trungthuc
10-06-2021, 01:04
Đảng CSTQ đang thắt chặt sự kiểm soát chính trị đối với những công ty internet khổng lồ của TQ. Đây là một mũi tên bắn trúng nhiều đích: Buộc các tập đoàn tư nhân phải đi theo đường lối kinh tế của đảng, thực hiện tham vọng giảm sự phụ thuộc vào công nghệ của phương Tây, đồng thời khai thác tài sản của họ để cho chiến lược phân phối lại thu nhập xă hội.
Ngành công nghiệp dựa vào internet của TQ phát triển rất mạnh trong suốt hai chục năm qua nhờ sự nuôi dưỡng của chính phủ Bắc Kinh. Nước này một mặt để cho các công ty internet hoạt động khá tự do với rất ít quy định về pháp lư, một mặt ngăn chặn các tập đoàn nước ngoài, không cho phép họ hoạt động ở TQ để các doanh nghiệp internet nội địa không phải đối diện với sự cạnh tranh khốc liệt.
Nếu như các tập đoàn Mỹ và phương Tây phải vắt óc sáng tạo ra các công nghệ mới, những mô h́nh kinh doanh mới và thường xuyên bị chính quyền và khách hàng giám sát th́ các công ty TQ chủ yếu là sao chép các ư tưởng có sẵn và thành công ở phương Tây, điều chỉnh lại cho phù hợp với thực tế thị trường TQ và ung dung thu tiền mà không phải lo tranh giành thị phần với các tập đoàn lớn của thế giới.
Tập đoàn Alibaba chẳng hạn là một bản sao của Amazon, Weibo là bản sao của Facebook, Baidu sao chép Google, WeChat bắt chước Twitter, Didi Global giống hệt Uber, v...v…
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/GettyImages-1336593777.jpg
Mă Vân (Jack Ma) và Triệu Vy (Zhao Wei), một ông trùm kinh doanh công nghệ và một diễn viên gạo cội, thần tượng của giới trẻ Hoa Lục nhưng đều không thoát được sự trừng phạt của đảng CSTQ. (Ảnh: Getty Images)
Nhờ kinh tế tăng trưởng, thị trường lớn nhất thế giới, chỉ riêng thành phần trung lưu đă đông hơn toàn bộ dân số Hoa Kỳ, các công ty internet TQ nhanh chóng trở thành những gă "khổng lồ" (giants), nắm trong tay khối tài sản to lớn, và nhất là nắm được dữ liệu cá nhân của hàng tỷ người TQ. Đó cũng là nơi sản sinh ra những tỷ phú như Jack Ma của Alibaba, Pony Ma của Tencent…, những "thần tượng mới" của giới trẻ Hoa Lục. Những ông trùm tư bản mới nổi này, tuy chưa hề thách thức sự độc quyền chính trị của đảng CSTQ, thậm chí một số người c̣n là đảng viên cộng sản như Jack Ma, nhưng tài sản và ảnh hưởng của họ đă làm cho giới quan chức chóp bu của đảng phải lo ngại. Và rồi ông Tập Cận B́nh, "hoàng đế mới của xứ Trung Hoa", đă ra tay.
Trấn áp các con "gà đẻ trứng vàng"
Các cuộc đàn áp các đế chế internet TQ bắt đầu vào cuối năm 2020, nhân danh chống độc quyền và bảo mật thông tin dữ liệu, đă làm lung lay ngành công nghiệp internet. Các giới đầu tư lo lắng đă đổ xô bán tháo cổ phiếu, làm bốc hơi hơn 1.3 ngàn tỷ USD tổng giá trị thị trường của tập đoàn thương mại điện tử Alibaba, tập đoàn điều hành tṛ chơi và truyền thông xă hội Tencent và một số "gă khổng lồ công nghệ" khác.
Cuộc đàn áp bắt đầu vào tháng Mười Một 2020 khi Bắc Kinh bất ngờ ra lệnh cho Ant Group, một công ty con của tập đoàn Alibaba phát triển thành tập đoàn tài chính từ dịch vụ thanh toán trực tuyến Alipay, phải hoăn vào phút cuối việc chào bán cổ phiếu lần đầu ra thị trường chứng khoán ở Hong Kong và Thượng Hải, phải điều chỉnh lại cơ cấu của công ty và chịu sự giám sát nghiêm ngặt hơn. Đến tháng Tư 2021, Alibaba bị chính phủ Bắc Kinh phạt 18.3 tỷ nhân dân tệ (tương đương 2.8 tỷ USD) v́ hành vi đă cấm các công ty cung cấp muốn sử dụng nền tảng của ḿnh để giao dịch với các đối thủ cạnh tranh của Alibaba. Đây là đ̣n trừng phạt tài chính nặng nhất mà một công ty lớn TQ phải chịu.
