từ Nga.
Câu hỏi quan trọng nhất của cuộc họp: phải làm sao với mẫu hoá chất có trong tay? Người Đức tự ḿnh có thể có khả năng phân chất mẫu này. Nhưng các luật gia trong Phủ Thủ Tướng cảnh báo, việc ḿnh sở hữu mấy miligram hoá chất kia là một vi phạm Thỏa Ước Paris. Hơn nữa, Đức cũng vừa chuẩn nhận thỏa ước cấm chế tạo và phổ biến các loại vũ khí hóa học vào năm 1994. “Chúng ta nhất thiết không muốn tạo cho người ta có cảm tưởng, rằng ḿnh thích thú với những thứ vũ khí hóa chất như thế,” một nhân vật có mặt lúc đó đă nói.
Thủ Tướng và các cố vấn đă quyết định không khám nghiệm mẫu đó ở Đức. Họ ủy cho BND t́m liên lạc với một nước trung lập, để giúp việc này. Và Thuỵ Điển đă bằng ḷng giúp. Với những thận trọng tuyệt đối mẫu thử đă được chuyển tới Thuỵ Điển.
Kết quả đă có được sau nhiều tuần khám nghiệm. Theo đó, đây là một thứ “vũ khí hóa học lạ gồm có hai thành tố”; nó rất độc và “phe NATO chưa có biện pháp nào để chống lại nó.” Thuỵ Điển gởi công thức về cho Đức. Nowitschok được phát hiện từ ngày đó.
Quái lạ, không hiểu sao mà người Nga đă dấu sản phẩm bí mật đó được lâu như thế. Là v́ từ tháng Năm 1971 Hội Đồng Bộ Trưởng của Liên Xô và Ủy Ban Trung Ương Đảng Cộng Sản đă quyết định đẩy mạnh việc phát triển một loại vũ khí hóa học mới, thuộc đời thứ tư. Chương tŕnh nghiên cứu này mang mật danh “Foliant,” được điều hợp bởi một viện nghiên cứu nằm ch́m lấp giữa khu kỹ nghệ ở ngoại ô Moscow. Năm 1973 các nhà khoa học Nga cho hay, họ đă thành công liên kết được một hợp chất hữu cơ phốt-pho cực độc; hợp chất này có khả năng ngăn chặn một enzym đặc biệt của cơ thể, gây co rút cơ bắp khiến ngạt thở và dẫn tới tê liệt cơ tim.
Với thời gian, chất này được chế biến tinh tế hơn. Trong thập niên 80 Nga đă thành công phát triển được một hợp chất gồm hai thành tố hợp pháp vốn vẫn được dùng trong nông nghiệp. Nó chỉ trở nên độc hại, khi hai thành tố đó được hoà lẫn với nhau, ngay trước khi sử dụng. Với cách đó chương tŕnh vũ khí hóa học được họ “núp dưới chiêu bài sản xuất sản phẩm thương mại hợp pháp,” như lời của nhà khoa học có tham gia chường tŕnh “Foliant” Wil Mirsajanow nhiều năm sau cho biết. Theo nhân vật này, trải qua nhiều năm Nga đă đưa vào kho vũ khí hóa học của ḿnh ít nhất hai dị bản Nowitschok. Chúng tác động mạnh hơn loại độc chất VX gấp năm tới tám lần.
Năm 1987 tổng bí thư đảng cộng sản Michail Gorbatschow (Mikhail Gorbachev) công khai tuyên bố, là Liên Xô đă chấm dứt việc chế biến vũ khí hoá học. Sau đó, trong một thỏa ước chung với Hoa Kỳ, ông hứa sẽ bạch hóa toàn bộ kho vũ khí hóa học của Liên Xô. Để thiên hạ tin hơn vào lời tuyên bố đó, ông cho phép một nhóm kư giả và nhà ngoại giao ngoại quốc bay tới quan sát pḥng thí nghiệm vũ khí hoá học bí mật của Hồng Binh tại tỉnh nhỏ Schichany. Nhưng ông im bặt về danh xưng Nowitschok; Nga dấu tiệt sự có mặt của loại vũ khí này.
