florida80
10-18-2021, 23:58
Loài người có văn tự chữ nghĩa tự bao giờ? Con số năm tháng ngày giờ quả là vô phương để biết chính xác. Người ta chỉ có thể ước chừng mà thôi, theo các nhà khảo cổ học, văn tự học th́ chữ nghĩa tượng h́nh của Ai cập cách đây đă năm ngàn năm; chữ giáp cốt khắc trên mu rùa xương thú của người Hán có lẽ cũng tṛm trèm thời gian như thế. Xa hơn nữa th́ có những dạng chữ tượng h́nh khắc trên hang động, vách đá của người tiền sử ở châu Phi, châu Úc, Bắc Mỹ… có thể lên đến mười ngàn năm. Kinh Phật thời sơ kỳ, viết trên lá bối có lẽ cũng có tuổi đến hai mươi lăm thế kỷ. Chữ nghĩa nở rộ và phát triển từ khi loài người phát minh ra giấy, mực và kỹ thuật in ấn.
Thế gian này có bao nhiêu dân tộc th́ có bấy nhiêu ngôn ngữ, tuy nhiên chữ viết th́ lại là vấn đề khác. Có nhiều dân tộc không có chữ viết, có nhiều dân tộc v́ nhiều lư do mà dùng chung một thứ ngôn ngữ hay chữ viết. Chẳng hạn như người Việt chúng ta, trước khi có chữ quốc ngữ, chúng ta vẫn dùng chữ Hán ( chữ Nôm thoát ra từ chữ Hán nhưng không được sử dụng chính thức). Nhiều dân tộc ở vùng bắc Mỹ bị Tây Ban Nha đô hộ và đồng hóa, họ bị mất cả ngôn ngữ và tín ngưỡng riêng, từ đó họ sử dụng tiếng Tây Ban Nha và theo đạo Cơ Đốc, chẳng hạn như: Mễ Tây Cơ, El Salvado, Guatemala, Honduras, Nicaragua… Có một số dân tộc khác th́ sử dụng tiếng Bồ Đào Nha như Brazil, Guinea-Bissau, Angola, Mozambique, Đông Timor... Những quốc gia và dân tộc chịu sự cai trị của người Anh th́ sử dụng tiếng Anh như: Úc Đại Lợi, Phi Luật Tân, New Zealand và nhiều nước ở châu Phi.
Tiếng Việt và chữ Việt vốn do các cố đạo châu Âu đến nước ta để truyền giáo chế ra, nhằm mục đích dễ dàng và thuận tiện cho việc việc truyền giáo, nhưng dần dần trở thành ngôn ngữ chính thức của người Việt. Những vị tiêu biểu như: Francisco de Pina, Alexandre de Rhodes...
Dù sử dụng ngôn ngữ nào, dù là tây hay ta, dù là xưa hay nay… những tay du tử mang nghiệp chữ là những kẻ bị buộc ràng trong cuộc chơi gian nan, nhọc nhằn nhưng đầy thú vị và đam mê. Chữ nghĩa xưa nay đă từng mang lại không ít tai họa cho những kẻ viết và những kẻ liên can. Vấn đề này trước hết phải nói đến sử Tàu, suốt nhiều ngàn năm lịch sử đă từng và cho đến tận hôm nay vẫn thế.
Những kẻ mê chữ nghĩa luôn đối mặt với những tai họa bất ngờ và những tai họa có thể đoán trước. Thời Xuân thu chiến quốc, ba anh nhà thái sử Bá, thái sử Trọng v́ dám viết sự thật mà cả ba anh em lần lượt bị chém đầu. Thảm án “ Phần thư khanh nho” đời Tần Thủy Hoàng là một sự kiện khinh động đất trời, lịch sử xưa nay vẫn nhắc nhở hoài: hơn bốn trăm sáu mươi nho sĩ bị chôn sống, hàng ngàn người khác th́ trục xuất, lưu đày hoặc diệt tộc…Dưới các triều đại phong kiến, những kẻ viết lách, những tay du tử mang nghiệp chữ luôn luôn có một thanh gươm treo lơ lửng trên đầu, chỉ cần sơ suất một chữ phạm húy là gặp họa ngay, không chỉ bản thân kẻ viết mà gia đ́nh, bạn bè của kẻ viết cũng họa lây, phần lớn đều là những chụp mũ suy diễn mơ hồ vô căn cứ. Lịch sử đôi khi cũng có một vài trường hợp ngoại lệ, Trần Lâm có lẽ là một trong vài trường hợp như thế. Trần Lâm văn hay chữ tốt, từng viết hịch kể tội tào Tháo, mạ lỵ cả ba đời Tào Tháo, ấy vậy mà khi Tào Tháo bắt được Trần Lâm. Mọi người những tưởng y sẽ bị cực h́nh nào ngờ Tào Tháo chẳng những tha bổng mà c̣n dùng y làm thuộc hạ. Chuyện này sử sách xưa nay hiếm, đừng nói bên Tàu mà ngay cả bên tây cũng chẳng mấy khi thấy. Có thể nói cái duyên phận phước phần của Trần Lâm quá lớn, một tay du tử mang nghiệp chữ có phúc phận tốt đẹp hiếm thấy.
