florida80
10-21-2020, 20:27
Nhiều họa sĩ vẽ tranh minh họa cho thấy Thúy Kiều (nhân vật chính trong Truyện Kiều) chơi một loại nhạc cụ có thân đàn h́nh quả lê với cần thẳng, đầu đàn hơi ngả về phía sau, nhưng một số lại cho thấy loại đàn đó có cần thẳng với đầu đàn cong vểnh ra phía sau.
https://i.imgur.com/pWS2W0q.jpg
H́nh ảnh minh họa nhân vật Thúy Kiều chơi đàn trên các ấn bản Truyện Kiều
ẢNH: TƯ LIỆU
Theo những miêu tả trên th́ có thể thấy Thúy Kiều sử dụng đàn t́ bà. V́ sao các họa sĩ lại vẽ loại đàn này?
Có 3 nguyên nhân chính: Thứ nhất, trong Truyện Kiều có câu Nghề riêng ăn đứt Hồ cầm một trương (c.33). Thứ hai, Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài nhân cho thấy Thúy Kiều chơi hồ cầm. Thứ ba, một số từ điển và tài liệu viết về Truyện Kiều lại giải thích: “Hồ cầm là một loại đàn t́ bà”. Cách giải thích này có nguồn gốc từ triều đại Tần - Hán cho đến Tùy - Đường, tất cả nhạc cụ dây ở Trung Quốc đều được gọi là t́ bà. Chính v́ thế, họa sĩ mới vẽ cảnh Thúy Kiều sử dụng loại đàn này, và cứ thế, người đi sau đă dựa vào tranh của người đi trước để tiếp tục “sáng tạo” h́nh ảnh cây đàn t́ bà. Tuy nhiên, ngày nay những nhạc cụ dây đều có tên gọi riêng.
Trong bài Âm nhạc trong Truyện Kiều, GS-TS Trần Văn Khê từng cho biết loại đàn Thúy Kiều sử dụng chính là “Nguyễn t́ bà, tên thật là Nguyễn cầm do Nguyễn Hàm đời Tấn chế ra. Đàn có thùng h́nh tṛn như mặt trăng, có 4 dây, cần dài hơn nguyệt cầm Trung Quốc”.
Theo chúng tôi, Thúy Kiều không sử dụng Nguyễn cầm và loại đàn này không do Nguyễn Hàm đời Tấn chế tạo ra. Nhà soạn nhạc Trầm Tinh Dương cho biết Nguyễn Hàm là đạo sĩ trong nhóm Trúc Lâm Thất Hiền, nổi tiếng với tài chơi loại đàn giống như Tần t́ bà có từ đời nhà Tần trước đó. V́ thế, trong giai đoạn nữ hoàng Vơ Tắc Thiên cai trị, người ta mới đặt tên khác cho Tần t́ bà là Nguyễn Hàm, về sau gọi là Nguyễn cầm. Tóm lại, Nguyễn Hàm không phải là người chế tạo ra Nguyễn cầm, nhạc cụ này chính là Tần t́ bà được gọi bằng cái tên mới là Nguyễn cầm. Chúng ta biết rằng, trong toàn bộ nội dung Truyện Kiều không hề có chữ Nguyễn, riêng chữ hàm th́ xuất hiện 4 lần trong hàm sư tử (c.1350), hàm én (c.2167, 2274), hàm rồng (c.2672). Xét về chữ Nôm, chữ hàm trong Truyện Kiều được viết khác hẳn chữ hàm trong Nguyễn Hàm (chữ Hán). Vậy làm sao có cơ sở để liên tưởng cây đàn Thúy Kiều sử dụng là Nguyễn cầm (hay Nguyễn Hàm)?
Vậy Thúy Kiều chơi loại đàn ǵ? Xin thưa là nguyệt cầm. Điều này thể hiện qua 2 câu sau: Hiên sau treo sẵn cầm trăng (c.467) và Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ (c.640).
Bây giờ chúng ta xét số lượng dây của cây đàn Thúy Kiều sử dụng. Ví dụ đoạn Thúy Kiều đánh đàn cho Kim Trọng thưởng thức (c.471 - 472):
So dần dây vũ dây văn,
Bốn dây to nhỏ theo vần cung thương
Hay đoạn Hoạn Thư buộc Thúy Kiều đánh đàn, phục vụ tiệc cho bà và Thúc Sinh. Lúc ấy tâm trạng của Kiều vô cùng đau đớn (c.1853 - 1854):
Bốn dây như khóc như than
Khiến người trong tiệc cũng tan nát ḷng
Hoặc đoạn Hồ Tôn Hiến buộc Thúy Kiều đánh đàn sau khi Từ Hải vừa mới qua đời, chưa kịp chôn cất. Kiều buồn đến nỗi (c.2569 - 2570):
Một cung gió thảm mưa sầu,
Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay!
