Romano
07-02-2021, 13:21
Một số bạn (và có lẽ nhiều người trong cộng đồng) nghĩ rằng vaccine Pfizer và Moderna có hiệu quả cao hơn vaccine AstraZeneca (AZ). Từ đó, họ chờ 'vaccine xịn'.Tôi muốn thuyết phục các bạn rằng cách so sánh đó và niềm tin đó sai. Các bạn nên tiêm vaccine khi có cơ hội. Đừng chần chờ vaccine 'xịn', vì không có khái niệm vaccine xịn..
Không thể so sánh hiệu quả giữa các vaccine
Hầu hết công chúng đều nghĩ rằng vaccine của Pfizer và Moderna có hiệu quả cao hơn vaccine AstraZenca. Kết quả nghiên cứu công bố trên các tập san y khoa cho thấy vaccine Pfizer có hiệu quả 95%, Moderna 94%, và AstraZenca 72% .
Nhưng các bạn có thể nào dựa vào đó mà nói rằng vaccine AstraZeneca có hiệu quả thấp nhất, hay không 'xịn' bằng vaccine của Mỹ? Câu trả lời dứt khoát là KHÔNG.
Có rất nhiều lí do không thể so sánh hiệu quả vaccine như vậy:
1. Thiết kế nghiên cứu không cho phép so sánh hiệu quả giữa các vaccine.
Hiện nay, hiệu quả của mỗi vaccine được đánh giá qua các nghiên cứu độc lập với nhau. Ví dụ như vaccine Pfizer được đánh giá qua so sánh tỉ lệ nhiễm ở nhóm vaccine và nhóm chứng A, còn vaccine AZ thì lại so sánh với nhóm chứng B. Hai nhóm chứng A và B hoàn toàn độc lập, nên không thể so sánh hiệu quả của 2 vaccine được.
Để so sánh hiệu quả 2 vaccine một cách khoa học, người ta phải làm nghiên cứu 'head-to-head'. Thiết kế này có nghĩa là hai vaccine so sánh với một nhóm chứng chung. Nhưng nghiên cứu như thế này chưa bao giờ được thực hiện và sẽ không bao giờ có.
2. Đặc điểm của tình nguyện viên trong các nghiên cứu rất khác nhau.
Bởi vì mỗi nghiên cứu có một nhóm tình nguyện viên, và 2 nghiên cứu (ví dụ như Pfizer và AZ) có 2 nhóm đối tượng hoàn toàn độc lập với nhau.
Ví dụ như nghiên cứu vaccine AZ thử nghiệm trên tình nguyện viên Brazil, Nam Phi, Anh, còn nghiên cứu vaccine Pfizer thì làm trên người ở Mĩ và Đức. Hai nhóm tình nguyện viên rất khác nhau về thành phần kinh tế và hệ thống y tế, nên hiệu quả của 2 thử nghiệm cũng chắc chắn sẽ khác nhau. Sự khác biệt về hiệu quả đó đó có thể chẳng liên quan gì đến vaccine.
3. Tiêu chuẩn chọn và loại trừ tình nguyện viên cũng rất khác nhau giữa các thử nghiệm vaccine
Không chỉ khác biệt về đối tượng nghiên cứu, mà tiêu chuẩn chọn và loại trừ cũng rất khác nhau giữa các nghiên cứu.
Chẳng hạn như thử nghiệm vaccine AZ làm trên người từ 18-55 ở Anh, nhưng 18-65 ở Nam Phi, và không thấy đề cập đến tiêu chuẩn loại trừ liên quan đến bệnh đi kèm. Còn thử nghiệm vaccine Pfizer thì làm trên các nhân viên y tế và cộng đồng, nhưng loại trừ những người có một số bệnh đi kèm. Do đó, hiệu quả vaccine giữa 2 nghiên cứu không thể so sánh trực tiếp được.
4. Phương pháp phân tích dữ liệu rất khác nhau.
Bảng dưới đây so sánh các mô hình thống kê được áp dụng cho phân tích hiệu quả vaccine giữa các thử nghiệm lâm sàng. Có nghiên cứu sử dụng mô hình Binomial (nhị thức), có nghiên cứu sử dụng mô hình Cox, thậm chí mô hình Poisson.
Các mô hình này thích hợp cho mỗi tình huống. Nhưng vì các tham số kĩ thuật khác nhau, cho nên kết quả về hiệu quả vaccine cũng khác nhau. Ngay trong cùng một dữ liệu, 2 mô hình phân tích có thể cho ra 2 kết quả khác nhau. Vấn đề là nhà nghiên cứu phải có kiến thức chuyên ngành để chọn một mô hình thích hợp.
