trungthuc
10-31-2021, 18:16
Người Sài G̣n trước đây có câu nói: "Ăn quận 5, ở quận 3, xa hoa quận 1, cướp giật quận 4", chỉ với 14 chữ này đă tóm tắt đủ các nét đặc trưng của bốn quận nổi tiếng nhất trên đất Sài G̣n xưa.
Quận 5: Thiên đường ẩm thực
https://chauphuochuy.com/files/assets/Baivietlichsu/anquan5.jpg
Loại xe ḿ này đang vắng bóng dần, rải rác c̣n vài tiệm có tiếng lâu năm như Tam Kư ở Cao Văn Lầu, Thiệu Kư hẻm 66 Lê Đại Hành…
Người Trung Quốc xưa có câu nói: "Ăn ở Quảng Châu, mặc đồ Hàng Châu, lấy vợ Tô Châu và chết ở Liễu Châu" (Quảng Châu nổi tiếng ẩm thực, Hàng Châu nổi tiếng lụa đẹp, Tô Châu nổi tiếng gái đẹp và Liễu Châu có loại gỗ đóng quan tài rất lâu bị mục).
Trong bốn yếu tố đó, cái ăn được người Trung Quốc đưa lên hàng đầu, phải ăn ngon để tận hưởng cuộc sống. Được mệnh danh là "kinh đô mỹ vị", thủ phủ Quảng Châu của Quảng Đông tập trung rất nhiều tinh hoa ẩm thực của Trung Quốc và giao thoa với ẩm thực thế giới. Người Quảng Đông di cư sang Việt Nam rất nhiều và văn hóa ẩm thực Quảng Đông cũng theo đó mà tụ về Chợ Lớn.
Hàng rong và quán nhỏ
Từ quận 5, nhiều hàng rong đă lan dần sang các quận khác và được người Việt ưa thích. Học sinh tụ tập cổng trường không thể quên món bột chiên chảo phẳng và đặc biệt là phá lấu, món ăn được làm từ ruột và bao tử của heo hoặc ḅ, ướp với nước tương và ngũ vị hương rồi chưng lên cho săn kẹo lại. Phá lấu ăn với bánh ḿ kẹp, thậm chí ăn không cũng ngon tuyệt!
Có lần tôi chứng kiến một nhóm du khách Hong Kong hay Đài Loan, ai nấy cao lớn, trắng trẻo, mặc đẹp đẽ, sang trọng đứng ngay trên vỉa hè ăn ngon lành những xâu phá lấu của một xe hàng rong cũ mèm. Chắc họ không ḱm được sự thèm muốn nếm món ăn quê nhà trên xứ lạ, như người Việt du lịch ở trời Âu rủ nhau tụ tập vào một hàng phở bên đường.
Gần gũi với xe phá lấu là "ngầu d́n" hay ngưu viên, tức là mớ thịt gân bạc nhàu bỏ đi của con ḅ được xay nhuyễn, trộn thêm bột hấp lên thành ra cái người Việt gọi là ḅ viên, xiên thành xâu chấm tương đỏ, tương đen, chua chua, ngọt ngọt, thêm vị cay. Món này cũng được cho vào ăn cùng hủ tiếu thành hủ tiếu ḅ viên, gọi là diến phảnh. Nhưng món hủ tiếu nổi tiếng nhất của người Hoa lan rộng ra và được ưa chuộng đến tận bây giờ là hủ tiếu xào. Tuy gọi hủ tiếu nhưng bánh sợi to như phở.
Để hỗ trợ cho độ mềm của hủ tiếu là một món xào tương tự nhưng bánh chiên gịn tan là ḿ xào gịn. Ăn nhanh th́ ḿ gịn tan, chậm một chút nước sốt khiến cho sợi ḿ mềm hơn nhưng vẫn c̣n khá dai và xốp trong miệng. À, mà đă nói đến ḿ th́ không thể quên món ḿ vịt tiềm đă thành thương hiệu nổi tiếng Chợ Lớn như của tiệm Hải Kư trên đường Nguyễn Trăi đă tồn tại hơn nửa thế kỷ qua.
Cùng với ḿ xá xíu, ḿ hoành thánh, ḿ người Hoa đặc trưng ở chỗ họ hay bán trên các xe gỗ rất to, đẩy đi bán rong hoặc dừng một góc đường nào đó. Mỗi chiếc xe là một tiệm ḿ lưu động với đủ vật dụng cần thiết. Xe dừng lại chỗ bán, người ta đẩy bản gỗ bên hông lên thành bàn, khách ngồi ăn trên ghế gỗ xếp khung sắt, khi dọn hàng xếp gọn đẩy về. Trên thành xe là các khung kính sáng choang vẽ các tranh điển tích của Tam quốc chí, Đông Chu liệt quốc, Chinh Đông chinh Tây…
Hệ thống tranh vẽ này rất đa dạng, mỗi xe có độ chục cái tranh. Ở cái thời sách báo khan hiếm, người viết mỗi khi được cha mẹ dẫn đi ăn ḿ coi như được kèm xem truyện tranh. Không chỉ mấy quán ḿ lưu động, có nhiều tiệm ḿ vẫn ưa dùng chiếc xe gỗ này v́ nó khá tiện, cần đẩy ra đẩy vô chiếm vỉa hè một khúc chưa đầy mét, đương nhiên xe nhanh chóng và tiện lợi hơn là khiêng mấy cái bàn cố định nhiều.
Có những con phố nổi tiếng với những tiệm ăn chuyên bán độc một loại ẩm thực như Hà Tôn Quyền chuyên bán ḿ sủi cảo, c̣n phố ăn uống bán đủ mọi thức ăn th́ nhiều vô kể, tập trung trên một đoạn đường là hàng chục tiệm san sát nhau, đủ hết từ gà ác tiềm thuốc Bắc cho đến đậu hũ Tứ Xuyên, lẩu hải sản, cơm gà, lưỡi heo dưa cải, cháo Tiều, hủ tíu sa tế, bánh bao, xíu mại, há cảo… đủ hết món và mùi vị. Ngồi quán này ăn rồi gọi thêm món ở quán khác cách đó vài chục mét th́ phổ ky (người phục vụ) cũng sẵn sàng bưng tới tận nơi không chút phàn nàn.
Nhà hàng Chợ Lớn
Sài G̣n cũng có nhiều nhà hàng ăn uống nhưng sự khác biệt rất lớn giữa nhà hàng quận 5 với nơi khác là nhà hàng nơi đây sáng rực với đèn màu nhấp nháy màu đỏ và nội thất bên trong cũng đỏ rực trên các cột kèo, tường mái. Màu đỏ với người Hoa là may mắn, phát tài.
Người Hoa vốn thích ăn trên lầu. Cao lầu ở Chợ Lớn không phải chỉ một lầu mà đến 5-7 lầu như Đồng Khánh, Ái Huê, Soái Ḱnh Lâm, Bát Đạt, Á Đông, Triều Châu, Kim Thành, Ngọc Lan Đ́nh… buổi tối lúc nào cũng đông nghẹt khách ăn. Khách lẻ văng lai ăn bàn nhỏ, khách đặt trước ăn bàn lớn, mỗi bàn thường cho 12 người, luôn có một người phục vụ đứng dựa vách sau lưng quan sát, phục vụ khách. Có khi khách mới mở túi lấy bao thuốc ra, vừa cầm điếu thuốc, chưa kịp tḥ tay t́m hộp quẹt đă thấy mồi lửa của cô/cậu phục vụ tốc hành đưa đến trước mặt.
Khách liên tục ra vào đông như mắc cửi, c̣n thức ăn từ tầng trệt được thang máy vận chuyển lên liên tục tỏa ra các tầng, đến từng bàn, không để khách than phiền v́ chờ đợi.
