florida80
01-23-2023, 22:20
Năm nào cũng vậy, cứ sắp đến Tết là nghe bàn căi giữa bỏ Tết và giữ Tết.
Bên đ̣i bỏ Tết bảo rằng người Nhật đă bỏ mừng xuân Âm lịch, chỉ đón ngày đầu năm Dương lịch. Những lư do bỏ Tết tiếp theo là quá tốn kém, thêm gánh nặng kinh tế cho người kém thu nhập; đốt pháo là đốt tiền; nghỉ quá nhiều ngày khiến công việc bị đ́nh trệ; quà cáp ngày Tết cho cấp trên tạo cơ hội cho tham nhũng; rồi cờ bạc ngày Tết có thể khiến tán gia bại sản; rằng đó là ngày lễ xuân của Trung Quốc.
Người muốn giữ Tết phần lớn cho rằng đó là phong tục của dân tộc, quí trọng sự tích bánh chưng bánh dầy và cổ tích về quả dưa hấu. Có người muốn giữ không khí có hoa đào hoa mai, và ngâm thơ ông đồ già bày mực Tàu giấy đỏ.
Nguyễn Bính có bài thơ như thế này.
Chân bước phân vân ḷng hỏi ḷng.
Có nên qua đấy nữa hay không
Không nên qua đấy, nên qua đấy
Không nhớ làm sao. Qua mất công.
Bài thơ nói về tâm trạng một người đang thầm yêu. Mỗi ngày anh đi ngang nhà cô gái để được nh́n thấy cô gái. Dung nhan ấy dường như gói trọn cả bầu trời, sông suối, hoa tươi, bướm và chim. Đọc bài thơ của Nguyễn Bính ngay sau khi có người nói chuyện ăn Tết. Hai chữ “ăn Tết” lại cùng dấu với “qua đấy” trong bài thơ, cho nên tự nhiên nó biến dạng trong tôi như thế này:
Chân bước phân vân ḷng hỏi ḷng.
Có nên ăn Tết nữa hay không
Không nên ăn Tết, nên ăn Tết?
Không nhớ làm sao. Ăn mất công.
Từ khi qua Mỹ, tôi không ăn Tết. Thập niên 1980, Hoa Kỳ ít có tiệm bán thức ăn Việt Nam. Muốn mua chai nước mắm phải đi bộ thật xa (lúc đó tôi chưa có xe). Tết lại nhằm vào cuối Tháng Giêng hay đầu Tháng Hai Dương lịch. Miền Đông Bắc Hoa Kỳ đang giữa mùa Đông.
Có một năm tôi đang ở Philadelphia, ngày trước Tết trời đổ một trận băo, tuyết đóng dày cả mét. Căn chung cư tôi ở dùng hệ thống sưởi bằng ḷ nước nóng. Chủ chung cư thường kiếm cớ hết dầu đốt ḷ sưởi vào mùa Đông, nhất là cuối tuần, nên người thuê nhà có muốn phàn nàn ǵ cũng phải chờ đến Thứ Hai, khi người ta đi làm việc trở lại. Như vậy th́ họ đỡ tốn nhiên liệu đốt ḷ sưởi được vài ngày.
Số tiền có lẽ không làm họ giàu hơn bao nhiêu v́ họ vốn đă giàu, tuy vậy thiếu sưởi trong mùa Đông có thể đưa đến cái chết của người già và trẻ em. Lúc ấy tôi chưa đi chợ, băo tuyết khiến đường phố chợ búa đều đóng cửa. Trong nhà lạnh quá, hơi nước đọng lại thành băng ṿng quanh các khung cửa sổ. Ở trong nhà trùm mền mà tôi thở ra khói. Suưt tí nữa là bị chết v́ lạnh và thiếu ăn vào ngày Tết.