Cuộc chơi chữ nghĩa nguy hiểm lắm, tàn khốc lắm. Hai triều Minh, Thanh với những vụ án “ Ngục văn tự” vô cùng thảm khốc, có lẽ đây là giai đoạn bất hạnh nhất của những gă mang nghiệp chữ. Có vô số người viết lách bị tù đày, ngục h́nh, truy sát, diệt tộc. Triều đ́nh nghi kỵ, cho người ḍ xét kỹ từng câu, từng chữ mà bọn mang nghiệp chữ viết ra. Có thể kể vài vụ tiêu biểu như: Đời Minh Thái Tổ, Lâm Nguyên Lượng, Triệu Bá Ninh v́ chữ “ Tác tắc” mà bị chém đầu; Hứa nhất Khả, Hứa Nguyên v́ chữ “ Pháp khôn” mà bị tùng xẻo; nhà thơ Cao Khải v́ câu:” Hổ cứ long bàn” mà bị xé xác làm tám mảnh; nhà văn Phương Hiếu Nhu v́ chữ nghĩa mà bị chém cùng cả cửu tộc lên đếm tám trăm bảy mươi ba người… Đời Thanh, Lư Lịch Triết, Tŕnh Duy Phiên v́ viết lời bạt cho bộ Minh sử mà bị tội tùng xẻo giữa chợ, con cái bị trảm, số người bị giết lên đến bảy mươi hai người. Đới Danh Thế, Phương Hiếu Tiêu v́ viết quyển:” Điềm kiềm kư văn” mà bị chết chém và ba trăm người khác cũng liên lụy phạt trượng hoặc tù đầy...
Châu Âu vào giai đoạn của đêm trường trung cổ cũng có vô số những vụ án có liên quan đến chữ nghĩa và khoa học. Galileo Galilei chỉ v́ câu “ Quả đất quay quanh mặt trời” mà suưt bị lên giàn hỏa thiêu. Galilei không đơn thuần là một người viết sách, ông là một nhà thiên văn học, vật lư học, toán học, ông là người đặt nền móng cho khoa thiên văn và vật lư hiện đại. Ông đă viết cuốn:” Người thí nghiệm”, “ Đối thoại về hai hệ thống thế giới”…V́ những ǵ ông viết ra mà phải bị giam lỏng suốt đời, bị ṭa án dị giáo của Vatican trừng phạt. Có rất nhiều người viết sách tŕnh bày sự thật về khoa học nhưng trái với quan điểm của Vatican hay triều đ́nh mà bị tù đày, chém đầu, treo cổ, hỏa thiêu…
Lịch sử Việt, suốt chiều dài phong kiến, những kẻ viết lách cũng nơm nớp sợ, v́ đam mê chữ nghĩa, v́ mang nghiệp chữ mà lănh họa. Triều đ́nh với quan điểm chính thống, lập ra một hệ thống chuyên ḍ xét, tra t́m, bới lông vạch vết… để duyệt những ǵ mà bọn đam mê chữ nghĩa viết ra. Có những người chỉ v́ một chữ phạm húy mà mang họa vào thân, nhẹ th́ đi đ̣n roi, trục xuất, hoặc “ Chung thân bất đắc ứng thí”, c̣n nặng hơn nữa th́ có thể mất mạng, gia tộc bị họa lây. Việc chụp mũ, suy diễn vu vơ cũng rất tùy tiện và vô cùng phi lư, chỉ một câu mơ hồ nào đó cũng có thể quy chụp thế này thế kia để mà hành tội kẻ viết ra. Đời nhà Nguyễn có một vụ án liên quan đến văn tự đó là vụ cha con Nguyễn Văn Thành. Nguyễn Văn Thuyên viết bài thơ “ Đánh cờ” và bị bọn cơ hội xàm tấu cho là có ư định phản loạn nên vua kết án tử ( thật sự th́ Gia Long đă có ư định giết cha con Nguyễn Văn Thành rồi, bài thơ chỉ là cái cớ mà thôi!). Những kẻ xàm tấu vin vào câu cuối của bài thơ:” Tá ngă kinh luân chuyển hóa ky” cho là mưu phản. Nguyễn Văn Thành là đại khai quốc công thần, giúp rập Gia Long bị chính Gia Long hạ ngục và ép uống thuốc độc. Nguyễn Văn Thuyên con trưởng Nguyễn Văn Thành vừa là pḥ mă của Gia Long th́ bị chém, gia tộc Nguyễn Văn Thành bị triệt hạ.
