florida80
11-06-2021, 22:12
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đ́nh Chúc và Trần Thanh Hưng cho ra mắt tác phẩm Gốm Nam Trung bộ (NXB Đà Nẵng). Cuốn sách cho thấy vẻ đẹp của gốm cổ và thông qua đó là đời sống, văn hóa một thời của cư dân vùng đất này.
Nếu như trước đây, học giả Vương Hồng Sển từng có hàng loạt sách về đề tài này, như: Gốm Lái Thiêu, gốm Sài G̣n, gốm Cây Mai th́ giờ đây Gốm Nam Trung bộ sẽ bổ sung vào kho tàng di sản dân tộc nhiều tư liệu quư và những phát hiện thú vị. Mặc dù tuổi đă cao (nhà nghiên cứu Nguyễn Đ́nh Chúc sinh năm 1937), nhưng ông rất nhiệt t́nh và hăm hở lên đường cho một phác thảo rộng hơn về các ḍng gốm Nam Trung bộ: từ gốm Châu Ổ - Quảng Ngăi, gốm G̣ Sành - B́nh Định, gốm Quảng Đức - Phú Yên, đến gốm Lư Cấm - Khánh Ḥa, gốm Chăm - Ninh Thuận, B́nh Thuận. Những chuyến đi để t́m hiểu làng nghề, gặp gỡ các nghệ nhân, các nhà sưu tầm… để cuốn sách về gốm bàng bạc chất folklore, lôi cuốn người đọc đi sâu vào t́m hiểu các nguyên liệu, men màu, kỹ thuật chế tác… của gốm cổ.
Chẳng hạn, điều đặc biệt mà giới sưu tầm và các nhà nghiên cứu thường quan tâm là v́ sao tất cả gốm cổ Quảng Đức đều có dấu vỏ ṣ dính trên thân và màu men khá đặc trưng sẽ được “hóa giải” trong sách. Trên thế giới, việc sử dụng vỏ ṣ để làm tăng nhiệt độ ḷ đă xuất hiện khá sớm, song việc dùng ṣ huyết tạo nên hiện tượng hỏa biến trong quá tŕnh nung để làm nên nhiều sắc màu cho sản phẩm gốm cổ Quảng Đức là một sự độc đáo. Theo các nghệ nhân làng gốm này, ṣ huyết được mua chủ yếu ở thôn 8 xă An Ninh Đông - một xă ven đầm Ô Loan của huyện Tuy An nối với vùng Ngân Sơn qua hai hệ thống giao thông thủy là Hà Yến và Tam Giang. Thai gốm (sản phẩm gốm chưa nung) đặt vào một bao nung, sau đó ṣ huyết được chèn vào trước khi cho vào ḷ nung. Gốm Quảng Đức được làm bằng đất sét ở An Định, dùng ṣ huyết đầm Ô Loan trong quá tŕnh nung, đốt chủ yếu bằng củi mằng lăng trong vùng và chở từ Kỳ Lộ (H.Đồng Xuân) xuống qua đường sông Cái. Đất sét xanh th́ dùng chế tác đồ thông dụng, đất sét vàng dùng làm đồ cao cấp hơn. C̣n đất sét xanh trộn với đất sét vàng làm đồ có kích cỡ lớn.
Nhà sưu tầm nghiên cứu cổ vật Nguyễn Vĩnh Hảo ở B́nh Định cho biết: “Gốm G̣ Sành và gốm Quảng Đức thường được dùng củi chành rành hoặc ṣ huyết trong quá tŕnh nung để tăng nhiệt độ ḷ và tạo nên hỏa biến, cho ra nhiều màu men riêng biệt. Nhờ vậy, gốm cổ Quảng Đức không chỉ được sử dụng của người dân xứ “hoa vàng trên cỏ xanh”, các tỉnh miền Trung, Tây nguyên, Nam bộ mà c̣n xuất khẩu ra nước ngoài, trở thành một trong những di sản văn hóa tiêu biểu của Phú Yên”.
Các nghệ nhân gốm cổ Quảng Đức tiết lộ: “Từ thời triều Nguyễn đă từng giao quan Tuần Vũ ở Sông Cầu cho người đặt họ làm những chậu hoa lớn bằng đất nung với đề tài trang trí đắp nổi như: long - lân - quy - phụng, bát tiên quá hải, ngư tiều canh mục, chữ công… rồi đưa về Huế trang trí. Cụ Nguyễn Thịnh c̣n cho biết một lần, ông cùng một nghệ nhân dệt lụa Ngân Sơn ra Huế, một người lo trang trí non bộ, một người tiến lụa cho vua, được vua Bảo Đại thưởng 300.000 đồng”.
V́ vậy, trong số các hiện vật các nhà nghiên cứu sưu tầm được, có một số gốm cổ Quảng Đức là độc bản, như: chiếc hỏa ḷ để bàn, khuôn in h́nh chữ công, tượng Phật, ống nhổ, đôn hóa vàng, lư hương, chậu hoa có ḍng chữ 1934 villa de Quang Đuc, chiếc ṿ có ḍng chữ Hán Liên Thành công ty. Theo nhà nghiên cứu Đoàn Nam Sinh ở TP.HCM, khi nạo vét một số kênh rạch ở Sài G̣n cũng phát hiện khá nhiều gốm Quảng Đức. Rơ ràng, ḍng gốm này được tiêu thụ, giao thương không chỉ có ở khu vực miền Trung và Tây nguyên mà c̣n vươn xa đến nhiều nơi khác.
