trungthuc
10-13-2023, 21:39
Lời hứa hẹn thịnh vượng của TQ đang mang lại "núi nợ nần" cho Lào, và cả… đau khổ! Hơn 1 ngàn tỷ USD mà ĐCSTQ "hào hiệp" cho các nước đang phát triển vay nhằm xây dựng các cơ sở hạ tầng bề thế đă trở thành cái bẫy nợ khổng lồ và phía sau đó là những sự nhượng bộ về chủ quyền. T́nh h́nh hiện nay ngày càng tệ hơn, vượt quá sức chịu đựng của nhiều người dân tại các quốc gia vốn nghèo này.
TQ đă gây ra nổi đau khổ lớn lao cho Lào như thế nào?
Với tốc độ gần 100 dặm một giờ, đoàn xe lửa do TQ chế tạo chạy qua sông Mekong và đi qua hàng chục đường hầm mới được đào từ thủ đô Vientiane tiến về phía Bắc của đất nước Lào. Tại điểm dừng cuối cùng, gần biên giới TQ-Lào, có những ṭa tháp dân cư mới mọc lên từ nơi từng là chốn rừng rậm hoang vu.
TQ đă tài trợ phần lớn các cơ sở hạ tầng mới, bề thế, giúp tạo ra các biến đổi đáng kể của một quốc gia không có biển với 7,5 triệu dân. Sự bùng nổ trong xây dựng là những ǵ mà TQ đem đến cho thế giới thứ ba đang phát triển, mà ở đây là tuyến đường sắt cao tốc Lào-TQ, một kỳ công về kỹ thuật rút ngắn hai ngày đi xuyên Lào xuống chỉ c̣n ba tiếng đồng hồ ngắn ngủi!
Tuyến đường này được các kỹ sư TQ xây dựng theo tiêu chuẩn đường sắt TQ để kết nối với mạng lưới đường sắt tốc độ cao của TQ, phục vụ cho mục tiêu lâu dài. Nhưng tất cả chuyện này đều không tạo ra sự thay đổi đối với người dân Lào mà chỉ có lợi cho riêng TQ mà thôi!
Lào vẫn là một nền kinh tế khó khăn với mức lạm phát đạt đỉnh hơn 41% từ mùa xuân năm nay. Đồng "kip" Lào bị mất giá hơn 43% so với đồng USD. Ở một đất nước mà hầu như mọi thứ đều phải nhập khẩu, số liệu thống kê thể hiện nỗi thống khổ thật lớn: nông dân không có tiền mua phân bón, trẻ em bỏ học để đi làm phụ giúp cho gia đ́nh và cả xă hội phải cắt giảm các chi phí chăm sóc cho sức khỏe.
Cái gọi là "chiến lược hiện đại hoá" do TQ khởi xướng ra để bảo vệ Lào khỏi cú sốc kinh tế lại làm tăng "đô" cho cú sốc đó. Chiến lược phát triển này là để phục vụ ư đồ lâu dài của TQ mà những nước nghèo không kịp t́m hiểu. Hiện chính phủ Lào không biết làm cách nào để hoàn trả lại hàng tỷ đôla vay của TQ nhằm tài trợ cho các đập thủy điện, xe lửa và đường cao tốc (do phía TQ gợi ư) khi nguồn dự trữ ngoại hối của đất nước đă bị cạn kiệt.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1714781208.jpg
Xe lửa của tuyến hỏa xa tốc hành Thượng Hải-Côn Minh và Lan Thương-Mekong (Shanghai-Kunming Lancang-Mekong Express) do TQ đầu tư (Ảnh: Hu Chao/Xinhua via Getty Images)
Trả nợ nước ngoài càng dây dưa, tổng sốnợ càng tăng lên, người dân Lào càng dễ bị tổn thương hơn khi giá nhiên liệu và giá lương thực toàn cầu đang tăng cao. Theo pḥng nghiên cứu AidData thuộc công ty William & Mary chuyên theo dơi các khoản cho vay của TQ, tổng số nợ mà Lào vay của TQ trong 18 năm bắt đầu từ năm 2000 đă lên đến 12,2 tỷ USD, bằng khoảng 65% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nước này. Cộng thêm các khoản vay từ các cơ quan quốc tế và các quốc gia khác, nợ của Lào đă đạt mức hơn 120%!
"Không có quốc gia nào khác trên thế giới bị mắc nợ TQ nhiều hơn là Lào. Đây là một vấn đề rất lớn", Brad Parks, giám đốc điều hành AidData nhận định. "Lào đă vay mượn quá xa khả năng hoàn trả của ḿnh!"
