florida80
09-12-2020, 19:52
Ơ… chơ muối ba năm muối đương c̣n mặn Gừng chín tháng cay vẫn c̣n cay Đôi ta t́nh nặng nghĩa dày Dù có xa nhau đi chăng nữa, cũng ba vạn sáu ngàn ngày mới xa…”
Mỗi đứa trẻ xứ Nghệ sinh ra, lớn lên đều được đắm hồn ḿnh bên chiếc nôi êm, thuộc nằm ḷng trong tiềm thức những khúc hát nghĩa t́nh như thế. Mà đâu chỉ là ru con, mẹ hát để ru ḷng ḿnh, để tự nhắc nhớ về một nét đẹp trong cách sống t́nh cảm của quê hương.
Như con người xứ Nghệ, ví, giặm quê ḿnh cũng quen “chặt to kho mặn” dẫu đó là lời nói yêu thương. Không duyên dáng, mềm mại như quan họ xứ Bắc; chẳng ngọt ngào, mùi mẫn như đờn ca tài tử phương Nam; cũng không có sự tha thiết, sang trọng như nhă nhạc cung đ́nh Huế; ví, giặm mộc mạc, chân chất, có phần thô và thật trong từng làn điệu luyến láy, ngân nga. Tính cách người Nghệ, như học giả Đặng Thai Mai, người con quê Thanh Chương, đă nhận xét với câu nói nổi tiếng: "Can đảm đến sơ suất, cần cù đến liều lĩnh, kiên quyết đến khô khan và tằn tiện đến "cá gỗ”. Chính những nét tính cách điển h́nh ấy cộng với thời tiết, thiên nhiên khắc nghiệt “Mùa đông trời buốt giá. Mùa hạ nắng cháy da. Ruộng đồng khô nứt nẻ. Mưa đi không kịp về…” (Thương về xứ Nghệ) đă thổi hồn vía vào trong điệu hát quê hương.
Xứ Nghệ (bao hàm cả Nghệ An và Hà Tĩnh) là nơi sản sinh ra làn điệu dân ca ví, giặm da diết, sâu lắng nghĩa t́nh, với ca từ nồng nàn và giai điệu thấm sâu khiến cho ai dù chỉ mới nghe thôi cũng muốn t́m về. Từ khi ví, giặm được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể nhân loại (2014), nó lại càng thêm lan tỏa trong đời sống cộng đồng xứ Nghệ. Là loại h́nh nghệ thuật diễn xướng phổ biến trong mọi hoạt động của đời sống thường nhật, diễn tả mọi cung bậc tâm tư t́nh cảm của con người nơi đây; ví, giặm luôn hướng con người t́m về với những giá trị nhân bản nhất.
Những câu hát giao duyên ví, giặm biểu thị một t́nh cảm gần gũi, thân thiết như bật ra từ gốc lúa, bờ tre mà càng khắc khổ gập ghềnh lại càng sâu lắng trữ t́nh
Khác với quan họ các liền anh, liền chị không thể lấy nhau th́ ví, giặm lại là ông tơ, bà nguyệt làm nhịp cầu kết nối se duyên cho bao đôi lứa nên nghĩa vợ chồng. Không gian diễn xướng linh hoạt trong từng hoàn cảnh; lời ca không chỉ là lề lối sẵn có mà đầy sự ứng tác trong mỗi canh hát; chính v́ thế mà người hát dễ thấu cảm hoàn cảnh của nhau, nhận ra tâm tư của nhau trong từng lời ví để rồi gắn bó mặn nồng như muối mặn gừng cay.
Cũng như các loại h́nh dân ca khác là những sáng tác dân gian tổng hợp: lời nhạc, động tác, không gian diễn xướng, ví, giặm thể hiện trí tuệ, phẩm chất, tinh hoa trong tư duy, lối sống, t́nh cảm, phong tục tập quán. Có làn điệu bày tỏ t́nh cảm gia đ́nh, quê hương; có làn điệu miên man thế sự; có làn điệu thăm thẳm nỗi niềm; nhưng ngân vang, lắng đọng hồn người bởi nét dung dị trữ t́nh mà gợi nhớ neo đậu một hồn quê sâu thẳm nhất chính là những khúc hát giao duyên.
