Hanna
01-15-2011, 22:12
Tường thuật đặc biệt của Reuters: Những người theo chủ nghĩa tư bản ở Việt Nam đi theo con đường của Trung Quốc
Có được rất nhiều tiền mặt từ tiền thưởng hàng năm, ông muốn mua cho vợ ḿnh chiếc điện thoại di động mới, một món quà cho dịp Tết âm lịch. Trong một đất nước với thu nhập trung b́nh hàng năm khoảng 1.100 USD, một chiếc điện thoại tốt là một đầu tư lớn. Tài muốn lựa chọn đúng với số tiền 5 triệu đồng (250 USD) của ḿnh.
http://www.reuters.com/resources/r/?m=02&d=20110113&t=2&i=304246106&w=&fh=&fw=&ll=460&pl=300&r=2011-01-13T053324Z_01_BTRE70 C0FFY00_RTROPTP_0_VI ETNAM-ECONOMY
Vào một buổi sáng oi ả tại TP. Hồ Chí Minh, thủ đô kinh tế của Việt Nam, Nguyễn Đức Tài đă ở trong một sứ mạng ...
"Rất là rắc rối, tôi đă đi đến hai cửa hàng. Nhưng không ai có thể cho tôi xem h́nh ảnh đầy đủ của những ǵ tôi có thể mua được từ số tiền của ḿnh. Họ đă cho xem một hai cái điện thoại. Thế chưa đủ. Nếu họ có thể cho tôi xem 10 kiểu điện thoại cùng giá tiền th́ đă có thể quyết định được."
Người đàn ông 35 tuổi đă đánh hơi thấy một cơ hội làm ăn. "Tôi tự nói với bản thân ḿnh 'Có điều ǵ sai ở đây. Ḿnh có tiền. Ḿnh sẵn sàng trả tiền. Nhưng lại không thể t́m thấy những ǵ ḿnh muốn. Có một sai lầm ở đâu đó và nếu ḿnh có thể khắc phục được sai lầm này, khách hàng sẽ ủng hộ ḿnh'".
Quay nhanh đoạn phim ấy sáu năm sau, Tài đă là giám đốc, đồng sáng lập Mobile World, công ty bán lẻ điện thoại di động lớn nhất Việt Nam, một phần của loại kinh doanh mới của các công ty phát triển nhanh chóng khai thác một tầng lớp trung lưu đang nở lớn trong đất nước do cộng sản cai trị gần 90 triệu người này.
Việt Nam đă nổi lên trong thập kỷ qua, từ một tàn tích của chiến tranh để đóng một vai tṛ trung tâm trên xí nghiệp của Châu Á, sản xuất mọi thứ từ giày dép đến các bộ phận máy tính. Một nền kinh tế từng một thời xây dựng xung quanh những cánh đồng lúa loang lổ vết bom giờ tự hào là các trung tâm mua sắm hào nhoáng và các toà nhà chọc trời cao chót vót. Những chiếc BMW và Rolls Royces chen chỗ trên các đường phố ùn tắc với xe gắn máy và xe xích lô.
Khi Trung Quốc, người láng giềng, đế quốc đô hộ phía bắc trước đây bắt đầu quá tŕnh chuyển đổi từ nền kinh tế lao động thủ công sang một xă hội tiêu dùng, Việt Nam hy vọng noi gương. Các công ty như Mobile World có thể dẫn đường.
Nhưng trong những tháng gần đây, các vấn nạn của Việt Nam đă làm lu mờ những triển vọng của ḿnh - từ nạn lạm phát leo thang đến t́nh trạng tiền tệ tuột dốc, thói quan liêu giấy tờ, thâm hụt thương mại suy nhược đến cơ sở hạ tầng ọp ẹp. Những nhà hoạch định chính sách phải đối mặt với sự lựa chọn quan trọng trong vài năm tiếp theo, hoặc làm Việt Nam trở thành ngôi sao tiếp theo của thị trường mới nổi trên thế giới hoặc khiến đất nước này ch́m sâu hơn trong cơn đau về kinh tế.
