florida80
08-23-2021, 21:12
Quê tôi thuộc làng Trà Lũ, nằm bên bờ sông Đáy vùng châu thổ sông Hồng. Tiếng là nghề nông, nhưng trai gaí làng tôi laị gioỉ về vơ nghệ. Món vơ cổ truyền đă đưa làng tôi nôi" danh khắp vùng châu thổ. Chẳng thế mà đă cung cấp cho triều đ́nh nhà Nguyễn một vị đề đốc (Đề Quảng) và một ông tướng đầu tiên cho quân đôi. quốc gia (tướng Vận).
Tuy cùng một huyện vơí làng bên, cách nhau chỉ 5 cây số, nhưng v́ các cụ ta vốn trong văn khinh vơ, nên các quan viên làng tôi thường bị lép vế vơí cánh Hành Thiện. Làng này phát về nghiệp văn, đă sản sinh ra nhiều trí thức khoa bảng kiệt xuất, trong số này phaỉ kể đến lư thuyết gia họ Đặng, được quần chúng biết nhiều qua bí danh Trường Chinh. Ông cũng là cha đẻ của caí chính sách quaí đản "caỉ cách ruộng đất" đă làm chết oan cả hàng ngàn nông gia, địa chủ. Tuy Đảng đă nh́n nhận sai lầm và kịp thớ sửa chữa, nhưng những oan ức một thớ kéo theo oan ức cả đớ, làm đảo lộn các giá trị truyền thống gia đ́nh và làm tê liêt tôn ti trật tự làng quê kéo da`i nhiều thế hệ.
Do chính sách làm tổn thương nặng nề cho xă hôi. về mặt văn hóa, đớ sống, nên tác giả của nó được ghép liền vơí gốc gác quê ông qua câu đồng dao phổ biến chui khắp vùng sông Đáy: "Hành Thiện có bác Trường Chinh/Da.y con dạy cháu đồng t́nh tố cha".Đúng là bia miệng chẳng sai, một ngướ làm quan cả họ được nhờ, một ngướ làm oan (mà laị oan cho nhiều ngướ) th́ cả làng cũng vạ lây.
Tất nhiên ta có thể hiểu được nôĩ ẩn ức này khi một thớ chính họ hay gia đ́nh đă là nạn nhân của chính sách. Một trong những trường hợp cụ thể laị rơi ngay vào ḍng họ tôi, noí rơ hơn là gia đ́nh bà cô ruột tôi.
Môĩ chuyện có caí lịch sử của nó. Trở laị thớ đầu thập niên 50, lúc đó tôi c̣n nhỏ nhưng cũng hiểu vùng quê tôi đang là vùng tranh chấp giữa hai phe, cứ tạm goị là Pháp và Việt minh, hay noí theo kiểu dân quê th́ "ngày thớ quốc gia tôí ma cộng sản". Tôi chưa hiểu về chính trị nhưng biết được caí giá của chiến tranh. Ban ngày, nạn nhân là dân thường do pháo kích bừa baĩ của đồn Tây bên Bú chu. Ban đêm là các ông lư ông xă, các thành phần bị qui là Việt gian bị đám Việt minh thủ tiêu, ám sát. Một cổ hai tṛng, quê tôi điêu đứng, kéo theo đám thiếu nhi chúng tôi mất cả tuôi" thơ.
Mấy năm sau đ́nh chiến, ngướ ở laị kẻ di cư, cảnh chia ly tuy có buồn, nhưng từ nay chấm dứt chiến tranh, chờ hai năm sau thống nhất sẽ đoàn tụ trở laị. Rố hai năm trở thành hai mươi năm,vật đôi" sao dớ chuyện đớ không đoán được.
Trở laị chuyện cô tôi, bà là chị cả trong một gia đ́nh năm chị em. Bố tôi là út nên được bà rất thương chiều. Sau này bố tôi mất sớm, tôi laị được bà cưu mang. Khác vơí các cô gaí quê tôi chỉ biết làm ruộng, đánh vơ; bà đă có máu buôn bán từ hố c̣n trẻ. Không hiểu quan hệ thế nào bà thầu được việc giao rau tươi cho các bà "sơ" bên xứ Bú. Quanh năm bất kể nắng mưa, băo lụt bà cùng hai tá điền khiêng gánh thực phẩm đi bộ từ nhà qua huyện. Buôn bán phát đạt, cơ ngơi nhà bà thuộc loaị có bề thế. Tuy tất bật chuyện bán buôn, bà vẫn tần tảo chiều chồng nuôi con như bất cứ bà mẹ quê trong xă. Chồng bà, tôi goị là bác Tư v́ vai trên bố tôi, là ngướ gioỉ vơ, đă có thớ đi lính Pháp lên chức cai, vai vế trong làng là chức Phó lư. Ông cao lớn, tướng tá oai vệ, có tật uống rượu, nhưng nóng lên là hay chưi" con đánh cháu. Được caí ông laị là ngướ tốt bụng, rất nể bà cô tôi chứ không coi thường phụ nữ như các đàn ông thớ phong kiến. Chả thế mà ngoá sáu ngướ con, trong lúc khó khăn thớ chiến tranh, ông bà vẫn đem tôi và ngướ chị họ của tôi về nuôi chung.