Món ăn Quảng Đông th́ nhiều nhưng các vùng ẩm thực khác cũng góp mặt không ít như vịt quay Bắc Kinh, cơm chiên Dương Châu, ṣ huyết Tứ Xuyên, vịt rút xương Triều Châu, cơm gà Siu Siu (Hải Nam)… Ông Nguyễn Thanh Vân, Việt kiều Mỹ, kể lại: "Bên đó nhiều nhà hàng Hoa nhưng ăn không đă bằng quán Chợ Lớn. Về Việt Nam chơi, tôi toàn nhờ người quen đưa đi ăn Chợ Lớn hằng đêm. Một phần v́ quen khẩu vị tuổi thơ gắn bó, phần nữa là nguyên liệu, như cơm gà Siu siu (Hải Nam) ở Mỹ thịt gà sao ngon được như gà ở Việt Nam".
Nhất dạ đế vương
Một trong những đặc sản nổi tiếng và bí hiểm của nhà hàng Chợ Lớn, bắt chước theo mô h́nh ở Hong Kong được đồn thổi rất nhiều v́ người thường ít ai có cơ hội được nếm trải, đó là Nhất dạ đế vương, được làm vua một đêm thỏa thích.
Không có nhiều nhà hàng có Nhất dạ đế vương, không phải v́ họ không đủ sức thực hiện mà v́ không có quá nhiều khách hàng bởi cái giá để làm vua ấy quá đắt. Theo đồn đại, chính tỷ phú Lư Long Thân đă chiêu đăi cho tướng B́nh Xuyên Bảy Viễn một đêm Nhất dạ đế vương với cái giá tới 4 triệu đồng lúc đó. Chỉ có các đại gia, x́ thẩu máu mặt Chợ Lớn hoặc viên chức, tướng lĩnh được các vị "vua không ngai" Chợ Lớn chiêu đăi mới đặt chân vào đó. Báo chí Sài G̣n đă từng t́m hiểu viết về Nhất dạ đế vương, không rơ độ chính xác bao nhiêu nhưng cũng phần nào khiến cho người ta ṭ ṃ để được khai thông đôi chút.
Nhất dạ đế vương diễn ra trong một gian pḥng rộng, bài trí cực kỳ sang trọng, sơn son thếp vàng lộng lẫy, "vua" được mặc long bào vàng rực, những người đi theo (nếu có) sẽ trong trang phục hoàng tử, công chúa, đại thần… ngồi trên mâm tiệc chủ tŕ buổi dạ yến.
Phần này có vẻ cũng hơi giống dịch vụ Cơm vua ở Huế khi khách được mặc trang phục vua và hoàng hậu, ăn món ăn cung đ́nh nhưng Nhất dạ đế vương này có quy mô hơn với cả một triều đ́nh có các quan lại, cung tần mỹ nữ (là diễn viên đóng vai) vây quanh chúc tụng, rồi dàn nhạc cung đ́nh trỗi dậy, các ca nương nhảy múa, ca hát, biểu diễn mua vui.
Tiệc là những món ăn đắt tiền nhập ngoại như bào ngư, vi cá, yến, sâm nhung… được chế biến theo thực đơn cung đ́nh Măn Thanh cùng các loại rượu bồ đào mỹ tửu đặc biệt khác mà điểm chung đều có chức năng cường dương. Bởi v́ khi tàn tiệc, tiết mục hấp dẫn nhất của "vua" là chọn cung tần cho một đêm ân ái. Cả chục "cung phi" nhan sắc tuyệt trần trong trang phục lộng lẫy lần lượt bước ra cho "vua" chọn phục vụ cuộc hoan lạc thâu đêm.
Những nhà hàng nổi tiếng nhất của dịch vụ này là Bát Đạt, Đại La Thiên và Arc-en-ciel (nay là Thiên Hồng), vốn là nơi các đại gia thường đến ăn uống bàn bạc chuyện kinh doanh, đầu cơ tích trữ.
Đến bây giờ, dù người Hoa không c̣n tập trung quá đông ở quận 5 mà một phần đă tản mác ra nhiều quận, huyện khác, hệ thống ẩm thực ở quận 5 vẫn không ngừng ph́nh ra. Thêm rất nhiều con phố ăn uống được mở như phố chè Thái Nguyễn Tri Phương, phố trái cây dĩa Nguyễn Cảnh Chân… bởi v́ Sài G̣n bây giờ dân số đă tăng lên gấp bốn lần so với trước năm 1975.
Quận Nhất: Chốn xa hoa nhộn nhịp
https://media.ohay.tv/v1/upload/content/2016-07/27/40-f71757ac2344a680dcad64be4db00688.jpg
Câu nói "xa hoa quận Nhất" có nhiều biến thể khác như la cà quận Nhất, hát ca quận Nhất… Nhưng tôi cho rằng chữ xa hoa là hợp hơn v́ mang nghĩa rộng và đầy đủ, c̣n la cà hay hát ca cũng chỉ là một thành tố trong sự xa hoa đó…
Chúng ta được biết người Pháp ngay từ đầu đă muốn biến khu vực quận Nhất thành trung tâm TP Sài G̣n với những công sở và dinh thự đi kèm.
Đường to, nhà cao
Đặc trưng rất rơ đường phố ở đây là rộng lớn. Không phải chỉ là phố, là đường mà c̣n có những con đường lớn được gọi là đại lộ. Đại lộ Trần Hưng Đạo nối từ Sài G̣n vào Chợ Lớn. Đại lộ Hai Bà Trưng nối quận Nhất với Phú Nhuận. Chuỗi ba đại lộ Lê Lợi – Nguyễn Huệ – Hàm Nghi khép kín tạo thành một "tam giác vàng" với cơ man công tŕnh cho mục đích kinh doanh mọc kín chung quanh. Những quận khác may ra có được một vài đại lộ trong khi quận Nhất có số đại lộ vượt trội hơn hẳn. Cũng do mật độ giao thông dày đặc, đường phố nhiều nên cũng là quận có số bùng binh hơn hẳn các quận khác. Phần lớn ngă tư đều có đèn giao thông hoặc cảnh sát điều tiết.
Không thể đếm xuể những dinh thự, ṭa nhà to lớn nơi đây. Sau dinh Norodom (dinh Độc Lập, Hội trường Thống Nhất sau này) c̣n có dinh Thống đốc (dinh Gia Long, Tối cao Pháp viện, Bảo tàng Lịch sử TP sau này), một công tŕnh thiết kế mang phong cách phục hưng, hiện đại với những hàng cột lớn. Dinh Xă Tây (Ṭa Đô chính, UBND TP) với những tượng và phù điêu hoa văn trang trí cầu kỳ ở mặt tiền mất đến 25 năm tranh luận và xây dựng mới xong và một thời cũng được xem là biểu tượng của Sài G̣n.
Kiến trúc sư Foulhoux, người thiết kế dinh Xă Tây đă thiết kế Ṭa án Sài G̣n (Pháp đ́nh Sài G̣n, TAND TP), một công tŕnh rộng với nhiều ṭa nhà độc lập liên kết nhau. Con đường đi qua ṭa án v́ vậy được đặt tên là Công Lư cho phù hợp. Phía bờ sông là ṭa nhà trụ Sở Thuế và Hải quan, Cục Hải quan TP). Từ đây đi tiếp theo bờ sông qua bến Chương Dương là "phố Wall của Sài G̣n" với những ṭa nhà ngân hàng to lớn sừng sững nối tiếp nhau soi bóng xuống ḍng kênh…
Trung tâm thương mại
Quận Nhất là quận trung tâm, lại nằm sát bờ sông Sài G̣n và rạch Bến Nghé, vốn là nơi thuyền bè chở hàng đặc trưng cho giao thông đất phương Nam. Chúng ta không ngạc nhiên khi ngay sát nơi trung tâm phồn hoa đô hội như quận Nhất lại có chợ Cầu Muối, là chợ đầu mối rau quả lớn với các hoạt động buôn bán, vận chuyển phân phối hàng nông sản rầm rập từ 3 giờ sáng đến gần như suốt cả ngày.