Điều đó tạo thành một khung cảnh tỉnh táo cho Đại hội của Đảng Cộng sản cầm quyền bắt đầu vào hôm thứ Tư, nơi các đại biểu sẽ chấp thuận để duy tŕ các mục tiêu chính sách nhằm đem lại tăng trưởng kinh tế đến 7,5 phần trăm một năm trong năm năm tới. Mặc dù ổn định kinh tế là một chủ đề nóng bỏng trong hậu trường, việc giải quyết các vấn đề khẩn cấp của Việt Nam lại không có trong chương tŕnh nghị sự chính thức. Ngay cả không có các cải cách táo bạo, các công ty nhạy bén, được lănh đạo bởi các giám đốc điều hành có cảm hứng từ câu chuyện thành công của Trung Quốc đang làm rung chuyển khu vực tư nhân.
Bất chấp các vấn nạn kinh tế măn tính của Việt Nam, chẳng hạn như Mobile World đă tăng từ 7 cửa hàng đến hơn 70 cửa hàng trong ba năm qua với gần 4.000 nhân viên. Doanh thu năm ngoái tăng gấp đôi đến 150 triệu USD và dự kiến sẽ tăng gấp đôi một lần nữa trong năm nay. Lăi ṛng 5 triệu trong năm ngoái, dự kiến sẽ tăng gấp ba trong năm nay đến 14 triệu. "Chúng tôi không quan tâm đến chính trị", Tài cười nói. "Chúng tôi chỉ quan tâm đến khách hàng".
Phỏng vấn các lănh đạo doanh nghiệp, nhà đầu tư và các nhà phân tích độc lập tính đến sự phát triển thịnh vượng của Việt Nam theo dấu Trung Quốc từ gần một thập kỷ hoặc hơn. Các giám đốc điều hành trẻ và các nhà đầu tư nước ngoài ủng hộ họ, đă cùng đưa ra một tiền đề đơn giản: những ǵ hiệu quả tại Trung Quốc, sẽ có hiệu quả tại Việt Nam.
"Về cơ bản, Trung Quốc đi trước Việt Nam từ 5 đến 10 năm. V́ vậy, Trung Quốc là một chỉ dấu tốt cho những ǵ sắp tới", Ông Chris Freund, đối tác quản lư tại nhà đầu tư thị trường mới Mekong Capital, có quỹ đầu tư vào 21 công ty Việt Nam bao gồm cả Mobile World.
Có những dấu hiệu sớm cho thấy rằng ông có thể đúng.
Một thế hệ sành Web
Hăy xem trường hợp Lê Hồng Minh, người sáng lập 34 tuổi của tổ hợp VNG Corp., nhóm thống lĩnh internet của Việt Nam - một công ty game trực tuyến nhanh chóng trở thành câu trả lời của cho Yahoo Inc và Facebook của đất nước.
Dựa theo mô h́nh của Tencent Hodings Ltd., công ty Internet có giá trị nhất Trung Quốc, VNG đă mở rộng từ 100 đến 1.300 nhân viên trong năm năm, thu hút nguồn đầu tư từ Goldman Sachs và tự hào với hàng triệu người sử dụng mỗi ngày cùng tham vọng cạnh tranh với các công ty toàn cầu.
Sau khi nghiền ngẫm các tiểu thuyết vơ thuật Trung Quốc hồi c̣n trẻ, Minh lướt mạng Internet lần đầu tiên tại Đại học Monash ở Australia, nơi ông theo học về kinh doanh, và dần phát hiện ra niềm đam mê với các game vơ thuật video.
Trở về Việt Nam, ông nhận được một công việc tài chính chỉ giúp đủ chi trả các chi phí thựng nhật nhưng không thoả măn được tinh thần chơi game của ḿnh. Để thực hiện được điều đó, ông đến Daejeon, Hàn Quốc, nơi ông đại diện cho Việt Nam tại World Cyber Games năm 2002. Mặc dù không phải là người chiến thắng, nhưng ông đă nh́n ra Internet tốc độ cao và video game là hơn cả một tṛ chơi. Chúng là ngành kinh doanh lớn.
Vào thời điểm đó, hơn một nửa số người dùng Internet của Nam Hàn đă được xem kịch tuồng, thể thao từ các máy tính của họ. Nhưng ở Việt Nam, Internet hầu như không hoạt động. Minh thiết lập một "pḥng chơi game" với bạn bè - một loại tiền thân của các quán cà phê Internet hiện nay - vào năm 2003. Tuy nhiên, trong sáu tháng đầu tiên, không hề có kết nối Internet, chỉ có 40 máy tính với các video game độc lập.
