florida80
05-06-2022, 21:45
Cách đây bốn năm, đặt bước chân của người tị nạn xuống phi trường Tân Sơn Nhất, tâm hồn thể xác quắt héo lại như một thân cây đứt rễ, cơi ḷng th́ là cái bể đựng nước mắt Hà Nội và tôi chỉ muốn về giỏ những xót thương ấy xuống phố phường Hà Nội. Mỗi ư nghĩ là một Hà Nội. Mỗi phút giây là mỗi phút giây Hà Nội. Mỗi bước đi là đi vào cái Hà Nội vô h́nh nhưng phủ kín và đè nặng xuống. Hà Nội ngự trị trọn vẹn trong tôi. Hết thảy đều là Hà Nội. Hơi thở, không khí, âm thanh và sắc màu, nhịp tim đập vào nhịp máu chảy. V́ bởi Hà Nội ở xa, tâm sự tỵ nạn là tâm sự của một người đă chết. Tôi nhớ tất cả, nhớ từ ngọn cỏ đường nhớ đi.
Cái gốc cây phượng vĩ nghiêng xuống mặt đường Quan Thánh chỗ xế chùa Trấn Quốc, tiếng chuông tàu điện leng keng qua vườn hoa Hàng Đậu, giọt mưa thu đầu mùa bay nghiêng trên ngă tư Hàng Quạt, ánh lửa hàng rong chập chờn dưới ṿm cửa ô Quan Chưởng, cái ngơ Gia Ngư nhiều kỷ niệm, khu xóm Hạ Hồi nhiều yên tĩnh, màn sương trắng đục từ Giá Nứa chiều chiều phủ kín chân cầu Long Biên, cái mặt đồng hồ lớn trên nóc ga Hàng Cỏ. Tôi tưởng tôi đứng ở Gia Lâm nh́n sang Hà Nội. Những những mái nhà chập chùng. Tôi tưởng tôi đứng ở Yên Phụ nh́n xuống, Hà Nội khởi đầu bằng những nét cây xanh. Từ Cầu Giấy nh́n về, Hà Nội mang theo cái không khí làng xóm Ngọc Hà.
Tôi nhớ, tôi nhớ. Thành phố quê hương đứng bàn thạch trong trí nhớ bén nhọn đau xót cái h́nh ảnh huyền hoặc thần thánh. Mỗi h́nh ảnh gửi lên chỉ chạm nhẹ vào hồn đă là một mũi dao một vết thương. Hồn tôi nức nở xuôi ḍng cuốn về Hà Nội. Chỉ nguyên hai chữ Hà Nội đọc lên đă nghe như một bản nhạc buồn. Và Hà Nội không nh́n thấy th́ không nh́n ǵ nữa. Và Hà Nội đă ở xa th́ mang cái tâm trạng đi đầy. Và Hà Nội mất rồi th́ ḿnh cũng mất.
T́nh cảm chỉ là những cái năo nuột óng chuốt của những sợi chỉ lụa thương nhớ. Ban đêm tôi đi khỏi Sài G̣n, dọc theo con đường số một để có cảm tưởng về gần, dù chỉ một quăng đường, với Hà Nội. Nh́n lên ṿm trời Sài G̣n, kiếm một ánh sao Hà Nội. Đón giữa những ngày nắng lớn một ngụm gió mát để tạo thành cái mùa thu tưởng tượng của Hà Nội. Tôi mang cái tâm trạng của ḍng sông Hồng Hà cạn ḍng, cái khô, cái chết từ những băi bờ băi thấm lắng xuống tận đáy. Và Hà Nội đă ở bên kia vĩ tuyến rồi th́ tôi cũng chôn xuống quanh hồn tôi những hàng rào giây thép gai, đặt nó thành tháp ngà, thành biên giới cấm địa.