Lịch sử Việt Nam, mỗi lần thay đổi triều đại, đời sau luôn t́m mọi cách xóa sạch dấu vết cơ nghiệp của đời trước, Với những triều đại đối nghịch th́ việc này càng thảm khốc hơn, đến một nét chữ cũng phải xóa cho bằng được, dù có phải đào núi, lấp biển hay đốt cả sơn hà. Một khi những dấu vết cơ nghiệp của triều trước bị xóa th́ dĩ nhiên chữ nghĩa và những kẻ viết ra chúng cũng bị liên đới. Gia Long lên ngôi. Lập tức tận pháp trả thù, tận lực xóa bỏ những dấu ấn của Tây Sơn. Những người liên can với Tây Sơn cũng bị truy sát, diệt tộc… Giai đoạn này có một vụ án bi thảm liên quan đến Ngô Thời Nhậm, một trung thần, một nhà ngoại giao có tài, một văn nhân danh tiếng. Đặng Trần Thường đem Nhậm ra đánh trước văn miếu, y ngạo nghễ với tư thế của kẻ tiểu nhân được thời:
“Ai công hầu ai khanh tướng giữa trần ai ai dễ biết ai”
Ngô Thời Nhậm đáp
“Thế Chiến quốc thế Xuân thu gặp thời thế thế thời phải thế”
Ngô Thời Nhậm chết v́ đ̣n thù, không chỉ v́ liên can đến nhà Tây Sơn mà c̣n v́ chữ nghĩa của ḿnh
Lịch sử Việt Nam hiện đại cũng chẳng khác ǵ lịch sử xa xưa, sau khi cuộc nội chiến tàn. Bên thắng trận đă thiêu huỷ, phế bỏ toàn bộ nền văn học nghệ thuật của bên bại trận. Những kẻ viết lách, những tay du tử mang nghiệp chữ đều bị mạ lỵ, tù đày, hành hạ, triệt đường sống. Chữ nghĩa xưa nay vẫn cứ lập lại những chuyện bi thương, vừa nhọc nhằn, vừa nguy hiểm nhưng cũng đầy dụ hoặc đam mê. Những kẻ mang nghiệp chữ khó mà dứt bỏ được nghiệp của ḿnh. Người xưa ví những kẻ viết lách như con tằm nhả tơ, con tằm rút ruột nhả ra những sợi tơ óng ả, dâng cho đời cái đẹp. Bọn viết lách rút tâm can viết nên chữ nghĩa cho đời. Nếu con tằm nhả tơ để dệt nên những mảnh lụa quư, bọn viết lách lại vắt óc viết cho đời những tác phẩm hay. Tuy nhiên cũng có những kẻ cùng mang nghiệp chữ nhưng v́ danh lợi, v́ quyền thế mà xu phụ để rồi viết ra những điều quái gở, nhảm nhí, nâng bi. Bọn ấy viết với tà tâm, hắc tâm, loạn tâm… th́ cái sản phẩm cũng phản ánh cái tâm chúng như vậy!
Cuộc chơi chữ nghĩa rất nghiệt ngă, nó không chỉ bị khống chế, tra xét của triều đ́nh, của nhà cầm quyền mà c̣n bị sự soi khảo của đồng nghiệp. Thời đại hôm nay và nhất là với người Việt, việc viết lách vốn chẳng được lợi lạc ǵ mà lại c̣n thêm rất nhiều rắc rối và phiền phức. Tuy là vậy nhưng mấy ai bỏ cuộc chơi? Viết lách không là nghề mà là nghiệp, đă là nghiệp th́ muốn cũng không được mà không muốn cũng không xong. Những kẻ mang nghiệp chữ, những tay du tử đam mê viết lách là những kẻ khổ dâm. Nếu bọn khổ dâm chỉ sướng khi bị mắng chửi, đánh đập, hành hạ… th́ những kẻ viết lách cũng thế, ngày đêm suy nghĩ t́m ư, lao tâm khổ tứ, vắt ḷng nặn óc, rị mọ viết lách. Bọn khổ dâm càng bị hành hạ càng sướng th́ bọn viết lách càng cực th́ viết mới hay, càng bị bức bách càng viết xuất thần. Nếu những kẻ mang nghiệp chữ mà có cuộc sống phong lưu hoan lạc, đời sống phủ phê êm ấm th́ khó mà viết được, ấy là chưa nói khó có thể viết hay.
