Xôi chè, văn hóa XHCN, bún mắng, cháo chửi giờ ế

[Gibbs]

Theo tờ Dân Trí thì quán Xôi chè bà Thìn ở Hàng Bồ, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội đang ế khách. Đây là một trong những quán ăn nổi tiếng nhờ xôi chè và nhờ… nói năng cộc cằn, xử sự thô lỗ với khách. Đáng ngạc nhiên là dù “chửi khách như chửi con” nhưng quán Xôi chè bà Thìn lúc nào cũng đông, đặc biệt là nếu đến quán vào cuối buổi trưa và cuối buổi chiều thì rất khó tìm được chỗ ngồi…
Hôm 4/12/2023 có thêm một người đưa lên mạng xã hội chuyện bị phục vụ viên ở quán Xôi chè bà Thìn chửi. Khác với rất nhiều thực khách, người này dị ứng với việc phục vụ viên gọi khách là “con này, thằng kia”, vừa nói, vừa đệm thêm vài từ tục tĩu và khác với rất nhiều lần trước, lần này, quán Xôi chè bà Thìn đột nhiên vắng ngắt (1). Có thể khách hàng thân thiết với quán đã chán “đi nhẹ, nói khẽ” khi ăn phải “nhìn trước, ngó sau”!..

Hà Nội không chỉ có Quán xôi chè bà Thìn nổi tiếng nhờ… nói năng cộc cằn, xử sự thô lỗ với khách. Trước giờ, thiên hạ ở cả trong lẫn ngoài Việt Nam chẳng còn lạ gì với “bún mắng, cháo chửi” như một đặc trưng của thủ đô Cộng hòa XHCN Việt Nam. Tháng 10/2016, báo điện tử Đảng CSVN lên tiếng biện minh... “Bún mắng, cháo chửi” không thể là văn hóa Hà Nội!
Sở dĩ báo điện tử Đảng CSVN phải nhập cuộc vì sau khi giới thiệu bún chả với ông Obama, ông Anthony Bourdain – vừa là đầu bếp trứ danh, vừa là người thực hiện sách, phim tài liệu, show truyền hình về du lịch và ẩm thực – giới thiệu với khán giả CNN về... “bún chửi” ở Hà Nội, làm thiên hạ... “ngạc nhiên khi thấy khách hàng tới ăn uống vẫn bình thản chấp nhận sự yếu kém, thậm chí vô văn hóa của dịch vụ tại Hà Nội” và “vì sao những hàng "bún mắng, cháo chửi" khét tiếng vẫn đông khách?”. Báo điện tử Đảng CSVN vừa băn khoăn: “Cái sự ngon, bổ, rẻ ấy liệu có đủ sức mạnh để khiến người ta sẵn sàng chịu đựng bị chửi như tát nước vào mặt mà vẫn cúi đầu ngồi ăn? Thật trớ trêu khi người ta sẵn sàng ẩu đả chỉ vì va chạm giao thông, sẵn sàng nóng nảy cãi vã với hàng xóm vì những lý do nhỏ nhặt nhưng lại ngoan ngoãn nghe chửi để được thưởng thức sự đặc sắc của ẩm thực”, vừa cho rằng đó là hệ quả của thời bao cấp, đồng thời khẳng định: “Văn hóa Hà Nội không thể dễ dàng chấp nhận sự bừa bãi hay tha hóa về cư xử” (2).
Trong thực tế, “bún mắng, cháo chửi” vẫn song hành với sự phát triển của thủ đô Cộng hòa XHCN Việt Nam. Bốn năm sau – 2020 – báo Pháp Luật Việt Nam than: “Không biết từ bao giờ, trong văn hoá ẩm thực đường phố Hà Nội, các hàng quán bún mắng, cháo chửi với phong cách phục vụ chửi khách như hát hay lại được coi là một nét đặc sắc. Phải chăng chính thái độ dễ dãi thậm chí là sẵn sàng chịu nhục của các ‘thượng đế’ để được thưởng thức bát bún, bát phở ngon đã và đang tiếp tay cho những hành vi phi văn hóa này lên ngôi?” (3). Thêm hai năm nữa – 2022 - “bún mắng, cháo chửi”vẫn còn đó, VnExpress tập hợp ý kiến của nhiều người, vừa thể hiện sự hoang mang khi nhiều quán ăn, nhà hàng chọn mắng chửi khách hàng làm phương thức quảng bá thương hiệu, vừa ngao ngán khi có nhiều người không những chấp nhận bị xúc phạm mà còn coi sự xúc phạm như nét riêng về ẩm thực, chọn việc đến những nơi đó làm phương thức thể hiện... “đẳng cấp” về ẩm thực (4)...