Trong thương nhớ và tưởng vọng quá độ, thành phố trở nên một thế giới, một thứ thiên đường mất, cái kho tàng đă ch́m xuống đáy biển tôi mỏi công ṃ t́m mà không thấy, những cái đẹp đầu tiên và cuối cùng cộng lại đă thành khói thành sương. Lâu dần quê hương trong trí nhớ đóng kết là như cái ung cái nhọt, vững chắc cái vững chắc vô h́nh của một thứ mặc cảm. Những ngày đầu, có thể nói tôi bị ám ảnh dầy ṿ bởi Hà Nội. Sức nặng đến choáng váng đến mệt mỏi đến tuyệt vọng. Như khi yêu mà không được yêu. Nhưng khi người ta thất t́nh.
Cơn khủng hoảng trầm trọng đó chấm dứt lúc nào? Cuộc sống mất thăng bằng ấy t́m lại được cái thế quân b́nh mới lúc nào? Bao giờ cái cây đứt rễ cách đây bốn năm ngă đổ xuống phi trường Tân Sơn Nhất bắt được cái rễ mới vào đất đai sự sống? Không nhớ được. Chỉ biết một ngày nào đó, cái sức nặng của hàng ngh́n mái nhà Hà Nội cộng với sức nặng của kư ức bỗng nhẹ dần đi, cơn sốt rét cũng nguôi và cái h́nh dáng ngột ngạt của Hà Nội tối tăm sừng sững trước mắt cũng trũng dần về một phía. Cái trí tuệ cái bất động của tâm hồn như một bánh xe bấy lâu ngừng quay lại lăn những ṿng vui.
Một ư niệm mới về quê hương đă có. Hà Nội c̣n đó với những cái đẹp không thể t́m thấy ở một đô thị nào khác, nhưng nó đă hết thành một thứ độc quyền chiếm cứ trọn vẹn cảm xúc tư tưởng người. Sự tiến triển biện chứng của t́nh cảm tới một đầu cực đoan nào đó đă từ cái trạng thái cực đoan ấy trở nên thuần tự, trở nên điều ḥa bỏ đi cái đỉnh thương nhớ ngời ngời băng tuyết giá buốt, con người Hà Nội trong tôi t́m xuống với đồng bằng.
Minh họa: Nhà thờ Lớn Hà Nội (Anh Trần/Unsplash)
Tôi có phụ bạc có phản bội Hà Nội? Tưởng rằng không. V́ nếu Hà Nội chỉ là đối tượng của những giọt lệ và cái tâm sự thở than nức nở th́ người Hà Nội vô h́nh chung mới phụ bạc phản bội Hà Nội. Yêu thương cái lối yêu thương gục đầu nhắm mắt là yêu thương của cái xác chết. Mà chết trong đời sống c̣n ngh́n vạn lần chết hơn kẻ đă nằm yên dưới mộ. Tôi không muốn thế. Tôi đă có một ư niệm mới về quê hương. Anh yêu em vô cùng anh yêu quê hương vô cùng. Gịng chữ cuối thư của Tâm trong Bếp Lửa tôi muốn hiểu nó biểu tỏ t́nh yêu vẫn gửi lại cho những cái ǵ đă để lại, đă có, v́ những lượng yêu thương mới cũng vừa được nhen lên.
Cái lượng yêu thương mới ấy nuôi dưỡng cho t́nh yêu quê hương nếu khởi đầu hăy cứ tạm cho quê hương là một khoảng đất một vùng trời với những t́nh cảm có từ dĩ văng, hoặc là những liên hệ máu mủ ruột thịt. Bởi v́ tôi dám chắc không có những lượng yêu thương mới ở một nơi nào ngoài Hà Nội, một ngày không xa tôi sẽ quên dứt Hà Nội, cho dẫu ḷng ḿnh bây giờ c̣n như lửa đỏ. Tôi dám chắc tất cả những người Hà Nội, kư ức rồi cũng phai nḥa dần dần h́nh ảnh Hà Nội, nếu trên cái nền sống chỉ có những h́nh ảnh Hà Nội in lên. Cái vốn t́nh cảm nào không hao ṃn dần nếu không có những t́nh cảm mới để con người vẫn là cái nguồn vô tận của rung động. Để có thể yêu thương cái hiện tại cái dĩ văng, gửi được cả t́nh yêu ấy về với tương lai.