Trong thời gian này, các đơn vị của Alibaba, Tencent, trang phát video trực tiếp Kuaishou, nền tảng mạng xă hội Weibo cũng bị phạt v́ phát tán các nhăn dán (sticker) hoặc video ngắn có nội dung khiêu dâm. Dịch vụ âm nhạc trực tuyến của Tencent, mô phỏng iTunes của Apple, đă được lệnh chấm dứt hợp đồng độc quyền với các công ty cung cấp.
Bên cạnh việc chống độc quyền, chính phủ TQ c̣n thắt chặt sự kiểm soát đối với nguồn thông tin dữ liệu do các công ty tư nhân thu thập từ khách hàng của họ, đặc biệt là tại Alibaba và Tencent, những công ty có hàng trăm triệu người đang sử dụng cạc dịch vụ. Các nhà lănh đạo của Trung Quốc coi thông tin về 1.4 tỷ dân Hoa Lục là một công cụ để theo dơi công chúng và nền kinh tế và nếu nguồn thông tin dữ liệu đó nằm trong tay tư nhân sẽ đặt ra một nguy cơ tiềm ẩn về an ninh.
Bắc Kinh đă từng thành công trong việc khai thác kho thông tin dữ liệu cá nhân trong chiến dịch đàn áp người Duy Ngô Nhĩ và các dân tộc thiểu số theo Hồi giáo ở khu vực Tân Cương và v́ thế ĐCSTQ quyết định rằng, họ phải độc quyền nắm giữ kho dữ liệu khổng lồ về người dân TQ.
Một đạo luật có hiệu lực từ ngày 1 tháng Mười Một sắp tới đặt ra các tiêu chuẩn bảo mật, cấm các công ty tiết lộ thông tin mà không có sự cho phép của khách hàng và yêu cầu hạn chế số lượng thông tin mà họ đă và đang thu thập. Không giống như luật bảo vệ dữ liệu ở các nước phương Tây, luật của TQ không đề cập đến việc hạn chế quyền truy cập của chính phủ hoặc đảng cầm quyền đối với thông tin cá nhân của công dân.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/GettyImages-1327427220.jpg
Tencent Holdings, tập đoàn giải trí kỹ thuật số lớn nhất TQ, đă bị trừng phạt theo luật chống độc quyền. Ảnh gian trưng bày của Tencent tại hội nghị trí tuệ nhân tạo thế giới (WAIC) ở Thượng Hải hồi tháng Bảy. (Ảnh: Getty Images)
Chiến lược công nghệ mũi nhọn của TQ
Tuy vậy, sẽ không đúng nếu nghĩ rằng, ĐCSTQ sẽ thủ tiêu các tập đoàn công nghệ internet tư nhân, một sản phẩm của chủ nghĩa tư bản theo thị trường tự do, để tái lập nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung thời trước khi TQ mở cửa và đổi mới từ thập niên 70. Ông Tập và giới lănh đạo chóp bu của đảng hiểu rơ, họ không thể chặn đứng ṿng quay của lịch sử, không thể tái lập chế độ công hữu phương tiện sản xuất và quyền điều hành tuyệt đối của nhà nước lên nền kinh tế của đất nước. Họ chỉ quyết định và bắt buộc các công ty tư nhân làm theo đúng kế hoạch kinh tế mà đảng vạch ra, không được "để thất bại quá lớn" (too big to fail) hoặc độc lập với sự lănh đạo của đảng.
Mà kế hoạch kinh tế của ĐCSTQ là ǵ? Nói vắn tắt, đó là đuổi kịp và vượt qua Hoa Kỳ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới; buộc cả thế giới phải phụ thuộc ngày càng nặng nề vào nguồn cung ứng hàng hóa và sức tiêu thụ của thị trường TQ; lấy kinh tế làm nền tảng để mở rộng ảnh hưởng và thiết lập vị thế thống trị toàn cầu của TQ trong mọi lĩnh vực, từ ngoại giao đến quân sự, nói một cách khác, muốn làm "bá chủ thiên hạ".