Nhà khoa học hồi chánh trên đây không những đă nhờ vợ giúp chuyển sang Âu châu một mẫu hoá chất, mà c̣n cho người Đức biết, là ông cũng là kẻ có tham gia vào việc phát triển hóa chất đó. Do đó mấy giọt hoá chất lỏng chết người đă biến thành một vụ chính trị có khả năng gây hệ quả toàn cầu. Thủ Tướng Kohl phải làm sao đây?
Trong những năm này, Kohl đang ở trong một hoàn cảnh rất tế nhị của một quốc gia vừa mới được thống nhất. Đối với người Mỹ, ông vận động họ triệt thoái hết kho vũ khí hóa học trên đất nước ḿnh; tháng Bảy 1990 quân đội Hoa Kỳ cho đóng 120,000 đầu đạn vào trong những thùng hàng kín cùng 437 tấn Sarin và VX xuống tàu chuyển về Hoa Kỳ. Phía Liên Xô, Kohl thoả thuận được với Gorbatschow và sau đó với Jelzin (Boris Yeltsin) triệt thoái toàn bộ quân đội và vũ khí nguyên tử ra khỏi phần đất Đông Đức cũ.
Jelzin lên thay Gorbatschow vào mùa hè 1991. Giữa Jelzin và Kohl nẩy sinh t́nh thân. Jelzin giới thiệu gia đ́nh ông với Kohl và cả hai cùng đi tắm hơi trong biển Baikal. Nhờ sự thân thiết đó sự thống nhất của hai nước Đức đă có thể diễn tiến xuôi chảy. “Đă có một không khí đầy lạc quan và một sự tin cậy vững chắc giữa hai bên,” quốc vụ khanh Schmidbauer thời đó đă cho hay như thế.
Nhưng kết quả phân chất của pḥng thí nghiệm Thuỵ Điển đă làm xáo trộn t́nh trạng hài hoà ngoại giao. Nước Nga đă không ngừng nói láo trong quá khứ, nay họ vẫn c̣n chối về sự hiện diện của các vũ khí hóa học. Kohl và Schmidbauer đưa ra hai quyết định: Họ ra lệnh cho BND thông báo sự việc tới những thành viên quan trọng nhất của NATO: Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Ḥa Lan và Canada. T́nh báo của sáu quốc gia này lập thành một nhóm, cùng nghiên cứu và trao đổi với nhau suốt nhiều năm về Nowitschok. Quyết định thứ hai là một tín hiệu cho Moscow. Nhân một phái đoàn của Đức lại sang Nga, người đại diện của Kohl đă kéo người của Jelzin, trong đó có vị trưởng t́nh báo quốc ngoại của Nga, ra một nơi và cho họ biết, rằng Đức đă biết về thứ vũ khí hóa học kia rồi. Đức chẳng đưa ra lời đe dọa hoặc yêu sách nào cả, chỉ cho họ biết, là ḿnh đă nắm được bí mật mà thôi. Người Nga đón nhận thông tin trong im lặng. Họ hiểu cái tín hiệu của Đức: Phương tây không muốn làm lớn chuyện Nowitschok và không muốn làm bẽ mặt Jelzin, nhưng vẫn ráo riết theo dơi mọi hành vi của Nga.
Sở dĩ công luận biết được sự có mặt của Nowitschok là nhờ nhà khoa học Will Mirsajanow, người làm việc tại viện nghiên cứu hóa học hữu cơ và kỹ thuật ở Moscow; viện này cũng tham dự vào việc chế biến Nowitschow. Tháng Mười 1991 Mirsajanow công bố một luận văn trên một tờ báo ở Moscow, trong đó ông bật mí cho biết, Nga đă thành công chế biến được một hoá chất cực độc mới, nhưng ông đă không đá động ǵ tới danh xưng Nowitschok. Một năm sau, tháng Chín 1992, ông phổ biến một bài thứ hai, bị bắt một thời gian, sau đó được di cư sang Hoa Kỳ vào năm 1995. Năm 2008 ông cho xuất bản một phần công thức của hóa chất độc đó.
Cho tới nay các học giả bên ngoài vẫn chưa nắm vững được công thức chính xác của Nowitschok. Nhưng nhờ sự trở về của nhà khoa học Nga trên đây và nhờ thêm những người hồi chánh sau này khi Liên Xô tan ră, phương tây đă nắm vững từ hơn 20 năm nay các chi tiết về loại hóa chất đó.