Chỉ cách chợ Cầu Muối chưa đầy 500 m là chợ Bến Thành, một trong những biểu tượng của Sài G̣n, quá nổi tiếng đến mức không cần phải nói nhiều. Chếch độ 300 m trên đường Hàm Nghi là chợ Cũ. C̣n nơi này vốn do nhiều người Hoa sinh cơ lập nghiệp nên bán rất nhiều hàng hóa và món ăn người Hoa, nổi tiếng như món cơm thố. Gọi là chợ Cũ nhưng quanh đó (khu Hàm Nghi) lại bán đồ mới, đồ "xịn", là các hàng nhu yếu phẩm nhập khẩu mắc tiền. Nguyên do đây là chợ có rất lâu ở Sài G̣n, sau khi bị cháy, chính quyền Pháp xây chợ mới (Bến Thành) gần đó nên dân gọi chợ Cũ để phân biệt.
Năm 1967, người dân Sài G̣n hoan hỉ khi siêu thị đầu tiên được xây dựng. Giới trung lưu được tiếp xúc với loại h́nh thức phục vụ kiểu mới vốn chỉ có ở nước ngoài. Cần lưu ư rằng thời điểm đó ở thủ đô Bangkok của Thái Lan cũng chưa triển khai mô h́nh này, trong khi một TP thời chiến như Sài G̣n đă có.
Trung tâm giải trí
Tôi đă bỏ công thử liệt kê lại các rạp chiếu phim và rạp hát tại Sài G̣n, có thể c̣n một vài thiếu sót do thay đổi theo từng thời kỳ nhưng số liệu căn bản là chính xác: Trước năm 1975, toàn bộ Sài G̣n có 68 rạp, chỉ riêng quận Nhất đă có tới… 41 rạp. Một tỷ lệ thật khủng khiếp.
Cái thời chưa có Internet, video, truyền h́nh c̣n chưa đa dạng, giải trí với người dân chủ yếu là phim ảnh và ca nhạc, sân khấu. Cứ mỗi khi chiều buông xuống, không cứ ǵ cuối tuần, ḍng người từ các quận khác sau một ngày nóng nực, lao động mệt nhọc cứ như nước chảy chỗ trũng ùn ùn đổ về trung tâm quận Nhất.
Mỗi rạp tự phân cấp ra để phục vụ riêng đối tượng, ví dụ như rạp Long Phụng chỉ chuyên chiếu phim Ấn Độ mà người b́nh dân thích xem. Rạp Đồn Đất của Trung tâm Văn hóa Pháp chỉ chiếu phim Pháp không phụ đề tiếng Việt, chủ yếu phục vụ Pháp kiều. Rạp Đại Nam sang trọng nhất, vé giá cao, chiếu phim mới nhất rồi sau mới đưa qua rạp khác. Rạp Lê Lợi chuyên chiếu phim cũ nhưng là những phim hay, kinh điển, chỉ chiếu mấy ngày rồi chiếu qua phim khác. Rạp Cầu Muối chuyên hát bội, rạp Lê Lai là nơi diễn chính của Đoàn cải lương Kim Chung từ Bắc di cư vào Nam nên c̣n có tên là Chuông vàng Thủ đô…
Cụm rạp đầu tiên được giới thiệu là Rex, bên cạnh rạp Rex chính sức chứa cả ngàn người và đưa vào sử dụng thang cuốn đầu tiên tại Việt Nam, hai cụm rạp Mini Rex sức chứa ít hơn, chỉ 150-200 người, được quảng cáo có các trang thiết bị hiện đại nhất Việt Nam lúc đó.
Ngoài ra c̣n có các pḥng trà, một h́nh thức điểm ca nhạc cho giới trung lưu và thượng lưu, tuy ít khán giả nhưng tại đây nhiều giọng hát đă thành danh. Khánh Ly, Thanh Thúy… cũng làm nên tên tuổi ḿnh ở pḥng trà. Sài G̣n có năm pḥng trà nổi danh nhất là Queen Bee, Tự Do, Ritz, Maxim’s, Đêm Màu Hồng với các ban nhạc tên tuổi và các giọng ca ngôi sao th́ hầu hết đều đặt tại quận Nhất.
Chốn ăn chơi
Theo nhật báo Tiền Tuyến tại Sài G̣n số ra ngày 11-12-1969, ở miền Nam có nửa triệu lính Mỹ. Lính Mỹ được trả lương khá cao, ngoài việc được chu cấp cuộc sống, một binh nh́ mới toanh có mức lương 90 USD/tháng để tiêu vặt (tính ra khoảng 700 USD hiện nay), hạ sĩ quan và sĩ quan lương c̣n cao hơn nhiều. Thời chiến sống nay chết mai không biết chừng, thậm chí cái chết có thể đến ngay tại hậu phương như Sài G̣n nên lính Mỹ thường tiêu xài thoải mái số tiền này.
Một trong những loại h́nh dịch vụ cho lính Mỹ mà quân đội Mỹ và cả chính quyền miền Nam không thể đáp ứng được là nhu cầu t́nh dục. Đó là lư do các vũ trường và các snack – bar (gọi tắt là quán bar) mọc lên như nấm, nhất là quanh các cư xá Mỹ và khu vực trung tâm quận Nhất. Lính Mỹ sau những trận đánh hoặc tới hạn được nghỉ phép về Sài G̣n thư giăn, đi mua sắm, xem phim, rồi kéo nhau vào vũ trường, bar giải trí.
Vũ trường, bar không phải băi đáp mà chỉ là nơi gặp gỡ. Lính Mỹ sau khi khiêu vũ, uống vài ba ly bắt chuyện, lúc đó sẽ chọn bạn t́nh một đêm, rồi cả hai kéo nhau đi khách sạn hay về nhà trọ… Nhu cầu cao đến mức các quán bar mở lên kế tiếp nhau mà vẫn thường xuyên đăng bảng tuyển chiêu đăi viên.
https://vcdn-vnexpress.vnecdn.net/2016/08/13/quan-3-7979-1471099504.jpg
Vũ trường Maxim's nổi tiếng của quận 1 xưa. (Ảnh: Tư liệu)
Sau năm 1954, hàng loạt cao ốc đă thi nhau mọc lên chủ yếu ở quận Nhất để đáp ứng yêu cầu thời cuộc. Một số công tŕnh kiểu Pháp cổ đă bị đập bỏ để xây dựng cao ốc theo phong cách hiện đại.
Từ một quán cà phê ban đầu bị đập bỏ, kiến trúc sư Nguyễn Văn Ḥa đă thiết kế nên khách sạn sang trọng Caravelle với 10 tầng, được xem là ṭa nhà cao nhất Sài G̣n ở thời điểm năm 1957. Kỷ lục này rồi cũng lần lượt bị phá bỏ bởi các cao ốc khác như khách sạn Palace trên đường Nguyễn Huệ khai trương năm 1971 với 14 tầng, rồi đến ṭa nhà số 8 Nguyễn Huệ (ṭa nhà Imexco sau này) khai trương năm 1974 với 12 tầng (tuy ít tầng hơn khách sạn Palace nhưng chiều cao lại hơn).
Ở quận 3
Quận 3 là khu vực có nhiều nhà, biệt thự đẹp, cư xá, cao ốc khang trang tọa lạc trên đường Tú Xương, Đoàn Thị Điểm, Hồ Xuân Hương… Không chỉ vậy, không gian nơi đây c̣n rợp bóng cây xanh mát mẻ, êm đềm, yên tĩnh. Chung quanh các khu nhà cũng không có hàng quán, chợ búa nên không có nhiều tiếng ồn ào, náo nhiệt, do đó ở quận 3 là lư tưởng nhất.
