florida80
09-18-2022, 20:50
Bạn ơi,
-Kẻ trí tuệ ít lỗi lầm và khi phạm lỗi th́ nhận biết và tu sửa. Kẻ ngu si không biết lỗi lầm và khi nhận biết th́ biện minh mà không hề tu sửa.
-Kẻ trí tuệ trước mọi sự việc đều t́m hiểu và phân tích lợi-hại. C̣n kẻ ngu si chỉ nh́n thấy lợi mà không thấy hại.
-Kẻ trí tuệ biết đo lường thời thế. C̣n kẻ ngu si th́ làm bừa, khi thất bại lại đổ lỗi cho Trời. Tức khí nhảy ra đâm chém dễ. Nhẫn nhục chờ thời khó, “Khảng khái cần vương dị. Thung dung tựu nghĩa nan.” (Lư Trần Quán Tiến Sĩ đời Lê Trung Hưng)
-Kẻ ngu si kết bạn bừa băi, thường rủ rê đi các nơi ăn chơi như pḥng trà ca vũ, quán nhậu, hát karaoke, hoặc tổ chức ăn nhậu ồn ào ở nhà khiến vợ con phải hầu hạ, buồn phiền. Rồi chỉ v́ một cử chỉ hay lời nói ǵ đó mà vung dao giết nhau. Chính v́ thế mà kẻ ngu si thường đem giặc cướp về nhà. Kẻ trí tuệ tiếp bạn một cách trang trọng. thanh lịch, lễ độ và chừng mực. “Quân tử chi giao đạm nhược thủy. Tiểu nhân chi giao điềm như mật”.
-Kẻ có trí tuệ thường giao du với các bậc trí thức để bàn luận và học hỏi thêm. Các nhà tư tưởng của Tây Phương đă có nhận xét rằng, “Small minds dicuss people. Average minds discuss events. Great mind discuss ideas.” Kẻ có đầu óc nhỏ bé chuyên bàn tán về người. Gặp nhau th́ loan truyền tin tức: Nào là cô đào hay tài tử, ca sĩ ABC vừa ly dị hay đánh ghen om ṣm. Rồi th́ cô công chúa, bà hoàng, đệ nhất phu nhân nọ ăn mặc quần áo nào đắt tiền. Rồi bà nữ hoàng vừa mới chết có cuộc sống vương giả như thế nào.Toàn là chuyện của ông này bà kia đem ra b́nh phẩm, khen chê, thèm khát. Kẻ có đầu óc trung b́nh th́ bàn tán chuyện thời sự: Ông tổng thống vừa mới tăng thuế, tối cao pháp viện từ chối quyền phá thai, cuộc bầu cử kỳ này đảng nào thắng? Lạm phát tăng vọt và đời sống dân chúng khó khăn v.v…C̣n kẻ có đầu óc lớn th́ bàn về tư tưởng và triết lư, chẳng hạn như: Với cái đà suy đồi đạo đức như thế này th́ nhân loại đi về đâu? Đâu là giải pháp cứu vớt con người khỏi thảm họa chiến tranh và xung đột? Tại sao khoa học, kỹ thuật càng tiến bộ, con người càng hung ác và ích kỷ hơn? Ngày xưa Khổng Tử gặp Lăo Tử, Trang Tử gặp Huệ Tử đâu có bàn chuyện ông này bà kia hay t́nh h́nh đất nước mà toàn là tư tưởng c̣n lưu truyền măi tới ngày nay.
-Kẻ có trí tuệ luôn luôn “Ḥa nhi bất đồng”, ḥa ḿnh với mọi người nhưng ḿnh vẫn là ḿnh. Giống như đóa hoa hồng đứng giữa bụi cây dại nó vẫn là đóa hồng. C̣n kẻ ngu si, tiểu trí thường a dua theo đám đông và xu nịnh kẻ quyền thế, giàu có, tăm tiếng và rất dễ “Thấy sang bắt quàng làm họ”.