Chiến lược "Made in China 2025" với mục tiêu đến năm 2025 TQ sẽ có các công ty dẫn đầu thế giới trong những lĩnh vực "công nghệ của tương lai" như trí thông minh nhân tạo, người máy (robot), công nghệ y sinh học, điện toán lượng tử (quantum), viễn thông thế hệ mới v.v… TQ đang thực hiện chiến lược này bằng nhiều cách, từ đầu tư và trợ cấp hào phóng cho các công ty công nghệ quốc doanh, thâu tóm các công ty công nghệ nước ngoài, thu hút nhân tài từ nước ngoài qua chương tŕnh "Ngàn Tài Năng" (Thousand Talents) và qua các chiến dịch gián điệp mạng, ăn cắp tài sản trí tuệ, v...v…
Các công ty internet TQ và những người sáng lập của họ như Jack Ma của tập đoàn Alibaba và Pony Ma của Tencent Holdings là một số trong những câu chuyện thành công lớn nhất toàn cầu trong hai thập niên qua. Nhưng con đường làm giàu của các tập đoàn này không hoàn toàn theo chỉ đạo với đường lối kinh tế của đảng, không chú trọng vào các "công nghệ mũi nhọn" mà chỉ tập trung tạo ra ngày càng nhiều tiện ích cho cuộc sống của tầng lớp trung lưu đô thị TQ như hiện nay.
Sự kiện Hoa Kỳ ngăn chặn các công ty sản xuất chất bán dẫn cung cấp linh kiện cho tập đoàn viễn thông Huawei Technologies cho thấy một trong những điểm yếu của Trung Quốc là không làm chủ được các công nghệ nguồn và phụ thuộc nặng nề vào một số công nghệ của phương Tây. Sự kiện Huawei có thể coi là một "biến cố Sputnik" thúc đẩy tham vọng công nghệ của Trung Quốc lên một bước mới.
Chính v́ thế, một khía cạnh của việc đàn áp các công ty internet là để chuyển nguồn vốn và năng lực sáng tạo vào các công nghệ nguồn của nhà nước CS, giảm phụ thuộc và tiến tới độc lập hoàn toàn với công nghệ của Mỹ và phương Tây. Sự kiện TQ đưa phi thuyền đáp xuống Hỏa Tinh, xây dựng trạm không gian lớn nhất thế giới trên quỹ đạo Trái Đất, phát triển hỏa tiễn siêu siêu thanh (hypersonic missiles) cho thấy tham vọng của TQ muốn đuổi kịp và vượt Mỹ về công nghệ là rất lớn.
Ngay sau khi bị chính phủ Bắc Kinh trấn áp bằng luật chống độc quyền và bảo vệ dữ liệu, các công ty internet đă bắt đầu đổ tiền vào những lĩnh vực bên ngoài các dịch vụ kinh doanh cốt lơi của họ theo chỉ đạo của đảng. Tập đoàn Alibaba chẳng hạn, cho biết họ sẽ đầu tư 28 tỷ USD để phát triển phần mềm hệ điều hành (OS), chip xử lư và công nghệ mạng đồng thời cam kết dành 1 tỷ USD để nuôi dưỡng 100,000 chuyên viên điện toán và công ty khởi nghiệp công nghệ trong ba năm tới đây. Công ty Tencent đă hứa đầu tư 70 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số.
C̣n tập đoàn Meituan, một nền tảng thương mại điện tử, giao hàng và dịch vụ, đă huy động 10 tỷ USD để phát triển xe hơi tự lái và robot. Những kế hoạch đầu tư "ngoài ngành" này có thể không nhắm đến lợi nhuận mà chủ yếu để thể hiện ḷng trung thành của giới tư bản công nghệ với đảng và nhà nước TQ.
Giới đầu tư sẽ tính toán lại
Cuộc trấn áp của chính quyền Bắc Kinh và sự chuyển hướng kinh doanh của các công ty internet làm cho giới đầu tư quốc tế phải suy tính lại. Nhiều người đầu tư đă chứng kiến tài sản của ḿnh trong các công ty này bị bốc hơi trong vài tháng qua. Giá cổ phiếu của tập đoàn Tencent chẳng hạn, kết thúc giao dịch cuối tháng Chín 2021 ở mức 57.83 USD, giảm đến 41% so với mức đỉnh là 99.10 USD hồi giữa tháng 2/21, tổng giá trị 575 tỷ USD của tập đoàn này sụt giảm c̣n 350 tỷ USD; số tiền bị mất đi tương đương với giá trị của tập đoàn Nike Inc. hoặc công ty dược phẫm Pfizer Inc.
Ông Masayoshi Son, Giám đốc điều hành tập đoàn Softbank Nhật Bản, một nhân vật đầu tư toàn cầu nổi tiếng và là người đầu tư ngoại quốc đầu tiên đổ tiền vào Alibaba, cho biết vào ngày 11 tháng Tám rằng, Softbank sẽ ngừng các giao dịch mới tại TQ. Softbank mới đây đă đầu tư 11 tỷ USD vào dịch vụ gọi xe Didi Global nhưng giá cổ phiếu của công ty này đă giảm hơn 1/3 kể từ khi ra mắt trên thị trường chứng khoán Mỹ vào ngày 30 tháng Bảy vừa qua.