5. Tỉ lệ nhiễm virus rất khác nhau giữa các quần thể thử nghiệm.
Một yếu tố có ảnh hưởng đến sự khác biệt về hiệu quả vaccine là tỉ lệ nhiễm trong quần thể. Tỉ lệ này dao động từ 0.9% (Pfizer) đến 1.8% (J&J vaccine). Tỉ lệ nhiễm khác nhau dẫn đến số ca nhiễm khác nhau giữa các nghiên cứu.
Có nghiên cứu ghi nhận 130 ca nhiễm (AZ vaccine), nhưng cũng có nghiên cứu ghi nhận hơn 450 ca nhiễm (J&J vaccine). Số ca nhiễm khác nhau dẫn đến kết quả và độ tin cậy cũng khác nhau giữa các nghiên cứu.
Tóm lại, những nghiên cứu hiện nay không cho phép chúng ta kết luận vaccine nào có hiệu quả hơn hay vaccine nào có hiệu quả thấp.
Những lí do về cách thiết kế nghiên cứu, chọn nhóm tình nguyện viên, phương pháp phân tích, và tỉ lệ nhiễm trong quần thể có ảnh hưởng đến hiệu quả vaccine. Tất cả 3 vaccine đề cập đều đã qua nghiên cứu cẩn thận, dữ liệu minh bạch và đã công bố, và được giới khoa học đánh giá độc lập, chúng ta có thể tin vào chúng.
Lại có bạn ngại tiêm vaccine AZ vì đọc tin tức thấy nhiều phản ứng phụ (thậm chí tử vong) sau khi tiêm vaccine này.
Nhưng các bạn ấy không biết hay không chú ý rằng các vaccine khác như Pfizer và Moderna cũng có phản ứng phụ, kể cả tử vong, với tỉ lệ giống như vaccine AZ. Nhưng các phản ứng đó và cả tử vong có thể chẳng dính dáng gì đến vaccine.
Chẳng hạn như số ca có phản ứng phụ cần đến bác sĩ hay nhập viện sau liều thứ 2 của vaccine AZ là 0.7% (tức 7 trên 1000 người), và đối với vaccine Pfizer là 1.8% (18 trên 1000 người). Do đó, không có cái gọi là 'vaccine xịn'.
Cần nhớ rằng những con số về hiệu quả vaccine là được rút ra từ và áp dụng cho một quần thể (population), chớ không áp dụng cho 1 cá nhân.
Như tôi từng nói trước đây, mỗi cá nhân chẳng hưởng bao nhiêu lợi ích từ việc tiêm vaccine, nhưng qua tiêm vaccine mỗi chúng ta đóng góp cho cộng đồng (để giúp tạo ra miễn dịch cộng đồng), và đó chính là ý nghĩa thật của tiêm vaccine.
Không thể so sánh hiệu quả giữa các vaccine
Hầu hết công chúng đều nghĩ rằng vaccine của Pfizer và Moderna có hiệu quả cao hơn vaccine AstraZenca. Kết quả nghiên cứu công bố trên các tập san y khoa cho thấy vaccine Pfizer có hiệu quả 95%, Moderna 94%, và AstraZenca 72% .
Nhưng các bạn có thể nào dựa vào đó mà nói rằng vaccine AstraZeneca có hiệu quả thấp nhất, hay không 'xịn' bằng vaccine của Mỹ? Câu trả lời dứt khoát là KHÔNG.
Có rất nhiều lí do không thể so sánh hiệu quả vaccine như vậy:
1. Thiết kế nghiên cứu không cho phép so sánh hiệu quả giữa các vaccine.
Hiện nay, hiệu quả của mỗi vaccine được đánh giá qua các nghiên cứu độc lập với nhau. Ví dụ như vaccine Pfizer được đánh giá qua so sánh tỉ lệ nhiễm ở nhóm vaccine và nhóm chứng A, còn vaccine AZ thì lại so sánh với nhóm chứng B. Hai nhóm chứng A và B hoàn toàn độc lập, nên không thể so sánh hiệu quả của 2 vaccine được.
Để so sánh hiệu quả 2 vaccine một cách khoa học, người ta phải làm nghiên cứu 'head-to-head'. Thiết kế này có nghĩa là hai vaccine so sánh với một nhóm chứng chung. Nhưng nghiên cứu như thế này chưa bao giờ được thực hiện và sẽ không bao giờ có.
2. Đặc điểm của tình nguyện viên trong các nghiên cứu rất khác nhau.
Bởi vì mỗi nghiên cứu có một nhóm tình nguyện viên, và 2 nghiên cứu (ví dụ như Pfizer và AZ) có 2 nhóm đối tượng hoàn toàn độc lập với nhau.