-Kẻ có trí tuệ quư trọng sinh mạng, không phiêu lưu vào những tṛ chơi nguy hiểm, Kẻ tiểu trí thường hung hăng và bán rẻ sinh mạng ḿnh, lao đầu vào những lợi lộc nhỏ nhặt và thường tự ái vặt.
-Kẻ có trí tuệ luôn luôn khiêm tốn và năng học hỏi thêm. Kẻ ngu si thường khoe khoang và hănh diện về những kiến thức lặt vặt ngoài đời.
-Kẻ có trí tuệ nghe người ta nói một câu đă hiểu. C̣n kẻ ngu si dù có “bủa vào đầu” dạy bảo như thế nào cũng không được và rất ngang bướng.
-Kẻ trí tuệ đầu óc cởi mở và dễ tha thứ, từ bi hỷ xả v́ hiểu rằng trên đời này không có ǵ toàn vẹn. C̣n kẻ ngu si đầu óc cực đoan, ưa bạo động và thường mê tín.
-Kẻ ít học ngu si đă đành nhưng kẻ có bằng cấp, học vị cao vẫn là kẻ ngu si khi không hiểu được lẽ vô thường, cùng-thông, biến hóa của trời đất mà Vạn Hạnh Thiền Sư gọi là bậc “nhậm vận”. Cái ǵ đă qua rồi th́ không thể níu kéo lại được và mọi chuyện dù kinh hoàng cách mấy cũng chỉ là đóm lửa bùng lên trong một sát-na (ksana) (*) trong chiều dài vô tận của thời gian. Một đế quốc dù hùng mạnh thế nào rồi cũng có lúc suy tàn, có đó rồi mất đó qua bài thơ dạy đệ tử:
Thân như điện ảnh hữu hoàn vô,
Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô.
Nhậm vận thịnh suy vô bố uư,
Thịnh suy như lộ thảo đầu phô.
Nhưng này bạn ơi,
Dù phân biệt và biện luận như nói ở trên th́ nó cũng chỉ là cái hiểu biết “hoàn cảnh” của thế gian này, cơi ta-bà này. Nó không phải là cái hiểu biết của đại trí tuệ. Đại trí tuệ là trí tuệ của Phật “b́nh đẳng viên măn mười phương cơi” không hề có thấp-cao, đúng-sai, ngu si, trí tuệ như trong Bát Nhă Tâm Kinh: “Vô trí diệc vô đắc, vô vô minh diệc vô minh tận” (Chẳng có trí tuệ ǵ hết, chẳng có đắc quả, chẳng có sự ngu dốt và diệt tận ngu dốt).
-Như trong Kinh Viên Giác Đức Phật dạy ngài Thanh Tịnh Tuệ Bồ Tát:
“Thiện nam tử: Niệm chính hay niệm không chính đểu là giải thoát, lập được pháp hay phá pháp đều là Niết Bản, trí tuệ, ngu si đều là Bát Nhă.” Khi đă vào Bể Tịch Diệt Của Như Lai, vào Viên Giác Thanh Tịnh và Nhập Pháp Giới th́ chẳng có trí tuệ và cũng chẳng có ngu si, chẳng có vô minh và cũng chẳng có Bồ Đề mà chỉ là sự sáng soi, tịch mịch, thân tâm vắng lặng, đó là Niết Bàn.
-Rồi như trong Kinh Kim Cang Đức Phật dạy ngài Tu Bồ Đề:
“Pháp của ta không hề có thấp cao”, vạn pháp đều b́nh đẳng cho nên “Trí tuệ, ngu si đều là Bát Nhă”.
-Như trong Kinh Đại Nhật (Mặt Trời Lớn) ngài Chấp Kim Cương Bí Mật Chủ thưa với Đức Phật như sau:
“Thế Tôn! Ví như Hư Không Giới xa ĺa tất cả phân biệt, không phân biệt, không có không phân biệt. Như vậy Nhất Thiết Trí Trí cũng ĺa tất cả phân biệt, không phân biệt, không có không phân biệt.”