Các nhóm tranh đấu cho nhân quyền và các nhân vật hoạt động ở Lào cho biết, để xoa dịu Bắc Kinh và… vay thêm nợ, Lào đành phải chịu nhân nhượng nhiều thứ, kể cả vấn đề chủ quyền (ví dụ, cho phép các nhân viên đặc vụ an ninh và cảnh sát TQ theo dơi và tống trả về nước những đối tượng nào chống TQ tại Lào). Để được hoăn trả nợ, Lào phải cho TQ kiểm soát một phần lưới điện quốc gia. Giữ an ninh cho tuyến đường sắt mới cũng là do một công ty TQ phụ trách từ A đến Z.
Tuyến đường sắt cắt qua Lào sẽ kéo dài sang Thái Lan và Malaysia rồi đến Singapore là để đáp ứng tham vọng bành trướng của chủ tịch TQ Tập Cận B́nh. Lào phải được duy tŕ như một trong số ít câu chuyện thành công. Khi Sáng kiến Vành đai và Con đường (Belt and Road Initiative) của TQ đang bị thu hẹp hoặc được đánh giá lại ở những nơi khác, Bắc Kinh đành phải tập trung vào mục tiêu ưu tiên: Hội nhập các nước láng giềng gần nhất.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1513199989.jpg
Xe lửa hiện đại Lane Xang tại Luang Prabang do TQ cho vay đầu tư, "niềm tự hào của người Lào" (Ảnh: Zhou Xing/Xinhua via Getty Images)
TQ đă khôn khéo đưa ra nhiều sự trao đổi với các con nợ. Đi trên tuyến đường sắt cao tốc mới do TQ xây dựng từ thủ đô Vientiane đến Boten, rồi quay trở lại thị trấn du lịch yên tĩnh Luang Prabang, du khách sẽ thấy một đất nước nghèo đang bị giằng xé giữa sự thật "không thể đạt được tiến bộ như thế nếu không có TQ" và nổi lo lắng sâu sắc về sự lệ thuộc nặng nề vào túi tiền của Bắc Kinh.
Trên mạng xă hội, người dân Lào bắt đầu bày tỏ sự bất măn chưa từng có, nhắm vào chính phủ TQ (điều hiếm thấy ở một quốc gia XHCN độc đảng, nơi mà những người lên tiếng chỉ trích luôn bị quấy rối, thậm chí biến mất!). Gần đây, trên mạng xă hội nhiều người bày tỏ sự phẫn nộ với một bài viết vào cuối tháng Tám về việc một công ty khai thác mỏ của TQ đă bắt giữ khoảng 50 dân làng v́ đào vàng trái phép ở phía Bắc Lào trước khi công ty này chịu nhượng bộ và đ̣i tiền chuộc để thả người.
The Washington Post có tường thuật, một người bán rau và gia vị 23 tuổi giấu tên tại một chợ địa phương ở Vientiane, nói: "Lào đang mắc nợ TQ đến mức mà người TQ có thể sang đây và chiếm đất của chúng tôi. Các công ty TQ có thể sử dụng người lao động Lào theo cách mà họ muốn!"
Các cuộc khảo sát gần đây cho thấy một sự thay đổi đáng chú ư về cái nh́n của người dân Lào đối với TQ và các quốc gia châu Á cũng như phương Tây. Đáng ngạc nhiên là Hoa Kỳ, quốc gia đă ném khoảng 270 triệu quả bom chùm xuống Lào trong một chiến dịch bí mật song song với Chiến tranh Việt Nam trong hai thập niên 1960 và 1970, lại là quốc gia đang được người Lào mến mộ và tin cậy. Cuộc khảo sát T́nh trạng ở Đông Nam Á (State of Southeast Asia) trong năm 2023 do Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore thực hiện cho thấy, có gần 60% người Lào được hỏi nói rằng họ muốn liên kết với Hoa Kỳ hơn là TQ, một sự đảo ngược đáng kể so với năm trước. Hơn 72% tỏ ra lo lắng về sự ảnh hưởng kinh tế của TQ.
Toshiro Nishizawa, giáo sư tại Đại học ở Tokyo, Nhật Bản, chuyên gia về chính sách kinh tế và phát triển, từng làm cố vấn cho chính phủ Lào, có giải thích: "Lào là tấm vé đưa TQ đến gần hơn các quốc gia Đông Nam Á hơn. Cho đến nay, TQ vẫn rất hào phóng khi cho phép Lào được hoăn trả nợ. Nhưng không thể hoăn vô thời hạn".