Người Việt xưa nay vốn có tiếng hay chống báng nhau, ḱnh căi nhau, bôi mặt đá nhau th́ những kẻ viết lách gốc Việt cũng chẳng khác ǵ đồng hương không viết lách của ḿnh. Bọn họ rất phiền toái, rất đa đoan, người trên không dung kẻ dưới, kẻ dưới chẳng phục người trên, người trước đạp kẻ sau, kẻ sau hỗn người trước. Người cùng thời, nếu là đồng đảng đồng bang th́ “Áo thụng vái nhau”, nếu khác nhóm khác tông th́ đạp đến bùn đen, cũng có không ít những trường hợp trước mặt th́ khen nhưng sau lưng th́ dè biểu chê bai. Trong giới viết lách gốc Việt, nhất là miền đất ngoài vĩ tuyến, người ta thường truyền tụng câu:” Văn ḿnh vợ người”, nội câu ấy đủ nói lên hết rồi, cái tài không biết tới đâu nhưng cái “Tôi” th́ to như núi. Chỉ cần vạch ra một lỗi của ngữ pháp, cái vụng của câu văn, cái thô của nội dung...là gây thù chuốc oán như chơi!
Viết lách chẳng lợi lạc ǵ, thế mà những kẻ viết lách chẳng bỏ được. Chữ nghĩa từ ngữ vốn chỉ chừng nhiêu ấy, nhưng một khi nó qua đầu óc của bọn họ th́ nó sẽ được biến hóa thành những tác phẩm khác nhau. Bọn viết lách như những kẻ chơi tṛ chơi ráp h́nh, với những mảnh rời, bọn họ sẽ ghép lại thành những bức tranh. Kẻ khéo tay th́ cho ra bức tranh đẹp hoàn hảo, kẻ vụng th́ bức tranh xấu hoặc thô lậu dở dang. Có những kẻ mang nghiệp chữ, chỉ chú trọng nghệ thuật, nặng về kỹ thuật, tránh né chuyện dân t́nh quốc sự, không quan tâm chuyện nhân văn. Tuy nhiên cũng có kẻ lại quan niệm nghệ thuật vị nhân sinh. Đời vốn muôn h́nh vạn trạng, cuộc chơi chữ nghĩa cũng thế thôi, v́ những kẻ viết lách chỉ đơn giản là những tấm gương phản chiếu lại bóng ảnh xă hội và tâm tư của con người.
Xă hội hôm nay ( ngày xưa cũng thế) có ba vấn đề rất dễ gây ra xào xáo thị phi: Chính trị, tôn giáo, giới tính. Bây giờ tuy có cởi mở hơn, có giao lưu rộng răi hơn, có hiểu biết nhiều hơn nhưng sức ỳ, sự bảo thủ trong tâm trí con người vẫn rất nặng nề, tuy nhiên cái mức độ nặng hay tùy thuộc vào từng vùng, từng khu vực, từng quốc độ mà khác nhau. Nh́n chung ba vấn đề này rất dễ bị ném đá dă man, dễ bị chụp mũ vơ đoán, dễ bị kết án mơ hồ… Tay du tử, nhà thơ người Iran là Salman Rushdie v́ viết tập thơ: ”Những vần thơ của quỷ satan” mà bị kết án tử h́nh, suốt mấy chục năm nay ẩn ḿnh trong bóng tối, không dám xuất đầu lộ diện, có lẽ phải lẩn trốn cho đến chết! Lưu Hiểu Ba, một tay viết tài ba, đoạt giải Nobel văn chương nhưng lại bị ngược đăi, bị bỏ tù, gia đ́nh ly tán và cuối cùng chết trong tù. Xứ Việt th́ nhiều lắm, không biết bao người bị tù đày, hành hạ, triệt đường sống chỉ v́ nghiệp chữ của ḿnh. Những cây bút của “Nhân văn giai phẩm” chẳng hạn, những tay du tử mang nghiệp chữ của VNCH chẳng hạn và hiện nay những người đam mê viết, đam mê chữ nghĩa cũng bị xă hội đen, xă hội đỏ mạ lỵ, truy bức, tù đày, triệt đường sống…
Thế gian này, thời đại hôm nay, có lẽ vùng đất Âu – Mỹ là nơi lư tưởng nhất, tự do nhất, thoải mái nhất cho những kẻ mang nghiệp chữ. Ai muốn viết ǵ th́ viết, muốn in th́ cứ in, chẳng bị ai kiểm duyệt, cái quan trọng là viết ra có ai đọc hay không, sản phẩm in ra có bán được hay không mà thôi! Âu - Mỹ vốn tự do và minh bạch về chính trị, nhân văn về mọi mặt, tuy nhiên kẻ viết cũng phải cân nhắc những ǵ ḿnh đề cập đến, v́ rất dễ bị lôi ra ṭa bởi những ǵ ḿnh viết ra, kiện cáo là một việc rất thường t́nh ở xứ này! Âu – Mỹ tự do là thế, nhưng người Việt ở đây th́ lại khác. Nếu ở xứ độc tài toàn trị, những người viết bị kiểm duyệt gắt gao th́ hải ngoại lại bị chính đồng hương “kiểm duyệt”. Nếu viết về cái xấu của độc tài th́ không sao, nhỡ mà vạch nhữngc ái xấu, cái sai của phe ta th́ lập tức cũng bị chụp nón cối, bị ném đá không thương tiếc. Xem ra cái tánh thích khen ḿnh chê người của người Việt ở đâu cũng thế cả. Cực nhọc nghiệp chữ của những kẻ viết, nguy hiểm thay cho cuộc chơi chữ nghĩa ở thế gian này.