***
Ai cũng biết “bún mắng, cháo chửi” chỉ xuất hiện sau khi đảng CSVN quyết định xây dựng CNXH tại Việt Nam, tạo ra những... “con người mới XHCN”. Chưa rõ bao giờ sự nghiệp xây dựng CNXH thành công nhưng... “con người mới XHCN” không dùng được nên cách nay hai năm, đảng CSVN tổ chức “Hội nghị Văn hóa toàn quốc”, chính thức khai tử việc tạo ra những “con người mới XHCN”, nhận thức lại, “văn hóa mới giúp thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ” và “ soi đường cho quốc dân đi”...
Tuy nhiên ai tin cung cách, tổ chức quản trị - điều hành quốc gia sẽ thay đổi nhận thức và ứng xử lệch chuẩn của các cá nhân? Sự xuất hiện và tồn tại dai dẳng, đáng ngại của những vấn đề liên quan đến “bún mắng, cháo chửi” chỉ là một trong vô số ví dụ xác định trách nhiệm của đảng CSVN. Có người đã từng khẳng định, đại khái thế này: Con người là thực thể hợp thành giữa yếu tố sinh học và hiện thực xã hội chứ không phải là sinh vật trừu tượng. Con người chính là sự hợp thành từ thế giới con người, xã hội, nhà nước... Đã có vài thế hệ ở Việt Nam được hướng dẫn tư duy theo quan điểm vừa dẫn. Chiếu theo quan điểm này, đảng CSVN “chính đảng duy nhất cầm quyền, lãnh đạo nhà nước và xã hội” phải chịu trách nhiệm về “bún mắng, cháo chửi” nói riêng và sự “tha hóa về cư xử” nói chung, song hướng dẫn tư duy theo quan điểm vừa giới thiệu – quy trách cho đảng CSVN – thì không phải... “tuyên truyền chống nhà nước” cũng là... “lợi dụng các quyền tự do, dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước”.
Khi phổ biến quan điểm: Bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội. Nhận thức về bản chất con người, đời sống xã hội của con người cần phải được tiến hành trong đời sống xã hội cụ thể - nhân vật vừa đề cập đã lợi dụng “triết học duy vật biện chứng” chỉ ra đảng CSVN phải chịu trách nhiệm về thực trạng suy đồi đạo đức, văn hóa của xã hội Việt Nam. Căn cứ vào thực tế áp dụng pháp luật của hệ thống thực thi pháp luật tại Việt Nam đối với “những phần tử cơ hội, bất mãn chính trị, hận thù cách mạng”, không chỉ “có biểu hiện” mà thật sự đã “tự diễn biến, tự chuyển hóa”, cần phải khởi tố và truy nã nhân vật ấy. “Ta” đã có hồ sơ của Karl Marx, bao giờ “ta” hành động?
Trân Văn/ VOA

[Gibbs]

NYT: Nguyễn Quí Đức, với quán nhậu đã trở thành điểm tụ tập ở Hà Nội, qua đời ở tuổi 65
Tác giả: Seth Mydans/ Cù Tuấn, dịch
Tóm tắt: Từng là người tị nạn và phát thanh viên thành công trên đài phát thanh ở Mỹ, ông đã mở một không gian triển lãm tại quê hương Việt Nam, thu hút các nghệ sĩ và đại sứ. Anthony Bourdain đã từng ghé chơi chỗ này.
Nguyễn Quí Đức, chủ sở hữu của một quán nhậu và không gian triển lãm đã trở thành địa danh của Hà Nội, nơi cả người Việt và người nước ngoài tụ tập để thưởng thức âm nhạc, thơ ca và những đêm dài uống rượu và sushi, đã qua đời vào ngày 22/11 tại một bệnh viện ở Hà Nội, thọ 65 tuổi.
Nguyên nhân cái chết là do ung thư phổi, em gái ông và là người còn sống duy nhất trong gia đình, bà Nguyễn Diệu Hà, cho biết.