Vụ trấn áp công ty Didi Global cũng là một ví dụ tiêu biểu cho cách hành xử của Bắc Kinh với một doanh nghiệp công nghệ tư nhân. Didi Global là bản sao của Uber tại TQ, giám đốc điều hành công ty được đào tạo tại Hoa Kỳ, lại là người thân quen với Jack Ma của Alibaba nên khó tránh được "búa liềm" của Bắc Kinh. Một ngày sau khi phát hành cổ phần lần đầu ở New York, thu về 4.4 tỷ USD vốn đầu tư, Didi Global bị chính phủ Bắc Kinh mở cuộc điều tra v́ nghi ngờ thông tin dữ liệu cá nhân của 377 triệu hành khách sử dụng dịch vụ của Didi sẽ bị chuyển giao cho các công ty đầu tư nước ngoài.
Ai cũng biết mối nghi ngờ này hoàn toàn không có căn cứ v́ hầu hết người mua cổ phần của Didi không tham gia điều hành công ty, không có liên quan ǵ đến kho thông tin dữ liệu đó. Nhưng thông tin công ty bị điều tra đă khiến cho giá cổ phiếu của Didi giảm 5%. Hai ngày sau, Bắc Kinh ra lệnh cho các hăng điện thoại di động của nước này không cho phép người dùng cài đặt ứng dụng gọi xe của Didi và không cho phép gọi xe từ ứng dụng này nữa. Cổ phiếu của Didi Global giảm thêm 20%, tương đương với 22 tỷ USD. Từ ngày 1 tháng Bảy đến hôm nay 4 háng Mười, cổ phiếu của Didi Global giảm từ 16.4 tỷ USD xuống c̣n 7.2 tỷ USD, giảm đến 56%!
Phân phối lại "thu nhập kiểu Mao"
Bắc Kinh cũng đang sử dụng cuộc đàn áp các công ty internet để thực hiện một chiến lược gọi là thu hẹp khoảng cách giàu nghèo rất nhạy cảm về mặt chính trị của TQ. Dưới chiêu bài "sự thịnh vượng chung", ĐCSTQ thúc đẩy các gă khổng lồ công nghệ chia sẻ sự giàu có của họ với nhân viên và người tiêu dùng.
Hồi tháng Năm vừa qua, chính quyền ra lệnh cho các công ty Didi, Meituan, các doanh nghiệp giao hàng và gọi xe khác phải giảm tỷ lệ thu phí của lái xe, và cải thiện lợi ích của họ. Giám đốc điều hành của Meituan, ông Vương Hưng (Wang Xing) hứa sẽ quyên góp 2.3 tỷ USD cho các sáng kiến về môi trường và xă hội của chính phủ; ông Pony Ma của Tencent cam kết làm từ thiện 2 tỷ USD. C̣n tập đoàn Alibaba cam kết chi ra 100 tỷ nhân dân tệ (15,5 tỷ USD) cho việc tạo ra việc làm, phát triển nông thôn và các sáng kiến khác để hỗ trợ chiến dịch "thịnh vượng chung" (common prosperity) của ông Tập.
"Các kế hoạch phân phối lại thu nhập không phải bằng chính sách thuế mà bằng cách vận động đi kèm cưỡng bức chính trị như vậy "gợi nhớ đến các chiến lược vận động quần chúng và chủ nghĩa dân túy" của những năm 1950 và 60 dưới thời lănh đạo lúc bấy giờ là Mao Trạch Đông", bà Angela Zhang, chuyên gia về luật chống độc quyền của trường Luật thuộc Đại học Hồng Kông, nhận xét với hăng tin AP.
Cuộc trấn áp và siết chặt kiểm soát các công ty internet lớn của TQ chưa có dấu hiệu dừng lai ở đây. Giới đầu tư càng lo hơn khi đảng này cho biết việc chống độc quyền sẽ là một ưu tiên đến năm 2025. Các doanh nhân, luật sư và nhà kinh tế cho rằng chính phủ của ông Tập Cận B́nh dường như sẽ không chùn tay ngay cả khi tăng trưởng kinh tế bị tác động xấu bởi chính sách đàn áp. Thậm chí, có người nhận định rằng, những đ̣n đánh vào giới siêu giàu của TQ, cùng với chiến dịch tuyên truyền rộng răi về tái lập công bằng xă hội qua khẩu hiệu "sự thịnh vượng chung" mà ĐCSTQ mới khởi xướng gần đây có thể giúp ích cho ông Tập về mặt chính trị trong việc giành được nhiệm kỳ năm năm thứ ba ở cương vị lănh đạo đảng.