TIỂU LỤC THẦN PHONG
Ất Lăng thành, 05/2021
Thế gian này có bao nhiêu dân tộc th́ có bấy nhiêu ngôn ngữ, tuy nhiên chữ viết th́ lại là vấn đề khác. Có nhiều dân tộc không có chữ viết, có nhiều dân tộc v́ nhiều lư do mà dùng chung một thứ ngôn ngữ hay chữ viết. Chẳng hạn như người Việt chúng ta, trước khi có chữ quốc ngữ, chúng ta vẫn dùng chữ Hán ( chữ Nôm thoát ra từ chữ Hán nhưng không được sử dụng chính thức). Nhiều dân tộc ở vùng bắc Mỹ bị Tây Ban Nha đô hộ và đồng hóa, họ bị mất cả ngôn ngữ và tín ngưỡng riêng, từ đó họ sử dụng tiếng Tây Ban Nha và theo đạo Cơ Đốc, chẳng hạn như: Mễ Tây Cơ, El Salvado, Guatemala, Honduras, Nicaragua… Có một số dân tộc khác th́ sử dụng tiếng Bồ Đào Nha như Brazil, Guinea-Bissau, Angola, Mozambique, Đông Timor... Những quốc gia và dân tộc chịu sự cai trị của người Anh th́ sử dụng tiếng Anh như: Úc Đại Lợi, Phi Luật Tân, New Zealand và nhiều nước ở châu Phi.
Tiếng Việt và chữ Việt vốn do các cố đạo châu Âu đến nước ta để truyền giáo chế ra, nhằm mục đích dễ dàng và thuận tiện cho việc việc truyền giáo, nhưng dần dần trở thành ngôn ngữ chính thức của người Việt. Những vị tiêu biểu như: Francisco de Pina, Alexandre de Rhodes...
Dù sử dụng ngôn ngữ nào, dù là tây hay ta, dù là xưa hay nay… những tay du tử mang nghiệp chữ là những kẻ bị buộc ràng trong cuộc chơi gian nan, nhọc nhằn nhưng đầy thú vị và đam mê. Chữ nghĩa xưa nay đă từng mang lại không ít tai họa cho những kẻ viết và những kẻ liên can. Vấn đề này trước hết phải nói đến sử Tàu, suốt nhiều ngàn năm lịch sử đă từng và cho đến tận hôm nay vẫn thế.
Những kẻ mê chữ nghĩa luôn đối mặt với những tai họa bất ngờ và những tai họa có thể đoán trước. Thời Xuân thu chiến quốc, ba anh nhà thái sử Bá, thái sử Trọng v́ dám viết sự thật mà cả ba anh em lần lượt bị chém đầu. Thảm án “ Phần thư khanh nho” đời Tần Thủy Hoàng là một sự kiện khinh động đất trời, lịch sử xưa nay vẫn nhắc nhở hoài: hơn bốn trăm sáu mươi nho sĩ bị chôn sống, hàng ngàn người khác th́ trục xuất, lưu đày hoặc diệt tộc…Dưới các triều đại phong kiến, những kẻ viết lách, những tay du tử mang nghiệp chữ luôn luôn có một thanh gươm treo lơ lửng trên đầu, chỉ cần sơ suất một chữ phạm húy là gặp họa ngay, không chỉ bản thân kẻ viết mà gia đ́nh, bạn bè của kẻ viết cũng họa lây, phần lớn đều là những chụp mũ suy diễn mơ hồ vô căn cứ. Lịch sử đôi khi cũng có một vài trường hợp ngoại lệ, Trần Lâm có lẽ là một trong vài trường hợp như thế. Trần Lâm văn hay chữ tốt, từng viết hịch kể tội tào Tháo, mạ lỵ cả ba đời Tào Tháo, ấy vậy mà khi Tào Tháo bắt được Trần Lâm. Mọi người những tưởng y sẽ bị cực h́nh nào ngờ Tào Tháo chẳng những tha bổng mà c̣n dùng y làm thuộc hạ. Chuyện này sử sách xưa nay hiếm, đừng nói bên Tàu mà ngay cả bên tây cũng chẳng mấy khi thấy. Có thể nói cái duyên phận phước phần của Trần Lâm quá lớn, một tay du tử mang nghiệp chữ có phúc phận tốt đẹp hiếm thấy.