Người Nghệ ngông, gàn nhưng lại được nhiều người quư mến v́ họ cũng là người sống thẳng thắn, khẳng khái. Trong lời yêu cũng thẳng thừng như thế. Đă yêu là không ghét; đă ghét là không thèm nh́n mặt nhau, không có chuyện lưỡng lự nước đôi “Chơ… đă thương th́ thương cho chắc/ Mà đă trục trặc th́ trục trặc cho luôn/ Đừng như con thỏ đứng đầu truông/ Khi vui th́ giỡn bóng, mà khi buồn th́ bỏ đi” (Ví giận thương). Một khi nhờ câu hát mà t́nh yêu đong đầy th́ đồng nghĩa là gừng cay muối mặn “Một lời thề không duyên th́ nợ/ Mà hai lời thề không vợ th́ chồng/ Mà ba lời thề khơi núi ngăn sông/ Em quyết theo anh cho trọn đạo, kẻo luống công anh đợi chờ”. Tất nhiên, v́ hoàn cảnh hoặc một lư do nào đó mà không thành t́nh nghĩa vợ chồng th́ sự tiếc nuối, trách hờn cũng rất nhẹ nhàng “Anh đến giàn hoa th́ hoa kia đă nở/ Anh đến bến đ̣ th́ đ̣ đă sang sông/ Anh đến t́m em th́ em đă lấy chồng/ Hỏi em yêu anh như rứa, có mặn nồng hay chưa?” (Ví ghẹo)...
Lời yêu qua câu hát được thể hiện không chỉ bằng những từ ngữ trau chuốt, mượt mà, ư nhị như: “Hồng sơn cao ngất mấy trùng/ Lam giang mấy trượng th́ ḷng bấy nhiêu” (Nhắn bạn - Hát phường vải) mà c̣n giàu h́nh ảnh, mang tính biểu trưng cao, rất “thơ”, chẳng hạn: “Đá có rêu bởi v́ nước đứng/ Núi bạc đầu là tại sương sa/ Ra về dặn nước dặn non/ Dặn rằng một chữ vuông tṛn phu thê” (Hát phường vải)…
Những câu hát giao duyên ví, giặm biểu thị một t́nh cảm gần gũi, thân thiết như bật ra từ gốc lúa, bờ tre mà càng khắc khổ gập ghềnh lại càng sâu lắng trữ t́nh. Những lời yêu thương ấy sẽ c̣n được bao thế hệ mai sau giữ ǵn, như mạch nguồn văn hóa quê hương sẽ chảy măi. Từ t́nh yêu đôi lứa để đi đến t́nh cảm gia đ́nh, t́nh yêu quê hương đất nước, người Nghệ luôn dặn ḷng“Bao giờ Hồng Lĩnh hết cây/ Sông Lam hết nước th́ đó với đây mới hết t́nh”…
Mỗi đứa trẻ xứ Nghệ sinh ra, lớn lên đều được đắm hồn ḿnh bên chiếc nôi êm, thuộc nằm ḷng trong tiềm thức những khúc hát nghĩa t́nh như thế. Mà đâu chỉ là ru con, mẹ hát để ru ḷng ḿnh, để tự nhắc nhớ về một nét đẹp trong cách sống t́nh cảm của quê hương.
Như con người xứ Nghệ, ví, giặm quê ḿnh cũng quen “chặt to kho mặn” dẫu đó là lời nói yêu thương. Không duyên dáng, mềm mại như quan họ xứ Bắc; chẳng ngọt ngào, mùi mẫn như đờn ca tài tử phương Nam; cũng không có sự tha thiết, sang trọng như nhă nhạc cung đ́nh Huế; ví, giặm mộc mạc, chân chất, có phần thô và thật trong từng làn điệu luyến láy, ngân nga. Tính cách người Nghệ, như học giả Đặng Thai Mai, người con quê Thanh Chương, đă nhận xét với câu nói nổi tiếng: "Can đảm đến sơ suất, cần cù đến liều lĩnh, kiên quyết đến khô khan và tằn tiện đến "cá gỗ”. Chính những nét tính cách điển h́nh ấy cộng với thời tiết, thiên nhiên khắc nghiệt “Mùa đông trời buốt giá. Mùa hạ nắng cháy da. Ruộng đồng khô nứt nẻ. Mưa đi không kịp về…” (Thương về xứ Nghệ) đă thổi hồn vía vào trong điệu hát quê hương.
Xứ Nghệ (bao hàm cả Nghệ An và Hà Tĩnh) là nơi sản sinh ra làn điệu dân ca ví, giặm da diết, sâu lắng nghĩa t́nh, với ca từ nồng nàn và giai điệu thấm sâu khiến cho ai dù chỉ mới nghe thôi cũng muốn t́m về. Từ khi ví, giặm được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể nhân loại (2014), nó lại càng thêm lan tỏa trong đời sống cộng đồng xứ Nghệ. Là loại h́nh nghệ thuật diễn xướng phổ biến trong mọi hoạt động của đời sống thường nhật, diễn tả mọi cung bậc tâm tư t́nh cảm của con người nơi đây; ví, giặm luôn hướng con người t́m về với những giá trị nhân bản nhất.
