pizza
02-10-2023, 22:31
Nhà địa chất bật khóc khi nhận tin đầu tiên về động đất Thổ Nhĩ Kỳ. Bởi v́ các nhà địa chất cho rằng số người thiệt mạng tăng cao trong trận động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria những ngày gần đây đáng lẽ đă có thể ngăn chặn.
Khi Ezgi Karasozen nhận được email cảnh báo về trận động đất lớn ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ hôm 6/2, cô đă bật khóc.
Karasozen là một nhà địa chất sống ở Colorado (Mỹ), nhưng cô lớn lên ở thủ đô Ankara (Thổ Nhĩ Kỳ) và đang nghiên cứu về các trận động đất tại quê hương ḿnh.
V́ vậy, cô ngay lập tức biết rằng một trận động đất mạnh 7,8 độ đồng nghĩa với sự phá hủy.
Hầu hết nhà địa chấn học đều có một danh sách rút gọn các địa điểm trên thế giới mà họ lo lắng. Đó những điểm nóng mà bất kỳ tin tức nào về một trận động đất lớn cũng dẫn đến khoảnh khắc lo sợ đến quặn thắt bụng, theo Washington Post.
Những lo ngại này đặc biệt đúng với cái gọi là “khoảng trống địa chấn”, khi các phân đoạn của vùng đứt găy có thể tạo ra các trận động đất lớn, nhưng “im hơi lặng tiếng" trong một thời gian dài bất thường - đủ lâu để mọi người có thể mất cảnh giác.
Chẳng hạn, các nhà khoa học và quan chức chính phủ đă biết đến vết đứt găy Đông Anatolia vỡ ra trong tuần này ở Thổ Nhĩ Kỳ từ trước, nhưng nó chưa từng gây ra một trận động đất thảm khốc nào trong ít nhất một thế kỷ.
Điểm mù
Thổ Nhĩ Kỳ đă thực hiện các quy tắc xây dựng để bảo vệ, chống lại rủi ro động đất, nhưng thảm kịch tuần này - với số người chết đă tăng lên hơn 22.000 - làm nổi bật mối lo ngại từ lâu của giới khoa học rằng biện pháp trên không được thực thi đủ nghiêm ngặt.
Đối với các nhà địa chất học, phần lớn cái chết và sự tàn phá từ những trận động đất lớn có thể ngăn chặn được bằng biện pháp xây dựng tốt hơn.
Nhưng hành vi của con người thường được thúc đẩy bởi kinh nghiệm - những điều đă xảy ra trong cuộc đời của chúng ta hoặc trong một vài thế hệ.
V́ vậy, một số người có thể mất cảnh giác và ngay cả khi các quy định xây dựng được đưa ra để bảo vệ người dân, những vấn đề cấp bách hơn có thể được đặt lên hàng đầu. Điều đó có nghĩa là một số quy tắc có thể bị bỏ qua, và cấu trúc các ngôi nhà cũ hơn có thể vẫn dễ bị tổn hại.
“Tôi nghĩ đó là hành động bất chính. Một sai sót có thể tồn tại qua nhiều thế hệ nhưng chỉ trong vài giây đến vài phút, tất cả sẽ vỡ tung”, Harold Tobin, nhà địa chấn học tại Đại học Washington cho biết.
“Vết đứt găy kéo dài hàng trăm năm giữa các trận động đất là điều khá b́nh thường. V́ vậy, người dân thường không có kư ức nào về nó”, ông nói.
Ngoài ra, xu hướng muốn dự đoán các mối nguy hiểm cụ thể của con người có thể vô t́nh đặt những mối nguy khác vào điểm mù.
Trong nhiều năm, các nhà khoa học đă dự đoán hiểm họa siêu động đất “Big One” có thể xảy ra đâu đó dọc theo vết đứt găy San Andreas ở California.
“Chúng tôi dành nhiều thời gian suy nghĩ về nơi đó. Khi nào th́ vết đứt găy có thể vỡ?”, Wendy Bohon, một nhà địa chất động đất ở Maryland, cho biết.
“Nhưng c̣n có những khe nứt đang “ngủ say" khác trên thế giới với lực căng và áp lực tích tụ lại chậm hơn. Chúng tôi không tập trung nhiều sự chú ư vào chúng v́ chúng không phải là vấn đề rơ ràng… mặc dù chúng tôi biết khu vực như vậy có nguy cơ địa chấn cao”, bà nói.
"Động đất không giết người, ṭa nhà giết người"
Thổ Nhĩ Kỳ là khu vực nóng thường xảy ra hoạt động địa chấn, do mảng Anatolia bị kẹp ở giữa bởi các mảng kiến tạo khác bao gồm mảng Arab, mảng Á - Âu và mảng châu Phi.