Cuộc chơi chữ nghĩa nguy hiểm lắm, tàn khốc lắm. Hai triều Minh, Thanh với những vụ án “ Ngục văn tự” vô cùng thảm khốc, có lẽ đây là giai đoạn bất hạnh nhất của những gă mang nghiệp chữ. Có vô số người viết lách bị tù đày, ngục h́nh, truy sát, diệt tộc. Triều đ́nh nghi kỵ, cho người ḍ xét kỹ từng câu, từng chữ mà bọn mang nghiệp chữ viết ra. Có thể kể vài vụ tiêu biểu như: Đời Minh Thái Tổ, Lâm Nguyên Lượng, Triệu Bá Ninh v́ chữ “ Tác tắc” mà bị chém đầu; Hứa nhất Khả, Hứa Nguyên v́ chữ “ Pháp khôn” mà bị tùng xẻo; nhà thơ Cao Khải v́ câu:” Hổ cứ long bàn” mà bị xé xác làm tám mảnh; nhà văn Phương Hiếu Nhu v́ chữ nghĩa mà bị chém cùng cả cửu tộc lên đếm tám trăm bảy mươi ba người… Đời Thanh, Lư Lịch Triết, Tŕnh Duy Phiên v́ viết lời bạt cho bộ Minh sử mà bị tội tùng xẻo giữa chợ, con cái bị trảm, số người bị giết lên đến bảy mươi hai người. Đới Danh Thế, Phương Hiếu Tiêu v́ viết quyển:” Điềm kiềm kư văn” mà bị chết chém và ba trăm người khác cũng liên lụy phạt trượng hoặc tù đầy...
Châu Âu vào giai đoạn của đêm trường trung cổ cũng có vô số những vụ án có liên quan đến chữ nghĩa và khoa học. Galileo Galilei chỉ v́ câu “ Quả đất quay quanh mặt trời” mà suưt bị lên giàn hỏa thiêu. Galilei không đơn thuần là một người viết sách, ông là một nhà thiên văn học, vật lư học, toán học, ông là người đặt nền móng cho khoa thiên văn và vật lư hiện đại. Ông đă viết cuốn:” Người thí nghiệm”, “ Đối thoại về hai hệ thống thế giới”…V́ những ǵ ông viết ra mà phải bị giam lỏng suốt đời, bị ṭa án dị giáo của Vatican trừng phạt. Có rất nhiều người viết sách tŕnh bày sự thật về khoa học nhưng trái với quan điểm của Vatican hay triều đ́nh mà bị tù đày, chém đầu, treo cổ, hỏa thiêu…
Lịch sử Việt, suốt chiều dài phong kiến, những kẻ viết lách cũng nơm nớp sợ, v́ đam mê chữ nghĩa, v́ mang nghiệp chữ mà lănh họa. Triều đ́nh với quan điểm chính thống, lập ra một hệ thống chuyên ḍ xét, tra t́m, bới lông vạch vết… để duyệt những ǵ mà bọn đam mê chữ nghĩa viết ra. Có những người chỉ v́ một chữ phạm húy mà mang họa vào thân, nhẹ th́ đi đ̣n roi, trục xuất, hoặc “ Chung thân bất đắc ứng thí”, c̣n nặng hơn nữa th́ có thể mất mạng, gia tộc bị họa lây. Việc chụp mũ, suy diễn vu vơ cũng rất tùy tiện và vô cùng phi lư, chỉ một câu mơ hồ nào đó cũng có thể quy chụp thế này thế kia để mà hành tội kẻ viết ra. Đời nhà Nguyễn có một vụ án liên quan đến văn tự đó là vụ cha con Nguyễn Văn Thành. Nguyễn Văn Thuyên viết bài thơ “ Đánh cờ” và bị bọn cơ hội xàm tấu cho là có ư định phản loạn nên vua kết án tử ( thật sự th́ Gia Long đă có ư định giết cha con Nguyễn Văn Thành rồi, bài thơ chỉ là cái cớ mà thôi!). Những kẻ xàm tấu vin vào câu cuối của bài thơ:” Tá ngă kinh luân chuyển hóa ky” cho là mưu phản. Nguyễn Văn Thành là đại khai quốc công thần, giúp rập Gia Long bị chính Gia Long hạ ngục và ép uống thuốc độc. Nguyễn Văn Thuyên con trưởng Nguyễn Văn Thành vừa là pḥ mă của Gia Long th́ bị chém, gia tộc Nguyễn Văn Thành bị triệt hạ.