Đa dạng kiến trúc
Xét về các kiến trúc trước năm 1975, ở Sài G̣n tồn tại ba trào lưu kiến trúc, cả ba trào lưu này đều có đầy đủ và rất nhiều ở khu vực quận 3, đó là:
- Kiến trúc bản địa: Những kiến trúc cổ lúc c̣n thành Gia Định, chủ yếu bằng gỗ, gạch như ṭa nhà gỗ (dinh Tân Xá) trong khuôn viên ṭa Tổng Giám mục Sài G̣n…
- Kiến trúc Đông Dương, hay c̣n gọi là kiến trúc thuộc địa, là những ṭa nhà kiểu Pháp cổ bằng bê tông cốt thép, phần lớn màu vàng hoặc trắng, có rất nhiều và đa dạng như cụm các biệt thự cổ của KTS Huỳnh Tấn Phát trên đường Tú Xương hay dinh Phó Tổng thống ở cuối đường Lê Quư Đôn (nay là Nhà thiếu nhi TP), các trường học Gia Long (nay là Trường Nguyễn Thị Minh Khai, Trường Marie Curie…).
https://anh.24h.com.vn/upload/3-2016/images/2016-09-25/1474766544-5-chot_srrs.jpg
Bông giấy, "mốt" một thời khá nhiều với đường phố vắng xe. (Ảnh tư liệu)
Kiến trúc hiện đại trong những năm 1960, hay c̣n gọi là kiến trúc nhiệt đới, là những kiến trúc hiện đại, vuông vức, mái bằng hoặc dùng fibro-cement nhưng thiết kế phù hợp với điều kiện khí hậu nóng ở miền Nam. Lối kiến trúc tạo sự thoáng đăng với nhiều cửa sổ và dùng rất nhiều bông gió để thông gió mà vẫn che nắng, đồng thời trang trí luôn cho công tŕnh.
Điển h́nh là nhiều biệt thự trên đường Yên Đổ (nay là đường Lư Chính Thắng), đường Bà Huyện Thanh Quan… Nhiều KTS nổi tiếng ở Sài G̣n đă nhận được lời mời thiết kế các biệt thự quận 3. Đặc biệt là KTS Trần Đ́nh Quyền, mặc dù ông ít thiết kế biệt thự mà chủ yếu thiết kế bệnh viện nhưng triết lư thiết kế hạn chế sử dụng máy lạnh vừa tốn kém năng lượng vừa không lợi cho sức khỏe mà đề cao việc tạo không gian thông thoáng để luân chuyển không khí sạch và mát của ông đă tác động đến rất nhiều KTS khác, góp phần tạo nên sự phong phú của phong cách kiến trúc hiện đại này tại các biệt thự ở quận 3.
Không chỉ ở mặt tiền, trong các con hẻm ở quận 3 cũng có rất nhiều biệt thự. Đây mới đúng là nơi rất yên tĩnh để ở v́ hoàn toàn khuất tiếng xe cộ. Đó là những hẻm lớn với các căn biệt thự tiếp nối. Đường Duy Tân nổi tiếng với những con hẻm cụt biệt thự, nơi cư ngụ của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng: Trịnh Công Sơn, Bạch Tuyết, Thẩm Thúy Hằng… Mua biệt thự ở quận 3 là mục tiêu của những người giàu có ngày đó để khẳng định địa vị cũng như tận hưởng không gian sống.
Có một dạo từ những năm 1960, chủ nhân nhiều biệt thự ở quận 3 ưa thích trồng những hàng bông giấy đủ màu ở cổng biệt thự. Giống hoa này, đất càng khô cằn càng nở nhiều hoa. Sài G̣n chỉ có hai mùa mưa nắng, sáu tháng mùa khô là lúc những hàng bông giấy nở tung, đường phố đẹp hẳn với những cánh hoa giấy trắng, hồng, cam phủ đầy trên hàng rào cũng như dưới vỉa hè.
Những con đường thi nhân
Trả lại em yêu, khung trời đại học/ Con đường Duy Tân cây dài bóng mát (Phạm Duy).
Là khu vực để ở với không gian biệt thự rộng, thoáng, quận 3 được trồng rất nhiều cây xanh tỏa bóng. Khác với Hà Nội, Hải Pḥng hay Huế, Đà Nẵng ở miền Bắc và miền Trung chỉ trồng những loại cây thấp, nhỏ, tán hẹp lá thưa, Sài G̣n là TP có rất nhiều cây xanh cao vút và có bóng mát tỏa rộng trên đường. Lư do rất đơn giản là Sài G̣n không lo bị băo lớn như những TP khác, xác suất cây bị gió quật đổ, bật gốc rất thấp. Nhờ vậy, giữa trưa nắng nóng chang chang chạy vào các con đường quận 3 mát rười rượi bởi những hàng cây phủ bóng mát kín khắp mặt đường.
Nhiều biệt thự nên ít căn hộ, cuộc sống khép kín nên ít hàng quán, cửa hàng, xe cộ cũng thưa, giảm ồn ào tiếng máy nổ, cộng thêm mật độ cây xanh dày đặc nhất TP, quận 3 luôn tĩnh lặng, tịch mịch, trầm lắng, thời gian như trôi qua chậm hơn ở đây. Chính không gian lăng mạn đó đă khiến những người đặt tên đường chọn những thi nhân để đặt tên cho con đường rợp bóng cây: Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm, Tú Xương, Yên Đổ, Kỳ Đồng, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Đ́nh Chiểu… Ngoài ra, c̣n một số quan lại, nhà nho, nhà văn hóa để lại tác phẩm văn học cho đời cũng được đặt tên ở đây như Lê Quư Đôn, Nguyễn Thông, Ngô Thời Nhiệm, Lê Ngô Cát, Trương Minh Kư… Chạy xe trên những con phố ở quận 3, qua những hàng me xanh, những con đường đầy hoa hoàng điệp lại liên tưởng đến bài hát ca ngợi về những vẻ đẹp Sài G̣n xưa
Trấn lột quận 4
https://vcdn-vnexpress.vnecdn.net/2016/08/13/an-5-nam-3-7954-1471099504.jpg
Quận 4 với các khu nhà ổ chuột là căn cứ địa của giang hồ, nổi tiếng nạn trấn lột, trộm cướp. (Ảnh: Life)
Ai đă từng ở Sài g̣n có lẽ đều biết đến quyển tiểu thuyết "Điệu ru nước mắt" của nhà văn Duyên Anh. Tác giả đă lấy bối cảnh là quận 4 để kể về cuộc đời của tên trùm du đăng Trần Đại và đàn em, những tay giang hồ anh chị nhưng nghĩa khí (!) dám đương đầu với cảnh sát để bênh vực người lao động cô thế. Quyển tiểu thuyết rất nổi tiếng thời bấy giờ.
Tuy cách quận 1 có một con sông, một cái cầu như cầu Ông Lănh nhưng đời sống ở hai quận thật là cách biệt. Từ xưa quận 4 đă là quận nghèo, nơi đây đa số là dân lao động, thợ thuyền, buôn bán nhỏ, công nhân khuân vác ở kho cảng Sài g̣n. Họ ở trong những căn nhà lụp xụp, những ngỏ hẻm tối tăm, nơi tệ nạn xă hội hoành hành không thể kiểm soát.