Trong nhiều năm, sự chú ư của giới khoa học đổ vào một vết đứt găy khác ở Thổ Nhĩ Kỳ - đứt găy Bắc Anatolia.
Các trận động đất đă để lại một khoảng trống địa chấn rơ ràng bên dưới Biển Marmara, gần Istanbul, một trong những thành phố đông dân nhất trên Trái Đất, một cách nguy hiểm.
Các nhà khoa học tính toán khả năng xảy ra động đất lớn ở đó trong vài thập kỷ tới, thường nói rằng giờ chỉ c̣n là thời điểm chứ không phải “nếu như".
Ngược lại, vết đứt găy Đông Anatolian đă trải qua một số trận động đất 6,0 độ trong thời kỳ theo dơi địa chấn hiện đại, bắt đầu từ những năm 1960.
Vào năm 2020, Karasozen và một nhóm các nhà khoa học đă công bố nghiên cứu chi tiết về khả năng xảy ra động đất 6,8 độ do vết đứt găy vỡ gây ra.
Do đó, trận động đất mạnh 7,8 độ trong tuần này đă được dự đoán trước một phần. Nhưng nó vẫn khiến các nhà khoa học ngạc nhiên v́ cường độ quá lớn.
Động đất được đo theo thang logarit, có nghĩa là sự khác biệt giữa 6,8 và 7,8 có thể gây ra tác động lớn hơn nhiều so với việc chỉ nh́n vào con số nó được gán. Tăng một số nguyên trên thang đo cũng có tạo ra sóng địa chấn với biên độ gấp 10 lần, giải phóng năng lượng gấp 32 lần.
“Đôi khi trận động đất lớn hơn bạn dự đoán", Michael Steckler, nhà địa vật lư tại Đài quan sát Trái Đất Lamont-Doherty của Trường Khí hậu Columbia, cho biết.
Ông lưu ư rằng ở Tohoku, Nhật Bản, một trận động đất mạnh 7,0 - 7,5 độ từng được dự đoán. Nhưng vào năm 2011, động đất với cường độ 9,0 đă gây ra sóng thần và tàn phá trên diện rộng.
“Nh́n lại, giờ đây hóa ra khu vực đó có một trận động đất mạnh 9 độ cứ sau hàng ngh́n năm”, ông nói.
Mặc dù các nhà khoa học không thể dự đoán chính xác hoặc ngăn chặn động đất nhưng họ biết cách ngăn ngừa tử vong - điều khiến chúng ta đau ḷng khi chứng kiến những sự kiện như vậy ở các nơi trên thế giới.
“Người xưa có câu: 'Động đất không giết người, ṭa nhà giết người'”, Tom Parsons, nhà địa vật lư của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, nói. “Thật đau ḷng, đặc biệt là khi bạn nh́n thấy một ṭa nhà được xây dựng kiên cố trong khi ṭa nhà bên cạnh bị sụp đổ hoàn toàn”.
Điều khiến các nhà khoa học lo lắng nhất là ngay cả khi các quy tắc xây dựng tồn tại, con người vẫn gặp rủi ro v́ các quy định có thể không được tuân theo nghiêm ngặt.
Mustafa Erdik, người thành lập khoa kỹ thuật động đất tại Đại học Boğaziçi ở Istanbul, cho biết trong email rằng các vấn đề ở Thổ Nhĩ Kỳ nằm ở “mức độ tuân thủ quy tắc”.
“Chúng tôi sử dụng các mă xây dựng để phản ánh t́nh trạng kỹ thuật”, ông Erdik nói. “Thiệt hại dự kiến xảy ra sau những trận động đất lớn như vậy. Nhưng loại thiệt hại (các tầng đổ chồng chất lên nhau) không nên xảy ra”.
Tính đến sáng 10/2, số người thiệt mạng trong trận động đất kinh hoàng ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria đă lên đến hơn 21.000, AFP đưa tin.
Trong khi đó, Reuters nhận định hy vọng về việc giải cứu thêm nhiều người c̣n sống sót đang mờ dần.
Thông thường sau động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ, Karasozen sẽ kiểm tra gia đ́nh và bạn bè ḿnh có an toàn hay không, rồi lao vào khoa học, đắm ḿnh trong vật lư về sự lan truyền sóng địa chấn, biến dạng sau địa chấn, dư chấn.
Cô tự hào rằng công việc của ḿnh có thể giúp ích cho đất nước.
Thế nhưng, lần này, cô không thể bắt ḿnh nh́n vào những dữ liệu mới. Thay vào đó, Karasozen dồn năng lượng vào việc gây quỹ.