Ví dụ như nghiên cứu vaccine AZ thử nghiệm trên tình nguyện viên Brazil, Nam Phi, Anh, còn nghiên cứu vaccine Pfizer thì làm trên người ở Mĩ và Đức. Hai nhóm tình nguyện viên rất khác nhau về thành phần kinh tế và hệ thống y tế, nên hiệu quả của 2 thử nghiệm cũng chắc chắn sẽ khác nhau. Sự khác biệt về hiệu quả đó đó có thể chẳng liên quan gì đến vaccine.
3. Tiêu chuẩn chọn và loại trừ tình nguyện viên cũng rất khác nhau giữa các thử nghiệm vaccine
Không chỉ khác biệt về đối tượng nghiên cứu, mà tiêu chuẩn chọn và loại trừ cũng rất khác nhau giữa các nghiên cứu.
Chẳng hạn như thử nghiệm vaccine AZ làm trên người từ 18-55 ở Anh, nhưng 18-65 ở Nam Phi, và không thấy đề cập đến tiêu chuẩn loại trừ liên quan đến bệnh đi kèm. Còn thử nghiệm vaccine Pfizer thì làm trên các nhân viên y tế và cộng đồng, nhưng loại trừ những người có một số bệnh đi kèm. Do đó, hiệu quả vaccine giữa 2 nghiên cứu không thể so sánh trực tiếp được.
4. Phương pháp phân tích dữ liệu rất khác nhau.
Bảng dưới đây so sánh các mô hình thống kê được áp dụng cho phân tích hiệu quả vaccine giữa các thử nghiệm lâm sàng. Có nghiên cứu sử dụng mô hình Binomial (nhị thức), có nghiên cứu sử dụng mô hình Cox, thậm chí mô hình Poisson.
Các mô hình này thích hợp cho mỗi tình huống. Nhưng vì các tham số kĩ thuật khác nhau, cho nên kết quả về hiệu quả vaccine cũng khác nhau. Ngay trong cùng một dữ liệu, 2 mô hình phân tích có thể cho ra 2 kết quả khác nhau. Vấn đề là nhà nghiên cứu phải có kiến thức chuyên ngành để chọn một mô hình thích hợp.
5. Tỉ lệ nhiễm virus rất khác nhau giữa các quần thể thử nghiệm.
Một yếu tố có ảnh hưởng đến sự khác biệt về hiệu quả vaccine là tỉ lệ nhiễm trong quần thể. Tỉ lệ này dao động từ 0.9% (Pfizer) đến 1.8% (J&J vaccine). Tỉ lệ nhiễm khác nhau dẫn đến số ca nhiễm khác nhau giữa các nghiên cứu.
Có nghiên cứu ghi nhận 130 ca nhiễm (AZ vaccine), nhưng cũng có nghiên cứu ghi nhận hơn 450 ca nhiễm (J&J vaccine). Số ca nhiễm khác nhau dẫn đến kết quả và độ tin cậy cũng khác nhau giữa các nghiên cứu.
Tóm lại, những nghiên cứu hiện nay không cho phép chúng ta kết luận vaccine nào có hiệu quả hơn hay vaccine nào có hiệu quả thấp.
Những lí do về cách thiết kế nghiên cứu, chọn nhóm tình nguyện viên, phương pháp phân tích, và tỉ lệ nhiễm trong quần thể có ảnh hưởng đến hiệu quả vaccine. Tất cả 3 vaccine đề cập đều đã qua nghiên cứu cẩn thận, dữ liệu minh bạch và đã công bố, và được giới khoa học đánh giá độc lập, chúng ta có thể tin vào chúng.
Lại có bạn ngại tiêm vaccine AZ vì đọc tin tức thấy nhiều phản ứng phụ (thậm chí tử vong) sau khi tiêm vaccine này.
Nhưng các bạn ấy không biết hay không chú ý rằng các vaccine khác như Pfizer và Moderna cũng có phản ứng phụ, kể cả tử vong, với tỉ lệ giống như vaccine AZ. Nhưng các phản ứng đó và cả tử vong có thể chẳng dính dáng gì đến vaccine.
Chẳng hạn như số ca có phản ứng phụ cần đến bác sĩ hay nhập viện sau liều thứ 2 của vaccine AZ là 0.7% (tức 7 trên 1000 người), và đối với vaccine Pfizer là 1.8% (18 trên 1000 người). Do đó, không có cái gọi là 'vaccine xịn'.
Cần nhớ rằng những con số về hiệu quả vaccine là được rút ra từ và áp dụng cho một quần thể (population), chớ không áp dụng cho 1 cá nhân.
Như tôi từng nói trước đây, mỗi cá nhân chẳng hưởng bao nhiêu lợi ích từ việc tiêm vaccine, nhưng qua tiêm vaccine mỗi chúng ta đóng góp cho cộng đồng (để giúp tạo ra miễn dịch cộng đồng), và đó chính là ý nghĩa thật của tiêm vaccine.