ha buon
04-25-2021, 00:36
Tháng Bảy sắp tới đây đánh dấu đúng 50 năm chuyến đi bí mật của Kissinger tới Bắc Kinh để đàm phán về việc thiết lập lại quan hệ ngoại giao giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Trong cuộc thảo luận đôi bên, ông đă đưa ra nhiều yêu cầu – như về việc giải quyết chiến tranh Việt Nam, về kiểm soát vũ khí nguyên tử, về cô lập Liên bang Sô Viết, và nhiều vấn đề khác nữa. Ngồi đối diện với Kissinger là Chu Ân Lai, thủ tướng của Trung Quốc bấy giờ, chỉ chú trọng duy nhất vào một yêu cầu – đó là Đài Loan.
Căng thẳng tại eo biển Đài Loan – nguồn AP
Chu đ̣i hỏi Hoa Kỳ cần phải công nhận chính phủ Bắc Kinh, chứ không phải Đài Bắc, là chính phủ hợp pháp duy nhất của Trung Quốc, và Liên Hiệp Quốc phải trục xuất Đài Loan ra khỏi tổ chức quốc tế này. Kissinger đă đồng ư với những điều khoản trên, và năm sau đó, 1972, Tổng thống Richard Nixon đă hân hoan bước lên chiếc Air Force One chính thức đến viếng thăm Trung Quốc.
Tuy nhiên, Hoa Kỳ đă không bỏ rơi Đài Loan. Mặc dù không công nhận Đài Loan nhưng Hoa Kỳ vẫn tiếp tục bán vũ khí cho chính phủ Đài Loan và ngầm cảnh cáo Trung Quốc không được xâm chiếm ḥn đảo này. Chính sách mập mờ này là kết quả từ Đạo luật Quan hệ Đài Loan được quốc hội thông qua năm 1979. Đạo luật tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ coi “bất kỳ nỗ lực nào nhằm xác định tương lai của Đài Loan bằng các biện pháp ḥa b́nh, bao gồm tẩy chay hoặc cấm vận, là mối đe dọa đối với ḥa b́nh và an ninh của khu vực Tây Thái B́nh Dương và gây lo ngại nghiêm trọng đối với Hoa Kỳ.” Đạo luật cũng cam kết chính phủ Hoa Kỳ sẽ “cung cấp cho Đài Loan các vật dụng và dịch vụ quốc pḥng với số lượng cần thiết để cho phép Đài Loan duy tŕ đủ khả năng để tự vệ,” cũng như “duy tŕ năng lực của Hoa Kỳ để chống lại bất kỳ biện pháp gây áp lực hoặc các h́nh thức cưỡng bức khác có thể gây nguy hiểm cho hệ thống an ninh hoặc xă hội hay kinh tế của người dân trên đảo Đài Loan.”Xem thêm: Kênh Suez
Nhưng nay một số chuyên gia về chính sách đối ngoại và giới chức chính phủ Hoa Kỳ lo ngại rằng đạo luật trên đă lỗi thời. Họ nghĩ rằng chính quyền Joe Biden có thể cần phải đưa ra một cam kết chính thức hơn để bảo vệ Đài Loan, c̣n như nếu không có hành động nào th́ thái độ này rất có thể sẽ ngày càng khiến cho Trung Quốc nghĩ rằng họ có thể tấn công Đài Loan.
Trung Quốc dường như cũng đang thử xem phản ứng của Hoa Kỳ và thái độ của họ trong vùng biển Hoa Bắc thời gian gần đây ngày càng có vẻ hung hăng và thách thức hơn. Tuần qua, họ đă gửi một hàng không mẫu hạm đến gần bờ biển Đài Loan rồi sau đó đưa một thông cáo nói rằng: “Những cuộc tập trận tương tự sẽ được tiến hành thường xuyên hơn trong tương lai.” Lời tuyên bố này đă khiến một số nhà quan sát cho rằng một cuộc tấn công của Trung Quốc “có thể xảy ra bất cứ lúc nào” và chính quyền Biden nên chuẩn bị.