Là một người tị nạn chiến tranh khi còn là một thiếu niên, ông Đức đã thành công với vai trò bình luận viên đài phát thanh ở Mỹ trước khi trở về Việt Nam vào năm 2006 để bắt đầu cuộc sống mới ở đó. Tính cách lôi cuốn của ông đã thu hút một lượng khách hàng đa dạng đến quán, từ các nghệ sĩ hoạt động ngầm đến các đại sứ.
Salon của ông “cung cấp nơi trú ẩn và tình bạn cho những tiếng nói sáng tạo mới ở Việt Nam nở rộ sau chấn thương chiến tranh”, Tom Miller, một luật sư người Mỹ và một người bạn lâu năm, viết trong email.
Các tác phẩm nghệ thuật sắp đặt mang tính thử nghiệm mà ông Đức trưng bày đã thử thách những giới hạn chính thức ở Việt Nam, nhưng trong cái mà ông Miller gọi là trò chơi mèo vờn chuột với chính quyền, giống như trò chơi của nghệ sĩ Ngải Vị Vị ở Trung Quốc, ông Đức đã tìm ra cách để tiếp tục tồn tại.
Ông đặt cho tiệm của mình một cái tên hay, lấy từ sách giáo khoa Việt Nam: Tadioto, có nghĩa là “ta đi ô tô”.
“Đó là câu đầu tiên cậu bé Đức học đọc”, Trần Thị Nhu, một người họ hàng cho biết, “và khi về Việt Nam, Đức giống như học đọc lại vậy”.
Ông Đức từng miêu tả Tadioto là “một phòng trưng bày, một không gian tổ chức sự kiện, một điểm gặp gỡ của những người sáng tạo và không chính thống, và là không gian thoải mái cho người nước ngoài”.
Là nơi ẩn náu khỏi sự hỗn loạn của Hà Nội đang hiện đại hóa nhanh chóng, Tadioto, với đầy đủ các món sushi-ramen và whisky, là một phiên bản êm dịu của Rick's Cafe Americain trong bộ phim “Casablanca”, nhưng không có sự hối hả và hấp dẫn của Rick's.
Tadioto trở thành điểm dừng chân bắt buộc của các nhà báo, nhà ngoại giao và du khách nổi tiếng, như đầu bếp nổi tiếng Anthony Bourdain, người được ông Đức hộ tống quanh Hà Nội, và ca sĩ Tom Waits, người từng biểu diễn không chính thức ở đó.
Tadioto thể hiện hai mặt của một người, giống như nhiều người tị nạn, tiếp tục tìm kiếm danh tính rất lâu sau khi bị nhổ bỏ rễ.
“Tôi không còn có một bản sắc duy nhất”, ông viết trong một tiểu luận năm 2008 có tựa đề “Nước Mỹ bên trong tâm hồn người Việt” đăng trên trang web của loạt phim tài liệu “Frontline” của PBS.
“Tôi bị chia làm hai phần - một phần vẫn đậm chất Việt, một phần vẫn đậm chất Mỹ. Có những lúc tôi khó có thể giải thích được cho chính mình”.
Trong một bài chia sẻ trên Facebook, Kim Ninh, từng là một người tị nạn đại diện cho Tổ chức Châu Á ở Hà Nội trong nhiều năm, đã viết về cảm giác chung của họ về sự lạc lõng.
Bà viết: “Nỗi đau đớn của con người đã tô điểm cho cuộc đời ông, một phần lịch sử gia đình, một phần lịch sử quốc gia, một phần thế giới mà ông đã cố gắng để hiểu. Hoặc ít nhất, để ghi chép lại. Cho đến cuối cùng, chúng tôi vẫn nói về nỗ lực chung của mình để tìm 'về nhà'. Chúng tôi biết đó là một nỗ lực vô ích, nhưng nó thấm vào mọi thứ: công việc của Đức với tư cách là một nhà báo và một nhà văn; những chuyến đi của ông ấy, cảm giác thẩm mỹ phi thường nơi tình yêu bóng tối luôn hiện hữu”.
Ngoài công việc ở đài phát thanh — ông còn là phát thanh viên của KALW và KQED ở San Francisco, đóng góp cho NPR và sau đó có chương trình NPR của riêng mình, “Pacific Time” — ông Đức đã xuất bản thơ và truyện trên nhiều tạp chí, trong đó có City Lights Review ở San Francisco; đã viết một vở kịch; sản xuất một bộ phim tài liệu truyền hình; và dịch thơ và tiểu thuyết tiếng Việt để xuất bản bằng tiếng Anh.