Tôi là con trai c̣n được cho đi học, tuy có phụ vớt bèo nuôi heo lúc tan trường. Phần chị tôi là phận gaí chủ yếu lo cơm nước hầu bác tôi, giặt giũ, chăm lo cho mấy cậu con trai. Khi đến tuôi" 17, vừa được nết, đẹp ngướ (tuy caí tên không đẹp: thị Lùn), nhưng được một trai làng con nhà bên xin cươí, cô tôi dù trong cảnh neo nguớ cũng sắp xếp cho chị tôi ra ở riêng. Ngày chị đi lấy chồng laị là ngày buồn đôí vơí tôi, v́ chị đi coi như tôi mất chỗ dựa. Chính chị đă khuyến khích tôi học cho gioỉ, an uỉ tôi khi bị đ̣n, laị thỉnh thoảng lấy trộm đồ nhậu của ông bác duí cho tôi ăn.
Nh́n lại ấy vậy mà đă hai mươi năm kể từ ngày vào Nam.
Sau ngày miền Nam đôi" chủ, hưởng ứng caí chính sách khoan hồng gông cổ của Mặt Trận, tôi đi tŕnh diện học tập caỉ tạo. Gỡ gần 12 cuốn lịch, được tha về th́ bà cô tôi đă mất vá năm sau ngày tôi đi. Ông bác th́ đă chết chả biết năm nào. Qua dọ hoỉ, được biết gia đ́nh cô tôi và đám con cháu gia cảnh đă xuống dốc, tản lạc tứ phương, h́nh như có nhiều điều bất hạnh không tiện noí ra.
Riêng số phận tôi laị được Trớ bù đắp sau những tháng ngày lao đao. Sang đất Mỹ chẳng dám noí cuộc đớ laị lên hương, nhưng phaỉ nh́n nhận khoỉ lo chuyện kềm kẹp cơm áo, kỳ thị hận thù, nên cuộc đớ có phần thoaỉ maí cả thân lẫn trí. Lúc này laị nhớ đến quê, nhớ những kỷ niệm khó khăn thớ thơ ấu. Bà cô, ông bác, đám ông anh bà chị họ, tất nhiên chị Lùn vẫn là ngướ mang nhiều ấn tượng trong tôi.
Năm mươi năm sau kể từ ngày xuống tàu há mồm bỏ nơi chôn nhau cắt rốn, từ California nơi tôi định cư, tôi nhận được một cú điện thoaị xuất phát từ một thành phố lạ thuộc lănh thổ Đông Đức cũ. Tôi vốn chẳng quen ai ở thành phố này, chỉ có cô em gaí duy nhất th́ đang định cư taị Mỹ. Alô, Hello maĩ th́ một giọng nữ c̣n trẻ noí to, "bố cháu muốn noí chuyện vơí chú." Rố cô ta trao đầu giây laị cho môt giọng nam. Ông tự giơí thiệu, "Anh Đài đây, chú Thao c̣n nhớ anh không, con bác Tư đây." Xưng anh Đài th́ tôi c̣n ngờ ngợ, nhưng có bác Tư kèm theo th́ tôi nhớ ngay ông chồng của bà cô tôi. Có điều lạ là sao ông anh tôi sang măi tận bên ấy.
Qua câu chuyện được biết ông có ngướ con gaí diện xuất khẩu lao động sang Đức. Sau khi Đông Đức bị xóa tên trên bản đồ thế giơí, con ông ở laị, lấy chồng cùng quê, có một sạp nhỏ buôn bán chui cũng khá. Cô con bảo lănh ông bố theo diện du lịch 3 tháng để goị là đền đáp ơn bố lúc tuôi" già. Gia đ́nh nào cũng vậy, có hiếu là có hiếu, dù được nuôi dạy trong môi trường nào. Tôi có lớ khen về sự hiếu đễ của đứa con ông trước khi vào câu chuyện.
Suốt hơn một tiếng đồng hồ đàm thoaị, như cơi" được tấm ḷng, ông anh tôi, môt thời tôi coi như "thần tượng" v́ có chiếc xe đạp Trung quốc, laị học gần hết bậc trung học taị Hành thiện chung vơí đám con nhà khá giả. Chuyện ngắn chuyện dá, ông kể lể không sót một chi tiết. Có điều chuyện tôi cần nghe về bà cô th́ ít mà về ông bác tôi th́ nhiều.