Cuộc hội kiến Mao-Nixon tại Bắc Kinh ngày 21 tháng Hai 1972 – nguồn China Daily
Ư kiến chung của đa số các học giả là một cuộc xung đột quân sự dường như khó có thể xảy ra. Nhưng cũng cần phải nói lại là hầu như tất cả những cuộc xung đột quân sự thường được cho là khó có thể xảy ra cho đến thời điểm chúng bắt đầu. Gần đây nhất, không ai nghĩ rằng Hoa Kỳ sẽ tấn công Iraq lần thứ hai, nhưng rồi vụ 9/11 xảy ra năm 2001 đă làm thay đổi tất cả chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ tại khu vực Trung Đông.
Kể từ năm 1971 cho đến nay cán cân quyền lực giữa hai bên đă có thay đổi – và thay đổi ở mức độ sâu rộng hơn là Kissinger có thể nh́n thấy trước vào lúc đó. Năm mươi năm trước, Trung Quốc là một quốc gia nghèo đói: mặc dù với khối lượng dân số khổng lồ, nền kinh tế của họ chỉ là một phần nhỏ so với tổng sản lượng nội địa (GDP) của Hoa Kỳ. Năm nay, theo dự phóng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, tính trên giá trị của đồng Mỹ kim, GDP của Trung Quốc sẽ bằng ba phần tư GDP của Hoa Kỳ. Nhưng nếu tính trên b́nh diện sức mua tương đương (purchasing power parity), Trung Quốc đă vượt qua Hoa Kỳ vào năm 2017.Xem thêm: Truyền thông trong chiến tranh Việt Nam
Nhưng trong cùng khoảng thời gian trên, Đài Loan cũng đă phát triển không ngừng. Đài Loan không chỉ nổi trội lên như là một trong những nền kinh tế tiên tiến nhất châu Á, với Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. được xem là công ty sản xuất chip hàng đầu thế giới. Đài Loan cũng đă chứng minh một cách sống động cho thấy một dân tộc Trung Hoa cũng có thể phát triển mạnh mẽ dưới một chế độ dân chủ. Chế độ độc tài cai trị Đài Loan vào thập niên 1970 nay đă thuộc về một thời đại xa lơ xa lắc nào đó. Ngày nay, Đài Loan là một ví dụ sáng chói nhất của một xă hội tự do mà ở đó chính quyền có thể sử dụng công nghệ kỹ thuật cao để mang đến cho người dân một cuộc sống an b́nh, độc lập, tự do – và điều này giải thích lư do tại sao chính quyền Đài Loan đă giải quyết thành công trận đại dịch Covid-19 và có thể nói đạt được mức độ thành công cao nhất trên thế giới với con số thiệt mạng chỉ có 10 người trên tổng số 23 triệu dân.
Mặc dù vậy, quan điểm về việc thống nhất Đài Loan của các nhà lănh đạo Trung Quốc hiện nay cũng không khác quan điểm của Chu Ân Lai vào năm 1971: cấp thiết, quan trọng, và là ưu tiên số 1. Đối với Bắc Kinh, Đài Loan tiếp tục là cái gai gây cho họ nhiều lúng túng, khó chịu: là ḥn đảo nơi những kẻ thua cuộc trong cuộc nội chiến quốc cộng đă bỏ chạy đến vào năm 1949 và chính phủ tại đây được chống đỡ bởi các thế lực ngoại bang.
