florida80
10-31-2020, 21:40
Được mùa lúa, úa mùa cau… Không phải v́ lúa năm nay được mùa mà cau trở nên héo úa, như lời ông bà ḿnh thường nói. Hai năm nay, cả Quảng Nam và Đà Nẵng đều được mùa cau nhưng lại ế rụng ế rơi làm nông dân rầu ḷng không kể xiết. “Kịch bản” nông sản liên tục rớt giá v́ không xuất khẩu được viết lại ở mùa cau năm 2019 đến nay. Năm nay lại thêm hai đợt Covid-19 khiến nhiều nơi cau không người hái rụng đỏ cả vườn.
https://i.imgur.com/FTQNVDl.jpg
Nông dân bán cau ở chợ Túy Loan (huyện Ḥa Vang). Ảnh: NHƯ HẠNH
1. Đến khối phố Bằng An Đông, phường Điện An, thị xă Điện Bàn, hỏi ông Minh buôn cau th́ ai cũng biết. Gọi thế, bởi ông chuyên nghề buôn cau gần 30 năm nay. Năm nào Trung Quốc “ăn” cau (nhập khẩu cau), ông làm đại lư thu mua cau của đội quân đi cau từ cánh bắc Quảng Nam ra đến Đà Nẵng rồi nhập cho các ḷ sấy cau, gọi là sơ chế cau khô ở Tam Kỳ... Năm nào cau xuất sang Trung Quốc “đứng sựng” th́ ông chuyển sang buôn cau chợ, chủ yếu là xuất ra Bắc, phục vụ cho nhu cầu cưới hỏi, cúng kiến… Nếu cau ở địa phương không đủ cung cho thị trường, nhất là ở những lúc trái vụ, ông quay sang nhập cau từ Quảng Ngăi, có khi từ Kiên Giang ra, theo kiểu “mua của người chán, bán cho người thích”.
Nếu “hàng xóm” Quảng Ngăi trồng cau thành rừng, chuyên canh như cây điều, cây cà phê, cau ở Quảng Nam, Đà Nẵng được người dân trồng theo kiểu “nghiệp dư”. Cau trồng trước nhà cho đẹp theo quan điểm thẩm mỹ của người xưa “Trước cau, sau chuối”. Cau trồng làm hàng rào quanh vườn như một mốc ranh giới giữa nhà này với nhà kia. Đôi khi đơn giản trồng vài ba cây cau, giắt thêm dây trầu leo quanh thân cây để hái trái đơm trên bàn thờ vào ngày giỗ, ngày chạp…
Dường như bao đời nay, cây cau gắn liền với đời sống của người nông dân như hơi thở, bởi cau không chỉ là một mặt hàng nông sản mà c̣n là nét văn hóa “Trầu cau” độc đáo của dân tộc. Cau có thể sống trên đất đồi núi bạc màu đến đất hoang hóa đầy cỏ dại. Cau chẳng đ̣i hỏi phân tro, tưới tắm mà vẫn ra hoa kết trái từ tháng Giêng cho chí tháng 9. Chỉ đến khi những cơn sốt cau xuất khẩu như cơn gió lớn đi qua những miền quê yên b́nh, lúc đó, người nông dân mới ngấm nỗi đau mang tên “thị trường”.
Theo ông Minh, cơn sốt xuất khẩu cau sang Trung Quốc bắt đầu đă hơn 10 năm nay. Cứ thế, năm nào Trung Quốc “ăn” cau th́ bán được giá, c̣n lại nếu không xuất được th́ bán như cho cũng chẳng ai thèm mua. Mùa cau năm 2018, giá cau tăng từng ngày. Đội quân đi cau “bay” lùng sục khắp hang cùng, ngơ hẻm. Có ngày, giá đội khung từ 30.000 đến 35.000 đồng một kư vẫn giành nhau mà mua. Nhưng bước qua 2019, giá cau “rơi tự do” xuống c̣n 5.000 đồng một kư mua tại vườn.