Mirsajanow vẫn c̣n sống ở Hoa Kỳ; ông cho biết, chất đó độc đến nỗi, chỉ có cấp quốc gia mới chế biến và sử dụng được nó. Wladimir Ugljow, một chuyên viên Nga khác có liên hệ với Nowitschok, cho hay, muốn di chuyển chất đó tới địa điểm khủng bố hay đầu độc, cần phải có một thùng chân không thật kín để chứa các nắm bông g̣n nhỏ và bột. Ở Salisbury người ta đă quệt chất này vào nắm cửa pḥng của Skripal và ông này đă vô t́nh đụng vào.
Vị đại sứ đương nhiệm của Nga tại London quả quyết: “Chúng tôi không chế tạo và dự trữ Nowitschok.” Dấu hiệu cho thấy người Nga nhúng tay trong vụ này đă rơ, nhưng chứng cứ cho thấy chính họ là thủ phạm quả thật c̣n thiếu. Anh cho biết, loại Nowitschok được sử dụng tại Salisbury là một sản phẩm của ḷ thí nghiệm tại Schichany, một thành phố nhỏ của Nga, nơi mà trong thập niên 80 Gorbatschow đă cho một nhóm nhà báo và nhà ngoại giao tới quan sát. Có thể chúng ta sẽ biết rơ hơn, khi so sánh độ tinh chất giữa mẫu của BND trước đây và mẫu lấy được ở Salisbury.
Nhà khoa học Nga đứng trước cổng Sở Tinh Báo BND giữa thập niên 90 trước đây là một người hành động v́ lư tưởng, chứ hoàn toàn không phải v́ tiền; một người trong cuộc cho biết như thế. Ông đă đưa được vợ và các con sang với ḿnh. Vụ Salisbury chứng minh cho thấy có thể xảy ra những ǵ đă tiên đoán. BND đă tạo cho ông có một căn cước mới và đă bảo vệ ông trong nhiều năm. Kể từ 1998 sự bảo vệ này được chuyển qua tay quân đội. Nhưng tới nay ông vẫn không ngừng lo cho mạng sống của ḿnh, v́ ông biết, quê mẹ Nga của ông thù dai lắm.
* Mascolo là trưởng nhóm liên kết nghiên cứu của tập hợp các hệ thống truyền thông tại Đức Suddeutsche Zeitung”, NDR và WDR. Trích “Die Zeit” ngày 17.5.2018. Đầu đề bài nguyên là: Thông Báo và Làm Thinh.
Tác Giả: GEORG MASCOLO / HOLGER STARK
Người dịch: Phạm Hồng Lam
Chính phủ Đức vừa loan tin, nhà đối lập Alexej Nawalny (Alexei Navalny) ở Nga bị ám hại v́ chất độc Nowitschok hay (Novichok).
https://www.vietbf.com/forum/attachment.php?attac hmentid=1649650&stc=1&d=1599498749
Cách đây hai năm, ông Sergej Sripal người Nga sống lưu vong ở Vương Quốc Anh và người con gái cũng bị hai sĩ quan t́nh báo từ Nga sang đầu độc bằng chất này. Chất độc có tính năng ra sao? Và tại sao thế giới phương tây nhận diện được loại độc chất này? Bài viết sau đây cho biết một vài sự kiện liên quan.
Vào một buổi chiều tối giữa thập niên 90 có một người lạ đứng trước cổng Cơ Quan T́nh Báo Đức (BND) ở Pullach, tiểu bang Bayern. Người này tự giới thiệu là một nhà khoa học từ Nga và yêu cầu được vào cửa. Cuộc hẹn đă được chuẩn bị từ trước. Những người trong cuộc cho hay, trước đó người lạ đă cho biết là ông muốn rời bỏ Nga để về với Đức. Ông đă trải qua một cuộc hành tŕnh cam go, băng qua Ukraina và Áo để tới Đức. Và giờ đây ông đang đứng ở đây, và ông hứa vợ ḿnh sẽ mang tới cho Đức một mẫu hóa chất bí mật đang được âm thầm nói tới, và sự kiện này sẽ mang lại những hệ quả quan trọng cho chính sách an ninh.