Khu trục hạm của Hoa Kỳ tại eo biển Đài Loan – nguồn AP
Về phương diện kinh tế và quân sự, Trung Quốc nay đă trở thành đối thủ nặng kư duy nhất của Hoa Kỳ. Cùng với sự vươn lên của họ trong vị trí một cường quốc toàn cầu, các nhà lănh đạo Trung Quốc tin rằng họ phải lấy lại quyền kiểm soát những ǵ mà họ coi là lănh thổ hợp pháp của họ. Trung Quốc đă đàn áp trắng trợn người dân Tây Tạng và Tân Cương qua những chính sách vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. Họ đă dập tắt những tiếng nói bất đồng chính kiến tại Hồng Kông trong năm qua. Nhưng Đài Loan mà họ coi là phần đất duy nhất thuộc lănh thổ Trung Quốc mở rộng đến nay vẫn c̣n nằm ngoài ṿng kiềm tỏa của Bắc Kinh. Trong khi Hoa Kỳ đang phải đối diện với quá nhiều vấn đề cần phải giải quyết trước mắt, các nhà lănh đạo Trung Quốc có thể coi đây như là cơ hội khiến họ cần phải ra tay hành động trong một tương lai gần.Xem thêm: Vespa lịch sử & huyền thoại
Với t́nh h́nh ngày càng căng thẳng tại eo biển Đài Loan do phía Trung Quốc gây ra, nhiều chuyên gia nghiên cứu cũng như một số giới chức cao cấp trong chính phủ Hoa Kỳ nay đang đánh giá vị trí địa chính trị của Đài Loan có tầm quan trọng hơn bao giờ hết, và nếu có bất cứ điều ǵ có thể biến cuộc tranh giành quyền lực toàn cầu giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ thành một cuộc xung đột quân sự thực sự th́ đó chính là Đài Loan. Điều này có thể đưa tới thay đổi chính sách và một cam kết mạnh mẽ hơn của Hoa Kỳ về việc bảo vệ Đài Loan hay không th́ vẫn chưa thể biết nhưng một điều rơ ràng là chính quyền Joe Biden cần phải có hành động càng sớm càng tốt.
Và như nhận định của sử gia Niall Ferguson trong một bài quan điểm đăng trên Bloomberg: Cuộc thất trận tại Việt Nam cách đây gần năm thập niên [đối với vị thế của Hoa Kỳ] thực sự không quan trọng lắm, ngoại trừ đưa đến những nỗi bất hạnh và lầm than cho người dân miền Nam Việt Nam. Hầu như không có bất kỳ một hiệu ứng domino nào xảy ra ở châu Á nói chung, ngoài thảm họa diệt chủng tại Campuchia. Tuy nhiên, nếu để thua – hoặc thậm chí không chịu chiến đấu – trên b́nh diện toàn châu Á, Đài Loan sẽ được xem như là sự chấm dứt của sức mạnh thống trị của Mỹ trong khu vực mà ngày nay ta gọi là “Ấn Độ Dương – Thái B́nh Dương”.
Vũ Hiến
Căng thẳng tại eo biển Đài Loan – nguồn AP
Chu đ̣i hỏi Hoa Kỳ cần phải công nhận chính phủ Bắc Kinh, chứ không phải Đài Bắc, là chính phủ hợp pháp duy nhất của Trung Quốc, và Liên Hiệp Quốc phải trục xuất Đài Loan ra khỏi tổ chức quốc tế này. Kissinger đă đồng ư với những điều khoản trên, và năm sau đó, 1972, Tổng thống Richard Nixon đă hân hoan bước lên chiếc Air Force One chính thức đến viếng thăm Trung Quốc.
Tuy nhiên, Hoa Kỳ đă không bỏ rơi Đài Loan. Mặc dù không công nhận Đài Loan nhưng Hoa Kỳ vẫn tiếp tục bán vũ khí cho chính phủ Đài Loan và ngầm cảnh cáo Trung Quốc không được xâm chiếm ḥn đảo này. Chính sách mập mờ này là kết quả từ Đạo luật Quan hệ Đài Loan được quốc hội thông qua năm 1979. Đạo luật tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ coi “bất kỳ nỗ lực nào nhằm xác định tương lai của Đài Loan bằng các biện pháp ḥa b́nh, bao gồm tẩy chay hoặc cấm vận, là mối đe dọa đối với ḥa b́nh và an ninh của khu vực Tây Thái B́nh Dương và gây lo ngại nghiêm trọng đối với Hoa Kỳ.” Đạo luật cũng cam kết chính phủ Hoa Kỳ sẽ “cung cấp cho Đài Loan các vật dụng và dịch vụ quốc pḥng với số lượng cần thiết để cho phép Đài Loan duy tŕ đủ khả năng để tự vệ,” cũng như “duy tŕ năng lực của Hoa Kỳ để chống lại bất kỳ biện pháp gây áp lực hoặc các h́nh thức cưỡng bức khác có thể gây nguy hiểm cho hệ thống an ninh hoặc xă hội hay kinh tế của người dân trên đảo Đài Loan.”Xem thêm: Kênh Suez
Nhưng nay một số chuyên gia về chính sách đối ngoại và giới chức chính phủ Hoa Kỳ lo ngại rằng đạo luật trên đă lỗi thời. Họ nghĩ rằng chính quyền Joe Biden có thể cần phải đưa ra một cam kết chính thức hơn để bảo vệ Đài Loan, c̣n như nếu không có hành động nào th́ thái độ này rất có thể sẽ ngày càng khiến cho Trung Quốc nghĩ rằng họ có thể tấn công Đài Loan.