Nếu như trước đây, học giả Vương Hồng Sển từng có hàng loạt sách về đề tài này, như: Gốm Lái Thiêu, gốm Sài G̣n, gốm Cây Mai th́ giờ đây Gốm Nam Trung bộ sẽ bổ sung vào kho tàng di sản dân tộc nhiều tư liệu quư và những phát hiện thú vị. Mặc dù tuổi đă cao (nhà nghiên cứu Nguyễn Đ́nh Chúc sinh năm 1937), nhưng ông rất nhiệt t́nh và hăm hở lên đường cho một phác thảo rộng hơn về các ḍng gốm Nam Trung bộ: từ gốm Châu Ổ - Quảng Ngăi, gốm G̣ Sành - B́nh Định, gốm Quảng Đức - Phú Yên, đến gốm Lư Cấm - Khánh Ḥa, gốm Chăm - Ninh Thuận, B́nh Thuận. Những chuyến đi để t́m hiểu làng nghề, gặp gỡ các nghệ nhân, các nhà sưu tầm… để cuốn sách về gốm bàng bạc chất folklore, lôi cuốn người đọc đi sâu vào t́m hiểu các nguyên liệu, men màu, kỹ thuật chế tác… của gốm cổ.
Chẳng hạn, điều đặc biệt mà giới sưu tầm và các nhà nghiên cứu thường quan tâm là v́ sao tất cả gốm cổ Quảng Đức đều có dấu vỏ ṣ dính trên thân và màu men khá đặc trưng sẽ được “hóa giải” trong sách. Trên thế giới, việc sử dụng vỏ ṣ để làm tăng nhiệt độ ḷ đă xuất hiện khá sớm, song việc dùng ṣ huyết tạo nên hiện tượng hỏa biến trong quá tŕnh nung để làm nên nhiều sắc màu cho sản phẩm gốm cổ Quảng Đức là một sự độc đáo. Theo các nghệ nhân làng gốm này, ṣ huyết được mua chủ yếu ở thôn 8 xă An Ninh Đông - một xă ven đầm Ô Loan của huyện Tuy An nối với vùng Ngân Sơn qua hai hệ thống giao thông thủy là Hà Yến và Tam Giang. Thai gốm (sản phẩm gốm chưa nung) đặt vào một bao nung, sau đó ṣ huyết được chèn vào trước khi cho vào ḷ nung. Gốm Quảng Đức được làm bằng đất sét ở An Định, dùng ṣ huyết đầm Ô Loan trong quá tŕnh nung, đốt chủ yếu bằng củi mằng lăng trong vùng và chở từ Kỳ Lộ (H.Đồng Xuân) xuống qua đường sông Cái. Đất sét xanh th́ dùng chế tác đồ thông dụng, đất sét vàng dùng làm đồ cao cấp hơn. C̣n đất sét xanh trộn với đất sét vàng làm đồ có kích cỡ lớn.
Nhà sưu tầm nghiên cứu cổ vật Nguyễn Vĩnh Hảo ở B́nh Định cho biết: “Gốm G̣ Sành và gốm Quảng Đức thường được dùng củi chành rành hoặc ṣ huyết trong quá tŕnh nung để tăng nhiệt độ ḷ và tạo nên hỏa biến, cho ra nhiều màu men riêng biệt. Nhờ vậy, gốm cổ Quảng Đức không chỉ được sử dụng của người dân xứ “hoa vàng trên cỏ xanh”, các tỉnh miền Trung, Tây nguyên, Nam bộ mà c̣n xuất khẩu ra nước ngoài, trở thành một trong những di sản văn hóa tiêu biểu của Phú Yên”.
Các nghệ nhân gốm cổ Quảng Đức tiết lộ: “Từ thời triều Nguyễn đă từng giao quan Tuần Vũ ở Sông Cầu cho người đặt họ làm những chậu hoa lớn bằng đất nung với đề tài trang trí đắp nổi như: long - lân - quy - phụng, bát tiên quá hải, ngư tiều canh mục, chữ công… rồi đưa về Huế trang trí. Cụ Nguyễn Thịnh c̣n cho biết một lần, ông cùng một nghệ nhân dệt lụa Ngân Sơn ra Huế, một người lo trang trí non bộ, một người tiến lụa cho vua, được vua Bảo Đại thưởng 300.000 đồng”.
V́ vậy, trong số các hiện vật các nhà nghiên cứu sưu tầm được, có một số gốm cổ Quảng Đức là độc bản, như: chiếc hỏa ḷ để bàn, khuôn in h́nh chữ công, tượng Phật, ống nhổ, đôn hóa vàng, lư hương, chậu hoa có ḍng chữ 1934 villa de Quang Đuc, chiếc ṿ có ḍng chữ Hán Liên Thành công ty. Theo nhà nghiên cứu Đoàn Nam Sinh ở TP.HCM, khi nạo vét một số kênh rạch ở Sài G̣n cũng phát hiện khá nhiều gốm Quảng Đức. Rơ ràng, ḍng gốm này được tiêu thụ, giao thương không chỉ có ở khu vực miền Trung và Tây nguyên mà c̣n vươn xa đến nhiều nơi khác.