Đêm hôm ấy, vào một ngày cuôí thu, trớ chập choạng tôí, taị baĩ tha ma xă tôi, nơi Việt minh hay tổ chức mít tinh thuở tôi c̣n là "cháu ngoan Bác Hồ", Đôi. caỉ cách của huyện được cử về xă để tiến hành đợt ra quân đấu tố địa chủ. Đôí tượng được đem ra đấu là ông bác tôi và kẻ đấu bác tôi chẳng phaỉ một bần nông nào đó, mà laị là ...chị Lùn, bà chị họ thân quí của tôi
Nghiệt ngă là ở chỗ này, ông anh tôi vừa khóc vừa nhắc đến caí tên "con Lùn" nó haị bố ông. Tôi gặng hoỉ duyên cớ v́ biết cô tôi ruộng đất không nhiều, có thể tiền, vàng c̣n dành dụm được, nhưng qui vào thành phần địa chủ th́ không ổn. Kẻ tố lẽ ra là hai ông tá điền chuyên gánh rau quả cho cô tôi từ hố c̣n trẻ. Nhưng lư giaỉ làm chi khi moị chuyện không cần lư giaỉ. Ông bác tôi bị qui kết vào ba thành phần: địa chủ (nhà cao ao cả), ác ôn (đi lính Tây, Phó lư), bóc lột (nuôi ngướ không trả công, bóc lột sức lao động). Thấy hai tôi. địa chủ và ác ôn chưa đủ mạnh, v́ bác tôi chỉ có chừng 2 mẫu ta trồng lúa rẽ lấy gạo thơm để ăn hoặc giỗ chạp; ác ôn th́ laị là diện khác xử theo chính sách tập trung caỉ tạo, chỉ c̣n caí tôi. thứ ba là bóc lột xem ra khớp vơí bản án.
Vậy th́ ai bóc lột ai" Bần nông tá điền kiếm không ra, th́ tốt nhất là người trong nhà cho có vẻ trung thực. Chị Lùn được chọn thủ vai diễn v́ thứ nhất có lập trường giai cấp (đi ở đợ cho cô tôi), thứ hai bị chà đạp nhân phẩm (ông bác đánh đập, chưi" rủa), thứ ba bị bóc lột (v́ không được trả công). Kịch bản laị được dàn dựng lớp lang, các thủ thuật trong lúc đấu tố được bày sẵn cho chị tôi đến độ nhuần nhuyễn khi ra sân diễn.
Trở laị hiện trường đêm ấy, đám đông quá khích hô hào, khích động theo động tác xỉa xoí của chị Lùn vào mặt ông bác tôi, một thớ dù chị không ưa lắm nhưng vẫn hết ḷng kính sợ và hiểu tính khí của ông. Quá tŕnh đấu tố th́ đaị để cũng giống như cảnh đấu tố trong các phim tuyên truyền của miền nam, hoặc chân thực hơn là mấy truyện ngắn của vá nhà văn có lương tri đăng trên báo Văn Nghệ miền Bắc thớ mở cửa.
Tôi. nghiệp suốt hơn hai tiếng đồng hồ, kẻ thọ ơn "đấu" ngướ ban ơn. Ông bác tôi lúc đó khỏang trên 60, thân ǵa gập xuống trên caí cọc tre, tuy tiều tụy nhưng v́ vơ gioỉ nên sức chịu đựng c̣n dai, ḷng can đảm khiến ông không sợ chết v́ biết chắc ḿnh sẽ chết. Có điều ông hận là kẻ đấu ông laị là đứa cháu một thớ vợ chồng ông đă cưu mang.
Bản án tử h́nh được tên đôi. trưởng đôi. caỉ cách tuyên đọc. Án phạt được thi hành ngay taị chỗ. Một loạt đạn được đám du kích bắn thẳng vào caí bia ngướ nổ ṛn giữa đêm khuya. Đám chó trong xóm sủa ran (chắc nó biết có chuyện oan). Ông bác tôi đi êm ả. Nửa đêm, kịch bản hạ màn, đám ngướ tản dần ai về nhà nấy. Ánh lửa bập bùng nơi hiện trường ánh lên màu vàng đậm của chiếc cọc tre già c̣n rỉ vết máu tươi. Có điều lạ là sao chị Lùn vơí dáng đi thất thểu, laị khóc to và rên rỉ nhiều nhất. Đám con cháu của nạn nhân được nhận thi há, nhưng theo lệnh phaỉ bó bằng chiếc chiếu cũ và chôn ngay taị baĩ tha ma. Điều này làm cô tôi buồn phiền hơn hết khi nghe kể laị ( v́ bà viện cớ ốm mệt không chịu tham dự). Khi nhắc laị đoạn này, ông anh tôi vốn lịch sự mà cũng xổ nho theo âm điệu Bắc kỳ, "đ.m. tuị nó ác quá".
Dậu đổ th́ b́m leo, sau khi ông bác tôi mất, tá sản bị tịch thu. Bà cô tôi và con caí bị đuôi" sang khu chuồng lợn nơi ngày xưa tôi lảng vảng cho heo ăn. Ông anh ruột của bác tôi (cụ lư Lễ) cũng đi theo ông em v́ là cựu lư trưởng, dù có thằng con theo kháng chiến đă thoát ly gia đ́nh theo bác Trường Chinh. Ít năm sau, gia đ́nh cô tôi bị chỉ định cư trú trên mạn ngược, phaỉ bỏ quê lên tận Hà giang. Toàn bộ cơ ngơi mồ hôi nuớc mắt bị đôi" chủ, không c̣n để laị dấu tích ǵ, trừ caí cọc tre nơi baĩ tha ma chẳng ai thèm nhổ.