Thậm chí, với cái giá gần như cho ấy vẫn chẳng có người đến hỏi mua. Năm ngoái, nhiều xă cánh tây bắc, huyện Ḥa Vang như Ḥa Ninh, Ḥa Liên, Ḥa Phú… cau già không ai mua chín đỏ trên cây thấy mà năo ruột. Không chỉ không bán được đồng nào mà chủ vườn c̣n phải tốn thêm tiền thuê người hái cau già vứt bỏ và làm vệ sinh cây, đọt cây. Nếu không, cây cau sẽ mau suy và những mùa sau sẽ không sum suê trái.
2. Vợ chồng chị Nguyễn Thị Lan năm nay chừng 45 tuổi, ở thôn Yến Nê 2, xă Ḥa Tiến, ngoài công việc chính là làm ruộng ra th́ “đi cau” (tiếng trong nghề nói việc dạo quanh các vườn mua cau) là nghề tay trái đă đem lại cho chị nguồn thu nhập đáng kể. Hai vợ chồng đă có thâm niên hơn 13 mùa đi cau. Đầu tháng 9 vừa rồi, sau khi thôn Yến Nê 2 vừa dỡ lệnh phong tỏa v́ Covid-19, vợ chồng lao ra đường đi hái cau về nhập cho đại lư. Chị than thở: “Gần hết một mùa cau rồi mà vợ chồng em mới đi được mấy chuyến. Quảng Nam dỡ cách ly sớm nên dân đi cau trong nớ ra quét sạch vườn. Mọi khi mỗi ngày trung b́nh vợ chồng em hái được 3 tạ. Chừ đi ră gị mới được mấy chục kư chớ mấy!…”.
https://i.imgur.com/ckb1sen.jpg
Việc trồng cau không mất nhiều công sức đầu tư, nhưng cho thu nhập khá nếu có thị trường tiêu thụ. Ảnh: NHƯ HẠNH
Những ngày dịch bệnh Covid-19, dân đi cau ở Đà Nẵng án binh bất động. Mà có đi th́ chủ vườn cũng không cho hái. Thỉnh thoảng cũng có mấy người đi cau từ thị xă Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam (lúc đó chưa có lệnh cách ly) ra hỏi mua nhưng không ai dám bán. Nhiều nhà vườn cau sai trái đến độ dầy (vừa ăn) cũng đành để chín rụng đầy gốc. Suy nghĩ chung của nhiều người là: “Tiếc th́ cũng có tiếc thiệt nhưng sức khỏe là trên hết”.
Theo ông Nguyễn Thu, nguyên Chủ tịch UBND xă Ḥa Liên, một số hộ ở thôn Tân Ninh, xă Ḥa Liên, như các ông Trương Công Lănh, Nguyễn Xí... có đất rộng, không trồng lúa được th́ trồng cau kín vườn. Cau dày đến nỗi người hái cau chỉ cần trèo lên cây này là có thể chuyền qua cây kia chứ khỏi cần tụt xuống đất… Mọi năm vào tầm này, dân đi cau ra vào tấp nập mua bán. Cau hái xong được cột thành đống trên xe máy chạy rần rần khắp làng. Mỗi xe chất một lần mấy tạ cau tươi nườm nượp tập trung về đại lư để ô-tô chở thẳng vào tận ḷ sấy giao hàng.