Quận 4 mảnh đất màu mở, căn cứ địa của các băng đảng xă hội đen, buôn lậu, măi dâm, ma túy, trộm cắp, cướp giật, thậm chí có những con đường ban đêm không ai dám đi một ḿnh. Giật dây chuyền, túi xách, cướp xe là chuyện cơm bữa hằng ngày. Quận 4, quận trấn lột có tên là như thế…
Tổng hợp
Quận 5: Thiên đường ẩm thực
https://chauphuochuy.com/files/assets/Baivietlichsu/anquan5.jpg
Loại xe ḿ này đang vắng bóng dần, rải rác c̣n vài tiệm có tiếng lâu năm như Tam Kư ở Cao Văn Lầu, Thiệu Kư hẻm 66 Lê Đại Hành…
Người Trung Quốc xưa có câu nói: "Ăn ở Quảng Châu, mặc đồ Hàng Châu, lấy vợ Tô Châu và chết ở Liễu Châu" (Quảng Châu nổi tiếng ẩm thực, Hàng Châu nổi tiếng lụa đẹp, Tô Châu nổi tiếng gái đẹp và Liễu Châu có loại gỗ đóng quan tài rất lâu bị mục).
Trong bốn yếu tố đó, cái ăn được người Trung Quốc đưa lên hàng đầu, phải ăn ngon để tận hưởng cuộc sống. Được mệnh danh là "kinh đô mỹ vị", thủ phủ Quảng Châu của Quảng Đông tập trung rất nhiều tinh hoa ẩm thực của Trung Quốc và giao thoa với ẩm thực thế giới. Người Quảng Đông di cư sang Việt Nam rất nhiều và văn hóa ẩm thực Quảng Đông cũng theo đó mà tụ về Chợ Lớn.
Hàng rong và quán nhỏ
Từ quận 5, nhiều hàng rong đă lan dần sang các quận khác và được người Việt ưa thích. Học sinh tụ tập cổng trường không thể quên món bột chiên chảo phẳng và đặc biệt là phá lấu, món ăn được làm từ ruột và bao tử của heo hoặc ḅ, ướp với nước tương và ngũ vị hương rồi chưng lên cho săn kẹo lại. Phá lấu ăn với bánh ḿ kẹp, thậm chí ăn không cũng ngon tuyệt!
Có lần tôi chứng kiến một nhóm du khách Hong Kong hay Đài Loan, ai nấy cao lớn, trắng trẻo, mặc đẹp đẽ, sang trọng đứng ngay trên vỉa hè ăn ngon lành những xâu phá lấu của một xe hàng rong cũ mèm. Chắc họ không ḱm được sự thèm muốn nếm món ăn quê nhà trên xứ lạ, như người Việt du lịch ở trời Âu rủ nhau tụ tập vào một hàng phở bên đường.
Gần gũi với xe phá lấu là "ngầu d́n" hay ngưu viên, tức là mớ thịt gân bạc nhàu bỏ đi của con ḅ được xay nhuyễn, trộn thêm bột hấp lên thành ra cái người Việt gọi là ḅ viên, xiên thành xâu chấm tương đỏ, tương đen, chua chua, ngọt ngọt, thêm vị cay. Món này cũng được cho vào ăn cùng hủ tiếu thành hủ tiếu ḅ viên, gọi là diến phảnh. Nhưng món hủ tiếu nổi tiếng nhất của người Hoa lan rộng ra và được ưa chuộng đến tận bây giờ là hủ tiếu xào. Tuy gọi hủ tiếu nhưng bánh sợi to như phở.
Để hỗ trợ cho độ mềm của hủ tiếu là một món xào tương tự nhưng bánh chiên gịn tan là ḿ xào gịn. Ăn nhanh th́ ḿ gịn tan, chậm một chút nước sốt khiến cho sợi ḿ mềm hơn nhưng vẫn c̣n khá dai và xốp trong miệng. À, mà đă nói đến ḿ th́ không thể quên món ḿ vịt tiềm đă thành thương hiệu nổi tiếng Chợ Lớn như của tiệm Hải Kư trên đường Nguyễn Trăi đă tồn tại hơn nửa thế kỷ qua.
Cùng với ḿ xá xíu, ḿ hoành thánh, ḿ người Hoa đặc trưng ở chỗ họ hay bán trên các xe gỗ rất to, đẩy đi bán rong hoặc dừng một góc đường nào đó. Mỗi chiếc xe là một tiệm ḿ lưu động với đủ vật dụng cần thiết. Xe dừng lại chỗ bán, người ta đẩy bản gỗ bên hông lên thành bàn, khách ngồi ăn trên ghế gỗ xếp khung sắt, khi dọn hàng xếp gọn đẩy về. Trên thành xe là các khung kính sáng choang vẽ các tranh điển tích của Tam quốc chí, Đông Chu liệt quốc, Chinh Đông chinh Tây…
Hệ thống tranh vẽ này rất đa dạng, mỗi xe có độ chục cái tranh. Ở cái thời sách báo khan hiếm, người viết mỗi khi được cha mẹ dẫn đi ăn ḿ coi như được kèm xem truyện tranh. Không chỉ mấy quán ḿ lưu động, có nhiều tiệm ḿ vẫn ưa dùng chiếc xe gỗ này v́ nó khá tiện, cần đẩy ra đẩy vô chiếm vỉa hè một khúc chưa đầy mét, đương nhiên xe nhanh chóng và tiện lợi hơn là khiêng mấy cái bàn cố định nhiều.
Có những con phố nổi tiếng với những tiệm ăn chuyên bán độc một loại ẩm thực như Hà Tôn Quyền chuyên bán ḿ sủi cảo, c̣n phố ăn uống bán đủ mọi thức ăn th́ nhiều vô kể, tập trung trên một đoạn đường là hàng chục tiệm san sát nhau, đủ hết từ gà ác tiềm thuốc Bắc cho đến đậu hũ Tứ Xuyên, lẩu hải sản, cơm gà, lưỡi heo dưa cải, cháo Tiều, hủ tíu sa tế, bánh bao, xíu mại, há cảo… đủ hết món và mùi vị. Ngồi quán này ăn rồi gọi thêm món ở quán khác cách đó vài chục mét th́ phổ ky (người phục vụ) cũng sẵn sàng bưng tới tận nơi không chút phàn nàn.
Nhà hàng Chợ Lớn
Sài G̣n cũng có nhiều nhà hàng ăn uống nhưng sự khác biệt rất lớn giữa nhà hàng quận 5 với nơi khác là nhà hàng nơi đây sáng rực với đèn màu nhấp nháy màu đỏ và nội thất bên trong cũng đỏ rực trên các cột kèo, tường mái. Màu đỏ với người Hoa là may mắn, phát tài.
Người Hoa vốn thích ăn trên lầu. Cao lầu ở Chợ Lớn không phải chỉ một lầu mà đến 5-7 lầu như Đồng Khánh, Ái Huê, Soái Ḱnh Lâm, Bát Đạt, Á Đông, Triều Châu, Kim Thành, Ngọc Lan Đ́nh… buổi tối lúc nào cũng đông nghẹt khách ăn. Khách lẻ văng lai ăn bàn nhỏ, khách đặt trước ăn bàn lớn, mỗi bàn thường cho 12 người, luôn có một người phục vụ đứng dựa vách sau lưng quan sát, phục vụ khách. Có khi khách mới mở túi lấy bao thuốc ra, vừa cầm điếu thuốc, chưa kịp tḥ tay t́m hộp quẹt đă thấy mồi lửa của cô/cậu phục vụ tốc hành đưa đến trước mặt.
Khách liên tục ra vào đông như mắc cửi, c̣n thức ăn từ tầng trệt được thang máy vận chuyển lên liên tục tỏa ra các tầng, đến từng bàn, không để khách than phiền v́ chờ đợi.