Cũng may là ông anh tôi c̣n trụ laị được v́ kết hôn vơí cô con gaí ông tá điền trung tín của cô tôi. Nhờ lư lịch ăn theo, laị có chút học vấn sáng hơn đám răng đen mă tấu, nên anh tôi được giao làm công tác nông nghiệp cho xă, nhờ vậy sau này con gaí anh mơí có thuận lơi. trong việc xét duyệt cho đi lao động nước ngoài.
Chuyện buồn quá nghe xong muốn nghẹt thở. Thấy ông anh có phần dịu laị, tôi lựa lúc khuyên ông nên tha thứ cho chị tôi. Bất ngờ, anh tôi bảo tha thứ th́ tha lâu rố v́ con Lùn cũng chỉ là nạn nhân. Môĩ năm có giỗ chạp, nhất là từ khi thay "aó mơí" cho bác tôi, anh tôi có goị "caí Lùn" cùng về, anh em vui vẻ cả. Ông thở dá, thôi th́ chuyện đă qua, "oan ức một thớ cơi" bỏ cho nguôi", rôí tự an uỉ, "đứa nào ác nó sẽ gặp ác" (tôi tán thành caí vế đầu, nhưng không nhất trí caí vế sau v́ trường hợp tù tôi. của tôi).
Cuôí câu chuyện, ông xin lôĩ tôi v́ bỏ quên thằng em hố tôi caỉ tạo ở miền Bắc. Ông bảo,"chú thử nghĩ xem, lư lịch cả hai anh em ḿnh đều đen như mơm chó, nên anh chẳng dám liên hệ ho he. Nhưng nay th́ đă khác xưa rố chú ơơơi..." Đến lượt ông laị khuyên tôi thu xếp về thăm quê một chuyến. Như để trấn an, ông noí, "Cao Kỳ nó cũng về rố đấy, chú sợ ǵ, họ hàng mong chú vơí cô Thơ về đấy." Cuộc điện đàm chấm dứt từ lâu, nhưng những kư ức làng quê vẫn kéo dá không dứt.
Quả thật, chuyện vẫn chưa xong.
Ngay dịp Tết năm đó, tôi bảo cô em tôi về. Thu xếp thớ gian mơí là chuyện khó, tiền bạc quà cáp đôí vơí cô không thành vấn đề v́ gia đ́nh cô thuộc loaị thành đạt về dịch vụ làm ăn trên đất nước này. Tôi dặn ngoá việc thăm anh Đá và họ hàng bà con, nhớ ghé thăm chị Lùn và tặng quà chị, noí là của cậu Thao. Cô em làm theo moị điều tôi dặn.
Sang laị Mỹ nghe chừng cô rất ưng ư qua chuyến đi. Thuật laị đủ chuyện, tất nhiên có cả chuyện chị Lùn. Qua tâm sự phụ nữ vơí nhau, mơí biết ông anh tôi c̣n dấu một số điều. Chi Lùn cho biết rất khổ tâm suốt 50 năm qua về chuyện ông bác. Chị noí nếu biết trước có màn hành quyết th́ dù mẹ chị có sống dậy baỏ chị làm chị cũng không làm. Té ra đạo diễn chỉ xuí chị "làm nhục" bác tôi thôi, rố tha cho ông về sau khi lạy chị ba lạy xin tha tôi.. Họ c̣n trấn an chị là bác tôi già rôi bắn làm chi cho phí đạn. Nhưng đôi. caỉ cách từ huyện về laị muốn dằn mặt quần chúng nhân ngày phát động, nên kịch bản có phần thêm thắt ngoá dự kiến của đám cán bộ xă. Sau sự việc, vào một dịp thuận tiện chị có tiết lộ vơí anh Đá chuyện này nhưng họ hàng chẳng ai tin.
C̣n chuyện làng quê th́ cô em tôi công nhận làng ḿnh có đôi" thay khá hơn xưa, họ hàng ngươí ta quí anh em tôi thật, chẳng phải v́ chuyện quà cáp phương xa, nhưng v́ t́nh ruột dà xa cách quá lâu.
Nhớ laị kỷ niệm về caí băi tha ma, nơi tôi có đêm phaỉ đi mua ruợu cho ông bác, sơ quá chạy vắt chân lên cổ, ruợu đổ, chai vỡ, về nhà ăn đ̣n là caí chắc. Cô em tôi noí, ngướ đông đất hẹp nên đất bây giờ quí lắm, một phần họ đă qui hoạch thành nghĩa trang liệt sĩ, phần c̣n laị toàn nhà cửa của dân. Anh Đài vẫn caí giọng khó ḥa giaỉ cho biết dân trong nghĩa trang th́ cũng toàn là con caí của mấy ông du kích năm xưa, hi sinh trong đợt Mậu Thân và kháng chiến chống Mỹ.