Những câu hát giao duyên ví, giặm biểu thị một t́nh cảm gần gũi, thân thiết như bật ra từ gốc lúa, bờ tre mà càng khắc khổ gập ghềnh lại càng sâu lắng trữ t́nh
Khác với quan họ các liền anh, liền chị không thể lấy nhau th́ ví, giặm lại là ông tơ, bà nguyệt làm nhịp cầu kết nối se duyên cho bao đôi lứa nên nghĩa vợ chồng. Không gian diễn xướng linh hoạt trong từng hoàn cảnh; lời ca không chỉ là lề lối sẵn có mà đầy sự ứng tác trong mỗi canh hát; chính v́ thế mà người hát dễ thấu cảm hoàn cảnh của nhau, nhận ra tâm tư của nhau trong từng lời ví để rồi gắn bó mặn nồng như muối mặn gừng cay.
Cũng như các loại h́nh dân ca khác là những sáng tác dân gian tổng hợp: lời nhạc, động tác, không gian diễn xướng, ví, giặm thể hiện trí tuệ, phẩm chất, tinh hoa trong tư duy, lối sống, t́nh cảm, phong tục tập quán. Có làn điệu bày tỏ t́nh cảm gia đ́nh, quê hương; có làn điệu miên man thế sự; có làn điệu thăm thẳm nỗi niềm; nhưng ngân vang, lắng đọng hồn người bởi nét dung dị trữ t́nh mà gợi nhớ neo đậu một hồn quê sâu thẳm nhất chính là những khúc hát giao duyên.
Người Nghệ ngông, gàn nhưng lại được nhiều người quư mến v́ họ cũng là người sống thẳng thắn, khẳng khái. Trong lời yêu cũng thẳng thừng như thế. Đă yêu là không ghét; đă ghét là không thèm nh́n mặt nhau, không có chuyện lưỡng lự nước đôi “Chơ… đă thương th́ thương cho chắc/ Mà đă trục trặc th́ trục trặc cho luôn/ Đừng như con thỏ đứng đầu truông/ Khi vui th́ giỡn bóng, mà khi buồn th́ bỏ đi” (Ví giận thương). Một khi nhờ câu hát mà t́nh yêu đong đầy th́ đồng nghĩa là gừng cay muối mặn “Một lời thề không duyên th́ nợ/ Mà hai lời thề không vợ th́ chồng/ Mà ba lời thề khơi núi ngăn sông/ Em quyết theo anh cho trọn đạo, kẻo luống công anh đợi chờ”. Tất nhiên, v́ hoàn cảnh hoặc một lư do nào đó mà không thành t́nh nghĩa vợ chồng th́ sự tiếc nuối, trách hờn cũng rất nhẹ nhàng “Anh đến giàn hoa th́ hoa kia đă nở/ Anh đến bến đ̣ th́ đ̣ đă sang sông/ Anh đến t́m em th́ em đă lấy chồng/ Hỏi em yêu anh như rứa, có mặn nồng hay chưa?” (Ví ghẹo)...
Lời yêu qua câu hát được thể hiện không chỉ bằng những từ ngữ trau chuốt, mượt mà, ư nhị như: “Hồng sơn cao ngất mấy trùng/ Lam giang mấy trượng th́ ḷng bấy nhiêu” (Nhắn bạn - Hát phường vải) mà c̣n giàu h́nh ảnh, mang tính biểu trưng cao, rất “thơ”, chẳng hạn: “Đá có rêu bởi v́ nước đứng/ Núi bạc đầu là tại sương sa/ Ra về dặn nước dặn non/ Dặn rằng một chữ vuông tṛn phu thê” (Hát phường vải)…
Những câu hát giao duyên ví, giặm biểu thị một t́nh cảm gần gũi, thân thiết như bật ra từ gốc lúa, bờ tre mà càng khắc khổ gập ghềnh lại càng sâu lắng trữ t́nh. Những lời yêu thương ấy sẽ c̣n được bao thế hệ mai sau giữ ǵn, như mạch nguồn văn hóa quê hương sẽ chảy măi. Từ t́nh yêu đôi lứa để đi đến t́nh cảm gia đ́nh, t́nh yêu quê hương đất nước, người Nghệ luôn dặn ḷng“Bao giờ Hồng Lĩnh hết cây/ Sông Lam hết nước th́ đó với đây mới hết t́nh”…