Có thể thấy rơ là Thúy Kiều sử dụng loại đàn 4 dây, bên cạnh đó cụm từ cầm trăng, cầm nguyệt cho thấy rất phù hợp với cây nguyệt cầm có thùng đàn tṛn. Xin lưu ư, nguyệt cầm Trung Quốc có 4 dây, cần đàn ngắn; c̣n đàn nguyệt Việt Nam có 2 dây, cần đàn dài nên đây là hai loại đàn khác nhau. Tóm lại Thúy Kiều không chơi đàn t́ bà mà sử dụng nguyệt cầm Trung Quốc mới đúng
https://i.imgur.com/pWS2W0q.jpg
H́nh ảnh minh họa nhân vật Thúy Kiều chơi đàn trên các ấn bản Truyện Kiều
ẢNH: TƯ LIỆU
Theo những miêu tả trên th́ có thể thấy Thúy Kiều sử dụng đàn t́ bà. V́ sao các họa sĩ lại vẽ loại đàn này?
Có 3 nguyên nhân chính: Thứ nhất, trong Truyện Kiều có câu Nghề riêng ăn đứt Hồ cầm một trương (c.33). Thứ hai, Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài nhân cho thấy Thúy Kiều chơi hồ cầm. Thứ ba, một số từ điển và tài liệu viết về Truyện Kiều lại giải thích: “Hồ cầm là một loại đàn t́ bà”. Cách giải thích này có nguồn gốc từ triều đại Tần - Hán cho đến Tùy - Đường, tất cả nhạc cụ dây ở Trung Quốc đều được gọi là t́ bà. Chính v́ thế, họa sĩ mới vẽ cảnh Thúy Kiều sử dụng loại đàn này, và cứ thế, người đi sau đă dựa vào tranh của người đi trước để tiếp tục “sáng tạo” h́nh ảnh cây đàn t́ bà. Tuy nhiên, ngày nay những nhạc cụ dây đều có tên gọi riêng.
Trong bài Âm nhạc trong Truyện Kiều, GS-TS Trần Văn Khê từng cho biết loại đàn Thúy Kiều sử dụng chính là “Nguyễn t́ bà, tên thật là Nguyễn cầm do Nguyễn Hàm đời Tấn chế ra. Đàn có thùng h́nh tṛn như mặt trăng, có 4 dây, cần dài hơn nguyệt cầm Trung Quốc”.
Theo chúng tôi, Thúy Kiều không sử dụng Nguyễn cầm và loại đàn này không do Nguyễn Hàm đời Tấn chế tạo ra. Nhà soạn nhạc Trầm Tinh Dương cho biết Nguyễn Hàm là đạo sĩ trong nhóm Trúc Lâm Thất Hiền, nổi tiếng với tài chơi loại đàn giống như Tần t́ bà có từ đời nhà Tần trước đó. V́ thế, trong giai đoạn nữ hoàng Vơ Tắc Thiên cai trị, người ta mới đặt tên khác cho Tần t́ bà là Nguyễn Hàm, về sau gọi là Nguyễn cầm. Tóm lại, Nguyễn Hàm không phải là người chế tạo ra Nguyễn cầm, nhạc cụ này chính là Tần t́ bà được gọi bằng cái tên mới là Nguyễn cầm. Chúng ta biết rằng, trong toàn bộ nội dung Truyện Kiều không hề có chữ Nguyễn, riêng chữ hàm th́ xuất hiện 4 lần trong hàm sư tử (c.1350), hàm én (c.2167, 2274), hàm rồng (c.2672). Xét về chữ Nôm, chữ hàm trong Truyện Kiều được viết khác hẳn chữ hàm trong Nguyễn Hàm (chữ Hán). Vậy làm sao có cơ sở để liên tưởng cây đàn Thúy Kiều sử dụng là Nguyễn cầm (hay Nguyễn Hàm)?
Vậy Thúy Kiều chơi loại đàn ǵ? Xin thưa là nguyệt cầm. Điều này thể hiện qua 2 câu sau: Hiên sau treo sẵn cầm trăng (c.467) và Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ (c.640).
Bây giờ chúng ta xét số lượng dây của cây đàn Thúy Kiều sử dụng. Ví dụ đoạn Thúy Kiều đánh đàn cho Kim Trọng thưởng thức (c.471 - 472):
So dần dây vũ dây văn,
Bốn dây to nhỏ theo vần cung thương
Hay đoạn Hoạn Thư buộc Thúy Kiều đánh đàn, phục vụ tiệc cho bà và Thúc Sinh. Lúc ấy tâm trạng của Kiều vô cùng đau đớn (c.1853 - 1854):
Bốn dây như khóc như than
Khiến người trong tiệc cũng tan nát ḷng
Hoặc đoạn Hồ Tôn Hiến buộc Thúy Kiều đánh đàn sau khi Từ Hải vừa mới qua đời, chưa kịp chôn cất. Kiều buồn đến nỗi (c.2569 - 2570):
Một cung gió thảm mưa sầu,
Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay!
Có thể thấy rơ là Thúy Kiều sử dụng loại đàn 4 dây, bên cạnh đó cụm từ cầm trăng, cầm nguyệt cho thấy rất phù hợp với cây nguyệt cầm có thùng đàn tṛn. Xin lưu ư, nguyệt cầm Trung Quốc có 4 dây, cần đàn ngắn; c̣n đàn nguyệt Việt Nam có 2 dây, cần đàn dài nên đây là hai loại đàn khác nhau. Tóm lại Thúy Kiều không chơi đàn t́ bà mà sử dụng nguyệt cầm Trung Quốc mới đúng