V́ vậy, mặc dù nhiều quan chức TQ thừa nhận chiến dịch trấn áp các công ty internet gây ra một tổn hại về kinh tế không hề nhỏ nhưng không ai dám lên tiếng nói với Tập Cận B́nh rằng, chính sách của ông ta là có hại cho TQ.
Ngành công nghiệp dựa vào internet của TQ phát triển rất mạnh trong suốt hai chục năm qua nhờ sự nuôi dưỡng của chính phủ Bắc Kinh. Nước này một mặt để cho các công ty internet hoạt động khá tự do với rất ít quy định về pháp lư, một mặt ngăn chặn các tập đoàn nước ngoài, không cho phép họ hoạt động ở TQ để các doanh nghiệp internet nội địa không phải đối diện với sự cạnh tranh khốc liệt.
Nếu như các tập đoàn Mỹ và phương Tây phải vắt óc sáng tạo ra các công nghệ mới, những mô h́nh kinh doanh mới và thường xuyên bị chính quyền và khách hàng giám sát th́ các công ty TQ chủ yếu là sao chép các ư tưởng có sẵn và thành công ở phương Tây, điều chỉnh lại cho phù hợp với thực tế thị trường TQ và ung dung thu tiền mà không phải lo tranh giành thị phần với các tập đoàn lớn của thế giới.
Tập đoàn Alibaba chẳng hạn là một bản sao của Amazon, Weibo là bản sao của Facebook, Baidu sao chép Google, WeChat bắt chước Twitter, Didi Global giống hệt Uber, v...v…
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/GettyImages-1336593777.jpg
Mă Vân (Jack Ma) và Triệu Vy (Zhao Wei), một ông trùm kinh doanh công nghệ và một diễn viên gạo cội, thần tượng của giới trẻ Hoa Lục nhưng đều không thoát được sự trừng phạt của đảng CSTQ. (Ảnh: Getty Images)
Nhờ kinh tế tăng trưởng, thị trường lớn nhất thế giới, chỉ riêng thành phần trung lưu đă đông hơn toàn bộ dân số Hoa Kỳ, các công ty internet TQ nhanh chóng trở thành những gă "khổng lồ" (giants), nắm trong tay khối tài sản to lớn, và nhất là nắm được dữ liệu cá nhân của hàng tỷ người TQ. Đó cũng là nơi sản sinh ra những tỷ phú như Jack Ma của Alibaba, Pony Ma của Tencent…, những "thần tượng mới" của giới trẻ Hoa Lục. Những ông trùm tư bản mới nổi này, tuy chưa hề thách thức sự độc quyền chính trị của đảng CSTQ, thậm chí một số người c̣n là đảng viên cộng sản như Jack Ma, nhưng tài sản và ảnh hưởng của họ đă làm cho giới quan chức chóp bu của đảng phải lo ngại. Và rồi ông Tập Cận B́nh, "hoàng đế mới của xứ Trung Hoa", đă ra tay.
Trấn áp các con "gà đẻ trứng vàng"
Các cuộc đàn áp các đế chế internet TQ bắt đầu vào cuối năm 2020, nhân danh chống độc quyền và bảo mật thông tin dữ liệu, đă làm lung lay ngành công nghiệp internet. Các giới đầu tư lo lắng đă đổ xô bán tháo cổ phiếu, làm bốc hơi hơn 1.3 ngàn tỷ USD tổng giá trị thị trường của tập đoàn thương mại điện tử Alibaba, tập đoàn điều hành tṛ chơi và truyền thông xă hội Tencent và một số "gă khổng lồ công nghệ" khác.
Cuộc đàn áp bắt đầu vào tháng Mười Một 2020 khi Bắc Kinh bất ngờ ra lệnh cho Ant Group, một công ty con của tập đoàn Alibaba phát triển thành tập đoàn tài chính từ dịch vụ thanh toán trực tuyến Alipay, phải hoăn vào phút cuối việc chào bán cổ phiếu lần đầu ra thị trường chứng khoán ở Hong Kong và Thượng Hải, phải điều chỉnh lại cơ cấu của công ty và chịu sự giám sát nghiêm ngặt hơn. Đến tháng Tư 2021, Alibaba bị chính phủ Bắc Kinh phạt 18.3 tỷ nhân dân tệ (tương đương 2.8 tỷ USD) v́ hành vi đă cấm các công ty cung cấp muốn sử dụng nền tảng của ḿnh để giao dịch với các đối thủ cạnh tranh của Alibaba. Đây là đ̣n trừng phạt tài chính nặng nhất mà một công ty lớn TQ phải chịu.