Những năm sau đó, ngày Tết đến rồi đi một cách vô t́nh. Tết rơi vào ngày làm việc trong tuần. Buổi sáng vợ chồng đi làm, con cái đi học. Vào sở có người chúc mừng lại lầm với năm mới của người Tàu (Happy Chinese New Year), tôi lại phải nhắc nhở, năm mới Âm lịch thay v́ năm mới của người Trung hoa. Lunar New Year instead of Chinese New Year.
Không phải tự nhiên mà người Việt Nam dùng chữ “ăn Tết” thay v́ mừng xuân hay mừng Tết. Không phải tự nhiên mà có hai câu đối.
Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ
Dây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh
Bạn thấy đó, trong hai câu trên có đến ba món ăn. Thịt mỡ, dưa hành, và bánh chưng. Hằng năm sắp Tết là má tôi làm củ kiệu. Kiệu được nhặt sạch, cắt ngọn, sắp vào chai, đầu kiệu quay ra ngoài, tṛn trịa xinh đẹp như hạt sen. Nước kiệu vừa chua vừa ngọt. Củ kiệu vừa thơm vừa ḍn. Ngày Giao thừa th́ đă nấu xong nồi thịt kho nước dừa tươi chung với cá lóc. Những ngày đầu năm, nếu không muốn ăn cơm th́ nhúng bánh tráng gói với củ kiệu và thịt kho, ngon đáo để.
Thế nào cũng có một nồi canh khổ qua dồn thịt hay cá thát lát. Măi về sau tôi mới biết ăn canh khổ qua là biểu tượng của sự hy vọng, là cái khổ của năm cũ sẽ trôi qua. Má tôi gói bánh tét chứ không gói bánh chưng. Bánh tét có hai loại, bánh mặn có nhân đậu xanh với chút mỡ ở giữa nhân bánh, và bánh nhân chuối. Nhân chuối sau khi nấu trở nên màu tím đỏ, ngọt tươm mật. Ở Hoa Kỳ, bánh tét nhân chuối không ngon bằng ở quê nhà, v́ không có chuối ngon.
Năm 2005, gia đ́nh cô em chồng của tôi sang định cư ở Mỹ. Những người xa xứ đều mang theo hành trang tượng trưng cho quê hương. Hành trang quê hương của tôi là một ít ca dao đọng lại trong trí nhớ, không ích lợi ǵ mà cũng chẳng ăn được. Cô em chồng mang hành trang là bí quyết nấu các món ăn truyền thống đầy hương vị quê hương. Ngày Tết cô đăi anh chị em và các cháu các món ăn độc đáo do chính tay cô làm.
Có những món cô đă chuẩn bị từ nhiều tháng trước. Bên cạnh canh khổ qua và thịt kho c̣n có tôm chua thịt lợn luộc, rượu ủ bằng trái cây, dưa hành, củ cải ngâm nước mắm, gị thủ, và bánh chưng. Đặc biệt, cô gói bánh chưng bằng lá chuối. Lá chuối bên Mỹ rất đắt tiền và không phải lúc nào cũng có, nhiều khi phải đặt mua trước để dùng trong dịp Tết. Ngày Tết, cô đăi đại gia đ́nh ăn liên tiếp hai ngày, tất niên và tân niên.
Giỗ ông bà cha mẹ, cô đăi những món ăn thuần túy không có bán trong nhà hàng. Canh rau đay. Cà bung. Gỏi rau muống da heo. Rau đay và rau muống cô mang hạt từ Việt Nam sang, tự trồng. Nói thật, ngày c̣n ở Việt Nam, tôi chưa hề được ăn canh rau đay, cà bung, và những món ăn đặc thù miền Bắc.
Theo người Bắc, chuyện giỗ chạp hay tết nhất là trách nhiệm của trưởng nam. Bạn chẳng từng nghe câu ca dao:
Mẹ thương con mẹ lắm thay
Thương th́ thương vậy chẳng tày trưởng nam.
Trưởng nam nào có ǵ đâu
Một trăm cái giỗ đổ đầu trưởng nam.