Lịch sử Việt Nam, mỗi lần thay đổi triều đại, đời sau luôn t́m mọi cách xóa sạch dấu vết cơ nghiệp của đời trước, Với những triều đại đối nghịch th́ việc này càng thảm khốc hơn, đến một nét chữ cũng phải xóa cho bằng được, dù có phải đào núi, lấp biển hay đốt cả sơn hà. Một khi những dấu vết cơ nghiệp của triều trước bị xóa th́ dĩ nhiên chữ nghĩa và những kẻ viết ra chúng cũng bị liên đới. Gia Long lên ngôi. Lập tức tận pháp trả thù, tận lực xóa bỏ những dấu ấn của Tây Sơn. Những người liên can với Tây Sơn cũng bị truy sát, diệt tộc… Giai đoạn này có một vụ án bi thảm liên quan đến Ngô Thời Nhậm, một trung thần, một nhà ngoại giao có tài, một văn nhân danh tiếng. Đặng Trần Thường đem Nhậm ra đánh trước văn miếu, y ngạo nghễ với tư thế của kẻ tiểu nhân được thời:
“Ai công hầu ai khanh tướng giữa trần ai ai dễ biết ai”
Ngô Thời Nhậm đáp
“Thế Chiến quốc thế Xuân thu gặp thời thế thế thời phải thế”
Ngô Thời Nhậm chết v́ đ̣n thù, không chỉ v́ liên can đến nhà Tây Sơn mà c̣n v́ chữ nghĩa của ḿnh
Lịch sử Việt Nam hiện đại cũng chẳng khác ǵ lịch sử xa xưa, sau khi cuộc nội chiến tàn. Bên thắng trận đă thiêu huỷ, phế bỏ toàn bộ nền văn học nghệ thuật của bên bại trận. Những kẻ viết lách, những tay du tử mang nghiệp chữ đều bị mạ lỵ, tù đày, hành hạ, triệt đường sống. Chữ nghĩa xưa nay vẫn cứ lập lại những chuyện bi thương, vừa nhọc nhằn, vừa nguy hiểm nhưng cũng đầy dụ hoặc đam mê. Những kẻ mang nghiệp chữ khó mà dứt bỏ được nghiệp của ḿnh. Người xưa ví những kẻ viết lách như con tằm nhả tơ, con tằm rút ruột nhả ra những sợi tơ óng ả, dâng cho đời cái đẹp. Bọn viết lách rút tâm can viết nên chữ nghĩa cho đời. Nếu con tằm nhả tơ để dệt nên những mảnh lụa quư, bọn viết lách lại vắt óc viết cho đời những tác phẩm hay. Tuy nhiên cũng có những kẻ cùng mang nghiệp chữ nhưng v́ danh lợi, v́ quyền thế mà xu phụ để rồi viết ra những điều quái gở, nhảm nhí, nâng bi. Bọn ấy viết với tà tâm, hắc tâm, loạn tâm… th́ cái sản phẩm cũng phản ánh cái tâm chúng như vậy!
Cuộc chơi chữ nghĩa rất nghiệt ngă, nó không chỉ bị khống chế, tra xét của triều đ́nh, của nhà cầm quyền mà c̣n bị sự soi khảo của đồng nghiệp. Thời đại hôm nay và nhất là với người Việt, việc viết lách vốn chẳng được lợi lạc ǵ mà lại c̣n thêm rất nhiều rắc rối và phiền phức. Tuy là vậy nhưng mấy ai bỏ cuộc chơi? Viết lách không là nghề mà là nghiệp, đă là nghiệp th́ muốn cũng không được mà không muốn cũng không xong. Những kẻ mang nghiệp chữ, những tay du tử đam mê viết lách là những kẻ khổ dâm. Nếu bọn khổ dâm chỉ sướng khi bị mắng chửi, đánh đập, hành hạ… th́ những kẻ viết lách cũng thế, ngày đêm suy nghĩ t́m ư, lao tâm khổ tứ, vắt ḷng nặn óc, rị mọ viết lách. Bọn khổ dâm càng bị hành hạ càng sướng th́ bọn viết lách càng cực th́ viết mới hay, càng bị bức bách càng viết xuất thần. Nếu những kẻ mang nghiệp chữ mà có cuộc sống phong lưu hoan lạc, đời sống phủ phê êm ấm th́ khó mà viết được, ấy là chưa nói khó có thể viết hay.
Người Việt xưa nay vốn có tiếng hay chống báng nhau, ḱnh căi nhau, bôi mặt đá nhau th́ những kẻ viết lách gốc Việt cũng chẳng khác ǵ đồng hương không viết lách của ḿnh. Bọn họ rất phiền toái, rất đa đoan, người trên không dung kẻ dưới, kẻ dưới chẳng phục người trên, người trước đạp kẻ sau, kẻ sau hỗn người trước. Người cùng thời, nếu là đồng đảng đồng bang th́ “Áo thụng vái nhau”, nếu khác nhóm khác tông th́ đạp đến bùn đen, cũng có không ít những trường hợp trước mặt th́ khen nhưng sau lưng th́ dè biểu chê bai. Trong giới viết lách gốc Việt, nhất là miền đất ngoài vĩ tuyến, người ta thường truyền tụng câu:” Văn ḿnh vợ người”, nội câu ấy đủ nói lên hết rồi, cái tài không biết tới đâu nhưng cái “Tôi” th́ to như núi. Chỉ cần vạch ra một lỗi của ngữ pháp, cái vụng của câu văn, cái thô của nội dung...là gây thù chuốc oán như chơi!