Trung Quốc dường như cũng đang thử xem phản ứng của Hoa Kỳ và thái độ của họ trong vùng biển Hoa Bắc thời gian gần đây ngày càng có vẻ hung hăng và thách thức hơn. Tuần qua, họ đă gửi một hàng không mẫu hạm đến gần bờ biển Đài Loan rồi sau đó đưa một thông cáo nói rằng: “Những cuộc tập trận tương tự sẽ được tiến hành thường xuyên hơn trong tương lai.” Lời tuyên bố này đă khiến một số nhà quan sát cho rằng một cuộc tấn công của Trung Quốc “có thể xảy ra bất cứ lúc nào” và chính quyền Biden nên chuẩn bị.
Cuộc hội kiến Mao-Nixon tại Bắc Kinh ngày 21 tháng Hai 1972 – nguồn China Daily
Ư kiến chung của đa số các học giả là một cuộc xung đột quân sự dường như khó có thể xảy ra. Nhưng cũng cần phải nói lại là hầu như tất cả những cuộc xung đột quân sự thường được cho là khó có thể xảy ra cho đến thời điểm chúng bắt đầu. Gần đây nhất, không ai nghĩ rằng Hoa Kỳ sẽ tấn công Iraq lần thứ hai, nhưng rồi vụ 9/11 xảy ra năm 2001 đă làm thay đổi tất cả chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ tại khu vực Trung Đông.
Kể từ năm 1971 cho đến nay cán cân quyền lực giữa hai bên đă có thay đổi – và thay đổi ở mức độ sâu rộng hơn là Kissinger có thể nh́n thấy trước vào lúc đó. Năm mươi năm trước, Trung Quốc là một quốc gia nghèo đói: mặc dù với khối lượng dân số khổng lồ, nền kinh tế của họ chỉ là một phần nhỏ so với tổng sản lượng nội địa (GDP) của Hoa Kỳ. Năm nay, theo dự phóng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, tính trên giá trị của đồng Mỹ kim, GDP của Trung Quốc sẽ bằng ba phần tư GDP của Hoa Kỳ. Nhưng nếu tính trên b́nh diện sức mua tương đương (purchasing power parity), Trung Quốc đă vượt qua Hoa Kỳ vào năm 2017.Xem thêm: Truyền thông trong chiến tranh Việt Nam
Nhưng trong cùng khoảng thời gian trên, Đài Loan cũng đă phát triển không ngừng. Đài Loan không chỉ nổi trội lên như là một trong những nền kinh tế tiên tiến nhất châu Á, với Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. được xem là công ty sản xuất chip hàng đầu thế giới. Đài Loan cũng đă chứng minh một cách sống động cho thấy một dân tộc Trung Hoa cũng có thể phát triển mạnh mẽ dưới một chế độ dân chủ. Chế độ độc tài cai trị Đài Loan vào thập niên 1970 nay đă thuộc về một thời đại xa lơ xa lắc nào đó. Ngày nay, Đài Loan là một ví dụ sáng chói nhất của một xă hội tự do mà ở đó chính quyền có thể sử dụng công nghệ kỹ thuật cao để mang đến cho người dân một cuộc sống an b́nh, độc lập, tự do – và điều này giải thích lư do tại sao chính quyền Đài Loan đă giải quyết thành công trận đại dịch Covid-19 và có thể nói đạt được mức độ thành công cao nhất trên thế giới với con số thiệt mạng chỉ có 10 người trên tổng số 23 triệu dân.