“Đức là người thời Phục hưng, làm nghệ thuật, làm robot, làm điêu khắc, thiết kế nhà cửa, thiết kế mọi thứ”, bà Nhu nói. “Đầu óc nhanh nhạy của anh ấy luôn hướng tới điều tiếp theo”.
Nhưng cuộc đời của ông không chỉ là tổng số các phần của nó. Với tư cách là một người bạn, tiểu thuyết gia đoạt giải Pulitzer Việt Thanh Nguyễn đã viết trên Facebook: “Tôi coi cuộc đời của Đức là tác phẩm nghệ thuật quan trọng nhất của anh ấy”.
Nguyễn Quí Đức sinh ra ở Đà Lạt, miền Nam Việt Nam, vào ngày 16 tháng 9 năm 1958, trong một gia đình quý tộc. Cha ông, Nguyễn Văn Đài, là thống đốc dân sự của thành phố Huế, và mẹ ông, tên khai sinh là Nguyễn Khoa Diệu Liễu, là hiệu trưởng một trường học; bị mất việc sau năm 1975, bà phải bán mì sợi để trang trải cuộc sống .
Ông Đức kể lại câu chuyện ly biệt và chịu đựng của gia đình trong cuốn hồi ký không chính thức năm 2009, “Tàn tro: Cuộc phiêu lưu của một gia đình Việt Nam”.
Ông mới 10 tuổi khi quân Bắc Việt bắt giữ người cha trong một chiến dịch quân sự năm 1968 được gọi là cuộc tấn công Tết Mậu Thân và giam cầm ông trong hơn một thập kỷ. Khi chiến tranh kết thúc, Đức, khi đó 17 tuổi, đã tự mình chạy trốn bằng tàu thủy sang Mỹ và sau đó lên đường đến bang Ohio, nơi anh cùng với một anh chị em đã chuyển đến đó.
Mẹ anh ở lại Việt Nam cùng với một người chị khác là Nguyễn Thị Diệu Quỳnh, đã qua đời vì suy thận năm 1979 sau một thời gian chống chọi với bệnh tâm thần.
Ông Đức hoàn thành chương trình giáo dục trung học ở Virginia và trở thành công dân Mỹ vào năm 1981. Sau đó, ông dành một năm ở Indonesia làm việc trong một trại tị nạn để giúp đỡ những người được gọi là thuyền nhân Việt Nam đã cập bến ở đó.
Năm 1984, sau khi cha được thả, ông được đoàn tụ với cha mẹ ở San Francisco, nơi ông bắt đầu sự nghiệp phát thanh của mình với tư cách là một phóng viên và bình luận viên.
Đối với một người không có bản sắc rõ ràng, ông Đức cho biết, ông thấy việc làm tại đài phát thanh là một phương tiện lý tưởng. “Tôi thích việc bạn trở nên vô danh, gần như vô danh và chỉ là một giọng nói”, ông nói với tạp chí trực tuyến And of Other Things vào năm 2015. “Bạn có thể trở nên thân mật, uy quyền, thân thiện, được nghe nhưng không được nhìn thấy… một giọng nói vô danh, vô danh cho phép con người tưởng tượng”.
Khi ở San Francisco, ông Đức đã kết hôn với một phụ nữ người Anh, nhưng họ ly hôn một cách thân thiện ngay sau đó.
Ông Đức trở lại Việt Nam lần đầu tiên vào năm 1989 để ghi hình cho Đài phát thanh quốc gia. Khi ở đó, ông đã lấy tro cốt của em gái mình từ một ngôi chùa Phật giáo và lén lút mang chúng về San Francisco, tượng trưng cho sự đoàn tụ gia đình.
Ông chuyển hẳn về Việt Nam vào năm 2006, mang theo người mẹ góa bụa (người cha mất năm 2000) mắc chứng mất trí nhớ, và đưa bà đến một nơi ẩn dật ở ngoại ô Hà Nội cho đến khi bà qua đời vào năm 2011.
Ông quyết định ở lại, nói với NPR điều đó năm 2015, để “hoàn thiện con người mà tôi muốn trở thành”, sau khi con người cũ “bị gián đoạn để đến Mỹ và trở thành một người khác”.