Thôi, chuyện làng trên xóm dươí, bà con họ tộc, dâu bể tang thuơng, nghe vậy đủ rố. Ở tuôi" tôi, cũng như bao thân phận đă từng bầm dập theo vận nước nôi" trôi, chỉ ước mong sao đất nước sang trang, quê hương no ấm, để cho chó khoỉ sủa ran, cho con em được học hành, làng quê lại có tiếng ru, câu ḥ của thời thanh b́nh thuở trước.
Tuy cùng một huyện vơí làng bên, cách nhau chỉ 5 cây số, nhưng v́ các cụ ta vốn trong văn khinh vơ, nên các quan viên làng tôi thường bị lép vế vơí cánh Hành Thiện. Làng này phát về nghiệp văn, đă sản sinh ra nhiều trí thức khoa bảng kiệt xuất, trong số này phaỉ kể đến lư thuyết gia họ Đặng, được quần chúng biết nhiều qua bí danh Trường Chinh. Ông cũng là cha đẻ của caí chính sách quaí đản "caỉ cách ruộng đất" đă làm chết oan cả hàng ngàn nông gia, địa chủ. Tuy Đảng đă nh́n nhận sai lầm và kịp thớ sửa chữa, nhưng những oan ức một thớ kéo theo oan ức cả đớ, làm đảo lộn các giá trị truyền thống gia đ́nh và làm tê liêt tôn ti trật tự làng quê kéo da`i nhiều thế hệ.
Do chính sách làm tổn thương nặng nề cho xă hôi. về mặt văn hóa, đớ sống, nên tác giả của nó được ghép liền vơí gốc gác quê ông qua câu đồng dao phổ biến chui khắp vùng sông Đáy: "Hành Thiện có bác Trường Chinh/Da.y con dạy cháu đồng t́nh tố cha".Đúng là bia miệng chẳng sai, một ngướ làm quan cả họ được nhờ, một ngướ làm oan (mà laị oan cho nhiều ngướ) th́ cả làng cũng vạ lây.
Tất nhiên ta có thể hiểu được nôĩ ẩn ức này khi một thớ chính họ hay gia đ́nh đă là nạn nhân của chính sách. Một trong những trường hợp cụ thể laị rơi ngay vào ḍng họ tôi, noí rơ hơn là gia đ́nh bà cô ruột tôi.
Môĩ chuyện có caí lịch sử của nó. Trở laị thớ đầu thập niên 50, lúc đó tôi c̣n nhỏ nhưng cũng hiểu vùng quê tôi đang là vùng tranh chấp giữa hai phe, cứ tạm goị là Pháp và Việt minh, hay noí theo kiểu dân quê th́ "ngày thớ quốc gia tôí ma cộng sản". Tôi chưa hiểu về chính trị nhưng biết được caí giá của chiến tranh. Ban ngày, nạn nhân là dân thường do pháo kích bừa baĩ của đồn Tây bên Bú chu. Ban đêm là các ông lư ông xă, các thành phần bị qui là Việt gian bị đám Việt minh thủ tiêu, ám sát. Một cổ hai tṛng, quê tôi điêu đứng, kéo theo đám thiếu nhi chúng tôi mất cả tuôi" thơ.
Mấy năm sau đ́nh chiến, ngướ ở laị kẻ di cư, cảnh chia ly tuy có buồn, nhưng từ nay chấm dứt chiến tranh, chờ hai năm sau thống nhất sẽ đoàn tụ trở laị. Rố hai năm trở thành hai mươi năm,vật đôi" sao dớ chuyện đớ không đoán được.
Trở laị chuyện cô tôi, bà là chị cả trong một gia đ́nh năm chị em. Bố tôi là út nên được bà rất thương chiều. Sau này bố tôi mất sớm, tôi laị được bà cưu mang. Khác vơí các cô gaí quê tôi chỉ biết làm ruộng, đánh vơ; bà đă có máu buôn bán từ hố c̣n trẻ. Không hiểu quan hệ thế nào bà thầu được việc giao rau tươi cho các bà "sơ" bên xứ Bú. Quanh năm bất kể nắng mưa, băo lụt bà cùng hai tá điền khiêng gánh thực phẩm đi bộ từ nhà qua huyện. Buôn bán phát đạt, cơ ngơi nhà bà thuộc loaị có bề thế. Tuy tất bật chuyện bán buôn, bà vẫn tần tảo chiều chồng nuôi con như bất cứ bà mẹ quê trong xă. Chồng bà, tôi goị là bác Tư v́ vai trên bố tôi, là ngướ gioỉ vơ, đă có thớ đi lính Pháp lên chức cai, vai vế trong làng là chức Phó lư. Ông cao lớn, tướng tá oai vệ, có tật uống rượu, nhưng nóng lên là hay chưi" con đánh cháu. Được caí ông laị là ngướ tốt bụng, rất nể bà cô tôi chứ không coi thường phụ nữ như các đàn ông thớ phong kiến. Chả thế mà ngoá sáu ngướ con, trong lúc khó khăn thớ chiến tranh, ông bà vẫn đem tôi và ngướ chị họ của tôi về nuôi chung.