Mặc dù vậy, quan điểm về việc thống nhất Đài Loan của các nhà lănh đạo Trung Quốc hiện nay cũng không khác quan điểm của Chu Ân Lai vào năm 1971: cấp thiết, quan trọng, và là ưu tiên số 1. Đối với Bắc Kinh, Đài Loan tiếp tục là cái gai gây cho họ nhiều lúng túng, khó chịu: là ḥn đảo nơi những kẻ thua cuộc trong cuộc nội chiến quốc cộng đă bỏ chạy đến vào năm 1949 và chính phủ tại đây được chống đỡ bởi các thế lực ngoại bang.
Khu trục hạm của Hoa Kỳ tại eo biển Đài Loan – nguồn AP
Về phương diện kinh tế và quân sự, Trung Quốc nay đă trở thành đối thủ nặng kư duy nhất của Hoa Kỳ. Cùng với sự vươn lên của họ trong vị trí một cường quốc toàn cầu, các nhà lănh đạo Trung Quốc tin rằng họ phải lấy lại quyền kiểm soát những ǵ mà họ coi là lănh thổ hợp pháp của họ. Trung Quốc đă đàn áp trắng trợn người dân Tây Tạng và Tân Cương qua những chính sách vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. Họ đă dập tắt những tiếng nói bất đồng chính kiến tại Hồng Kông trong năm qua. Nhưng Đài Loan mà họ coi là phần đất duy nhất thuộc lănh thổ Trung Quốc mở rộng đến nay vẫn c̣n nằm ngoài ṿng kiềm tỏa của Bắc Kinh. Trong khi Hoa Kỳ đang phải đối diện với quá nhiều vấn đề cần phải giải quyết trước mắt, các nhà lănh đạo Trung Quốc có thể coi đây như là cơ hội khiến họ cần phải ra tay hành động trong một tương lai gần.Xem thêm: Vespa lịch sử & huyền thoại
Với t́nh h́nh ngày càng căng thẳng tại eo biển Đài Loan do phía Trung Quốc gây ra, nhiều chuyên gia nghiên cứu cũng như một số giới chức cao cấp trong chính phủ Hoa Kỳ nay đang đánh giá vị trí địa chính trị của Đài Loan có tầm quan trọng hơn bao giờ hết, và nếu có bất cứ điều ǵ có thể biến cuộc tranh giành quyền lực toàn cầu giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ thành một cuộc xung đột quân sự thực sự th́ đó chính là Đài Loan. Điều này có thể đưa tới thay đổi chính sách và một cam kết mạnh mẽ hơn của Hoa Kỳ về việc bảo vệ Đài Loan hay không th́ vẫn chưa thể biết nhưng một điều rơ ràng là chính quyền Joe Biden cần phải có hành động càng sớm càng tốt.
Và như nhận định của sử gia Niall Ferguson trong một bài quan điểm đăng trên Bloomberg: Cuộc thất trận tại Việt Nam cách đây gần năm thập niên [đối với vị thế của Hoa Kỳ] thực sự không quan trọng lắm, ngoại trừ đưa đến những nỗi bất hạnh và lầm than cho người dân miền Nam Việt Nam. Hầu như không có bất kỳ một hiệu ứng domino nào xảy ra ở châu Á nói chung, ngoài thảm họa diệt chủng tại Campuchia. Tuy nhiên, nếu để thua – hoặc thậm chí không chịu chiến đấu – trên b́nh diện toàn châu Á, Đài Loan sẽ được xem như là sự chấm dứt của sức mạnh thống trị của Mỹ trong khu vực mà ngày nay ta gọi là “Ấn Độ Dương – Thái B́nh Dương”.
Vũ Hiến