“Trận động đất này rất khác. Xem tất cả ḍng tweet (từ những người bị mắc kẹt) dưới đống đổ nát mà xem… Thật sự quá nhiều”, cô nói.
VietBF@ sưu tập
Khi Ezgi Karasozen nhận được email cảnh báo về trận động đất lớn ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ hôm 6/2, cô đă bật khóc.
Karasozen là một nhà địa chất sống ở Colorado (Mỹ), nhưng cô lớn lên ở thủ đô Ankara (Thổ Nhĩ Kỳ) và đang nghiên cứu về các trận động đất tại quê hương ḿnh.
V́ vậy, cô ngay lập tức biết rằng một trận động đất mạnh 7,8 độ đồng nghĩa với sự phá hủy.
Hầu hết nhà địa chấn học đều có một danh sách rút gọn các địa điểm trên thế giới mà họ lo lắng. Đó những điểm nóng mà bất kỳ tin tức nào về một trận động đất lớn cũng dẫn đến khoảnh khắc lo sợ đến quặn thắt bụng, theo Washington Post.
Những lo ngại này đặc biệt đúng với cái gọi là “khoảng trống địa chấn”, khi các phân đoạn của vùng đứt găy có thể tạo ra các trận động đất lớn, nhưng “im hơi lặng tiếng" trong một thời gian dài bất thường - đủ lâu để mọi người có thể mất cảnh giác.
Chẳng hạn, các nhà khoa học và quan chức chính phủ đă biết đến vết đứt găy Đông Anatolia vỡ ra trong tuần này ở Thổ Nhĩ Kỳ từ trước, nhưng nó chưa từng gây ra một trận động đất thảm khốc nào trong ít nhất một thế kỷ.
Điểm mù
Thổ Nhĩ Kỳ đă thực hiện các quy tắc xây dựng để bảo vệ, chống lại rủi ro động đất, nhưng thảm kịch tuần này - với số người chết đă tăng lên hơn 22.000 - làm nổi bật mối lo ngại từ lâu của giới khoa học rằng biện pháp trên không được thực thi đủ nghiêm ngặt.
Đối với các nhà địa chất học, phần lớn cái chết và sự tàn phá từ những trận động đất lớn có thể ngăn chặn được bằng biện pháp xây dựng tốt hơn.
Nhưng hành vi của con người thường được thúc đẩy bởi kinh nghiệm - những điều đă xảy ra trong cuộc đời của chúng ta hoặc trong một vài thế hệ.
V́ vậy, một số người có thể mất cảnh giác và ngay cả khi các quy định xây dựng được đưa ra để bảo vệ người dân, những vấn đề cấp bách hơn có thể được đặt lên hàng đầu. Điều đó có nghĩa là một số quy tắc có thể bị bỏ qua, và cấu trúc các ngôi nhà cũ hơn có thể vẫn dễ bị tổn hại.
“Tôi nghĩ đó là hành động bất chính. Một sai sót có thể tồn tại qua nhiều thế hệ nhưng chỉ trong vài giây đến vài phút, tất cả sẽ vỡ tung”, Harold Tobin, nhà địa chấn học tại Đại học Washington cho biết.
“Vết đứt găy kéo dài hàng trăm năm giữa các trận động đất là điều khá b́nh thường. V́ vậy, người dân thường không có kư ức nào về nó”, ông nói.
Ngoài ra, xu hướng muốn dự đoán các mối nguy hiểm cụ thể của con người có thể vô t́nh đặt những mối nguy khác vào điểm mù.
Trong nhiều năm, các nhà khoa học đă dự đoán hiểm họa siêu động đất “Big One” có thể xảy ra đâu đó dọc theo vết đứt găy San Andreas ở California.
“Chúng tôi dành nhiều thời gian suy nghĩ về nơi đó. Khi nào th́ vết đứt găy có thể vỡ?”, Wendy Bohon, một nhà địa chất động đất ở Maryland, cho biết.
“Nhưng c̣n có những khe nứt đang “ngủ say" khác trên thế giới với lực căng và áp lực tích tụ lại chậm hơn. Chúng tôi không tập trung nhiều sự chú ư vào chúng v́ chúng không phải là vấn đề rơ ràng… mặc dù chúng tôi biết khu vực như vậy có nguy cơ địa chấn cao”, bà nói.
"Động đất không giết người, ṭa nhà giết người"
Thổ Nhĩ Kỳ là khu vực nóng thường xảy ra hoạt động địa chấn, do mảng Anatolia bị kẹp ở giữa bởi các mảng kiến tạo khác bao gồm mảng Arab, mảng Á - Âu và mảng châu Phi.
Trong nhiều năm, sự chú ư của giới khoa học đổ vào một vết đứt găy khác ở Thổ Nhĩ Kỳ - đứt găy Bắc Anatolia.