Tôi là con trai c̣n được cho đi học, tuy có phụ vớt bèo nuôi heo lúc tan trường. Phần chị tôi là phận gaí chủ yếu lo cơm nước hầu bác tôi, giặt giũ, chăm lo cho mấy cậu con trai. Khi đến tuôi" 17, vừa được nết, đẹp ngướ (tuy caí tên không đẹp: thị Lùn), nhưng được một trai làng con nhà bên xin cươí, cô tôi dù trong cảnh neo nguớ cũng sắp xếp cho chị tôi ra ở riêng. Ngày chị đi lấy chồng laị là ngày buồn đôí vơí tôi, v́ chị đi coi như tôi mất chỗ dựa. Chính chị đă khuyến khích tôi học cho gioỉ, an uỉ tôi khi bị đ̣n, laị thỉnh thoảng lấy trộm đồ nhậu của ông bác duí cho tôi ăn.
Nh́n lại ấy vậy mà đă hai mươi năm kể từ ngày vào Nam.
Sau ngày miền Nam đôi" chủ, hưởng ứng caí chính sách khoan hồng gông cổ của Mặt Trận, tôi đi tŕnh diện học tập caỉ tạo. Gỡ gần 12 cuốn lịch, được tha về th́ bà cô tôi đă mất vá năm sau ngày tôi đi. Ông bác th́ đă chết chả biết năm nào. Qua dọ hoỉ, được biết gia đ́nh cô tôi và đám con cháu gia cảnh đă xuống dốc, tản lạc tứ phương, h́nh như có nhiều điều bất hạnh không tiện noí ra.
Riêng số phận tôi laị được Trớ bù đắp sau những tháng ngày lao đao. Sang đất Mỹ chẳng dám noí cuộc đớ laị lên hương, nhưng phaỉ nh́n nhận khoỉ lo chuyện kềm kẹp cơm áo, kỳ thị hận thù, nên cuộc đớ có phần thoaỉ maí cả thân lẫn trí. Lúc này laị nhớ đến quê, nhớ những kỷ niệm khó khăn thớ thơ ấu. Bà cô, ông bác, đám ông anh bà chị họ, tất nhiên chị Lùn vẫn là ngướ mang nhiều ấn tượng trong tôi.
Năm mươi năm sau kể từ ngày xuống tàu há mồm bỏ nơi chôn nhau cắt rốn, từ California nơi tôi định cư, tôi nhận được một cú điện thoaị xuất phát từ một thành phố lạ thuộc lănh thổ Đông Đức cũ. Tôi vốn chẳng quen ai ở thành phố này, chỉ có cô em gaí duy nhất th́ đang định cư taị Mỹ. Alô, Hello maĩ th́ một giọng nữ c̣n trẻ noí to, "bố cháu muốn noí chuyện vơí chú." Rố cô ta trao đầu giây laị cho môt giọng nam. Ông tự giơí thiệu, "Anh Đài đây, chú Thao c̣n nhớ anh không, con bác Tư đây." Xưng anh Đài th́ tôi c̣n ngờ ngợ, nhưng có bác Tư kèm theo th́ tôi nhớ ngay ông chồng của bà cô tôi. Có điều lạ là sao ông anh tôi sang măi tận bên ấy.
Qua câu chuyện được biết ông có ngướ con gaí diện xuất khẩu lao động sang Đức. Sau khi Đông Đức bị xóa tên trên bản đồ thế giơí, con ông ở laị, lấy chồng cùng quê, có một sạp nhỏ buôn bán chui cũng khá. Cô con bảo lănh ông bố theo diện du lịch 3 tháng để goị là đền đáp ơn bố lúc tuôi" già. Gia đ́nh nào cũng vậy, có hiếu là có hiếu, dù được nuôi dạy trong môi trường nào. Tôi có lớ khen về sự hiếu đễ của đứa con ông trước khi vào câu chuyện.
Suốt hơn một tiếng đồng hồ đàm thoaị, như cơi" được tấm ḷng, ông anh tôi, môt thời tôi coi như "thần tượng" v́ có chiếc xe đạp Trung quốc, laị học gần hết bậc trung học taị Hành thiện chung vơí đám con nhà khá giả. Chuyện ngắn chuyện dá, ông kể lể không sót một chi tiết. Có điều chuyện tôi cần nghe về bà cô th́ ít mà về ông bác tôi th́ nhiều.