Món ăn Quảng Đông th́ nhiều nhưng các vùng ẩm thực khác cũng góp mặt không ít như vịt quay Bắc Kinh, cơm chiên Dương Châu, ṣ huyết Tứ Xuyên, vịt rút xương Triều Châu, cơm gà Siu Siu (Hải Nam)… Ông Nguyễn Thanh Vân, Việt kiều Mỹ, kể lại: "Bên đó nhiều nhà hàng Hoa nhưng ăn không đă bằng quán Chợ Lớn. Về Việt Nam chơi, tôi toàn nhờ người quen đưa đi ăn Chợ Lớn hằng đêm. Một phần v́ quen khẩu vị tuổi thơ gắn bó, phần nữa là nguyên liệu, như cơm gà Siu siu (Hải Nam) ở Mỹ thịt gà sao ngon được như gà ở Việt Nam".
Nhất dạ đế vương
Một trong những đặc sản nổi tiếng và bí hiểm của nhà hàng Chợ Lớn, bắt chước theo mô h́nh ở Hong Kong được đồn thổi rất nhiều v́ người thường ít ai có cơ hội được nếm trải, đó là Nhất dạ đế vương, được làm vua một đêm thỏa thích.
Không có nhiều nhà hàng có Nhất dạ đế vương, không phải v́ họ không đủ sức thực hiện mà v́ không có quá nhiều khách hàng bởi cái giá để làm vua ấy quá đắt. Theo đồn đại, chính tỷ phú Lư Long Thân đă chiêu đăi cho tướng B́nh Xuyên Bảy Viễn một đêm Nhất dạ đế vương với cái giá tới 4 triệu đồng lúc đó. Chỉ có các đại gia, x́ thẩu máu mặt Chợ Lớn hoặc viên chức, tướng lĩnh được các vị "vua không ngai" Chợ Lớn chiêu đăi mới đặt chân vào đó. Báo chí Sài G̣n đă từng t́m hiểu viết về Nhất dạ đế vương, không rơ độ chính xác bao nhiêu nhưng cũng phần nào khiến cho người ta ṭ ṃ để được khai thông đôi chút.
Nhất dạ đế vương diễn ra trong một gian pḥng rộng, bài trí cực kỳ sang trọng, sơn son thếp vàng lộng lẫy, "vua" được mặc long bào vàng rực, những người đi theo (nếu có) sẽ trong trang phục hoàng tử, công chúa, đại thần… ngồi trên mâm tiệc chủ tŕ buổi dạ yến.
Phần này có vẻ cũng hơi giống dịch vụ Cơm vua ở Huế khi khách được mặc trang phục vua và hoàng hậu, ăn món ăn cung đ́nh nhưng Nhất dạ đế vương này có quy mô hơn với cả một triều đ́nh có các quan lại, cung tần mỹ nữ (là diễn viên đóng vai) vây quanh chúc tụng, rồi dàn nhạc cung đ́nh trỗi dậy, các ca nương nhảy múa, ca hát, biểu diễn mua vui.
Tiệc là những món ăn đắt tiền nhập ngoại như bào ngư, vi cá, yến, sâm nhung… được chế biến theo thực đơn cung đ́nh Măn Thanh cùng các loại rượu bồ đào mỹ tửu đặc biệt khác mà điểm chung đều có chức năng cường dương. Bởi v́ khi tàn tiệc, tiết mục hấp dẫn nhất của "vua" là chọn cung tần cho một đêm ân ái. Cả chục "cung phi" nhan sắc tuyệt trần trong trang phục lộng lẫy lần lượt bước ra cho "vua" chọn phục vụ cuộc hoan lạc thâu đêm.
Những nhà hàng nổi tiếng nhất của dịch vụ này là Bát Đạt, Đại La Thiên và Arc-en-ciel (nay là Thiên Hồng), vốn là nơi các đại gia thường đến ăn uống bàn bạc chuyện kinh doanh, đầu cơ tích trữ.
Đến bây giờ, dù người Hoa không c̣n tập trung quá đông ở quận 5 mà một phần đă tản mác ra nhiều quận, huyện khác, hệ thống ẩm thực ở quận 5 vẫn không ngừng ph́nh ra. Thêm rất nhiều con phố ăn uống được mở như phố chè Thái Nguyễn Tri Phương, phố trái cây dĩa Nguyễn Cảnh Chân… bởi v́ Sài G̣n bây giờ dân số đă tăng lên gấp bốn lần so với trước năm 1975.
Quận Nhất: Chốn xa hoa nhộn nhịp
https://media.ohay.tv/v1/upload/content/2016-07/27/40-f71757ac2344a680dcad64be4db00688.jpg
Câu nói "xa hoa quận Nhất" có nhiều biến thể khác như la cà quận Nhất, hát ca quận Nhất… Nhưng tôi cho rằng chữ xa hoa là hợp hơn v́ mang nghĩa rộng và đầy đủ, c̣n la cà hay hát ca cũng chỉ là một thành tố trong sự xa hoa đó…
Chúng ta được biết người Pháp ngay từ đầu đă muốn biến khu vực quận Nhất thành trung tâm TP Sài G̣n với những công sở và dinh thự đi kèm.
Đường to, nhà cao
Đặc trưng rất rơ đường phố ở đây là rộng lớn. Không phải chỉ là phố, là đường mà c̣n có những con đường lớn được gọi là đại lộ. Đại lộ Trần Hưng Đạo nối từ Sài G̣n vào Chợ Lớn. Đại lộ Hai Bà Trưng nối quận Nhất với Phú Nhuận. Chuỗi ba đại lộ Lê Lợi – Nguyễn Huệ – Hàm Nghi khép kín tạo thành một "tam giác vàng" với cơ man công tŕnh cho mục đích kinh doanh mọc kín chung quanh. Những quận khác may ra có được một vài đại lộ trong khi quận Nhất có số đại lộ vượt trội hơn hẳn. Cũng do mật độ giao thông dày đặc, đường phố nhiều nên cũng là quận có số bùng binh hơn hẳn các quận khác. Phần lớn ngă tư đều có đèn giao thông hoặc cảnh sát điều tiết.
Không thể đếm xuể những dinh thự, ṭa nhà to lớn nơi đây. Sau dinh Norodom (dinh Độc Lập, Hội trường Thống Nhất sau này) c̣n có dinh Thống đốc (dinh Gia Long, Tối cao Pháp viện, Bảo tàng Lịch sử TP sau này), một công tŕnh thiết kế mang phong cách phục hưng, hiện đại với những hàng cột lớn. Dinh Xă Tây (Ṭa Đô chính, UBND TP) với những tượng và phù điêu hoa văn trang trí cầu kỳ ở mặt tiền mất đến 25 năm tranh luận và xây dựng mới xong và một thời cũng được xem là biểu tượng của Sài G̣n.
Kiến trúc sư Foulhoux, người thiết kế dinh Xă Tây đă thiết kế Ṭa án Sài G̣n (Pháp đ́nh Sài G̣n, TAND TP), một công tŕnh rộng với nhiều ṭa nhà độc lập liên kết nhau. Con đường đi qua ṭa án v́ vậy được đặt tên là Công Lư cho phù hợp. Phía bờ sông là ṭa nhà trụ Sở Thuế và Hải quan, Cục Hải quan TP). Từ đây đi tiếp theo bờ sông qua bến Chương Dương là "phố Wall của Sài G̣n" với những ṭa nhà ngân hàng to lớn sừng sững nối tiếp nhau soi bóng xuống ḍng kênh…
Trung tâm thương mại
Quận Nhất là quận trung tâm, lại nằm sát bờ sông Sài G̣n và rạch Bến Nghé, vốn là nơi thuyền bè chở hàng đặc trưng cho giao thông đất phương Nam. Chúng ta không ngạc nhiên khi ngay sát nơi trung tâm phồn hoa đô hội như quận Nhất lại có chợ Cầu Muối, là chợ đầu mối rau quả lớn với các hoạt động buôn bán, vận chuyển phân phối hàng nông sản rầm rập từ 3 giờ sáng đến gần như suốt cả ngày.