Minh c̣n nhớ khi những điều ấy thay đổi, gần như đến từng giờ phút. Đó là ngày 3 tháng bảy 2003. Lần đầu tiên chính phủ cho đăng kư mở Internet băng thông rộng. Ông là người đầu tiên đến xếp hàng. "Chúng tôi đă tuyên bố rằng 'đây là thiên đàng'" ông nhớ lại. "Đó là thời điểm game trực tuyến được sinh ra tại Việt Nam".
"Tôi hiểu được các cơ hội đầu tư và chúng tôi đă có niềm đam mê của một nhóm các chàng trai thích chơi game, v́ vậy chúng tôi thành lập công ty vào năm 2004 và đưa ra một kế hoạch kinh doanh".
"VinaGame" đă sinh ra. Một năm sau, được hỗ trợ bởi công ty liên doanh vốn IDG Ventures, họ tung ra sản phẩm đầu tiên của ḿnh, cấp giấy phép cho một game vơ thuật từ công ty phát triển phần mềm Kingsoft Corp Ltd của Trung Quốc. Khoảng 20 người bạn hâm mộ trên toàn quốc cổ vũ "game vơ thuật trực tuyến đầu tiên của Việt Nam", dán các áp phích quảng cáo tại khoảng 5.000 pḥng chơi game trong ba thành phố.
Họ đă tính rằng ḿnh có thể tạo lợi nhuận nếu có đủ 100.000 khách hàng trong năm đầu tiên. "Chúng tôi tính ra con số đó trong một ngày" Minh nhớ lại. "Trong tháng đầu tiên chúng tôi đă có 500.000 khách hàng và sau ba tháng chúng tôi gần như đă có một triệu người sử dụng".
Năm năm trôi qua, bây giờ được mang tên VNG, họ cạnh tranh trực tiếp với Yahoo, đạt được 60 phần trăm người Việt Nam sử dụng Internet với 27 triệu người so với 50 phần trăm của Yahoo, theo dữ liệu riêng của VNG. Cổng mạng www.zing.vn của họ cung cấp thông tin giải trí và mạng xă hội. "Đối với thư điện tử và tin nhắn nhanh th́ chúng tôi không thể thực sự cạnh tranh được, nhưng chúng tôi giành được chiến thắng với các dịch vụ khác".
Họ cũng đă phát triển tṛ chơi trực tuyến địa phương đầu tiên của Việt Nam và đang mạo hiểm vào lĩnh vực thương mại điện tử. Khi phát triển, họ đang thay đổi h́nh ảnh của một quốc gia từng bị thống lĩnh bởi các nhà sản xuất may mặc, linh kiện điện tử và trồng lúa gạo của Việt Nam. Các kế hoạch cho bán cổ phần ra thị trường cũng đang chuẩn bị.
"Sứ mạng của chúng tôi là làm internet thay đổi cuộc sống Việt Nam", ông Minh, người có phong cách chỉ huy đơn giản, trầm tĩnh phản ánh tính nhiệt t́nh trẻ trung của một khởi động internet kiểu Silicon Valley. Pḥng họp với các ghế loại túi kê sát tường. Ông lái một chiếc Mini Cooper màu vàng và niềm đam mê chơi game của ḿnh vẫn không hề giảm bớt.
"Vợ tôi vẫn than phiền rất nhiều về việc tôi chơi game đến một, hai giờ sáng".
Vào một buổi chiều thứ Ba gần đây tại cơ sở rộng hơn 700m2 của VNG, một văn pḥng có phong cách như nhà kho bên trên một cửa hàng thực phẩm tại TP Hồ Chí Minh, hàng chục nhân viên nêm chặt một pḥng họp, nơi những thí sinh ṿng chung kết của "VNG's Got Talent" đang tỉ thí trên sân khấu - một sự kiện nhằm khuyến khích tinh thần trong công ty lấy cảm hứng từ loạt chương tŕnh truyền h́nh "American Got Talent" của Mỹ." Một số ca hát. Một số khác ăn mặc giả trai giả gái.