Cô em chồng là con gái út lẽ ra có thể lẩn tránh công việc nặng nhọc. Tuy nhiên, nhờ tài nấu nướng lại thêm tánh hào phóng, nhà vợ chồng cô biến thành nơi mọi người tề tựu để ăn Tết. Những đầu bếp danh tiếng đều bảo rằng nguyên liệu cần thiết để nấu một món ăn tuyệt ngon là t́nh yêu. Nấu ăn ngon đ̣i hỏi nhiều công sức, khả năng nêm nếm thật tinh tế, sự kiên nhẫn để chăm chút món ăn. Khó mà nấu một món thật ngon nếu người nấu không có cảm t́nh với người ăn. Người được ăn một món thật ngon luôn luôn có mỹ cảm với người nấu.
______________
Tóm lại, Tết với tôi có chữ ăn đi trước. Có nên ăn Tết nữa hay không? Có chứ. Tết và ngày giỗ, ngoài việc được thưởng thức hương vị quê hương, người Việt ly hương c̣n giữ ǵn phong tục Việt không bị dần phai nhạt. Gặp nhau trước là ăn Tết, sau là thắt chặt t́nh thân gia đ́nh. Ai không muốn ăn Tết th́ không ăn, đâu cần phải tuyên bố bỏ Tết.
Thay v́ nghỉ bảy ngày, mười ngày th́ nghỉ ba ngày thôi. Sợ lăng phí tham nhũng ư? Mấy trăm ngày c̣n lại trong năm và biết bao nhiêu dịp lễ khác để lăng phí và tham nhũng, đâu cứ ǵ ngày Tết người ta mới làm. Người Nhật bỏ Tết đâu có nghĩa là người Việt Nam cũng nên bắt chước. Ngày Tết đă là ngày của người Việt từ hằng ngàn năm nay, đâu phải chỉ riêng của Trung Hoa.
Riêng tôi. Ăn Tết chứ. Không ăn th́ thèm, nhớ, và tiếc. Chỉ có điều, quan trọng nhất, là ai nấu Tết đây…
________________
Bên đ̣i bỏ Tết bảo rằng người Nhật đă bỏ mừng xuân Âm lịch, chỉ đón ngày đầu năm Dương lịch. Những lư do bỏ Tết tiếp theo là quá tốn kém, thêm gánh nặng kinh tế cho người kém thu nhập; đốt pháo là đốt tiền; nghỉ quá nhiều ngày khiến công việc bị đ́nh trệ; quà cáp ngày Tết cho cấp trên tạo cơ hội cho tham nhũng; rồi cờ bạc ngày Tết có thể khiến tán gia bại sản; rằng đó là ngày lễ xuân của Trung Quốc.
Người muốn giữ Tết phần lớn cho rằng đó là phong tục của dân tộc, quí trọng sự tích bánh chưng bánh dầy và cổ tích về quả dưa hấu. Có người muốn giữ không khí có hoa đào hoa mai, và ngâm thơ ông đồ già bày mực Tàu giấy đỏ.
Nguyễn Bính có bài thơ như thế này.
Chân bước phân vân ḷng hỏi ḷng.
Có nên qua đấy nữa hay không
Không nên qua đấy, nên qua đấy
Không nhớ làm sao. Qua mất công.
Bài thơ nói về tâm trạng một người đang thầm yêu. Mỗi ngày anh đi ngang nhà cô gái để được nh́n thấy cô gái. Dung nhan ấy dường như gói trọn cả bầu trời, sông suối, hoa tươi, bướm và chim. Đọc bài thơ của Nguyễn Bính ngay sau khi có người nói chuyện ăn Tết. Hai chữ “ăn Tết” lại cùng dấu với “qua đấy” trong bài thơ, cho nên tự nhiên nó biến dạng trong tôi như thế này:
Chân bước phân vân ḷng hỏi ḷng.
Có nên ăn Tết nữa hay không
Không nên ăn Tết, nên ăn Tết?