Trong thời gian này, các đơn vị của Alibaba, Tencent, trang phát video trực tiếp Kuaishou, nền tảng mạng xă hội Weibo cũng bị phạt v́ phát tán các nhăn dán (sticker) hoặc video ngắn có nội dung khiêu dâm. Dịch vụ âm nhạc trực tuyến của Tencent, mô phỏng iTunes của Apple, đă được lệnh chấm dứt hợp đồng độc quyền với các công ty cung cấp.
Bên cạnh việc chống độc quyền, chính phủ TQ c̣n thắt chặt sự kiểm soát đối với nguồn thông tin dữ liệu do các công ty tư nhân thu thập từ khách hàng của họ, đặc biệt là tại Alibaba và Tencent, những công ty có hàng trăm triệu người đang sử dụng cạc dịch vụ. Các nhà lănh đạo của Trung Quốc coi thông tin về 1.4 tỷ dân Hoa Lục là một công cụ để theo dơi công chúng và nền kinh tế và nếu nguồn thông tin dữ liệu đó nằm trong tay tư nhân sẽ đặt ra một nguy cơ tiềm ẩn về an ninh.
Bắc Kinh đă từng thành công trong việc khai thác kho thông tin dữ liệu cá nhân trong chiến dịch đàn áp người Duy Ngô Nhĩ và các dân tộc thiểu số theo Hồi giáo ở khu vực Tân Cương và v́ thế ĐCSTQ quyết định rằng, họ phải độc quyền nắm giữ kho dữ liệu khổng lồ về người dân TQ.
Một đạo luật có hiệu lực từ ngày 1 tháng Mười Một sắp tới đặt ra các tiêu chuẩn bảo mật, cấm các công ty tiết lộ thông tin mà không có sự cho phép của khách hàng và yêu cầu hạn chế số lượng thông tin mà họ đă và đang thu thập. Không giống như luật bảo vệ dữ liệu ở các nước phương Tây, luật của TQ không đề cập đến việc hạn chế quyền truy cập của chính phủ hoặc đảng cầm quyền đối với thông tin cá nhân của công dân.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/GettyImages-1327427220.jpg
Tencent Holdings, tập đoàn giải trí kỹ thuật số lớn nhất TQ, đă bị trừng phạt theo luật chống độc quyền. Ảnh gian trưng bày của Tencent tại hội nghị trí tuệ nhân tạo thế giới (WAIC) ở Thượng Hải hồi tháng Bảy. (Ảnh: Getty Images)
Chiến lược công nghệ mũi nhọn của TQ
Tuy vậy, sẽ không đúng nếu nghĩ rằng, ĐCSTQ sẽ thủ tiêu các tập đoàn công nghệ internet tư nhân, một sản phẩm của chủ nghĩa tư bản theo thị trường tự do, để tái lập nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung thời trước khi TQ mở cửa và đổi mới từ thập niên 70. Ông Tập và giới lănh đạo chóp bu của đảng hiểu rơ, họ không thể chặn đứng ṿng quay của lịch sử, không thể tái lập chế độ công hữu phương tiện sản xuất và quyền điều hành tuyệt đối của nhà nước lên nền kinh tế của đất nước. Họ chỉ quyết định và bắt buộc các công ty tư nhân làm theo đúng kế hoạch kinh tế mà đảng vạch ra, không được "để thất bại quá lớn" (too big to fail) hoặc độc lập với sự lănh đạo của đảng.
Mà kế hoạch kinh tế của ĐCSTQ là ǵ? Nói vắn tắt, đó là đuổi kịp và vượt qua Hoa Kỳ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới; buộc cả thế giới phải phụ thuộc ngày càng nặng nề vào nguồn cung ứng hàng hóa và sức tiêu thụ của thị trường TQ; lấy kinh tế làm nền tảng để mở rộng ảnh hưởng và thiết lập vị thế thống trị toàn cầu của TQ trong mọi lĩnh vực, từ ngoại giao đến quân sự, nói một cách khác, muốn làm "bá chủ thiên hạ".
Chiến lược "Made in China 2025" với mục tiêu đến năm 2025 TQ sẽ có các công ty dẫn đầu thế giới trong những lĩnh vực "công nghệ của tương lai" như trí thông minh nhân tạo, người máy (robot), công nghệ y sinh học, điện toán lượng tử (quantum), viễn thông thế hệ mới v.v… TQ đang thực hiện chiến lược này bằng nhiều cách, từ đầu tư và trợ cấp hào phóng cho các công ty công nghệ quốc doanh, thâu tóm các công ty công nghệ nước ngoài, thu hút nhân tài từ nước ngoài qua chương tŕnh "Ngàn Tài Năng" (Thousand Talents) và qua các chiến dịch gián điệp mạng, ăn cắp tài sản trí tuệ, v...v…
Các công ty internet TQ và những người sáng lập của họ như Jack Ma của tập đoàn Alibaba và Pony Ma của Tencent Holdings là một số trong những câu chuyện thành công lớn nhất toàn cầu trong hai thập niên qua. Nhưng con đường làm giàu của các tập đoàn này không hoàn toàn theo chỉ đạo với đường lối kinh tế của đảng, không chú trọng vào các "công nghệ mũi nhọn" mà chỉ tập trung tạo ra ngày càng nhiều tiện ích cho cuộc sống của tầng lớp trung lưu đô thị TQ như hiện nay.