Chỉ cách chợ Cầu Muối chưa đầy 500 m là chợ Bến Thành, một trong những biểu tượng của Sài G̣n, quá nổi tiếng đến mức không cần phải nói nhiều. Chếch độ 300 m trên đường Hàm Nghi là chợ Cũ. C̣n nơi này vốn do nhiều người Hoa sinh cơ lập nghiệp nên bán rất nhiều hàng hóa và món ăn người Hoa, nổi tiếng như món cơm thố. Gọi là chợ Cũ nhưng quanh đó (khu Hàm Nghi) lại bán đồ mới, đồ "xịn", là các hàng nhu yếu phẩm nhập khẩu mắc tiền. Nguyên do đây là chợ có rất lâu ở Sài G̣n, sau khi bị cháy, chính quyền Pháp xây chợ mới (Bến Thành) gần đó nên dân gọi chợ Cũ để phân biệt.
Năm 1967, người dân Sài G̣n hoan hỉ khi siêu thị đầu tiên được xây dựng. Giới trung lưu được tiếp xúc với loại h́nh thức phục vụ kiểu mới vốn chỉ có ở nước ngoài. Cần lưu ư rằng thời điểm đó ở thủ đô Bangkok của Thái Lan cũng chưa triển khai mô h́nh này, trong khi một TP thời chiến như Sài G̣n đă có.
Trung tâm giải trí
Tôi đă bỏ công thử liệt kê lại các rạp chiếu phim và rạp hát tại Sài G̣n, có thể c̣n một vài thiếu sót do thay đổi theo từng thời kỳ nhưng số liệu căn bản là chính xác: Trước năm 1975, toàn bộ Sài G̣n có 68 rạp, chỉ riêng quận Nhất đă có tới… 41 rạp. Một tỷ lệ thật khủng khiếp.
Cái thời chưa có Internet, video, truyền h́nh c̣n chưa đa dạng, giải trí với người dân chủ yếu là phim ảnh và ca nhạc, sân khấu. Cứ mỗi khi chiều buông xuống, không cứ ǵ cuối tuần, ḍng người từ các quận khác sau một ngày nóng nực, lao động mệt nhọc cứ như nước chảy chỗ trũng ùn ùn đổ về trung tâm quận Nhất.
Mỗi rạp tự phân cấp ra để phục vụ riêng đối tượng, ví dụ như rạp Long Phụng chỉ chuyên chiếu phim Ấn Độ mà người b́nh dân thích xem. Rạp Đồn Đất của Trung tâm Văn hóa Pháp chỉ chiếu phim Pháp không phụ đề tiếng Việt, chủ yếu phục vụ Pháp kiều. Rạp Đại Nam sang trọng nhất, vé giá cao, chiếu phim mới nhất rồi sau mới đưa qua rạp khác. Rạp Lê Lợi chuyên chiếu phim cũ nhưng là những phim hay, kinh điển, chỉ chiếu mấy ngày rồi chiếu qua phim khác. Rạp Cầu Muối chuyên hát bội, rạp Lê Lai là nơi diễn chính của Đoàn cải lương Kim Chung từ Bắc di cư vào Nam nên c̣n có tên là Chuông vàng Thủ đô…
Cụm rạp đầu tiên được giới thiệu là Rex, bên cạnh rạp Rex chính sức chứa cả ngàn người và đưa vào sử dụng thang cuốn đầu tiên tại Việt Nam, hai cụm rạp Mini Rex sức chứa ít hơn, chỉ 150-200 người, được quảng cáo có các trang thiết bị hiện đại nhất Việt Nam lúc đó.
Ngoài ra c̣n có các pḥng trà, một h́nh thức điểm ca nhạc cho giới trung lưu và thượng lưu, tuy ít khán giả nhưng tại đây nhiều giọng hát đă thành danh. Khánh Ly, Thanh Thúy… cũng làm nên tên tuổi ḿnh ở pḥng trà. Sài G̣n có năm pḥng trà nổi danh nhất là Queen Bee, Tự Do, Ritz, Maxim’s, Đêm Màu Hồng với các ban nhạc tên tuổi và các giọng ca ngôi sao th́ hầu hết đều đặt tại quận Nhất.
Chốn ăn chơi
Theo nhật báo Tiền Tuyến tại Sài G̣n số ra ngày 11-12-1969, ở miền Nam có nửa triệu lính Mỹ. Lính Mỹ được trả lương khá cao, ngoài việc được chu cấp cuộc sống, một binh nh́ mới toanh có mức lương 90 USD/tháng để tiêu vặt (tính ra khoảng 700 USD hiện nay), hạ sĩ quan và sĩ quan lương c̣n cao hơn nhiều. Thời chiến sống nay chết mai không biết chừng, thậm chí cái chết có thể đến ngay tại hậu phương như Sài G̣n nên lính Mỹ thường tiêu xài thoải mái số tiền này.
Một trong những loại h́nh dịch vụ cho lính Mỹ mà quân đội Mỹ và cả chính quyền miền Nam không thể đáp ứng được là nhu cầu t́nh dục. Đó là lư do các vũ trường và các snack – bar (gọi tắt là quán bar) mọc lên như nấm, nhất là quanh các cư xá Mỹ và khu vực trung tâm quận Nhất. Lính Mỹ sau những trận đánh hoặc tới hạn được nghỉ phép về Sài G̣n thư giăn, đi mua sắm, xem phim, rồi kéo nhau vào vũ trường, bar giải trí.
Vũ trường, bar không phải băi đáp mà chỉ là nơi gặp gỡ. Lính Mỹ sau khi khiêu vũ, uống vài ba ly bắt chuyện, lúc đó sẽ chọn bạn t́nh một đêm, rồi cả hai kéo nhau đi khách sạn hay về nhà trọ… Nhu cầu cao đến mức các quán bar mở lên kế tiếp nhau mà vẫn thường xuyên đăng bảng tuyển chiêu đăi viên.
https://vcdn-vnexpress.vnecdn.net/2016/08/13/quan-3-7979-1471099504.jpg
Vũ trường Maxim's nổi tiếng của quận 1 xưa. (Ảnh: Tư liệu)
Sau năm 1954, hàng loạt cao ốc đă thi nhau mọc lên chủ yếu ở quận Nhất để đáp ứng yêu cầu thời cuộc. Một số công tŕnh kiểu Pháp cổ đă bị đập bỏ để xây dựng cao ốc theo phong cách hiện đại.
Từ một quán cà phê ban đầu bị đập bỏ, kiến trúc sư Nguyễn Văn Ḥa đă thiết kế nên khách sạn sang trọng Caravelle với 10 tầng, được xem là ṭa nhà cao nhất Sài G̣n ở thời điểm năm 1957. Kỷ lục này rồi cũng lần lượt bị phá bỏ bởi các cao ốc khác như khách sạn Palace trên đường Nguyễn Huệ khai trương năm 1971 với 14 tầng, rồi đến ṭa nhà số 8 Nguyễn Huệ (ṭa nhà Imexco sau này) khai trương năm 1974 với 12 tầng (tuy ít tầng hơn khách sạn Palace nhưng chiều cao lại hơn).
Ở quận 3
Quận 3 là khu vực có nhiều nhà, biệt thự đẹp, cư xá, cao ốc khang trang tọa lạc trên đường Tú Xương, Đoàn Thị Điểm, Hồ Xuân Hương… Không chỉ vậy, không gian nơi đây c̣n rợp bóng cây xanh mát mẻ, êm đềm, yên tĩnh. Chung quanh các khu nhà cũng không có hàng quán, chợ búa nên không có nhiều tiếng ồn ào, náo nhiệt, do đó ở quận 3 là lư tưởng nhất.