Xóa nợ (hay một phần nợ) cho Lào sẽ dẫn đến việc cũng phải xoá nợ cho các chính phủ khác để ít ra chứng tỏ có sự công bằng. Tính cho đến nay, Bắc Kinh đă cho các quốc gia đang phát triển vay gần 1 ngàn tỷ USD trong hai thập niên qua. Chính khoản tiền khổng lồ này đă giúp định h́nh lại thế đứng của TQ trên thế giới trước khi các con nợ phát hiện ra, ḿnh đă rơi vào cái "bẫy nợ khổng lồ" này.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1258886482.jpg
Sau những màn múa hát ăn mừng là những nỗi lo nợ nần chồng chất (Ảnh: Kaikeo Saiyasane/Xinhua via Getty Images)
Bẫy nợ được giăng ra một cách nham hiểm
Khi xây dựng ra cái gọi là tầm nh́n "Battery of Asia" (Nguồn năng lượng của châu Á) với hi vọng xuất khẩu nguồn thủy điện, Lào đă t́m đến TQ để xin được hỗ trợ. Các công ty xây đập và cơ sở hạ tầng TQ nhanh chóng đến trước, các doanh nghiệp khác theo sau. Họ bỏ vốn đầu tư với quy mô lớn vào việc khai thác hầm mỏ, nông nghiệp, viễn thông. Đến năm 2013, TQ đă trở thành "trùm đầu tư nước ngoài lớn nhất" tại Lào với khoảng 5 tỷ USD cho 745 dự án lớn nhỏ, vượt qua cả Thái Lan.
Tuyến đường sắt cao tốc từ thủ đô Vientiane đến thị trấn biên giới Boten rồi đến tỉnh Vân Nam của TQ được xem là "biểu tượng" trong mối "giao dịch chủ-tớ" mới này. Theo báo cáo của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), chi phí của tuyến đường này vượt xa những lợi ích có thể đem lại, ngay cả khi đă kết nối với Malaysia và Singapore.
Với 75 đường hầm, 167 cây cầu và 6 tỷ USD chi phí, tuyến đường (đơn tuyến) được khánh thành vào tháng Mười Hai, 2021. Giới truyền thông nhà nước TQ "tự sướng" khi "kể công" về một trong những thách thức lớn nhất của quá tŕnh xây dựng tuyến đường: Rà phá bom ḿn c̣n sót lại trong chiến dịch ném bom của Mỹ. Tờ Global Times ví von như sau: "Mỹ đă thả bom xuống Lào, c̣n TQ xây dựng đường sắt!"
Dịch vụ vận chuyển hành khách xuyên biên giới hai chiều giữa Lào và TQ bắt đầu hoạt động từ tháng 4/2021. Bên ngoài nhà ga Vientiane, một công tŕnh kiến trúc hoành tráng hơn cả sân bay thủ đô mọc lên gần đây khiến cho các hành khách phấn khích giơ gậy selfie ra để chụp ảnh kỷ niệm.
Tuy nhiên, theo giới phân tích, tuyến đường này không dành cho khách du lịch mà chủ yếu sử dụng vận chuyển hàng hóa theo một hướng: Đưa hàng xuất khẩu từ TQ đến Thái Lan. Chỉ có một số công ty ở Lào (nhưng do người TQ điều hành) sử dụng tuyến đường để xuất khẩu sang TQ. Một giám đốc điều hành làm việc ở Lào nhận xét: "Là một công ty của Úc, chúng tôi chưa thấy con đường sắt này mang lại lợi ích được ǵ. Chỉ có những công ty có giao dịch với giới đầu tư TQ và Lào trong dự án mới được sử dụng tuyến đường sắt".
Chính phủ Lào hi vọng tuyến đường sắt (do liên doanh 70-30 giữa các công ty nhà nước TQ và một công ty Lào) sẽ có lăi vào năm 2026. Nhưng trước mắt là phải trả khoản vay 3,54 tỷ USD của Ngân hàng Xuất nhập khẩu TQ!
"Thành phố vàng Boten", một TQ nhỏ bên trong Lào
Thị trấn Boten vào đầu thập niên 2000 được một công ty tư nhân tại Hong Kong chuyển đổi từ một tiền đồn xa xôi ở ŕa phía Bắc Lào thành một thị trấn ṣng bạc ăn chơi sa đoạ. Khách du lịch từ TQ, cũng như từ các vùng khác của Lào và nước láng giềng Thái Lan, đổ xô đến các hộp đêm và ṣng bạc ở đây.
Boten được chỉ định là "đặc khu kinh tế" nhưng kinh doanh chủ yếu là cờ bạc. Được xây dựng cho du khách TQ (v́ ở Lào đánh bạc là bất hợp pháp), thị trấn nhanh chóng rơi vào t́nh trạng vô luật pháp. Chính phủ TQ buộc phải cắt các dịch vụ điện và viễn thông từ Vân Nam và ṣng bạc không c̣n chọn lựa nào khác là phải đóng cửa.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-519437066.jpg
Một góc ở Boten, tỉnh Luang Namtha, Lào, nơi đang trở thành một thị trấn thuộc quyền sở hữu của TQ (Ảnh: Guillaume Payen/LightRocket via Getty Images)
Boten hồi sinh từ khi TQ chọn đây là trạm dừng cuối cùng của tuyến đường sắt Lào-TQ. Sáng kiến Vành đai và Con đường đă mang lại cho Boten sức sống mới và là thành công đầu tiên trong kế hoạch của Bắc Kinh nhằm hội nhập các nước láng giềng về cả mặt kinh tế lẫn cơ sở hạ tầng.