Như vậy th́,
Khi chưa học Phật chúng ta sống với lư trí phân biệt và nhận ra có trí tuệ và ngu si. Khi đó phiền năo, thương-ghét nảy sinh. Khi học Phật rồi th́ từ trí tuệ sai biệt tiến lên trí tuệ vô phân biệt hay Nhất Thiết Trí hay Đại Viên Cảnh Trí. Khi không phân biệt th́ tâm không động và không hề có thương ghét, đó là tâm Phật.
Thế nhưng này bạn ơi,
Muốn đạt được tâm không động hay tâm vô phân biệt th́ phải trải qua vô lượng kiếp tu hành. Cho nên phàm phu như chúng ta vẫn tiếp tục sống với tâm phân biệt và thương ghét. Thế nhưng Đức Phật dạy rằng chúng ta phải hy vọng v́ chúng ta đều có Phật tánh. Điều đó có nghĩa là trong cuộc sống mỗi lúc mỗi khó khăn, phức tạp, kỳ thị và chia rẽ như ngày hôm nay, chúng ta cố gắng huân tập để bớt khinh chê kẻ ngu si ít học, bớt khinh chê quốc gia kém văn minh hơn ḿnh và bớt thù ghét kẻ không đồng chính kiến hay không tôn thờ những giá trị mà ḿnh tôn thờ trong tinh thần “Giới Ḥa Đồng Trụ” (**). Giới Ḥa Đồng Trụ có nghĩa là phân biệt mà không phân biệt đúng như lời dạy trong Kinh Đại Nhật nói ở trên. Giống như hoa cúc, hoa lan, hoa hồng, hoa huệ cắm chung với nhau trong một b́nh nhưng hoa nào vẫn là hoa đó, ḥa mà không đồng.
-Kẻ trí tuệ ít lỗi lầm và khi phạm lỗi th́ nhận biết và tu sửa. Kẻ ngu si không biết lỗi lầm và khi nhận biết th́ biện minh mà không hề tu sửa.
-Kẻ trí tuệ trước mọi sự việc đều t́m hiểu và phân tích lợi-hại. C̣n kẻ ngu si chỉ nh́n thấy lợi mà không thấy hại.
-Kẻ trí tuệ biết đo lường thời thế. C̣n kẻ ngu si th́ làm bừa, khi thất bại lại đổ lỗi cho Trời. Tức khí nhảy ra đâm chém dễ. Nhẫn nhục chờ thời khó, “Khảng khái cần vương dị. Thung dung tựu nghĩa nan.” (Lư Trần Quán Tiến Sĩ đời Lê Trung Hưng)
-Kẻ ngu si kết bạn bừa băi, thường rủ rê đi các nơi ăn chơi như pḥng trà ca vũ, quán nhậu, hát karaoke, hoặc tổ chức ăn nhậu ồn ào ở nhà khiến vợ con phải hầu hạ, buồn phiền. Rồi chỉ v́ một cử chỉ hay lời nói ǵ đó mà vung dao giết nhau. Chính v́ thế mà kẻ ngu si thường đem giặc cướp về nhà. Kẻ trí tuệ tiếp bạn một cách trang trọng. thanh lịch, lễ độ và chừng mực. “Quân tử chi giao đạm nhược thủy. Tiểu nhân chi giao điềm như mật”.