Sự kiện Hoa Kỳ ngăn chặn các công ty sản xuất chất bán dẫn cung cấp linh kiện cho tập đoàn viễn thông Huawei Technologies cho thấy một trong những điểm yếu của Trung Quốc là không làm chủ được các công nghệ nguồn và phụ thuộc nặng nề vào một số công nghệ của phương Tây. Sự kiện Huawei có thể coi là một "biến cố Sputnik" thúc đẩy tham vọng công nghệ của Trung Quốc lên một bước mới.
Chính v́ thế, một khía cạnh của việc đàn áp các công ty internet là để chuyển nguồn vốn và năng lực sáng tạo vào các công nghệ nguồn của nhà nước CS, giảm phụ thuộc và tiến tới độc lập hoàn toàn với công nghệ của Mỹ và phương Tây. Sự kiện TQ đưa phi thuyền đáp xuống Hỏa Tinh, xây dựng trạm không gian lớn nhất thế giới trên quỹ đạo Trái Đất, phát triển hỏa tiễn siêu siêu thanh (hypersonic missiles) cho thấy tham vọng của TQ muốn đuổi kịp và vượt Mỹ về công nghệ là rất lớn.
Ngay sau khi bị chính phủ Bắc Kinh trấn áp bằng luật chống độc quyền và bảo vệ dữ liệu, các công ty internet đă bắt đầu đổ tiền vào những lĩnh vực bên ngoài các dịch vụ kinh doanh cốt lơi của họ theo chỉ đạo của đảng. Tập đoàn Alibaba chẳng hạn, cho biết họ sẽ đầu tư 28 tỷ USD để phát triển phần mềm hệ điều hành (OS), chip xử lư và công nghệ mạng đồng thời cam kết dành 1 tỷ USD để nuôi dưỡng 100,000 chuyên viên điện toán và công ty khởi nghiệp công nghệ trong ba năm tới đây. Công ty Tencent đă hứa đầu tư 70 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số.
C̣n tập đoàn Meituan, một nền tảng thương mại điện tử, giao hàng và dịch vụ, đă huy động 10 tỷ USD để phát triển xe hơi tự lái và robot. Những kế hoạch đầu tư "ngoài ngành" này có thể không nhắm đến lợi nhuận mà chủ yếu để thể hiện ḷng trung thành của giới tư bản công nghệ với đảng và nhà nước TQ.
Giới đầu tư sẽ tính toán lại
Cuộc trấn áp của chính quyền Bắc Kinh và sự chuyển hướng kinh doanh của các công ty internet làm cho giới đầu tư quốc tế phải suy tính lại. Nhiều người đầu tư đă chứng kiến tài sản của ḿnh trong các công ty này bị bốc hơi trong vài tháng qua. Giá cổ phiếu của tập đoàn Tencent chẳng hạn, kết thúc giao dịch cuối tháng Chín 2021 ở mức 57.83 USD, giảm đến 41% so với mức đỉnh là 99.10 USD hồi giữa tháng 2/21, tổng giá trị 575 tỷ USD của tập đoàn này sụt giảm c̣n 350 tỷ USD; số tiền bị mất đi tương đương với giá trị của tập đoàn Nike Inc. hoặc công ty dược phẫm Pfizer Inc.
Ông Masayoshi Son, Giám đốc điều hành tập đoàn Softbank Nhật Bản, một nhân vật đầu tư toàn cầu nổi tiếng và là người đầu tư ngoại quốc đầu tiên đổ tiền vào Alibaba, cho biết vào ngày 11 tháng Tám rằng, Softbank sẽ ngừng các giao dịch mới tại TQ. Softbank mới đây đă đầu tư 11 tỷ USD vào dịch vụ gọi xe Didi Global nhưng giá cổ phiếu của công ty này đă giảm hơn 1/3 kể từ khi ra mắt trên thị trường chứng khoán Mỹ vào ngày 30 tháng Bảy vừa qua.