Viết lách chẳng lợi lạc ǵ, thế mà những kẻ viết lách chẳng bỏ được. Chữ nghĩa từ ngữ vốn chỉ chừng nhiêu ấy, nhưng một khi nó qua đầu óc của bọn họ th́ nó sẽ được biến hóa thành những tác phẩm khác nhau. Bọn viết lách như những kẻ chơi tṛ chơi ráp h́nh, với những mảnh rời, bọn họ sẽ ghép lại thành những bức tranh. Kẻ khéo tay th́ cho ra bức tranh đẹp hoàn hảo, kẻ vụng th́ bức tranh xấu hoặc thô lậu dở dang. Có những kẻ mang nghiệp chữ, chỉ chú trọng nghệ thuật, nặng về kỹ thuật, tránh né chuyện dân t́nh quốc sự, không quan tâm chuyện nhân văn. Tuy nhiên cũng có kẻ lại quan niệm nghệ thuật vị nhân sinh. Đời vốn muôn h́nh vạn trạng, cuộc chơi chữ nghĩa cũng thế thôi, v́ những kẻ viết lách chỉ đơn giản là những tấm gương phản chiếu lại bóng ảnh xă hội và tâm tư của con người.
Xă hội hôm nay ( ngày xưa cũng thế) có ba vấn đề rất dễ gây ra xào xáo thị phi: Chính trị, tôn giáo, giới tính. Bây giờ tuy có cởi mở hơn, có giao lưu rộng răi hơn, có hiểu biết nhiều hơn nhưng sức ỳ, sự bảo thủ trong tâm trí con người vẫn rất nặng nề, tuy nhiên cái mức độ nặng hay tùy thuộc vào từng vùng, từng khu vực, từng quốc độ mà khác nhau. Nh́n chung ba vấn đề này rất dễ bị ném đá dă man, dễ bị chụp mũ vơ đoán, dễ bị kết án mơ hồ… Tay du tử, nhà thơ người Iran là Salman Rushdie v́ viết tập thơ: ”Những vần thơ của quỷ satan” mà bị kết án tử h́nh, suốt mấy chục năm nay ẩn ḿnh trong bóng tối, không dám xuất đầu lộ diện, có lẽ phải lẩn trốn cho đến chết! Lưu Hiểu Ba, một tay viết tài ba, đoạt giải Nobel văn chương nhưng lại bị ngược đăi, bị bỏ tù, gia đ́nh ly tán và cuối cùng chết trong tù. Xứ Việt th́ nhiều lắm, không biết bao người bị tù đày, hành hạ, triệt đường sống chỉ v́ nghiệp chữ của ḿnh. Những cây bút của “Nhân văn giai phẩm” chẳng hạn, những tay du tử mang nghiệp chữ của VNCH chẳng hạn và hiện nay những người đam mê viết, đam mê chữ nghĩa cũng bị xă hội đen, xă hội đỏ mạ lỵ, truy bức, tù đày, triệt đường sống…
Thế gian này, thời đại hôm nay, có lẽ vùng đất Âu – Mỹ là nơi lư tưởng nhất, tự do nhất, thoải mái nhất cho những kẻ mang nghiệp chữ. Ai muốn viết ǵ th́ viết, muốn in th́ cứ in, chẳng bị ai kiểm duyệt, cái quan trọng là viết ra có ai đọc hay không, sản phẩm in ra có bán được hay không mà thôi! Âu - Mỹ vốn tự do và minh bạch về chính trị, nhân văn về mọi mặt, tuy nhiên kẻ viết cũng phải cân nhắc những ǵ ḿnh đề cập đến, v́ rất dễ bị lôi ra ṭa bởi những ǵ ḿnh viết ra, kiện cáo là một việc rất thường t́nh ở xứ này! Âu – Mỹ tự do là thế, nhưng người Việt ở đây th́ lại khác. Nếu ở xứ độc tài toàn trị, những người viết bị kiểm duyệt gắt gao th́ hải ngoại lại bị chính đồng hương “kiểm duyệt”. Nếu viết về cái xấu của độc tài th́ không sao, nhỡ mà vạch nhữngc ái xấu, cái sai của phe ta th́ lập tức cũng bị chụp nón cối, bị ném đá không thương tiếc. Xem ra cái tánh thích khen ḿnh chê người của người Việt ở đâu cũng thế cả. Cực nhọc nghiệp chữ của những kẻ viết, nguy hiểm thay cho cuộc chơi chữ nghĩa ở thế gian này.
TIỂU LỤC THẦN PHONG
Ất Lăng thành, 05/2021