Mẫu hoá chất mà người vợ của anh điệp viên t́m cách chuồn qua biên giới Nga sau đó không lâu, để đưa vào Đức, chỉ cân nặng vài miligram, nhưng phải vô cùng cẩn trọng khi tiếp xúc với nó. Đây là một hợp chất gồm hai thành tố, mà theo lời điệp viên kia, nó là một vũ khí hóa học gây liệt thần kinh cực độc như chưa bao giờ có.
Chất độc này được biết dưới tên Nowitschok, tiếng Nga có nghĩa là “chất mới,” một hợp chất nổi tiếng thế giới từ dạo tháng Ba vừa rồi, khi cựu điệp viên nga Sergej Skripal và con gái của ông bị đầu độc ở Salibury, Anh quốc.
Sở dĩ phương tây biết được loại vũ khí hóa học này là nhờ một điệp vụ của Đức. Helmut Kohl, Thủ Tướng nước Đức lúc đó, đă quyết định chia sẻ cái biết độc quyền này cho một số thành viên quan trọng trong khối NATO. Trễ nhất là cho tới lúc đó người Anh biết được các chi tiết về Nowitschok.
Những hiểu biết của Đức đă góp phần giúp Thủ Tướng Anh, bà Theresa May, có thể cho thế giới biết, Skripal và con gái đă bị đầu độc bởi Nowitschok, chỉ trong ṿng mấy ngày sau khi sự việc xảy ra. Nhưng những thông tin t́nh báo của Đức đồng thời cũng cho thấy sự khó khăn trong việc xác định thủ phạm. Là v́ cũng như một sản phẩm xe hơi, tuy cùng một loại nhưng lại có nhiều kiểu khác nhau, th́ Nowitschok cũng được tiếp tục chế tác thành nhiều loại, mang những tên bàn giấy như A230, A232 hay A234. Và từ những năm 1990s nhiều quốc gia đă biết được công thức của chất đó; và chẳng hạn như Hoa Kỳ đă ḥa trộn các chất đó với liều lượng nhỏ, để cải tiến các biện pháp để pḥng của ḿnh. C̣n một số nước khác, ít nhất nhờ những tiết lộ của Đức, đă nắm được công thức của loại chất độc đó.
Việc hồi chánh của nhà khoa học nga đă đẩy Thủ Tướng Kohl vào một t́nh cảnh khó khăn: Đức có được phép t́m hiểu thứ vũ khí hóa học bị thế giới lên án không, cho dù đó là một mẫu thí nghiệm? Và Đức phải đối xử với Nga ra sao về việc khám phá ra thứ vũ khí bí mật bị cấm này, trong lúc Nga vừa để cho Đức được thống nhất đất nước? Nhưng Đức đồng thời cũng cần tới phe Đồng Minh!
Qua các trao đổi với nhiều nhân vật trong cuộc ta có thể mô tả lại diễn tiến điệp vụ vô cùng tế nhị về mặt chính trị thời đó như sau: Phủ Thủ Tướng, Bộ Quốc Pḥng, Cơ Quan T́nh Báo từ chối cho biết ư kiến, v́ sợ lộ bí mật, mà cũng v́ ngại làm nóng thêm những cuộc tranh luận về Nowitschok và về chính sách của Nga hiện nay.
Đầu thập niên 90, khi khối Đông Âu đang trên đường tan ră, t́nh báo Đức đă có được sự cộng tác của một nhà khoa học Nga vốn làm việc trong chương tŕnh vũ khí hóa học của Nga.
Lúc đầu, nhà khoa học này c̣n chần chừ, nhưng sau đó đă đồng ư cộng tác. Ông c̣n quả quyết, là ḿnh có thể lấy được một mẫu hóa chất giết người mà ḿnh đang nghiên cứu. T́nh báo Đức như vừa bị điện giật vừa bị báo động. Bị điện giật, v́ mới đây họ nghe phong phanh tin đồn, là Nga đang âm thầm chế biến một loại vũ khí hóa học mới, có lẽ xuất phát từ “nhóm các chất có chứa phốt-pho.” Nhưng cụ thể đó là chất nào th́ họ mù tịt. Bị báo động, là v́ theo các Thỏa Ước Paris nước Đức trẻ sau 1954 không được phép tái vơ trang các loại vũ khí có khả năng giết người hàng loạt - đặc biệt không được đụng đến hoá chất độc, mà trước đây Đức đă sản xuất và đă sử dụng trong Thế Chiến I. Giờ đây bỗng dưng họ lại có trong tay một thứ vũ khí loại đó, dù đấy mới chỉ là một mẫu thí nghiệm.