Đa dạng kiến trúc
Xét về các kiến trúc trước năm 1975, ở Sài G̣n tồn tại ba trào lưu kiến trúc, cả ba trào lưu này đều có đầy đủ và rất nhiều ở khu vực quận 3, đó là:
- Kiến trúc bản địa: Những kiến trúc cổ lúc c̣n thành Gia Định, chủ yếu bằng gỗ, gạch như ṭa nhà gỗ (dinh Tân Xá) trong khuôn viên ṭa Tổng Giám mục Sài G̣n…
- Kiến trúc Đông Dương, hay c̣n gọi là kiến trúc thuộc địa, là những ṭa nhà kiểu Pháp cổ bằng bê tông cốt thép, phần lớn màu vàng hoặc trắng, có rất nhiều và đa dạng như cụm các biệt thự cổ của KTS Huỳnh Tấn Phát trên đường Tú Xương hay dinh Phó Tổng thống ở cuối đường Lê Quư Đôn (nay là Nhà thiếu nhi TP), các trường học Gia Long (nay là Trường Nguyễn Thị Minh Khai, Trường Marie Curie…).
https://anh.24h.com.vn/upload/3-2016/images/2016-09-25/1474766544-5-chot_srrs.jpg
Bông giấy, "mốt" một thời khá nhiều với đường phố vắng xe. (Ảnh tư liệu)
Kiến trúc hiện đại trong những năm 1960, hay c̣n gọi là kiến trúc nhiệt đới, là những kiến trúc hiện đại, vuông vức, mái bằng hoặc dùng fibro-cement nhưng thiết kế phù hợp với điều kiện khí hậu nóng ở miền Nam. Lối kiến trúc tạo sự thoáng đăng với nhiều cửa sổ và dùng rất nhiều bông gió để thông gió mà vẫn che nắng, đồng thời trang trí luôn cho công tŕnh.
Điển h́nh là nhiều biệt thự trên đường Yên Đổ (nay là đường Lư Chính Thắng), đường Bà Huyện Thanh Quan… Nhiều KTS nổi tiếng ở Sài G̣n đă nhận được lời mời thiết kế các biệt thự quận 3. Đặc biệt là KTS Trần Đ́nh Quyền, mặc dù ông ít thiết kế biệt thự mà chủ yếu thiết kế bệnh viện nhưng triết lư thiết kế hạn chế sử dụng máy lạnh vừa tốn kém năng lượng vừa không lợi cho sức khỏe mà đề cao việc tạo không gian thông thoáng để luân chuyển không khí sạch và mát của ông đă tác động đến rất nhiều KTS khác, góp phần tạo nên sự phong phú của phong cách kiến trúc hiện đại này tại các biệt thự ở quận 3.
Không chỉ ở mặt tiền, trong các con hẻm ở quận 3 cũng có rất nhiều biệt thự. Đây mới đúng là nơi rất yên tĩnh để ở v́ hoàn toàn khuất tiếng xe cộ. Đó là những hẻm lớn với các căn biệt thự tiếp nối. Đường Duy Tân nổi tiếng với những con hẻm cụt biệt thự, nơi cư ngụ của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng: Trịnh Công Sơn, Bạch Tuyết, Thẩm Thúy Hằng… Mua biệt thự ở quận 3 là mục tiêu của những người giàu có ngày đó để khẳng định địa vị cũng như tận hưởng không gian sống.
Có một dạo từ những năm 1960, chủ nhân nhiều biệt thự ở quận 3 ưa thích trồng những hàng bông giấy đủ màu ở cổng biệt thự. Giống hoa này, đất càng khô cằn càng nở nhiều hoa. Sài G̣n chỉ có hai mùa mưa nắng, sáu tháng mùa khô là lúc những hàng bông giấy nở tung, đường phố đẹp hẳn với những cánh hoa giấy trắng, hồng, cam phủ đầy trên hàng rào cũng như dưới vỉa hè.
Những con đường thi nhân
Trả lại em yêu, khung trời đại học/ Con đường Duy Tân cây dài bóng mát (Phạm Duy).
Là khu vực để ở với không gian biệt thự rộng, thoáng, quận 3 được trồng rất nhiều cây xanh tỏa bóng. Khác với Hà Nội, Hải Pḥng hay Huế, Đà Nẵng ở miền Bắc và miền Trung chỉ trồng những loại cây thấp, nhỏ, tán hẹp lá thưa, Sài G̣n là TP có rất nhiều cây xanh cao vút và có bóng mát tỏa rộng trên đường. Lư do rất đơn giản là Sài G̣n không lo bị băo lớn như những TP khác, xác suất cây bị gió quật đổ, bật gốc rất thấp. Nhờ vậy, giữa trưa nắng nóng chang chang chạy vào các con đường quận 3 mát rười rượi bởi những hàng cây phủ bóng mát kín khắp mặt đường.
Nhiều biệt thự nên ít căn hộ, cuộc sống khép kín nên ít hàng quán, cửa hàng, xe cộ cũng thưa, giảm ồn ào tiếng máy nổ, cộng thêm mật độ cây xanh dày đặc nhất TP, quận 3 luôn tĩnh lặng, tịch mịch, trầm lắng, thời gian như trôi qua chậm hơn ở đây. Chính không gian lăng mạn đó đă khiến những người đặt tên đường chọn những thi nhân để đặt tên cho con đường rợp bóng cây: Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm, Tú Xương, Yên Đổ, Kỳ Đồng, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Đ́nh Chiểu… Ngoài ra, c̣n một số quan lại, nhà nho, nhà văn hóa để lại tác phẩm văn học cho đời cũng được đặt tên ở đây như Lê Quư Đôn, Nguyễn Thông, Ngô Thời Nhiệm, Lê Ngô Cát, Trương Minh Kư… Chạy xe trên những con phố ở quận 3, qua những hàng me xanh, những con đường đầy hoa hoàng điệp lại liên tưởng đến bài hát ca ngợi về những vẻ đẹp Sài G̣n xưa
Trấn lột quận 4
https://vcdn-vnexpress.vnecdn.net/2016/08/13/an-5-nam-3-7954-1471099504.jpg
Quận 4 với các khu nhà ổ chuột là căn cứ địa của giang hồ, nổi tiếng nạn trấn lột, trộm cướp. (Ảnh: Life)
Ai đă từng ở Sài g̣n có lẽ đều biết đến quyển tiểu thuyết "Điệu ru nước mắt" của nhà văn Duyên Anh. Tác giả đă lấy bối cảnh là quận 4 để kể về cuộc đời của tên trùm du đăng Trần Đại và đàn em, những tay giang hồ anh chị nhưng nghĩa khí (!) dám đương đầu với cảnh sát để bênh vực người lao động cô thế. Quyển tiểu thuyết rất nổi tiếng thời bấy giờ.
Tuy cách quận 1 có một con sông, một cái cầu như cầu Ông Lănh nhưng đời sống ở hai quận thật là cách biệt. Từ xưa quận 4 đă là quận nghèo, nơi đây đa số là dân lao động, thợ thuyền, buôn bán nhỏ, công nhân khuân vác ở kho cảng Sài g̣n. Họ ở trong những căn nhà lụp xụp, những ngỏ hẻm tối tăm, nơi tệ nạn xă hội hoành hành không thể kiểm soát.
Quận 4 mảnh đất màu mở, căn cứ địa của các băng đảng xă hội đen, buôn lậu, măi dâm, ma túy, trộm cắp, cướp giật, thậm chí có những con đường ban đêm không ai dám đi một ḿnh. Giật dây chuyền, túi xách, cướp xe là chuyện cơm bữa hằng ngày. Quận 4, quận trấn lột có tên là như thế…
Tổng hợp