Tôi không lư thuyết. Đây là một nhận định trên kinh nghiệm. Một khoảng thời gian kéo dài không biết bao lâu ở đây, đă mất Hà Nội, tôi lại không chịu sống với Sài G̣n, tôi đă ngă vào cái trạng thái mù ḷa của một người cứ chăm chú nh́n măi vào một chỗ, đến nỗi hoa mắt lên, trí nhớ mờ yếu cho đến khi chỉ c̣n là cái bồng bềnh của một biển khói nghi ngút làm nḥe ch́m tất cả những h́nh bóng Hà Nội. Hoặc là có một mảng trời, ít nhiều góc phố được gợi lại th́ khó nhọc và cũng què cụt lổng chổng, không một chút sinh khí. Tới khi tôi mới bắt đầu thấy mến yêu Sài G̣n, tưởng rằng Hà Nội sẽ mất hẳn, ai ngờ lớp sương mù đă tan đi và Hà Nội lại đằm thắm hiện ra. Th́ ra sống thực với cái gần, cái xa cũng tới. Bây giờ tôi nh́n thấy Hà Nội rơ lắm. Kỷ niệm đi theo sự sống về gần. Sống chân thật mănh liệt th́ dĩ văng về họp mặt cùng hiện tại như sự thu hút của đá nam châm.
Ư niệm về quê hương lại như một ngọn lửa trong tâm tưởng càng ngày càng hồng càng lớn khi tôi sống càng ngày càng tha thiết với hiện tại, với Sài G̣n. Những lúc tôi vui tin v́ đời sống ở đây th́ cái lượng tử nhớ cũng chan chứa vui. Hà Nội gần, tưởng như sờ mó thấy. Gặp lúc bi quan sầu thảm, nhớ về Hà Nội với tâm trạng sầu hoài cũ, th́ d́u ḷng xuống, tĩnh tâm đến chỉ thấy một Hà Nội gạch ngói, một Hà Nội tĩnh vật, một Hà Nội bức tranh, nó lững lờ nó câm nín một cách hăi hùng. Th́ ra cái mạnh yếu của ḷng người gửi cho quê hương tôi đă nh́n thấy nó lên nó xuống theo cái mạnh cái yếu đối với đời sống.
Bởi vậy quê hương không chỉ là vấn đề diện tích, địa điểm, cái nơi cái chỗ sinh trưởng. Nó đă hết điển h́nh cho một h́nh ảnh cố định. Nó mang chứa một ư niệm sinh động trừu tượng. Nó là phản ảnh uyển chuyển của một thái độ sống. Nó ở trong ḷng người. Người đất Sở ngày nào mang cái tâm trạng kỳ quái cười khóc trước ngọn cỏ cái cây đất khách, dửng dưng trước ngọn cỏ cái cây quê nhà, chỉ v́ thực ra y chẳng gắn bó chẳng yêu thương một ngọn cỏ một cái cây nào hết.
Người lữ hành xê dịch như một v́ sao, thản nhiên nh́n từng sân ga từng bến tàu đi qua mang cái tâm trạng thiếu quê hương, chẳng phải v́ y chưa muốn dừng chân mà v́ y không có một chút t́nh cảm với một sân ga, một bến tàu nào hết. Đi để tự an ủi, tự đánh lừa cái nghèo nàn của tâm hồn chứ giá có dừng chân vĩnh viễn một nơi nào cũng chẳng bao giờ được thấy quê hương. Cho nên quê hương c̣n hay mất, ở gần hay ở xa, có hay không là thái độ cái ư niệm của người. Tôi tha thiết, tôi gắn bó với đời sống, th́ ở đâu và bao giờ tôi cũng có được cái cảm tưởng ấm áp nằm trong bàn tay dịu hiền của đất mẹ, nghe thấu được tiếng hát, lời ru xuất tự nguồn. Trái lại có nằm ngay trên sào đất hương hỏa cũng là nằm trên một thước đất lạnh mà thôi.