Các trận động đất đă để lại một khoảng trống địa chấn rơ ràng bên dưới Biển Marmara, gần Istanbul, một trong những thành phố đông dân nhất trên Trái Đất, một cách nguy hiểm.
Các nhà khoa học tính toán khả năng xảy ra động đất lớn ở đó trong vài thập kỷ tới, thường nói rằng giờ chỉ c̣n là thời điểm chứ không phải “nếu như".
Ngược lại, vết đứt găy Đông Anatolian đă trải qua một số trận động đất 6,0 độ trong thời kỳ theo dơi địa chấn hiện đại, bắt đầu từ những năm 1960.
Vào năm 2020, Karasozen và một nhóm các nhà khoa học đă công bố nghiên cứu chi tiết về khả năng xảy ra động đất 6,8 độ do vết đứt găy vỡ gây ra.
Do đó, trận động đất mạnh 7,8 độ trong tuần này đă được dự đoán trước một phần. Nhưng nó vẫn khiến các nhà khoa học ngạc nhiên v́ cường độ quá lớn.
Động đất được đo theo thang logarit, có nghĩa là sự khác biệt giữa 6,8 và 7,8 có thể gây ra tác động lớn hơn nhiều so với việc chỉ nh́n vào con số nó được gán. Tăng một số nguyên trên thang đo cũng có tạo ra sóng địa chấn với biên độ gấp 10 lần, giải phóng năng lượng gấp 32 lần.
“Đôi khi trận động đất lớn hơn bạn dự đoán", Michael Steckler, nhà địa vật lư tại Đài quan sát Trái Đất Lamont-Doherty của Trường Khí hậu Columbia, cho biết.
Ông lưu ư rằng ở Tohoku, Nhật Bản, một trận động đất mạnh 7,0 - 7,5 độ từng được dự đoán. Nhưng vào năm 2011, động đất với cường độ 9,0 đă gây ra sóng thần và tàn phá trên diện rộng.
“Nh́n lại, giờ đây hóa ra khu vực đó có một trận động đất mạnh 9 độ cứ sau hàng ngh́n năm”, ông nói.
Mặc dù các nhà khoa học không thể dự đoán chính xác hoặc ngăn chặn động đất nhưng họ biết cách ngăn ngừa tử vong - điều khiến chúng ta đau ḷng khi chứng kiến những sự kiện như vậy ở các nơi trên thế giới.
“Người xưa có câu: 'Động đất không giết người, ṭa nhà giết người'”, Tom Parsons, nhà địa vật lư của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, nói. “Thật đau ḷng, đặc biệt là khi bạn nh́n thấy một ṭa nhà được xây dựng kiên cố trong khi ṭa nhà bên cạnh bị sụp đổ hoàn toàn”.
Điều khiến các nhà khoa học lo lắng nhất là ngay cả khi các quy tắc xây dựng tồn tại, con người vẫn gặp rủi ro v́ các quy định có thể không được tuân theo nghiêm ngặt.
Mustafa Erdik, người thành lập khoa kỹ thuật động đất tại Đại học Boğaziçi ở Istanbul, cho biết trong email rằng các vấn đề ở Thổ Nhĩ Kỳ nằm ở “mức độ tuân thủ quy tắc”.
“Chúng tôi sử dụng các mă xây dựng để phản ánh t́nh trạng kỹ thuật”, ông Erdik nói. “Thiệt hại dự kiến xảy ra sau những trận động đất lớn như vậy. Nhưng loại thiệt hại (các tầng đổ chồng chất lên nhau) không nên xảy ra”.
Tính đến sáng 10/2, số người thiệt mạng trong trận động đất kinh hoàng ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria đă lên đến hơn 21.000, AFP đưa tin.
Trong khi đó, Reuters nhận định hy vọng về việc giải cứu thêm nhiều người c̣n sống sót đang mờ dần.
Thông thường sau động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ, Karasozen sẽ kiểm tra gia đ́nh và bạn bè ḿnh có an toàn hay không, rồi lao vào khoa học, đắm ḿnh trong vật lư về sự lan truyền sóng địa chấn, biến dạng sau địa chấn, dư chấn.
Cô tự hào rằng công việc của ḿnh có thể giúp ích cho đất nước.
Thế nhưng, lần này, cô không thể bắt ḿnh nh́n vào những dữ liệu mới. Thay vào đó, Karasozen dồn năng lượng vào việc gây quỹ.
“Trận động đất này rất khác. Xem tất cả ḍng tweet (từ những người bị mắc kẹt) dưới đống đổ nát mà xem… Thật sự quá nhiều”, cô nói.
VietBF@ sưu tập