Điều nhấn mạnh những thách thức lớn nhất đối với VNG và các công ty đang phát triển nhanh khác của Việt Nam: nhân lực. "Việc t́m người có đủ khả năng là rất, rất khó", ông Minh cho biết. "Và sau đó, việc phát triển con người lại càng khó hơn bởi v́ chúng ta có một giới hạn rất hạn chế của những người có tài năng và nhiều kinh nghiệm. Khi ta có thể vun trồng họ, họ sẽ được tiếp cận bởi bởi rất nhiều người khác".
Dù với những mối lo lắng này, VNG vẫn đang thu hút sự chú ư, trong đó có một quan hệ đối tác chiến lược với Tencent của Trung Quốc, từng nổi tiếng với các tṛ chơi trực tuyến của ḿnh, cơ sở nhắn tin trực tiếp (instant messaging) và đột phá vào các sản phẩm bằng Anh ngữ lớn nhất của Trung Quốc.
Henry Nguyen, tổng giám đốc đối tác tại IDG Ventures Việt Nam, biết rằng VNG chỉ mới được 5, 6 năm từ đỉnh cao của ḿnh. Nhưng nhiên liệu cho niềm lạc quan của ông là dân số trẻ của Việt Nam. Chín mươi phần trăm là thấp hơn hoặc đang trong độ tuổi lao động, theo dữ liệu Liên Hiệp Quốc. Để diễn giải khẩu hiệu trong chiến dịch tranh cử của cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton năm 1992, ông nói, "Đồ ngu ạ, đối với chúng tôi, quan trọng là nhân khẩu học".
Thành phần trung lưu của Việt Nam đă tăng gấp đôi trong thập kỷ qua đến 64 phần trăm ở các khu vực đô thị, theo chuyên gia tư vấn nghiên cứu Châu Á-Thái B́nh Dương Cimigo. Sáu mươi phần trăm dân số dưới 35 tuổi. Chỉ trong một thập kỷ qua, nền kinh tế đă tăng gấp ba từ 30 tỉ đến hơn 100 tỷ USD, cùng với thu nhập đầu người, dù vẫn c̣n thấp.
Những rủi ro đang xuất hiện
Nhưng những nghi ngờ đang tăng lên về việc liệu chính quyền có đủ khéo léo để có thể lèo lái nền kinh tế để biến Việt Nam thành con hổ tiếp theo của châu Á hay không.
Một số dấu hiệu không được khuyến khích lắm, chẳng hạn như quyết định của Bộ Tài chính giao số tiền thu được lần đầu tiên từ trái phiếu quốc tế của Việt Nam cho công ty quốc doanh công nghiệp tàu thủy Vietnam Corp, hoặc Vinashin, vào năm năm 2005, đưa tất cả 750 triệu thặng dư từ việc phát hành trái phiếu thời hạn 10 năm.
Giải pháp này là một phần trong kế hoạch của Đảng Cộng sản để cố gắng giữ cho khu vực nhà nước kiểm soát ở "đỉnh cao kiểm soát" của nền kinh tế bằng cách cấp vốn cho những công ty lớn, độc quyền hóa các lĩnh vực họ hoạt động và tạo nên các loại tập đoàn quốc doanh lớn theo mô h́nh chaebol đầy quyền lực của Nam Hàn.
Mặc dù số tiền rất lớn, giám đốc điều hành Vinashin Phạm Thanh B́nh cho biết tại thời điểm đó, con số ấy chỉ được là một phần tư số tiền cần thiết để đạt được mục tiêu đầy tham vọng của ḿnh đối với ngành đóng tàu trong năm năm tới, mà ông dự kiến sẽ tăng trưởng đến 30 phần trăm. V́ vậy, ông đă t́m cách để có thêm tiền mặt - từ chính phủ, từ các thị trường vốn và các chủ vay nợ nước ngoài.
Thay v́ tập trung vào sản xuất tàu thuyền nhiều hơn và tốt hơn, Vinashin lại mọc các ra các công ty con với một tốc độ đáng báo động, thường là trong các lĩnh vực không liên quan đến đóng tàu như khách sạn, xe máy và môi giới chứng khoán.