Dịch bệnh đợt này kéo dài hơn tháng, nhiều vườn đă được dân buôn cau mua bao trọn gói từ đầu mùa nhưng cũng đành phải bỏ cau chín. Mà cái thứ cau cũng thật kỳ. Nó chỉ có giá trị khi quả c̣n non hoặc đúng độ dầy. Người ta chuộng cau non để sấy khô xuất khẩu. C̣n dùng để ăn trầu hoặc cưới hỏi th́ dùng loại cau dầy. Tức ruột cau lúc ấy dẻo vừa ăn, nhai miếng cau trong miệng vị ngọt tươi xen lẫn vị chát ḥa lẫn với vị cay của trầu, vị nồng của vôi tạo thành một chất men say sóng sánh… Cau mà qua ngưỡng dầy, tức bắt đầu già, hạt sẽ cứng và đắng. Lúc đó chỉ có đem vứt bỏ, chẳng làm được việc ǵ. Nếu lỡ có buồng cau nào chưa kịp hái đă già, người ta thường để chín đỏ trên cây. Sau đó hái xuống ươm cau con để trồng…
3. Mấy năm trước, khi cau trở thành mặt hàng thương phẩm bán sang Trung Quốc, nhiều nhà đă có cái nh́n nhanh nhạy là trồng thêm cau trên đất canh tác. Bởi, mỗi cây cau trong một vụ có thể cho 5 buồng trái. Mỗi buồng sây trái cũng được 3 đến 5 kư. Mỗi kư bán tại vườn lúc được giá trung b́nh cũng xấp xỉ 20.000 đến 25.000 đồng. Tính sơ sơ mỗi cây thu về ít nhất cũng tṛm trèm ba bốn trăm ngàn đồng. Mà ở quê nhà nào cũng có dăm cây đến vài chục gốc cau quanh vườn là chuyện thường t́nh. Nếu tính về hiệu quả kinh tế so với bầu bí, th́ cau chẳng cần đầu tư tốn kém về công sức và tiền của nhưng lại thu lợi đáng kể.
Tuy là loại cây trồng “dễ tính” lại đem đến cho nông dân một nguồn thu nhập đáng kể mang nét riêng của kinh tế nông thôn nhưng cho đến nay, cây cau vẫn không nằm trong danh mục cây, con cần phát triển của Ḥa Vang. Khi đi t́m số liệu về diện tích trồng cau, các ḷ sấy cau trên địa bàn Ḥa Vang cho bài viết, chúng tôi “gơ cửa” Pḥng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện và được trả lời rằng đơn vị chưa khảo sát, theo dơi sự phát triển và lợi ích kinh tế do cây cau mang lại.
Thực tế, vào thời kỳ hoàng kim của cau, trên địa bàn Ḥa Vang có từ 4 đến 5 ḷ sấy cau. Chủ yếu là sấy bằng than đá (c̣n gọi là sấy đen). Nhưng theo bà Phan Thị Phúc, chủ một ḷ sấy cau cũ ở thôn An Trạch, xă Ḥa Tiến, bây giờ người ta chuyển sang sấy bằng điện để giảm độc tố cho cau. Nhiều ḷ sấy bằng than ở Ḥa Vang đóng cửa mấy năm rồi. Bây giờ, bà chuyển sang làm đại lư thu mua cau và nhập cho các ḷ sấy ở Tam Kỳ, Núi Thành (tỉnh Quảng Nam). Mấy năm nay, nghề cau bắt đầu lận đận, ông Phong, chủ ḷ sấy cau ở thôn Phú Thượng, xă Ḥa Sơn, than rằng, năm 2019 do không xuất được nên giá cau rớt xuống c̣n chỉ 5.000đồng/kg. Năm nay, giá rục rịch tăng nhưng cấn cái dịch nên không thu mua được nhiều. Chủ vườn lẫn dân đi cau đều lao đao.