Đêm hôm ấy, vào một ngày cuôí thu, trớ chập choạng tôí, taị baĩ tha ma xă tôi, nơi Việt minh hay tổ chức mít tinh thuở tôi c̣n là "cháu ngoan Bác Hồ", Đôi. caỉ cách của huyện được cử về xă để tiến hành đợt ra quân đấu tố địa chủ. Đôí tượng được đem ra đấu là ông bác tôi và kẻ đấu bác tôi chẳng phaỉ một bần nông nào đó, mà laị là ...chị Lùn, bà chị họ thân quí của tôi
Nghiệt ngă là ở chỗ này, ông anh tôi vừa khóc vừa nhắc đến caí tên "con Lùn" nó haị bố ông. Tôi gặng hoỉ duyên cớ v́ biết cô tôi ruộng đất không nhiều, có thể tiền, vàng c̣n dành dụm được, nhưng qui vào thành phần địa chủ th́ không ổn. Kẻ tố lẽ ra là hai ông tá điền chuyên gánh rau quả cho cô tôi từ hố c̣n trẻ. Nhưng lư giaỉ làm chi khi moị chuyện không cần lư giaỉ. Ông bác tôi bị qui kết vào ba thành phần: địa chủ (nhà cao ao cả), ác ôn (đi lính Tây, Phó lư), bóc lột (nuôi ngướ không trả công, bóc lột sức lao động). Thấy hai tôi. địa chủ và ác ôn chưa đủ mạnh, v́ bác tôi chỉ có chừng 2 mẫu ta trồng lúa rẽ lấy gạo thơm để ăn hoặc giỗ chạp; ác ôn th́ laị là diện khác xử theo chính sách tập trung caỉ tạo, chỉ c̣n caí tôi. thứ ba là bóc lột xem ra khớp vơí bản án.
Vậy th́ ai bóc lột ai" Bần nông tá điền kiếm không ra, th́ tốt nhất là người trong nhà cho có vẻ trung thực. Chị Lùn được chọn thủ vai diễn v́ thứ nhất có lập trường giai cấp (đi ở đợ cho cô tôi), thứ hai bị chà đạp nhân phẩm (ông bác đánh đập, chưi" rủa), thứ ba bị bóc lột (v́ không được trả công). Kịch bản laị được dàn dựng lớp lang, các thủ thuật trong lúc đấu tố được bày sẵn cho chị tôi đến độ nhuần nhuyễn khi ra sân diễn.
Trở laị hiện trường đêm ấy, đám đông quá khích hô hào, khích động theo động tác xỉa xoí của chị Lùn vào mặt ông bác tôi, một thớ dù chị không ưa lắm nhưng vẫn hết ḷng kính sợ và hiểu tính khí của ông. Quá tŕnh đấu tố th́ đaị để cũng giống như cảnh đấu tố trong các phim tuyên truyền của miền nam, hoặc chân thực hơn là mấy truyện ngắn của vá nhà văn có lương tri đăng trên báo Văn Nghệ miền Bắc thớ mở cửa.
Tôi. nghiệp suốt hơn hai tiếng đồng hồ, kẻ thọ ơn "đấu" ngướ ban ơn. Ông bác tôi lúc đó khỏang trên 60, thân ǵa gập xuống trên caí cọc tre, tuy tiều tụy nhưng v́ vơ gioỉ nên sức chịu đựng c̣n dai, ḷng can đảm khiến ông không sợ chết v́ biết chắc ḿnh sẽ chết. Có điều ông hận là kẻ đấu ông laị là đứa cháu một thớ vợ chồng ông đă cưu mang.
Bản án tử h́nh được tên đôi. trưởng đôi. caỉ cách tuyên đọc. Án phạt được thi hành ngay taị chỗ. Một loạt đạn được đám du kích bắn thẳng vào caí bia ngướ nổ ṛn giữa đêm khuya. Đám chó trong xóm sủa ran (chắc nó biết có chuyện oan). Ông bác tôi đi êm ả. Nửa đêm, kịch bản hạ màn, đám ngướ tản dần ai về nhà nấy. Ánh lửa bập bùng nơi hiện trường ánh lên màu vàng đậm của chiếc cọc tre già c̣n rỉ vết máu tươi. Có điều lạ là sao chị Lùn vơí dáng đi thất thểu, laị khóc to và rên rỉ nhiều nhất. Đám con cháu của nạn nhân được nhận thi há, nhưng theo lệnh phaỉ bó bằng chiếc chiếu cũ và chôn ngay taị baĩ tha ma. Điều này làm cô tôi buồn phiền hơn hết khi nghe kể laị ( v́ bà viện cớ ốm mệt không chịu tham dự). Khi nhắc laị đoạn này, ông anh tôi vốn lịch sự mà cũng xổ nho theo âm điệu Bắc kỳ, "đ.m. tuị nó ác quá".
Dậu đổ th́ b́m leo, sau khi ông bác tôi mất, tá sản bị tịch thu. Bà cô tôi và con caí bị đuôi" sang khu chuồng lợn nơi ngày xưa tôi lảng vảng cho heo ăn. Ông anh ruột của bác tôi (cụ lư Lễ) cũng đi theo ông em v́ là cựu lư trưởng, dù có thằng con theo kháng chiến đă thoát ly gia đ́nh theo bác Trường Chinh. Ít năm sau, gia đ́nh cô tôi bị chỉ định cư trú trên mạn ngược, phaỉ bỏ quê lên tận Hà giang. Toàn bộ cơ ngơi mồ hôi nuớc mắt bị đôi" chủ, không c̣n để laị dấu tích ǵ, trừ caí cọc tre nơi baĩ tha ma chẳng ai thèm nhổ.