Đặc khu kinh tế này được đổi tên thành "Vùng đất xinh đẹp Boten". Haicheng Holdings, một công ty xây cất tư nhân có trụ sở tại Vân Nam bắt đầu xây dựng các ṭa nhà dân cư và trường học trong thị trấn, với hi vọng thu hút một làn sóng người TQ di cư. sang sinh sống. Các giới chức Lào xem Boten là "khu vực thí điểm" để tăng cường sự hợp tác khu vực.
Bên ngoài pḥng trưng bày lát đá cẩm thạch, Boten không thể rũ bỏ hết quá khứ đen tối. Không có doanh nhân và những nhà máy sầm uất như kỳ vọng và thiếu cả du khách nữa. Thay vào đó, người TQ đang chiếm đa số trong vài ngàn cư dân ở Boten. Đó là các công nhân xây dựng các ṭa tháp dân cư mới và những người TQ phục vụ trong các nhà hàng, cửa hàng và… "nhà thổ". Các nhân viên bảo vệ tư nhân mang cờ TQ trên áo khoác. Đêm xuống, các cô gái trẻ ngồi bên ngoài các nhà chứa trong ánh đèn neon màu tím và hồng. Hầu như không có cửa hàng nào do người Lào đứng ra điều hành hoặc làm chủ. Hầu như chỉ có đồng nhân dân tệ của TQ là được chấp nhận sử dụng ở đây.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1252244716.jpg
Lễ động thổ dự án điện gió 600 MW (đầu tiên ở Lào) do TQ xây dựng – Vientiane, ngày 25/4/2023 (Ảnh: Kaikeo Saiyasane/Xinhua via Getty Images)
Nói xấu TQ c̣n nguy hiểm hơn nói xấu Lào!
Hồi tháng 3/2022, Anousa Luangsuphom, 25 tuổi (một nhân vật hoạt động nhân quyền được biết đến với cái tên Jack ở Lào) ra mắt trang Facebook "The Power of the Keyboard", sử dụng lời lẽ châm biếm và meme để chỉ trích chính phủ Lào và việc TQ xâm nhập vào đất nước ḿnh. Anh cũng kêu gọi cần chấm dứt chế độ độc đảng ở Lào.
Ngày 29/4, Jack đổi ảnh đại diện Facebook kèm khẩu hiệu "Đấu tranh v́ sự sống c̣n của Lào, để không trở thành nô lệ của TQ". Công việc hàng ngày của anh là bán khao piak sen, một món súp gà của Lào. Tối hôm đó, một người đàn ông bước vào quán và hỏi xem Jack có ở đây không rồi quay lại và bắn vào mặt và ngực anh.
Jack được điều trị tại một bệnh viện của chính phủ Lào trước khi Tổ chức Manushya (một nhóm nhân quyền khác), sơ tán anh đi nơi khác. Các bác sĩ bên ngoài Lào cố tái tạo lại hàm của anh, nhưng có thể anh sẽ khó nói lại được do bị tổn thương quá nặng. Hiện đang ở một nơi an toàn, Jack vẫn c̣n gặp khó khăn khi nhai và nói.
Jack không biết ai đă bắn ḿnh và chưa hề xem lại đoạn video vụ mưu sát được chia sẻ rộng răi trên mạng xă hội ở Lào. Tất cả những ǵ anh biết là vào ngày bị bắn, anh đă đăng tải cái mà anh ta gọi là "sự độc quyền của TQ đối với Lào" và mô tả nó "tương đương với một cuộc xâm lược". Hiện Jack vẫn giúp các nhân vật hoạt động sử dụng mạng xă hội trong khi chờ đợi giai đoạn phẫu thuật tiếp theo để chỉnh sửa hàm và khôi phục giọng nói. Tuy nhiên anh đă ngừng nói ra bất cứ điều ǵ tiêu cực về chính phủ TQ hoặc các dự án liên quan đến TQ ở Lào.
Trong những tháng sau vụ nổ súng, hai nhà bất đồng chính kiến TQ (nhân vật hoạt động tự do ngôn luận Yang Zewei (杨泽伟 – Dương Trạch Vỹ) và luật sư nhân quyền nổi tiếng Lu Siwei (卢思位 – Lô Tư Vị) cũng bị bắt giam tại Lào. Hơn hai tháng sau, Dương Trạch Vỹ xuất hiện trong một trại giam ở TQ với tội danh "âm mưu lật đổ chính quyền". Lô Tư Vị bị trục xuất về TQ giữa tháng Chín, bất chấp áp lực từ các chính phủ phương Tây và Liên Hiệp Quốc yêu cầu trả tự do để ông đến Hoa Kỳ đoàn tụ với vợ và con gái (định cư vào năm 2022). Trong một tuyên bố ngày 11/10/2023, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ lên án Lào "đă cưỡng bức hồi hương Lô Tư Vị theo yêu cầu của chính quyền Bắc Kinh".