Vấn đề được đưa lên tới Thủ Tướng và Quốc Vụ Khanh đặc trách t́nh báo, ông Bernd Schmidbauer. Hai người này nghĩ ra một kế để tránh hậu quả về sau: Schmidbauer tŕnh bày tóm tắt sự việc cho Kohl trên một mẩu giấy màu vàng, và khi đọc xong th́ Kohl hủy ngay mẩu giấy này. Như thế chẳng để lại một dấu tích ǵ trong hồ sơ, và về sau, nếu cần, Kohl có thể chối là ḿnh đă chẳng được thông tin về chuyện này.
Những người trong cuộc nhớ lại rằng, trên mẩu giấy vàng đó Schmidbauer đă cho Kohl hay về nhân vật quy chánh và mẫu hoá chất. Sau ngày xuất hiện của nhà khoa học Nga, Phủ Thủ Tướng triệu tập một cuộc họp trong ṿng rất nhỏ, trong đó có mặt Konrad Porzner, Giám Đốc BND, và Volker Foersch, trưởng ban đặc trách những t́nh báo viên từ Nga.
Câu hỏi quan trọng nhất của cuộc họp: phải làm sao với mẫu hoá chất có trong tay? Người Đức tự ḿnh có thể có khả năng phân chất mẫu này. Nhưng các luật gia trong Phủ Thủ Tướng cảnh báo, việc ḿnh sở hữu mấy miligram hoá chất kia là một vi phạm Thỏa Ước Paris. Hơn nữa, Đức cũng vừa chuẩn nhận thỏa ước cấm chế tạo và phổ biến các loại vũ khí hóa học vào năm 1994. “Chúng ta nhất thiết không muốn tạo cho người ta có cảm tưởng, rằng ḿnh thích thú với những thứ vũ khí hóa chất như thế,” một nhân vật có mặt lúc đó đă nói.
Thủ Tướng và các cố vấn đă quyết định không khám nghiệm mẫu đó ở Đức. Họ ủy cho BND t́m liên lạc với một nước trung lập, để giúp việc này. Và Thuỵ Điển đă bằng ḷng giúp. Với những thận trọng tuyệt đối mẫu thử đă được chuyển tới Thuỵ Điển.
Kết quả đă có được sau nhiều tuần khám nghiệm. Theo đó, đây là một thứ “vũ khí hóa học lạ gồm có hai thành tố”; nó rất độc và “phe NATO chưa có biện pháp nào để chống lại nó.” Thuỵ Điển gởi công thức về cho Đức. Nowitschok được phát hiện từ ngày đó.
Quái lạ, không hiểu sao mà người Nga đă dấu sản phẩm bí mật đó được lâu như thế. Là v́ từ tháng Năm 1971 Hội Đồng Bộ Trưởng của Liên Xô và Ủy Ban Trung Ương Đảng Cộng Sản đă quyết định đẩy mạnh việc phát triển một loại vũ khí hóa học mới, thuộc đời thứ tư. Chương tŕnh nghiên cứu này mang mật danh “Foliant,” được điều hợp bởi một viện nghiên cứu nằm ch́m lấp giữa khu kỹ nghệ ở ngoại ô Moscow. Năm 1973 các nhà khoa học Nga cho hay, họ đă thành công liên kết được một hợp chất hữu cơ phốt-pho cực độc; hợp chất này có khả năng ngăn chặn một enzym đặc biệt của cơ thể, gây co rút cơ bắp khiến ngạt thở và dẫn tới tê liệt cơ tim.