Vụ trấn áp công ty Didi Global cũng là một ví dụ tiêu biểu cho cách hành xử của Bắc Kinh với một doanh nghiệp công nghệ tư nhân. Didi Global là bản sao của Uber tại TQ, giám đốc điều hành công ty được đào tạo tại Hoa Kỳ, lại là người thân quen với Jack Ma của Alibaba nên khó tránh được "búa liềm" của Bắc Kinh. Một ngày sau khi phát hành cổ phần lần đầu ở New York, thu về 4.4 tỷ USD vốn đầu tư, Didi Global bị chính phủ Bắc Kinh mở cuộc điều tra v́ nghi ngờ thông tin dữ liệu cá nhân của 377 triệu hành khách sử dụng dịch vụ của Didi sẽ bị chuyển giao cho các công ty đầu tư nước ngoài.
Ai cũng biết mối nghi ngờ này hoàn toàn không có căn cứ v́ hầu hết người mua cổ phần của Didi không tham gia điều hành công ty, không có liên quan ǵ đến kho thông tin dữ liệu đó. Nhưng thông tin công ty bị điều tra đă khiến cho giá cổ phiếu của Didi giảm 5%. Hai ngày sau, Bắc Kinh ra lệnh cho các hăng điện thoại di động của nước này không cho phép người dùng cài đặt ứng dụng gọi xe của Didi và không cho phép gọi xe từ ứng dụng này nữa. Cổ phiếu của Didi Global giảm thêm 20%, tương đương với 22 tỷ USD. Từ ngày 1 tháng Bảy đến hôm nay 4 háng Mười, cổ phiếu của Didi Global giảm từ 16.4 tỷ USD xuống c̣n 7.2 tỷ USD, giảm đến 56%!
Phân phối lại "thu nhập kiểu Mao"
Bắc Kinh cũng đang sử dụng cuộc đàn áp các công ty internet để thực hiện một chiến lược gọi là thu hẹp khoảng cách giàu nghèo rất nhạy cảm về mặt chính trị của TQ. Dưới chiêu bài "sự thịnh vượng chung", ĐCSTQ thúc đẩy các gă khổng lồ công nghệ chia sẻ sự giàu có của họ với nhân viên và người tiêu dùng.
Hồi tháng Năm vừa qua, chính quyền ra lệnh cho các công ty Didi, Meituan, các doanh nghiệp giao hàng và gọi xe khác phải giảm tỷ lệ thu phí của lái xe, và cải thiện lợi ích của họ. Giám đốc điều hành của Meituan, ông Vương Hưng (Wang Xing) hứa sẽ quyên góp 2.3 tỷ USD cho các sáng kiến về môi trường và xă hội của chính phủ; ông Pony Ma của Tencent cam kết làm từ thiện 2 tỷ USD. C̣n tập đoàn Alibaba cam kết chi ra 100 tỷ nhân dân tệ (15,5 tỷ USD) cho việc tạo ra việc làm, phát triển nông thôn và các sáng kiến khác để hỗ trợ chiến dịch "thịnh vượng chung" (common prosperity) của ông Tập.
"Các kế hoạch phân phối lại thu nhập không phải bằng chính sách thuế mà bằng cách vận động đi kèm cưỡng bức chính trị như vậy "gợi nhớ đến các chiến lược vận động quần chúng và chủ nghĩa dân túy" của những năm 1950 và 60 dưới thời lănh đạo lúc bấy giờ là Mao Trạch Đông", bà Angela Zhang, chuyên gia về luật chống độc quyền của trường Luật thuộc Đại học Hồng Kông, nhận xét với hăng tin AP.
Cuộc trấn áp và siết chặt kiểm soát các công ty internet lớn của TQ chưa có dấu hiệu dừng lai ở đây. Giới đầu tư càng lo hơn khi đảng này cho biết việc chống độc quyền sẽ là một ưu tiên đến năm 2025. Các doanh nhân, luật sư và nhà kinh tế cho rằng chính phủ của ông Tập Cận B́nh dường như sẽ không chùn tay ngay cả khi tăng trưởng kinh tế bị tác động xấu bởi chính sách đàn áp. Thậm chí, có người nhận định rằng, những đ̣n đánh vào giới siêu giàu của TQ, cùng với chiến dịch tuyên truyền rộng răi về tái lập công bằng xă hội qua khẩu hiệu "sự thịnh vượng chung" mà ĐCSTQ mới khởi xướng gần đây có thể giúp ích cho ông Tập về mặt chính trị trong việc giành được nhiệm kỳ năm năm thứ ba ở cương vị lănh đạo đảng.
V́ vậy, mặc dù nhiều quan chức TQ thừa nhận chiến dịch trấn áp các công ty internet gây ra một tổn hại về kinh tế không hề nhỏ nhưng không ai dám lên tiếng nói với Tập Cận B́nh rằng, chính sách của ông ta là có hại cho TQ.