Hai Tran/Unsplash
Những người Hà Nội ở xa Hà Nội, những người Hung Gia Lợi ở xa xứ sở Hung Gia Lợi, những người Triều Tiên ở xa đất nước Triều, cuộc sống c̣n là bông hoa c̣n là mặt trời th́ vẫn có thể nói: chúng ta có quê hương chúng ta đi mang theo quê hương, không phải v́ đă ghi tạc được sâu đậm trong xương tủy trí năo những h́nh ảnh những kỷ niệm cũ, không phải v́ đă cất giấu được một bức bản đồ thành phố, mang theo được một cục đất tượng trưng, mà cái sự sống dạt dào nó khiến cho con người ở đâu cũng không hề cảm thấy ḿnh là cái cây đứt rễ, ḍng nước mất nguồn. Từ một ư niệm mới về quê hương, hàng triệu con người đang di chuyển trên những ngă đường trái đất hôm nay, trong số có những người Hà Nội tự do chúng ta, bỏ một thôn xóm một thành phố cổ, vẫn cứ là những kẻ có quê hương, được quyền nói tới quê hương mà không bao giờ là những kẻ vong bản. Kể chiếm Hà Nội là chiếm cái Hà Nội thành phố, chứ c̣n cái Hà Nội quê hương nó chẳng chiếm được. Những người Hà Nội c̣n ở lại Hà Nội cũng là ở với cái Hà Nội thành phố nếu họ không thể yêu thương cái không khí cái nếp sinh hoạt bây giờ của Hà Nội.
Chúng ta nói chúng ta vẫn c̣n Hà Nội, một ngày nào chúng ta sẽ về khôi phục Hà Nội, chẳng phải v́ đă chế tạo được khẩu đại bác bắn tới Hà Nội, cắm được ngọn cờ giải phóng lên ḿnh Hà Nội, mà v́ cái ư niệm mới về quê hương vẫn khiến cho chúng ta cùng với Hà Nội là một.
Hà Nội đập cùng nhịp máu, thở cùng nhịp thở. Cái phần tinh hoa, cái chỗ vĩnh cửu của Hà Nội là h́nh ảnh quê hương vĩnh cửu trong tâm hồn người, cái phần đó vẫn nằm tṛn trong chúng ta với ư nghĩa một sức sống chỉ ở được với người mănh liệt sống, một t́nh yêu chỉ ở được với người biết yêu.
Thành ra đặt Hà Nội thành vấn đề, th́ vẫn ở đây, chẳng phải ở ngoài đó. Chúng ta vẫn là kẻ chủ động, nắm giữ vận mệnh Hà Nội, định đoạt tương lai Hà Nội.
Đốt cháy trong hồn tôi ḷng yêu mến quê hương tôi đă t́m thấy ánh lửa ấy. Ư niệm quê hương nhờ một độ sống mạnh mẽ nhập hẳn vào cái phần vĩnh viễn của bản thể. Tự đó lối nghĩ lối nhớ Hà Nội đă đổi khác. Nó nhẹ hơn cái phần Hà Nội thành phố, lại nặng hơn về cái phần đời sống Hà Nội, con người Hà Nội. Nếu cái không khí nhiễm độc của Hà Nội cần phải giải tỏa, nếu những người Hà Nội hiện đang sống trong Hà Nội mà như nằm trên gai trên lửa, chỉ muốn đạp đổ tan tành Hà Nội t́m một lối thoát, chỉ muốn trốn chạy khỏi Hà Nội, nếu cái Hà Nội sa mạc, Hà Nội nghĩa địa phải được ném vào những ánh sáng những lượng sống mới – giải phóng, khôi phục Hà Nội phải hiểu theo ư đó – nếu như chúng ta trở về Hà Nội là để cởi bỏ bộ cái tâm trạng tuổi hờn quê hương bấy giờ, đem về lối thương yêu một người thành yêu cả nhân loại, nỗi thương yêu một thước đất mà thành thương yêu cả trái đất, th́ cuộc sống của những người Hà Nội chúng ta phải thật khỏe thật hùng vĩ, không thể chỉ là những sợi tơ lụa thương nhớ óng chuốt. Không thể chỉ là những giọt lệ. Phải là những trái núi.