TQ đă gây ra nổi đau khổ lớn lao cho Lào như thế nào?
Với tốc độ gần 100 dặm một giờ, đoàn xe lửa do TQ chế tạo chạy qua sông Mekong và đi qua hàng chục đường hầm mới được đào từ thủ đô Vientiane tiến về phía Bắc của đất nước Lào. Tại điểm dừng cuối cùng, gần biên giới TQ-Lào, có những ṭa tháp dân cư mới mọc lên từ nơi từng là chốn rừng rậm hoang vu.
TQ đă tài trợ phần lớn các cơ sở hạ tầng mới, bề thế, giúp tạo ra các biến đổi đáng kể của một quốc gia không có biển với 7,5 triệu dân. Sự bùng nổ trong xây dựng là những ǵ mà TQ đem đến cho thế giới thứ ba đang phát triển, mà ở đây là tuyến đường sắt cao tốc Lào-TQ, một kỳ công về kỹ thuật rút ngắn hai ngày đi xuyên Lào xuống chỉ c̣n ba tiếng đồng hồ ngắn ngủi!
Tuyến đường này được các kỹ sư TQ xây dựng theo tiêu chuẩn đường sắt TQ để kết nối với mạng lưới đường sắt tốc độ cao của TQ, phục vụ cho mục tiêu lâu dài. Nhưng tất cả chuyện này đều không tạo ra sự thay đổi đối với người dân Lào mà chỉ có lợi cho riêng TQ mà thôi!
Lào vẫn là một nền kinh tế khó khăn với mức lạm phát đạt đỉnh hơn 41% từ mùa xuân năm nay. Đồng "kip" Lào bị mất giá hơn 43% so với đồng USD. Ở một đất nước mà hầu như mọi thứ đều phải nhập khẩu, số liệu thống kê thể hiện nỗi thống khổ thật lớn: nông dân không có tiền mua phân bón, trẻ em bỏ học để đi làm phụ giúp cho gia đ́nh và cả xă hội phải cắt giảm các chi phí chăm sóc cho sức khỏe.
Cái gọi là "chiến lược hiện đại hoá" do TQ khởi xướng ra để bảo vệ Lào khỏi cú sốc kinh tế lại làm tăng "đô" cho cú sốc đó. Chiến lược phát triển này là để phục vụ ư đồ lâu dài của TQ mà những nước nghèo không kịp t́m hiểu. Hiện chính phủ Lào không biết làm cách nào để hoàn trả lại hàng tỷ đôla vay của TQ nhằm tài trợ cho các đập thủy điện, xe lửa và đường cao tốc (do phía TQ gợi ư) khi nguồn dự trữ ngoại hối của đất nước đă bị cạn kiệt.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1714781208.jpg
Xe lửa của tuyến hỏa xa tốc hành Thượng Hải-Côn Minh và Lan Thương-Mekong (Shanghai-Kunming Lancang-Mekong Express) do TQ đầu tư (Ảnh: Hu Chao/Xinhua via Getty Images)
Trả nợ nước ngoài càng dây dưa, tổng sốnợ càng tăng lên, người dân Lào càng dễ bị tổn thương hơn khi giá nhiên liệu và giá lương thực toàn cầu đang tăng cao. Theo pḥng nghiên cứu AidData thuộc công ty William & Mary chuyên theo dơi các khoản cho vay của TQ, tổng số nợ mà Lào vay của TQ trong 18 năm bắt đầu từ năm 2000 đă lên đến 12,2 tỷ USD, bằng khoảng 65% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nước này. Cộng thêm các khoản vay từ các cơ quan quốc tế và các quốc gia khác, nợ của Lào đă đạt mức hơn 120%!
"Không có quốc gia nào khác trên thế giới bị mắc nợ TQ nhiều hơn là Lào. Đây là một vấn đề rất lớn", Brad Parks, giám đốc điều hành AidData nhận định. "Lào đă vay mượn quá xa khả năng hoàn trả của ḿnh!"
Các nhóm tranh đấu cho nhân quyền và các nhân vật hoạt động ở Lào cho biết, để xoa dịu Bắc Kinh và… vay thêm nợ, Lào đành phải chịu nhân nhượng nhiều thứ, kể cả vấn đề chủ quyền (ví dụ, cho phép các nhân viên đặc vụ an ninh và cảnh sát TQ theo dơi và tống trả về nước những đối tượng nào chống TQ tại Lào). Để được hoăn trả nợ, Lào phải cho TQ kiểm soát một phần lưới điện quốc gia. Giữ an ninh cho tuyến đường sắt mới cũng là do một công ty TQ phụ trách từ A đến Z.