Không nhớ làm sao. Ăn mất công.
Từ khi qua Mỹ, tôi không ăn Tết. Thập niên 1980, Hoa Kỳ ít có tiệm bán thức ăn Việt Nam. Muốn mua chai nước mắm phải đi bộ thật xa (lúc đó tôi chưa có xe). Tết lại nhằm vào cuối Tháng Giêng hay đầu Tháng Hai Dương lịch. Miền Đông Bắc Hoa Kỳ đang giữa mùa Đông.
Có một năm tôi đang ở Philadelphia, ngày trước Tết trời đổ một trận băo, tuyết đóng dày cả mét. Căn chung cư tôi ở dùng hệ thống sưởi bằng ḷ nước nóng. Chủ chung cư thường kiếm cớ hết dầu đốt ḷ sưởi vào mùa Đông, nhất là cuối tuần, nên người thuê nhà có muốn phàn nàn ǵ cũng phải chờ đến Thứ Hai, khi người ta đi làm việc trở lại. Như vậy th́ họ đỡ tốn nhiên liệu đốt ḷ sưởi được vài ngày.
Số tiền có lẽ không làm họ giàu hơn bao nhiêu v́ họ vốn đă giàu, tuy vậy thiếu sưởi trong mùa Đông có thể đưa đến cái chết của người già và trẻ em. Lúc ấy tôi chưa đi chợ, băo tuyết khiến đường phố chợ búa đều đóng cửa. Trong nhà lạnh quá, hơi nước đọng lại thành băng ṿng quanh các khung cửa sổ. Ở trong nhà trùm mền mà tôi thở ra khói. Suưt tí nữa là bị chết v́ lạnh và thiếu ăn vào ngày Tết.
Những năm sau đó, ngày Tết đến rồi đi một cách vô t́nh. Tết rơi vào ngày làm việc trong tuần. Buổi sáng vợ chồng đi làm, con cái đi học. Vào sở có người chúc mừng lại lầm với năm mới của người Tàu (Happy Chinese New Year), tôi lại phải nhắc nhở, năm mới Âm lịch thay v́ năm mới của người Trung hoa. Lunar New Year instead of Chinese New Year.
Không phải tự nhiên mà người Việt Nam dùng chữ “ăn Tết” thay v́ mừng xuân hay mừng Tết. Không phải tự nhiên mà có hai câu đối.
Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ
Dây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh
Bạn thấy đó, trong hai câu trên có đến ba món ăn. Thịt mỡ, dưa hành, và bánh chưng. Hằng năm sắp Tết là má tôi làm củ kiệu. Kiệu được nhặt sạch, cắt ngọn, sắp vào chai, đầu kiệu quay ra ngoài, tṛn trịa xinh đẹp như hạt sen. Nước kiệu vừa chua vừa ngọt. Củ kiệu vừa thơm vừa ḍn. Ngày Giao thừa th́ đă nấu xong nồi thịt kho nước dừa tươi chung với cá lóc. Những ngày đầu năm, nếu không muốn ăn cơm th́ nhúng bánh tráng gói với củ kiệu và thịt kho, ngon đáo để.
Thế nào cũng có một nồi canh khổ qua dồn thịt hay cá thát lát. Măi về sau tôi mới biết ăn canh khổ qua là biểu tượng của sự hy vọng, là cái khổ của năm cũ sẽ trôi qua. Má tôi gói bánh tét chứ không gói bánh chưng. Bánh tét có hai loại, bánh mặn có nhân đậu xanh với chút mỡ ở giữa nhân bánh, và bánh nhân chuối. Nhân chuối sau khi nấu trở nên màu tím đỏ, ngọt tươm mật. Ở Hoa Kỳ, bánh tét nhân chuối không ngon bằng ở quê nhà, v́ không có chuối ngon.