Sau khi Đà Nẵng dỡ bỏ cách ly v́ Covid-19, miền quê Ḥa Vang đă bắt đầu trở lại nhịp điệu b́nh thường. Dân đi cau bắt đầu công việc leo trèo kiếm sống ở các vườn cau. Trong khi chờ chồng hái cau, chị Nguyễn Thị Lan vừa gom những buồng cau thành từng đống vừa tâm sự: “Chỉ mong cau được giá, có đường ra, để người nông dân như vợ chồng em có thêm đồng ra đồng vô. Chớ làm ruộng bây chừ như mua gạo rẻ, làm răng mà đủ sống. Năm ngoái cau mất giá, năm ni cấn dịch bệnh không mua bán chi được. Mùa cau năm ni cũng coi như úa rồi…”.
https://i.imgur.com/FTQNVDl.jpg
Nông dân bán cau ở chợ Túy Loan (huyện Ḥa Vang). Ảnh: NHƯ HẠNH
1. Đến khối phố Bằng An Đông, phường Điện An, thị xă Điện Bàn, hỏi ông Minh buôn cau th́ ai cũng biết. Gọi thế, bởi ông chuyên nghề buôn cau gần 30 năm nay. Năm nào Trung Quốc “ăn” cau (nhập khẩu cau), ông làm đại lư thu mua cau của đội quân đi cau từ cánh bắc Quảng Nam ra đến Đà Nẵng rồi nhập cho các ḷ sấy cau, gọi là sơ chế cau khô ở Tam Kỳ... Năm nào cau xuất sang Trung Quốc “đứng sựng” th́ ông chuyển sang buôn cau chợ, chủ yếu là xuất ra Bắc, phục vụ cho nhu cầu cưới hỏi, cúng kiến… Nếu cau ở địa phương không đủ cung cho thị trường, nhất là ở những lúc trái vụ, ông quay sang nhập cau từ Quảng Ngăi, có khi từ Kiên Giang ra, theo kiểu “mua của người chán, bán cho người thích”.
Nếu “hàng xóm” Quảng Ngăi trồng cau thành rừng, chuyên canh như cây điều, cây cà phê, cau ở Quảng Nam, Đà Nẵng được người dân trồng theo kiểu “nghiệp dư”. Cau trồng trước nhà cho đẹp theo quan điểm thẩm mỹ của người xưa “Trước cau, sau chuối”. Cau trồng làm hàng rào quanh vườn như một mốc ranh giới giữa nhà này với nhà kia. Đôi khi đơn giản trồng vài ba cây cau, giắt thêm dây trầu leo quanh thân cây để hái trái đơm trên bàn thờ vào ngày giỗ, ngày chạp…
Dường như bao đời nay, cây cau gắn liền với đời sống của người nông dân như hơi thở, bởi cau không chỉ là một mặt hàng nông sản mà c̣n là nét văn hóa “Trầu cau” độc đáo của dân tộc. Cau có thể sống trên đất đồi núi bạc màu đến đất hoang hóa đầy cỏ dại. Cau chẳng đ̣i hỏi phân tro, tưới tắm mà vẫn ra hoa kết trái từ tháng Giêng cho chí tháng 9. Chỉ đến khi những cơn sốt cau xuất khẩu như cơn gió lớn đi qua những miền quê yên b́nh, lúc đó, người nông dân mới ngấm nỗi đau mang tên “thị trường”.
Theo ông Minh, cơn sốt xuất khẩu cau sang Trung Quốc bắt đầu đă hơn 10 năm nay. Cứ thế, năm nào Trung Quốc “ăn” cau th́ bán được giá, c̣n lại nếu không xuất được th́ bán như cho cũng chẳng ai thèm mua. Mùa cau năm 2018, giá cau tăng từng ngày. Đội quân đi cau “bay” lùng sục khắp hang cùng, ngơ hẻm. Có ngày, giá đội khung từ 30.000 đến 35.000 đồng một kư vẫn giành nhau mà mua. Nhưng bước qua 2019, giá cau “rơi tự do” xuống c̣n 5.000 đồng một kư mua tại vườn.