-Kẻ có trí tuệ thường giao du với các bậc trí thức để bàn luận và học hỏi thêm. Các nhà tư tưởng của Tây Phương đă có nhận xét rằng, “Small minds dicuss people. Average minds discuss events. Great mind discuss ideas.” Kẻ có đầu óc nhỏ bé chuyên bàn tán về người. Gặp nhau th́ loan truyền tin tức: Nào là cô đào hay tài tử, ca sĩ ABC vừa ly dị hay đánh ghen om ṣm. Rồi th́ cô công chúa, bà hoàng, đệ nhất phu nhân nọ ăn mặc quần áo nào đắt tiền. Rồi bà nữ hoàng vừa mới chết có cuộc sống vương giả như thế nào.Toàn là chuyện của ông này bà kia đem ra b́nh phẩm, khen chê, thèm khát. Kẻ có đầu óc trung b́nh th́ bàn tán chuyện thời sự: Ông tổng thống vừa mới tăng thuế, tối cao pháp viện từ chối quyền phá thai, cuộc bầu cử kỳ này đảng nào thắng? Lạm phát tăng vọt và đời sống dân chúng khó khăn v.v…C̣n kẻ có đầu óc lớn th́ bàn về tư tưởng và triết lư, chẳng hạn như: Với cái đà suy đồi đạo đức như thế này th́ nhân loại đi về đâu? Đâu là giải pháp cứu vớt con người khỏi thảm họa chiến tranh và xung đột? Tại sao khoa học, kỹ thuật càng tiến bộ, con người càng hung ác và ích kỷ hơn? Ngày xưa Khổng Tử gặp Lăo Tử, Trang Tử gặp Huệ Tử đâu có bàn chuyện ông này bà kia hay t́nh h́nh đất nước mà toàn là tư tưởng c̣n lưu truyền măi tới ngày nay.
-Kẻ có trí tuệ luôn luôn “Ḥa nhi bất đồng”, ḥa ḿnh với mọi người nhưng ḿnh vẫn là ḿnh. Giống như đóa hoa hồng đứng giữa bụi cây dại nó vẫn là đóa hồng. C̣n kẻ ngu si, tiểu trí thường a dua theo đám đông và xu nịnh kẻ quyền thế, giàu có, tăm tiếng và rất dễ “Thấy sang bắt quàng làm họ”.
-Kẻ có trí tuệ quư trọng sinh mạng, không phiêu lưu vào những tṛ chơi nguy hiểm, Kẻ tiểu trí thường hung hăng và bán rẻ sinh mạng ḿnh, lao đầu vào những lợi lộc nhỏ nhặt và thường tự ái vặt.
-Kẻ có trí tuệ luôn luôn khiêm tốn và năng học hỏi thêm. Kẻ ngu si thường khoe khoang và hănh diện về những kiến thức lặt vặt ngoài đời.
-Kẻ có trí tuệ nghe người ta nói một câu đă hiểu. C̣n kẻ ngu si dù có “bủa vào đầu” dạy bảo như thế nào cũng không được và rất ngang bướng.
-Kẻ trí tuệ đầu óc cởi mở và dễ tha thứ, từ bi hỷ xả v́ hiểu rằng trên đời này không có ǵ toàn vẹn. C̣n kẻ ngu si đầu óc cực đoan, ưa bạo động và thường mê tín.
-Kẻ ít học ngu si đă đành nhưng kẻ có bằng cấp, học vị cao vẫn là kẻ ngu si khi không hiểu được lẽ vô thường, cùng-thông, biến hóa của trời đất mà Vạn Hạnh Thiền Sư gọi là bậc “nhậm vận”. Cái ǵ đă qua rồi th́ không thể níu kéo lại được và mọi chuyện dù kinh hoàng cách mấy cũng chỉ là đóm lửa bùng lên trong một sát-na (ksana) (*) trong chiều dài vô tận của thời gian. Một đế quốc dù hùng mạnh thế nào rồi cũng có lúc suy tàn, có đó rồi mất đó qua bài thơ dạy đệ tử:
Thân như điện ảnh hữu hoàn vô,
Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô.
Nhậm vận thịnh suy vô bố uư,
Thịnh suy như lộ thảo đầu phô.