Cái gốc cây phượng vĩ nghiêng xuống mặt đường Quan Thánh chỗ xế chùa Trấn Quốc, tiếng chuông tàu điện leng keng qua vườn hoa Hàng Đậu, giọt mưa thu đầu mùa bay nghiêng trên ngă tư Hàng Quạt, ánh lửa hàng rong chập chờn dưới ṿm cửa ô Quan Chưởng, cái ngơ Gia Ngư nhiều kỷ niệm, khu xóm Hạ Hồi nhiều yên tĩnh, màn sương trắng đục từ Giá Nứa chiều chiều phủ kín chân cầu Long Biên, cái mặt đồng hồ lớn trên nóc ga Hàng Cỏ. Tôi tưởng tôi đứng ở Gia Lâm nh́n sang Hà Nội. Những những mái nhà chập chùng. Tôi tưởng tôi đứng ở Yên Phụ nh́n xuống, Hà Nội khởi đầu bằng những nét cây xanh. Từ Cầu Giấy nh́n về, Hà Nội mang theo cái không khí làng xóm Ngọc Hà.
Tôi nhớ, tôi nhớ. Thành phố quê hương đứng bàn thạch trong trí nhớ bén nhọn đau xót cái h́nh ảnh huyền hoặc thần thánh. Mỗi h́nh ảnh gửi lên chỉ chạm nhẹ vào hồn đă là một mũi dao một vết thương. Hồn tôi nức nở xuôi ḍng cuốn về Hà Nội. Chỉ nguyên hai chữ Hà Nội đọc lên đă nghe như một bản nhạc buồn. Và Hà Nội không nh́n thấy th́ không nh́n ǵ nữa. Và Hà Nội đă ở xa th́ mang cái tâm trạng đi đầy. Và Hà Nội mất rồi th́ ḿnh cũng mất.
T́nh cảm chỉ là những cái năo nuột óng chuốt của những sợi chỉ lụa thương nhớ. Ban đêm tôi đi khỏi Sài G̣n, dọc theo con đường số một để có cảm tưởng về gần, dù chỉ một quăng đường, với Hà Nội. Nh́n lên ṿm trời Sài G̣n, kiếm một ánh sao Hà Nội. Đón giữa những ngày nắng lớn một ngụm gió mát để tạo thành cái mùa thu tưởng tượng của Hà Nội. Tôi mang cái tâm trạng của ḍng sông Hồng Hà cạn ḍng, cái khô, cái chết từ những băi bờ băi thấm lắng xuống tận đáy. Và Hà Nội đă ở bên kia vĩ tuyến rồi th́ tôi cũng chôn xuống quanh hồn tôi những hàng rào giây thép gai, đặt nó thành tháp ngà, thành biên giới cấm địa.
Trong thương nhớ và tưởng vọng quá độ, thành phố trở nên một thế giới, một thứ thiên đường mất, cái kho tàng đă ch́m xuống đáy biển tôi mỏi công ṃ t́m mà không thấy, những cái đẹp đầu tiên và cuối cùng cộng lại đă thành khói thành sương. Lâu dần quê hương trong trí nhớ đóng kết là như cái ung cái nhọt, vững chắc cái vững chắc vô h́nh của một thứ mặc cảm. Những ngày đầu, có thể nói tôi bị ám ảnh dầy ṿ bởi Hà Nội. Sức nặng đến choáng váng đến mệt mỏi đến tuyệt vọng. Như khi yêu mà không được yêu. Nhưng khi người ta thất t́nh.