Tuyến đường sắt cắt qua Lào sẽ kéo dài sang Thái Lan và Malaysia rồi đến Singapore là để đáp ứng tham vọng bành trướng của chủ tịch TQ Tập Cận B́nh. Lào phải được duy tŕ như một trong số ít câu chuyện thành công. Khi Sáng kiến Vành đai và Con đường (Belt and Road Initiative) của TQ đang bị thu hẹp hoặc được đánh giá lại ở những nơi khác, Bắc Kinh đành phải tập trung vào mục tiêu ưu tiên: Hội nhập các nước láng giềng gần nhất.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1513199989.jpg
Xe lửa hiện đại Lane Xang tại Luang Prabang do TQ cho vay đầu tư, "niềm tự hào của người Lào" (Ảnh: Zhou Xing/Xinhua via Getty Images)
TQ đă khôn khéo đưa ra nhiều sự trao đổi với các con nợ. Đi trên tuyến đường sắt cao tốc mới do TQ xây dựng từ thủ đô Vientiane đến Boten, rồi quay trở lại thị trấn du lịch yên tĩnh Luang Prabang, du khách sẽ thấy một đất nước nghèo đang bị giằng xé giữa sự thật "không thể đạt được tiến bộ như thế nếu không có TQ" và nổi lo lắng sâu sắc về sự lệ thuộc nặng nề vào túi tiền của Bắc Kinh.
Trên mạng xă hội, người dân Lào bắt đầu bày tỏ sự bất măn chưa từng có, nhắm vào chính phủ TQ (điều hiếm thấy ở một quốc gia XHCN độc đảng, nơi mà những người lên tiếng chỉ trích luôn bị quấy rối, thậm chí biến mất!). Gần đây, trên mạng xă hội nhiều người bày tỏ sự phẫn nộ với một bài viết vào cuối tháng Tám về việc một công ty khai thác mỏ của TQ đă bắt giữ khoảng 50 dân làng v́ đào vàng trái phép ở phía Bắc Lào trước khi công ty này chịu nhượng bộ và đ̣i tiền chuộc để thả người.
The Washington Post có tường thuật, một người bán rau và gia vị 23 tuổi giấu tên tại một chợ địa phương ở Vientiane, nói: "Lào đang mắc nợ TQ đến mức mà người TQ có thể sang đây và chiếm đất của chúng tôi. Các công ty TQ có thể sử dụng người lao động Lào theo cách mà họ muốn!"
Các cuộc khảo sát gần đây cho thấy một sự thay đổi đáng chú ư về cái nh́n của người dân Lào đối với TQ và các quốc gia châu Á cũng như phương Tây. Đáng ngạc nhiên là Hoa Kỳ, quốc gia đă ném khoảng 270 triệu quả bom chùm xuống Lào trong một chiến dịch bí mật song song với Chiến tranh Việt Nam trong hai thập niên 1960 và 1970, lại là quốc gia đang được người Lào mến mộ và tin cậy. Cuộc khảo sát T́nh trạng ở Đông Nam Á (State of Southeast Asia) trong năm 2023 do Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore thực hiện cho thấy, có gần 60% người Lào được hỏi nói rằng họ muốn liên kết với Hoa Kỳ hơn là TQ, một sự đảo ngược đáng kể so với năm trước. Hơn 72% tỏ ra lo lắng về sự ảnh hưởng kinh tế của TQ.
Toshiro Nishizawa, giáo sư tại Đại học ở Tokyo, Nhật Bản, chuyên gia về chính sách kinh tế và phát triển, từng làm cố vấn cho chính phủ Lào, có giải thích: "Lào là tấm vé đưa TQ đến gần hơn các quốc gia Đông Nam Á hơn. Cho đến nay, TQ vẫn rất hào phóng khi cho phép Lào được hoăn trả nợ. Nhưng không thể hoăn vô thời hạn".
Xóa nợ (hay một phần nợ) cho Lào sẽ dẫn đến việc cũng phải xoá nợ cho các chính phủ khác để ít ra chứng tỏ có sự công bằng. Tính cho đến nay, Bắc Kinh đă cho các quốc gia đang phát triển vay gần 1 ngàn tỷ USD trong hai thập niên qua. Chính khoản tiền khổng lồ này đă giúp định h́nh lại thế đứng của TQ trên thế giới trước khi các con nợ phát hiện ra, ḿnh đă rơi vào cái "bẫy nợ khổng lồ" này.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1258886482.jpg
Sau những màn múa hát ăn mừng là những nỗi lo nợ nần chồng chất (Ảnh: Kaikeo Saiyasane/Xinhua via Getty Images)
Bẫy nợ được giăng ra một cách nham hiểm
Khi xây dựng ra cái gọi là tầm nh́n "Battery of Asia" (Nguồn năng lượng của châu Á) với hi vọng xuất khẩu nguồn thủy điện, Lào đă t́m đến TQ để xin được hỗ trợ. Các công ty xây đập và cơ sở hạ tầng TQ nhanh chóng đến trước, các doanh nghiệp khác theo sau. Họ bỏ vốn đầu tư với quy mô lớn vào việc khai thác hầm mỏ, nông nghiệp, viễn thông. Đến năm 2013, TQ đă trở thành "trùm đầu tư nước ngoài lớn nhất" tại Lào với khoảng 5 tỷ USD cho 745 dự án lớn nhỏ, vượt qua cả Thái Lan.