Với thời gian, chất này được chế biến tinh tế hơn. Trong thập niên 80 Nga đă thành công phát triển được một hợp chất gồm hai thành tố hợp pháp vốn vẫn được dùng trong nông nghiệp. Nó chỉ trở nên độc hại, khi hai thành tố đó được hoà lẫn với nhau, ngay trước khi sử dụng. Với cách đó chương tŕnh vũ khí hóa học được họ “núp dưới chiêu bài sản xuất sản phẩm thương mại hợp pháp,” như lời của nhà khoa học có tham gia chường tŕnh “Foliant” Wil Mirsajanow nhiều năm sau cho biết. Theo nhân vật này, trải qua nhiều năm Nga đă đưa vào kho vũ khí hóa học của ḿnh ít nhất hai dị bản Nowitschok. Chúng tác động mạnh hơn loại độc chất VX gấp năm tới tám lần.
Năm 1987 tổng bí thư đảng cộng sản Michail Gorbatschow (Mikhail Gorbachev) công khai tuyên bố, là Liên Xô đă chấm dứt việc chế biến vũ khí hoá học. Sau đó, trong một thỏa ước chung với Hoa Kỳ, ông hứa sẽ bạch hóa toàn bộ kho vũ khí hóa học của Liên Xô. Để thiên hạ tin hơn vào lời tuyên bố đó, ông cho phép một nhóm kư giả và nhà ngoại giao ngoại quốc bay tới quan sát pḥng thí nghiệm vũ khí hoá học bí mật của Hồng Binh tại tỉnh nhỏ Schichany. Nhưng ông im bặt về danh xưng Nowitschok; Nga dấu tiệt sự có mặt của loại vũ khí này.
Nhà khoa học hồi chánh trên đây không những đă nhờ vợ giúp chuyển sang Âu châu một mẫu hoá chất, mà c̣n cho người Đức biết, là ông cũng là kẻ có tham gia vào việc phát triển hóa chất đó. Do đó mấy giọt hoá chất lỏng chết người đă biến thành một vụ chính trị có khả năng gây hệ quả toàn cầu. Thủ Tướng Kohl phải làm sao đây?
Trong những năm này, Kohl đang ở trong một hoàn cảnh rất tế nhị của một quốc gia vừa mới được thống nhất. Đối với người Mỹ, ông vận động họ triệt thoái hết kho vũ khí hóa học trên đất nước ḿnh; tháng Bảy 1990 quân đội Hoa Kỳ cho đóng 120,000 đầu đạn vào trong những thùng hàng kín cùng 437 tấn Sarin và VX xuống tàu chuyển về Hoa Kỳ. Phía Liên Xô, Kohl thoả thuận được với Gorbatschow và sau đó với Jelzin (Boris Yeltsin) triệt thoái toàn bộ quân đội và vũ khí nguyên tử ra khỏi phần đất Đông Đức cũ.
Jelzin lên thay Gorbatschow vào mùa hè 1991. Giữa Jelzin và Kohl nẩy sinh t́nh thân. Jelzin giới thiệu gia đ́nh ông với Kohl và cả hai cùng đi tắm hơi trong biển Baikal. Nhờ sự thân thiết đó sự thống nhất của hai nước Đức đă có thể diễn tiến xuôi chảy. “Đă có một không khí đầy lạc quan và một sự tin cậy vững chắc giữa hai bên,” quốc vụ khanh Schmidbauer thời đó đă cho hay như thế.
Nhưng kết quả phân chất của pḥng thí nghiệm Thuỵ Điển đă làm xáo trộn t́nh trạng hài hoà ngoại giao. Nước Nga đă không ngừng nói láo trong quá khứ, nay họ vẫn c̣n chối về sự hiện diện của các vũ khí hóa học. Kohl và Schmidbauer đưa ra hai quyết định: Họ ra lệnh cho BND thông báo sự việc tới những thành viên quan trọng nhất của NATO: Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Ḥa Lan và Canada. T́nh báo của sáu quốc gia này lập thành một nhóm, cùng nghiên cứu và trao đổi với nhau suốt nhiều năm về Nowitschok. Quyết định thứ hai là một tín hiệu cho Moscow. Nhân một phái đoàn của Đức lại sang Nga, người đại diện của Kohl đă kéo người của Jelzin, trong đó có vị trưởng t́nh báo quốc ngoại của Nga, ra một nơi và cho họ biết, rằng Đức đă biết về thứ vũ khí hóa học kia rồi. Đức chẳng đưa ra lời đe dọa hoặc yêu sách nào cả, chỉ cho họ biết, là ḿnh đă nắm được bí mật mà thôi. Người Nga đón nhận thông tin trong im lặng. Họ hiểu cái tín hiệu của Đức: Phương tây không muốn làm lớn chuyện Nowitschok và không muốn làm bẽ mặt Jelzin, nhưng vẫn ráo riết theo dơi mọi hành vi của Nga.