Cơn khủng hoảng trầm trọng đó chấm dứt lúc nào? Cuộc sống mất thăng bằng ấy t́m lại được cái thế quân b́nh mới lúc nào? Bao giờ cái cây đứt rễ cách đây bốn năm ngă đổ xuống phi trường Tân Sơn Nhất bắt được cái rễ mới vào đất đai sự sống? Không nhớ được. Chỉ biết một ngày nào đó, cái sức nặng của hàng ngh́n mái nhà Hà Nội cộng với sức nặng của kư ức bỗng nhẹ dần đi, cơn sốt rét cũng nguôi và cái h́nh dáng ngột ngạt của Hà Nội tối tăm sừng sững trước mắt cũng trũng dần về một phía. Cái trí tuệ cái bất động của tâm hồn như một bánh xe bấy lâu ngừng quay lại lăn những ṿng vui.
Một ư niệm mới về quê hương đă có. Hà Nội c̣n đó với những cái đẹp không thể t́m thấy ở một đô thị nào khác, nhưng nó đă hết thành một thứ độc quyền chiếm cứ trọn vẹn cảm xúc tư tưởng người. Sự tiến triển biện chứng của t́nh cảm tới một đầu cực đoan nào đó đă từ cái trạng thái cực đoan ấy trở nên thuần tự, trở nên điều ḥa bỏ đi cái đỉnh thương nhớ ngời ngời băng tuyết giá buốt, con người Hà Nội trong tôi t́m xuống với đồng bằng.
Minh họa: Nhà thờ Lớn Hà Nội (Anh Trần/Unsplash)
Tôi có phụ bạc có phản bội Hà Nội? Tưởng rằng không. V́ nếu Hà Nội chỉ là đối tượng của những giọt lệ và cái tâm sự thở than nức nở th́ người Hà Nội vô h́nh chung mới phụ bạc phản bội Hà Nội. Yêu thương cái lối yêu thương gục đầu nhắm mắt là yêu thương của cái xác chết. Mà chết trong đời sống c̣n ngh́n vạn lần chết hơn kẻ đă nằm yên dưới mộ. Tôi không muốn thế. Tôi đă có một ư niệm mới về quê hương. Anh yêu em vô cùng anh yêu quê hương vô cùng. Gịng chữ cuối thư của Tâm trong Bếp Lửa tôi muốn hiểu nó biểu tỏ t́nh yêu vẫn gửi lại cho những cái ǵ đă để lại, đă có, v́ những lượng yêu thương mới cũng vừa được nhen lên.
Cái lượng yêu thương mới ấy nuôi dưỡng cho t́nh yêu quê hương nếu khởi đầu hăy cứ tạm cho quê hương là một khoảng đất một vùng trời với những t́nh cảm có từ dĩ văng, hoặc là những liên hệ máu mủ ruột thịt. Bởi v́ tôi dám chắc không có những lượng yêu thương mới ở một nơi nào ngoài Hà Nội, một ngày không xa tôi sẽ quên dứt Hà Nội, cho dẫu ḷng ḿnh bây giờ c̣n như lửa đỏ. Tôi dám chắc tất cả những người Hà Nội, kư ức rồi cũng phai nḥa dần dần h́nh ảnh Hà Nội, nếu trên cái nền sống chỉ có những h́nh ảnh Hà Nội in lên. Cái vốn t́nh cảm nào không hao ṃn dần nếu không có những t́nh cảm mới để con người vẫn là cái nguồn vô tận của rung động. Để có thể yêu thương cái hiện tại cái dĩ văng, gửi được cả t́nh yêu ấy về với tương lai.