Tuyến đường sắt cao tốc từ thủ đô Vientiane đến thị trấn biên giới Boten rồi đến tỉnh Vân Nam của TQ được xem là "biểu tượng" trong mối "giao dịch chủ-tớ" mới này. Theo báo cáo của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), chi phí của tuyến đường này vượt xa những lợi ích có thể đem lại, ngay cả khi đă kết nối với Malaysia và Singapore.
Với 75 đường hầm, 167 cây cầu và 6 tỷ USD chi phí, tuyến đường (đơn tuyến) được khánh thành vào tháng Mười Hai, 2021. Giới truyền thông nhà nước TQ "tự sướng" khi "kể công" về một trong những thách thức lớn nhất của quá tŕnh xây dựng tuyến đường: Rà phá bom ḿn c̣n sót lại trong chiến dịch ném bom của Mỹ. Tờ Global Times ví von như sau: "Mỹ đă thả bom xuống Lào, c̣n TQ xây dựng đường sắt!"
Dịch vụ vận chuyển hành khách xuyên biên giới hai chiều giữa Lào và TQ bắt đầu hoạt động từ tháng 4/2021. Bên ngoài nhà ga Vientiane, một công tŕnh kiến trúc hoành tráng hơn cả sân bay thủ đô mọc lên gần đây khiến cho các hành khách phấn khích giơ gậy selfie ra để chụp ảnh kỷ niệm.
Tuy nhiên, theo giới phân tích, tuyến đường này không dành cho khách du lịch mà chủ yếu sử dụng vận chuyển hàng hóa theo một hướng: Đưa hàng xuất khẩu từ TQ đến Thái Lan. Chỉ có một số công ty ở Lào (nhưng do người TQ điều hành) sử dụng tuyến đường để xuất khẩu sang TQ. Một giám đốc điều hành làm việc ở Lào nhận xét: "Là một công ty của Úc, chúng tôi chưa thấy con đường sắt này mang lại lợi ích được ǵ. Chỉ có những công ty có giao dịch với giới đầu tư TQ và Lào trong dự án mới được sử dụng tuyến đường sắt".
Chính phủ Lào hi vọng tuyến đường sắt (do liên doanh 70-30 giữa các công ty nhà nước TQ và một công ty Lào) sẽ có lăi vào năm 2026. Nhưng trước mắt là phải trả khoản vay 3,54 tỷ USD của Ngân hàng Xuất nhập khẩu TQ!
"Thành phố vàng Boten", một TQ nhỏ bên trong Lào
Thị trấn Boten vào đầu thập niên 2000 được một công ty tư nhân tại Hong Kong chuyển đổi từ một tiền đồn xa xôi ở ŕa phía Bắc Lào thành một thị trấn ṣng bạc ăn chơi sa đoạ. Khách du lịch từ TQ, cũng như từ các vùng khác của Lào và nước láng giềng Thái Lan, đổ xô đến các hộp đêm và ṣng bạc ở đây.
Boten được chỉ định là "đặc khu kinh tế" nhưng kinh doanh chủ yếu là cờ bạc. Được xây dựng cho du khách TQ (v́ ở Lào đánh bạc là bất hợp pháp), thị trấn nhanh chóng rơi vào t́nh trạng vô luật pháp. Chính phủ TQ buộc phải cắt các dịch vụ điện và viễn thông từ Vân Nam và ṣng bạc không c̣n chọn lựa nào khác là phải đóng cửa.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-519437066.jpg
Một góc ở Boten, tỉnh Luang Namtha, Lào, nơi đang trở thành một thị trấn thuộc quyền sở hữu của TQ (Ảnh: Guillaume Payen/LightRocket via Getty Images)
Boten hồi sinh từ khi TQ chọn đây là trạm dừng cuối cùng của tuyến đường sắt Lào-TQ. Sáng kiến Vành đai và Con đường đă mang lại cho Boten sức sống mới và là thành công đầu tiên trong kế hoạch của Bắc Kinh nhằm hội nhập các nước láng giềng về cả mặt kinh tế lẫn cơ sở hạ tầng.