Sở dĩ công luận biết được sự có mặt của Nowitschok là nhờ nhà khoa học Will Mirsajanow, người làm việc tại viện nghiên cứu hóa học hữu cơ và kỹ thuật ở Moscow; viện này cũng tham dự vào việc chế biến Nowitschow. Tháng Mười 1991 Mirsajanow công bố một luận văn trên một tờ báo ở Moscow, trong đó ông bật mí cho biết, Nga đă thành công chế biến được một hoá chất cực độc mới, nhưng ông đă không đá động ǵ tới danh xưng Nowitschok. Một năm sau, tháng Chín 1992, ông phổ biến một bài thứ hai, bị bắt một thời gian, sau đó được di cư sang Hoa Kỳ vào năm 1995. Năm 2008 ông cho xuất bản một phần công thức của hóa chất độc đó.
Cho tới nay các học giả bên ngoài vẫn chưa nắm vững được công thức chính xác của Nowitschok. Nhưng nhờ sự trở về của nhà khoa học Nga trên đây và nhờ thêm những người hồi chánh sau này khi Liên Xô tan ră, phương tây đă nắm vững từ hơn 20 năm nay các chi tiết về loại hóa chất đó.
Mirsajanow vẫn c̣n sống ở Hoa Kỳ; ông cho biết, chất đó độc đến nỗi, chỉ có cấp quốc gia mới chế biến và sử dụng được nó. Wladimir Ugljow, một chuyên viên Nga khác có liên hệ với Nowitschok, cho hay, muốn di chuyển chất đó tới địa điểm khủng bố hay đầu độc, cần phải có một thùng chân không thật kín để chứa các nắm bông g̣n nhỏ và bột. Ở Salisbury người ta đă quệt chất này vào nắm cửa pḥng của Skripal và ông này đă vô t́nh đụng vào.
Vị đại sứ đương nhiệm của Nga tại London quả quyết: “Chúng tôi không chế tạo và dự trữ Nowitschok.” Dấu hiệu cho thấy người Nga nhúng tay trong vụ này đă rơ, nhưng chứng cứ cho thấy chính họ là thủ phạm quả thật c̣n thiếu. Anh cho biết, loại Nowitschok được sử dụng tại Salisbury là một sản phẩm của ḷ thí nghiệm tại Schichany, một thành phố nhỏ của Nga, nơi mà trong thập niên 80 Gorbatschow đă cho một nhóm nhà báo và nhà ngoại giao tới quan sát. Có thể chúng ta sẽ biết rơ hơn, khi so sánh độ tinh chất giữa mẫu của BND trước đây và mẫu lấy được ở Salisbury.
Nhà khoa học Nga đứng trước cổng Sở Tinh Báo BND giữa thập niên 90 trước đây là một người hành động v́ lư tưởng, chứ hoàn toàn không phải v́ tiền; một người trong cuộc cho biết như thế. Ông đă đưa được vợ và các con sang với ḿnh. Vụ Salisbury chứng minh cho thấy có thể xảy ra những ǵ đă tiên đoán. BND đă tạo cho ông có một căn cước mới và đă bảo vệ ông trong nhiều năm. Kể từ 1998 sự bảo vệ này được chuyển qua tay quân đội. Nhưng tới nay ông vẫn không ngừng lo cho mạng sống của ḿnh, v́ ông biết, quê mẹ Nga của ông thù dai lắm.
* Mascolo là trưởng nhóm liên kết nghiên cứu của tập hợp các hệ thống truyền thông tại Đức Suddeutsche Zeitung”, NDR và WDR. Trích “Die Zeit” ngày 17.5.2018. Đầu đề bài nguyên là: Thông Báo và Làm Thinh.