Tôi không lư thuyết. Đây là một nhận định trên kinh nghiệm. Một khoảng thời gian kéo dài không biết bao lâu ở đây, đă mất Hà Nội, tôi lại không chịu sống với Sài G̣n, tôi đă ngă vào cái trạng thái mù ḷa của một người cứ chăm chú nh́n măi vào một chỗ, đến nỗi hoa mắt lên, trí nhớ mờ yếu cho đến khi chỉ c̣n là cái bồng bềnh của một biển khói nghi ngút làm nḥe ch́m tất cả những h́nh bóng Hà Nội. Hoặc là có một mảng trời, ít nhiều góc phố được gợi lại th́ khó nhọc và cũng què cụt lổng chổng, không một chút sinh khí. Tới khi tôi mới bắt đầu thấy mến yêu Sài G̣n, tưởng rằng Hà Nội sẽ mất hẳn, ai ngờ lớp sương mù đă tan đi và Hà Nội lại đằm thắm hiện ra. Th́ ra sống thực với cái gần, cái xa cũng tới. Bây giờ tôi nh́n thấy Hà Nội rơ lắm. Kỷ niệm đi theo sự sống về gần. Sống chân thật mănh liệt th́ dĩ văng về họp mặt cùng hiện tại như sự thu hút của đá nam châm.
Ư niệm về quê hương lại như một ngọn lửa trong tâm tưởng càng ngày càng hồng càng lớn khi tôi sống càng ngày càng tha thiết với hiện tại, với Sài G̣n. Những lúc tôi vui tin v́ đời sống ở đây th́ cái lượng tử nhớ cũng chan chứa vui. Hà Nội gần, tưởng như sờ mó thấy. Gặp lúc bi quan sầu thảm, nhớ về Hà Nội với tâm trạng sầu hoài cũ, th́ d́u ḷng xuống, tĩnh tâm đến chỉ thấy một Hà Nội gạch ngói, một Hà Nội tĩnh vật, một Hà Nội bức tranh, nó lững lờ nó câm nín một cách hăi hùng. Th́ ra cái mạnh yếu của ḷng người gửi cho quê hương tôi đă nh́n thấy nó lên nó xuống theo cái mạnh cái yếu đối với đời sống.
Bởi vậy quê hương không chỉ là vấn đề diện tích, địa điểm, cái nơi cái chỗ sinh trưởng. Nó đă hết điển h́nh cho một h́nh ảnh cố định. Nó mang chứa một ư niệm sinh động trừu tượng. Nó là phản ảnh uyển chuyển của một thái độ sống. Nó ở trong ḷng người. Người đất Sở ngày nào mang cái tâm trạng kỳ quái cười khóc trước ngọn cỏ cái cây đất khách, dửng dưng trước ngọn cỏ cái cây quê nhà, chỉ v́ thực ra y chẳng gắn bó chẳng yêu thương một ngọn cỏ một cái cây nào hết.
Người lữ hành xê dịch như một v́ sao, thản nhiên nh́n từng sân ga từng bến tàu đi qua mang cái tâm trạng thiếu quê hương, chẳng phải v́ y chưa muốn dừng chân mà v́ y không có một chút t́nh cảm với một sân ga, một bến tàu nào hết. Đi để tự an ủi, tự đánh lừa cái nghèo nàn của tâm hồn chứ giá có dừng chân vĩnh viễn một nơi nào cũng chẳng bao giờ được thấy quê hương. Cho nên quê hương c̣n hay mất, ở gần hay ở xa, có hay không là thái độ cái ư niệm của người. Tôi tha thiết, tôi gắn bó với đời sống, th́ ở đâu và bao giờ tôi cũng có được cái cảm tưởng ấm áp nằm trong bàn tay dịu hiền của đất mẹ, nghe thấu được tiếng hát, lời ru xuất tự nguồn. Trái lại có nằm ngay trên sào đất hương hỏa cũng là nằm trên một thước đất lạnh mà thôi.