Thậm chí, với cái giá gần như cho ấy vẫn chẳng có người đến hỏi mua. Năm ngoái, nhiều xă cánh tây bắc, huyện Ḥa Vang như Ḥa Ninh, Ḥa Liên, Ḥa Phú… cau già không ai mua chín đỏ trên cây thấy mà năo ruột. Không chỉ không bán được đồng nào mà chủ vườn c̣n phải tốn thêm tiền thuê người hái cau già vứt bỏ và làm vệ sinh cây, đọt cây. Nếu không, cây cau sẽ mau suy và những mùa sau sẽ không sum suê trái.
2. Vợ chồng chị Nguyễn Thị Lan năm nay chừng 45 tuổi, ở thôn Yến Nê 2, xă Ḥa Tiến, ngoài công việc chính là làm ruộng ra th́ “đi cau” (tiếng trong nghề nói việc dạo quanh các vườn mua cau) là nghề tay trái đă đem lại cho chị nguồn thu nhập đáng kể. Hai vợ chồng đă có thâm niên hơn 13 mùa đi cau. Đầu tháng 9 vừa rồi, sau khi thôn Yến Nê 2 vừa dỡ lệnh phong tỏa v́ Covid-19, vợ chồng lao ra đường đi hái cau về nhập cho đại lư. Chị than thở: “Gần hết một mùa cau rồi mà vợ chồng em mới đi được mấy chuyến. Quảng Nam dỡ cách ly sớm nên dân đi cau trong nớ ra quét sạch vườn. Mọi khi mỗi ngày trung b́nh vợ chồng em hái được 3 tạ. Chừ đi ră gị mới được mấy chục kư chớ mấy!…”.
https://i.imgur.com/ckb1sen.jpg
Việc trồng cau không mất nhiều công sức đầu tư, nhưng cho thu nhập khá nếu có thị trường tiêu thụ. Ảnh: NHƯ HẠNH
Những ngày dịch bệnh Covid-19, dân đi cau ở Đà Nẵng án binh bất động. Mà có đi th́ chủ vườn cũng không cho hái. Thỉnh thoảng cũng có mấy người đi cau từ thị xă Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam (lúc đó chưa có lệnh cách ly) ra hỏi mua nhưng không ai dám bán. Nhiều nhà vườn cau sai trái đến độ dầy (vừa ăn) cũng đành để chín rụng đầy gốc. Suy nghĩ chung của nhiều người là: “Tiếc th́ cũng có tiếc thiệt nhưng sức khỏe là trên hết”.
Theo ông Nguyễn Thu, nguyên Chủ tịch UBND xă Ḥa Liên, một số hộ ở thôn Tân Ninh, xă Ḥa Liên, như các ông Trương Công Lănh, Nguyễn Xí... có đất rộng, không trồng lúa được th́ trồng cau kín vườn. Cau dày đến nỗi người hái cau chỉ cần trèo lên cây này là có thể chuyền qua cây kia chứ khỏi cần tụt xuống đất… Mọi năm vào tầm này, dân đi cau ra vào tấp nập mua bán. Cau hái xong được cột thành đống trên xe máy chạy rần rần khắp làng. Mỗi xe chất một lần mấy tạ cau tươi nườm nượp tập trung về đại lư để ô-tô chở thẳng vào tận ḷ sấy giao hàng.