Cũng may là ông anh tôi c̣n trụ laị được v́ kết hôn vơí cô con gaí ông tá điền trung tín của cô tôi. Nhờ lư lịch ăn theo, laị có chút học vấn sáng hơn đám răng đen mă tấu, nên anh tôi được giao làm công tác nông nghiệp cho xă, nhờ vậy sau này con gaí anh mơí có thuận lơi. trong việc xét duyệt cho đi lao động nước ngoài.
Chuyện buồn quá nghe xong muốn nghẹt thở. Thấy ông anh có phần dịu laị, tôi lựa lúc khuyên ông nên tha thứ cho chị tôi. Bất ngờ, anh tôi bảo tha thứ th́ tha lâu rố v́ con Lùn cũng chỉ là nạn nhân. Môĩ năm có giỗ chạp, nhất là từ khi thay "aó mơí" cho bác tôi, anh tôi có goị "caí Lùn" cùng về, anh em vui vẻ cả. Ông thở dá, thôi th́ chuyện đă qua, "oan ức một thớ cơi" bỏ cho nguôi", rôí tự an uỉ, "đứa nào ác nó sẽ gặp ác" (tôi tán thành caí vế đầu, nhưng không nhất trí caí vế sau v́ trường hợp tù tôi. của tôi).
Cuôí câu chuyện, ông xin lôĩ tôi v́ bỏ quên thằng em hố tôi caỉ tạo ở miền Bắc. Ông bảo,"chú thử nghĩ xem, lư lịch cả hai anh em ḿnh đều đen như mơm chó, nên anh chẳng dám liên hệ ho he. Nhưng nay th́ đă khác xưa rố chú ơơơi..." Đến lượt ông laị khuyên tôi thu xếp về thăm quê một chuyến. Như để trấn an, ông noí, "Cao Kỳ nó cũng về rố đấy, chú sợ ǵ, họ hàng mong chú vơí cô Thơ về đấy." Cuộc điện đàm chấm dứt từ lâu, nhưng những kư ức làng quê vẫn kéo dá không dứt.
Quả thật, chuyện vẫn chưa xong.
Ngay dịp Tết năm đó, tôi bảo cô em tôi về. Thu xếp thớ gian mơí là chuyện khó, tiền bạc quà cáp đôí vơí cô không thành vấn đề v́ gia đ́nh cô thuộc loaị thành đạt về dịch vụ làm ăn trên đất nước này. Tôi dặn ngoá việc thăm anh Đá và họ hàng bà con, nhớ ghé thăm chị Lùn và tặng quà chị, noí là của cậu Thao. Cô em làm theo moị điều tôi dặn.
Sang laị Mỹ nghe chừng cô rất ưng ư qua chuyến đi. Thuật laị đủ chuyện, tất nhiên có cả chuyện chị Lùn. Qua tâm sự phụ nữ vơí nhau, mơí biết ông anh tôi c̣n dấu một số điều. Chi Lùn cho biết rất khổ tâm suốt 50 năm qua về chuyện ông bác. Chị noí nếu biết trước có màn hành quyết th́ dù mẹ chị có sống dậy baỏ chị làm chị cũng không làm. Té ra đạo diễn chỉ xuí chị "làm nhục" bác tôi thôi, rố tha cho ông về sau khi lạy chị ba lạy xin tha tôi.. Họ c̣n trấn an chị là bác tôi già rôi bắn làm chi cho phí đạn. Nhưng đôi. caỉ cách từ huyện về laị muốn dằn mặt quần chúng nhân ngày phát động, nên kịch bản có phần thêm thắt ngoá dự kiến của đám cán bộ xă. Sau sự việc, vào một dịp thuận tiện chị có tiết lộ vơí anh Đá chuyện này nhưng họ hàng chẳng ai tin.
C̣n chuyện làng quê th́ cô em tôi công nhận làng ḿnh có đôi" thay khá hơn xưa, họ hàng ngươí ta quí anh em tôi thật, chẳng phải v́ chuyện quà cáp phương xa, nhưng v́ t́nh ruột dà xa cách quá lâu.
Nhớ laị kỷ niệm về caí băi tha ma, nơi tôi có đêm phaỉ đi mua ruợu cho ông bác, sơ quá chạy vắt chân lên cổ, ruợu đổ, chai vỡ, về nhà ăn đ̣n là caí chắc. Cô em tôi noí, ngướ đông đất hẹp nên đất bây giờ quí lắm, một phần họ đă qui hoạch thành nghĩa trang liệt sĩ, phần c̣n laị toàn nhà cửa của dân. Anh Đài vẫn caí giọng khó ḥa giaỉ cho biết dân trong nghĩa trang th́ cũng toàn là con caí của mấy ông du kích năm xưa, hi sinh trong đợt Mậu Thân và kháng chiến chống Mỹ.
Thôi, chuyện làng trên xóm dươí, bà con họ tộc, dâu bể tang thuơng, nghe vậy đủ rố. Ở tuôi" tôi, cũng như bao thân phận đă từng bầm dập theo vận nước nôi" trôi, chỉ ước mong sao đất nước sang trang, quê hương no ấm, để cho chó khoỉ sủa ran, cho con em được học hành, làng quê lại có tiếng ru, câu ḥ của thời thanh b́nh thuở trước.