Đặc khu kinh tế này được đổi tên thành "Vùng đất xinh đẹp Boten". Haicheng Holdings, một công ty xây cất tư nhân có trụ sở tại Vân Nam bắt đầu xây dựng các ṭa nhà dân cư và trường học trong thị trấn, với hi vọng thu hút một làn sóng người TQ di cư. sang sinh sống. Các giới chức Lào xem Boten là "khu vực thí điểm" để tăng cường sự hợp tác khu vực.
Bên ngoài pḥng trưng bày lát đá cẩm thạch, Boten không thể rũ bỏ hết quá khứ đen tối. Không có doanh nhân và những nhà máy sầm uất như kỳ vọng và thiếu cả du khách nữa. Thay vào đó, người TQ đang chiếm đa số trong vài ngàn cư dân ở Boten. Đó là các công nhân xây dựng các ṭa tháp dân cư mới và những người TQ phục vụ trong các nhà hàng, cửa hàng và… "nhà thổ". Các nhân viên bảo vệ tư nhân mang cờ TQ trên áo khoác. Đêm xuống, các cô gái trẻ ngồi bên ngoài các nhà chứa trong ánh đèn neon màu tím và hồng. Hầu như không có cửa hàng nào do người Lào đứng ra điều hành hoặc làm chủ. Hầu như chỉ có đồng nhân dân tệ của TQ là được chấp nhận sử dụng ở đây.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/10/GettyImages-1252244716.jpg
Lễ động thổ dự án điện gió 600 MW (đầu tiên ở Lào) do TQ xây dựng – Vientiane, ngày 25/4/2023 (Ảnh: Kaikeo Saiyasane/Xinhua via Getty Images)
Nói xấu TQ c̣n nguy hiểm hơn nói xấu Lào!
Hồi tháng 3/2022, Anousa Luangsuphom, 25 tuổi (một nhân vật hoạt động nhân quyền được biết đến với cái tên Jack ở Lào) ra mắt trang Facebook "The Power of the Keyboard", sử dụng lời lẽ châm biếm và meme để chỉ trích chính phủ Lào và việc TQ xâm nhập vào đất nước ḿnh. Anh cũng kêu gọi cần chấm dứt chế độ độc đảng ở Lào.
Ngày 29/4, Jack đổi ảnh đại diện Facebook kèm khẩu hiệu "Đấu tranh v́ sự sống c̣n của Lào, để không trở thành nô lệ của TQ". Công việc hàng ngày của anh là bán khao piak sen, một món súp gà của Lào. Tối hôm đó, một người đàn ông bước vào quán và hỏi xem Jack có ở đây không rồi quay lại và bắn vào mặt và ngực anh.
Jack được điều trị tại một bệnh viện của chính phủ Lào trước khi Tổ chức Manushya (một nhóm nhân quyền khác), sơ tán anh đi nơi khác. Các bác sĩ bên ngoài Lào cố tái tạo lại hàm của anh, nhưng có thể anh sẽ khó nói lại được do bị tổn thương quá nặng. Hiện đang ở một nơi an toàn, Jack vẫn c̣n gặp khó khăn khi nhai và nói.
Jack không biết ai đă bắn ḿnh và chưa hề xem lại đoạn video vụ mưu sát được chia sẻ rộng răi trên mạng xă hội ở Lào. Tất cả những ǵ anh biết là vào ngày bị bắn, anh đă đăng tải cái mà anh ta gọi là "sự độc quyền của TQ đối với Lào" và mô tả nó "tương đương với một cuộc xâm lược". Hiện Jack vẫn giúp các nhân vật hoạt động sử dụng mạng xă hội trong khi chờ đợi giai đoạn phẫu thuật tiếp theo để chỉnh sửa hàm và khôi phục giọng nói. Tuy nhiên anh đă ngừng nói ra bất cứ điều ǵ tiêu cực về chính phủ TQ hoặc các dự án liên quan đến TQ ở Lào.
Trong những tháng sau vụ nổ súng, hai nhà bất đồng chính kiến TQ (nhân vật hoạt động tự do ngôn luận Yang Zewei (杨泽伟 – Dương Trạch Vỹ) và luật sư nhân quyền nổi tiếng Lu Siwei (卢思位 – Lô Tư Vị) cũng bị bắt giam tại Lào. Hơn hai tháng sau, Dương Trạch Vỹ xuất hiện trong một trại giam ở TQ với tội danh "âm mưu lật đổ chính quyền". Lô Tư Vị bị trục xuất về TQ giữa tháng Chín, bất chấp áp lực từ các chính phủ phương Tây và Liên Hiệp Quốc yêu cầu trả tự do để ông đến Hoa Kỳ đoàn tụ với vợ và con gái (định cư vào năm 2022). Trong một tuyên bố ngày 11/10/2023, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ lên án Lào "đă cưỡng bức hồi hương Lô Tư Vị theo yêu cầu của chính quyền Bắc Kinh".