Nhưng này bạn ơi,
Dù phân biệt và biện luận như nói ở trên th́ nó cũng chỉ là cái hiểu biết “hoàn cảnh” của thế gian này, cơi ta-bà này. Nó không phải là cái hiểu biết của đại trí tuệ. Đại trí tuệ là trí tuệ của Phật “b́nh đẳng viên măn mười phương cơi” không hề có thấp-cao, đúng-sai, ngu si, trí tuệ như trong Bát Nhă Tâm Kinh: “Vô trí diệc vô đắc, vô vô minh diệc vô minh tận” (Chẳng có trí tuệ ǵ hết, chẳng có đắc quả, chẳng có sự ngu dốt và diệt tận ngu dốt).
-Như trong Kinh Viên Giác Đức Phật dạy ngài Thanh Tịnh Tuệ Bồ Tát:
“Thiện nam tử: Niệm chính hay niệm không chính đểu là giải thoát, lập được pháp hay phá pháp đều là Niết Bản, trí tuệ, ngu si đều là Bát Nhă.” Khi đă vào Bể Tịch Diệt Của Như Lai, vào Viên Giác Thanh Tịnh và Nhập Pháp Giới th́ chẳng có trí tuệ và cũng chẳng có ngu si, chẳng có vô minh và cũng chẳng có Bồ Đề mà chỉ là sự sáng soi, tịch mịch, thân tâm vắng lặng, đó là Niết Bàn.
-Rồi như trong Kinh Kim Cang Đức Phật dạy ngài Tu Bồ Đề:
“Pháp của ta không hề có thấp cao”, vạn pháp đều b́nh đẳng cho nên “Trí tuệ, ngu si đều là Bát Nhă”.
-Như trong Kinh Đại Nhật (Mặt Trời Lớn) ngài Chấp Kim Cương Bí Mật Chủ thưa với Đức Phật như sau:
“Thế Tôn! Ví như Hư Không Giới xa ĺa tất cả phân biệt, không phân biệt, không có không phân biệt. Như vậy Nhất Thiết Trí Trí cũng ĺa tất cả phân biệt, không phân biệt, không có không phân biệt.”
Như vậy th́,
Khi chưa học Phật chúng ta sống với lư trí phân biệt và nhận ra có trí tuệ và ngu si. Khi đó phiền năo, thương-ghét nảy sinh. Khi học Phật rồi th́ từ trí tuệ sai biệt tiến lên trí tuệ vô phân biệt hay Nhất Thiết Trí hay Đại Viên Cảnh Trí. Khi không phân biệt th́ tâm không động và không hề có thương ghét, đó là tâm Phật.
Thế nhưng này bạn ơi,
Muốn đạt được tâm không động hay tâm vô phân biệt th́ phải trải qua vô lượng kiếp tu hành. Cho nên phàm phu như chúng ta vẫn tiếp tục sống với tâm phân biệt và thương ghét. Thế nhưng Đức Phật dạy rằng chúng ta phải hy vọng v́ chúng ta đều có Phật tánh. Điều đó có nghĩa là trong cuộc sống mỗi lúc mỗi khó khăn, phức tạp, kỳ thị và chia rẽ như ngày hôm nay, chúng ta cố gắng huân tập để bớt khinh chê kẻ ngu si ít học, bớt khinh chê quốc gia kém văn minh hơn ḿnh và bớt thù ghét kẻ không đồng chính kiến hay không tôn thờ những giá trị mà ḿnh tôn thờ trong tinh thần “Giới Ḥa Đồng Trụ” (**). Giới Ḥa Đồng Trụ có nghĩa là phân biệt mà không phân biệt đúng như lời dạy trong Kinh Đại Nhật nói ở trên. Giống như hoa cúc, hoa lan, hoa hồng, hoa huệ cắm chung với nhau trong một b́nh nhưng hoa nào vẫn là hoa đó, ḥa mà không đồng.