Dịch bệnh đợt này kéo dài hơn tháng, nhiều vườn đă được dân buôn cau mua bao trọn gói từ đầu mùa nhưng cũng đành phải bỏ cau chín. Mà cái thứ cau cũng thật kỳ. Nó chỉ có giá trị khi quả c̣n non hoặc đúng độ dầy. Người ta chuộng cau non để sấy khô xuất khẩu. C̣n dùng để ăn trầu hoặc cưới hỏi th́ dùng loại cau dầy. Tức ruột cau lúc ấy dẻo vừa ăn, nhai miếng cau trong miệng vị ngọt tươi xen lẫn vị chát ḥa lẫn với vị cay của trầu, vị nồng của vôi tạo thành một chất men say sóng sánh… Cau mà qua ngưỡng dầy, tức bắt đầu già, hạt sẽ cứng và đắng. Lúc đó chỉ có đem vứt bỏ, chẳng làm được việc ǵ. Nếu lỡ có buồng cau nào chưa kịp hái đă già, người ta thường để chín đỏ trên cây. Sau đó hái xuống ươm cau con để trồng…
3. Mấy năm trước, khi cau trở thành mặt hàng thương phẩm bán sang Trung Quốc, nhiều nhà đă có cái nh́n nhanh nhạy là trồng thêm cau trên đất canh tác. Bởi, mỗi cây cau trong một vụ có thể cho 5 buồng trái. Mỗi buồng sây trái cũng được 3 đến 5 kư. Mỗi kư bán tại vườn lúc được giá trung b́nh cũng xấp xỉ 20.000 đến 25.000 đồng. Tính sơ sơ mỗi cây thu về ít nhất cũng tṛm trèm ba bốn trăm ngàn đồng. Mà ở quê nhà nào cũng có dăm cây đến vài chục gốc cau quanh vườn là chuyện thường t́nh. Nếu tính về hiệu quả kinh tế so với bầu bí, th́ cau chẳng cần đầu tư tốn kém về công sức và tiền của nhưng lại thu lợi đáng kể.
Tuy là loại cây trồng “dễ tính” lại đem đến cho nông dân một nguồn thu nhập đáng kể mang nét riêng của kinh tế nông thôn nhưng cho đến nay, cây cau vẫn không nằm trong danh mục cây, con cần phát triển của Ḥa Vang. Khi đi t́m số liệu về diện tích trồng cau, các ḷ sấy cau trên địa bàn Ḥa Vang cho bài viết, chúng tôi “gơ cửa” Pḥng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện và được trả lời rằng đơn vị chưa khảo sát, theo dơi sự phát triển và lợi ích kinh tế do cây cau mang lại.
Thực tế, vào thời kỳ hoàng kim của cau, trên địa bàn Ḥa Vang có từ 4 đến 5 ḷ sấy cau. Chủ yếu là sấy bằng than đá (c̣n gọi là sấy đen). Nhưng theo bà Phan Thị Phúc, chủ một ḷ sấy cau cũ ở thôn An Trạch, xă Ḥa Tiến, bây giờ người ta chuyển sang sấy bằng điện để giảm độc tố cho cau. Nhiều ḷ sấy bằng than ở Ḥa Vang đóng cửa mấy năm rồi. Bây giờ, bà chuyển sang làm đại lư thu mua cau và nhập cho các ḷ sấy ở Tam Kỳ, Núi Thành (tỉnh Quảng Nam). Mấy năm nay, nghề cau bắt đầu lận đận, ông Phong, chủ ḷ sấy cau ở thôn Phú Thượng, xă Ḥa Sơn, than rằng, năm 2019 do không xuất được nên giá cau rớt xuống c̣n chỉ 5.000đồng/kg. Năm nay, giá rục rịch tăng nhưng cấn cái dịch nên không thu mua được nhiều. Chủ vườn lẫn dân đi cau đều lao đao.
Sau khi Đà Nẵng dỡ bỏ cách ly v́ Covid-19, miền quê Ḥa Vang đă bắt đầu trở lại nhịp điệu b́nh thường. Dân đi cau bắt đầu công việc leo trèo kiếm sống ở các vườn cau. Trong khi chờ chồng hái cau, chị Nguyễn Thị Lan vừa gom những buồng cau thành từng đống vừa tâm sự: “Chỉ mong cau được giá, có đường ra, để người nông dân như vợ chồng em có thêm đồng ra đồng vô. Chớ làm ruộng bây chừ như mua gạo rẻ, làm răng mà đủ sống. Năm ngoái cau mất giá, năm ni cấn dịch bệnh không mua bán chi được. Mùa cau năm ni cũng coi như úa rồi…”.