Năm 2005, gia đ́nh cô em chồng của tôi sang định cư ở Mỹ. Những người xa xứ đều mang theo hành trang tượng trưng cho quê hương. Hành trang quê hương của tôi là một ít ca dao đọng lại trong trí nhớ, không ích lợi ǵ mà cũng chẳng ăn được. Cô em chồng mang hành trang là bí quyết nấu các món ăn truyền thống đầy hương vị quê hương. Ngày Tết cô đăi anh chị em và các cháu các món ăn độc đáo do chính tay cô làm.
Có những món cô đă chuẩn bị từ nhiều tháng trước. Bên cạnh canh khổ qua và thịt kho c̣n có tôm chua thịt lợn luộc, rượu ủ bằng trái cây, dưa hành, củ cải ngâm nước mắm, gị thủ, và bánh chưng. Đặc biệt, cô gói bánh chưng bằng lá chuối. Lá chuối bên Mỹ rất đắt tiền và không phải lúc nào cũng có, nhiều khi phải đặt mua trước để dùng trong dịp Tết. Ngày Tết, cô đăi đại gia đ́nh ăn liên tiếp hai ngày, tất niên và tân niên.
Giỗ ông bà cha mẹ, cô đăi những món ăn thuần túy không có bán trong nhà hàng. Canh rau đay. Cà bung. Gỏi rau muống da heo. Rau đay và rau muống cô mang hạt từ Việt Nam sang, tự trồng. Nói thật, ngày c̣n ở Việt Nam, tôi chưa hề được ăn canh rau đay, cà bung, và những món ăn đặc thù miền Bắc.
Theo người Bắc, chuyện giỗ chạp hay tết nhất là trách nhiệm của trưởng nam. Bạn chẳng từng nghe câu ca dao:
Mẹ thương con mẹ lắm thay
Thương th́ thương vậy chẳng tày trưởng nam.
Trưởng nam nào có ǵ đâu
Một trăm cái giỗ đổ đầu trưởng nam.
Cô em chồng là con gái út lẽ ra có thể lẩn tránh công việc nặng nhọc. Tuy nhiên, nhờ tài nấu nướng lại thêm tánh hào phóng, nhà vợ chồng cô biến thành nơi mọi người tề tựu để ăn Tết. Những đầu bếp danh tiếng đều bảo rằng nguyên liệu cần thiết để nấu một món ăn tuyệt ngon là t́nh yêu. Nấu ăn ngon đ̣i hỏi nhiều công sức, khả năng nêm nếm thật tinh tế, sự kiên nhẫn để chăm chút món ăn. Khó mà nấu một món thật ngon nếu người nấu không có cảm t́nh với người ăn. Người được ăn một món thật ngon luôn luôn có mỹ cảm với người nấu.
______________
Tóm lại, Tết với tôi có chữ ăn đi trước. Có nên ăn Tết nữa hay không? Có chứ. Tết và ngày giỗ, ngoài việc được thưởng thức hương vị quê hương, người Việt ly hương c̣n giữ ǵn phong tục Việt không bị dần phai nhạt. Gặp nhau trước là ăn Tết, sau là thắt chặt t́nh thân gia đ́nh. Ai không muốn ăn Tết th́ không ăn, đâu cần phải tuyên bố bỏ Tết.
Thay v́ nghỉ bảy ngày, mười ngày th́ nghỉ ba ngày thôi. Sợ lăng phí tham nhũng ư? Mấy trăm ngày c̣n lại trong năm và biết bao nhiêu dịp lễ khác để lăng phí và tham nhũng, đâu cứ ǵ ngày Tết người ta mới làm. Người Nhật bỏ Tết đâu có nghĩa là người Việt Nam cũng nên bắt chước. Ngày Tết đă là ngày của người Việt từ hằng ngàn năm nay, đâu phải chỉ riêng của Trung Hoa.
Riêng tôi. Ăn Tết chứ. Không ăn th́ thèm, nhớ, và tiếc. Chỉ có điều, quan trọng nhất, là ai nấu Tết đây…
________________