Hai Tran/Unsplash
Những người Hà Nội ở xa Hà Nội, những người Hung Gia Lợi ở xa xứ sở Hung Gia Lợi, những người Triều Tiên ở xa đất nước Triều, cuộc sống c̣n là bông hoa c̣n là mặt trời th́ vẫn có thể nói: chúng ta có quê hương chúng ta đi mang theo quê hương, không phải v́ đă ghi tạc được sâu đậm trong xương tủy trí năo những h́nh ảnh những kỷ niệm cũ, không phải v́ đă cất giấu được một bức bản đồ thành phố, mang theo được một cục đất tượng trưng, mà cái sự sống dạt dào nó khiến cho con người ở đâu cũng không hề cảm thấy ḿnh là cái cây đứt rễ, ḍng nước mất nguồn. Từ một ư niệm mới về quê hương, hàng triệu con người đang di chuyển trên những ngă đường trái đất hôm nay, trong số có những người Hà Nội tự do chúng ta, bỏ một thôn xóm một thành phố cổ, vẫn cứ là những kẻ có quê hương, được quyền nói tới quê hương mà không bao giờ là những kẻ vong bản. Kể chiếm Hà Nội là chiếm cái Hà Nội thành phố, chứ c̣n cái Hà Nội quê hương nó chẳng chiếm được. Những người Hà Nội c̣n ở lại Hà Nội cũng là ở với cái Hà Nội thành phố nếu họ không thể yêu thương cái không khí cái nếp sinh hoạt bây giờ của Hà Nội.
Chúng ta nói chúng ta vẫn c̣n Hà Nội, một ngày nào chúng ta sẽ về khôi phục Hà Nội, chẳng phải v́ đă chế tạo được khẩu đại bác bắn tới Hà Nội, cắm được ngọn cờ giải phóng lên ḿnh Hà Nội, mà v́ cái ư niệm mới về quê hương vẫn khiến cho chúng ta cùng với Hà Nội là một.
Hà Nội đập cùng nhịp máu, thở cùng nhịp thở. Cái phần tinh hoa, cái chỗ vĩnh cửu của Hà Nội là h́nh ảnh quê hương vĩnh cửu trong tâm hồn người, cái phần đó vẫn nằm tṛn trong chúng ta với ư nghĩa một sức sống chỉ ở được với người mănh liệt sống, một t́nh yêu chỉ ở được với người biết yêu.
Thành ra đặt Hà Nội thành vấn đề, th́ vẫn ở đây, chẳng phải ở ngoài đó. Chúng ta vẫn là kẻ chủ động, nắm giữ vận mệnh Hà Nội, định đoạt tương lai Hà Nội.
Đốt cháy trong hồn tôi ḷng yêu mến quê hương tôi đă t́m thấy ánh lửa ấy. Ư niệm quê hương nhờ một độ sống mạnh mẽ nhập hẳn vào cái phần vĩnh viễn của bản thể. Tự đó lối nghĩ lối nhớ Hà Nội đă đổi khác. Nó nhẹ hơn cái phần Hà Nội thành phố, lại nặng hơn về cái phần đời sống Hà Nội, con người Hà Nội. Nếu cái không khí nhiễm độc của Hà Nội cần phải giải tỏa, nếu những người Hà Nội hiện đang sống trong Hà Nội mà như nằm trên gai trên lửa, chỉ muốn đạp đổ tan tành Hà Nội t́m một lối thoát, chỉ muốn trốn chạy khỏi Hà Nội, nếu cái Hà Nội sa mạc, Hà Nội nghĩa địa phải được ném vào những ánh sáng những lượng sống mới – giải phóng, khôi phục Hà Nội phải hiểu theo ư đó – nếu như chúng ta trở về Hà Nội là để cởi bỏ bộ cái tâm trạng tuổi hờn quê hương bấy giờ, đem về lối thương yêu một người thành yêu cả nhân loại, nỗi thương yêu một thước đất mà thành thương yêu cả trái đất, th́ cuộc sống của những người Hà Nội chúng ta phải thật khỏe thật hùng vĩ, không thể chỉ là những sợi tơ lụa thương nhớ óng chuốt. Không thể chỉ là những giọt lệ. Phải là những trái núi.