Sau đó, khi suy thoái kinh tế toàn cầu xảy ra, hút cạn gió trên cánh buồm của ngành công nghiệp vận chuyển. Vấn đề nợ nần của Vinashin vào khoảng 4.4 tỉ giữa năm ngoái, đă quá lớn để có thể tránh được. Đảng Cộng sản tuyên bố công ty trên bờ vực phá sản và chính phủ ra lệnh tái tổ chức. B́nh và các giám đốc điều hành khác bị sa thải và sau đó bị bắt giữ.
Theo nguồn tin thân cận với giới lănh đạo cộng sản, Vinashin đă trở thành một ví dụ về những rủi ro vốn có trong chính sách công nghiệp của chính phủ và đă gây ra những tranh luận nóng bỏng trong đảng.
Chính phủ đă ra lệnh ngân hàng Việt Nam đóng băng các khoản vay từng giúp Vinasin sống sót. Nhưng khi công ty trôi dạt về hướng không trả được nợ vào tháng trước về một khoản vay trị giá 600 triệu nợ quốc tế, cả ba cơ quan xếp hạng đă đánh tụt hạng Việt Nam, nâng cao chi phí vốn khi có nhu cầu gây quỹ nhằm cải thiện cơ sở hạ tầng.
Những vấn nạn như vậy đă nhận nền kinh tế vĩ mô của Việt Nam ch́m sâu hơn. Lạm phát hàng năm đạt mức cao 22 tháng trong tháng mười hai đến gần 12 phần trăm, đồng tiền đă mất gần 25 phần trăm so với đồng USD trên thị trường xám kể từ cuối quư I năm 2008, và Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho biết dự trữ ngoại tệ đă xuống đến mức chỉ bằng 1,8 tháng tiềm năng nhập khẩu vào cuối tháng Chín.
Các doanh nghiệp quốc doanh đă hút cạn vốn và ngày càng gây rủi ro đối với hệ thống ngân hàng và không tạo nên được một tiến bộ lớn nào trong tăng trưởng kinh tế và việc làm.
"Về lâu dài, những ǵ họ đang thực hiện là không bền", ông Jonathan Pincus, khoa trưỏng Chương tŕnh Giảng dạy Kinh tế Fulbright tại TP Hồ Chí Minh và một cựu kinh tế gia của Liên Hiệp Quốc tại Việt Nam cho biết.
"Điều ǵ sẽ xảy ra từ những hậu quả của vụ Vinashin? Tôi nghĩ rằng họ sẽ chỉ cạn tiền. Sẽ rất là tốn kém cho họ để đi vay nợ và họ đă sạch túi rồi, v́ vậy chuyện ǵ sẽ xảy ra nếu một vài ngân hàng sụp đổ ? Họ không phải là Trung Quốc. Họ không ngồi trên 3 ngh́n tỉ dự trữ".
Một nghiên cứu từ trường Chính sách Công Lư Quang Diệu của Viện nghiên cứu Quản lư Kinh tế và Đại học Quốc gia Singapore về Việt nam tŕnh lên chính phủ hồi tháng trước cho thấy tỷ lệ đầu ra của tỉ lệ biên tế giữa vốn và sản lượng, hay ICOR, của Việt Nam, một thước đo về hiệu quả sử dụng vốn, đă thực sự xấu đi v́ tiền đổ vào các doanh nghiệp quốc doanh.
ICOR của Việt Nam trung b́nh là 4,8 trong năm 2000-2008 và là 5,4 cho 2006-2008, kém hiệu quả đáng kể hơn so với Đài Loan, Hàn Quốc và Thái Lan trong giai đoạn phát triển tương tự.
Tuy nhiên, Đảng có vẻ như đă gắn bó cam kết với khu vực quốc doanh hơn bao giờ hết, một thập kỷ sau khi ban hành Luật Doanh nghiệp nhằm mở cửa cho các doanh nghiệp tư nhân. Kết quả là một môi trường cạnh tranh bị biến dạng khiến đặt doanh nghiệp tư nhân ở thế bất lợi.
Có được rất nhiều tiền mặt từ tiền thưởng hàng năm, ông muốn mua cho vợ ḿnh chiếc điện thoại di động mới, một món quà cho dịp Tết âm lịch. Trong một đất nước với thu nhập trung b́nh hàng năm khoảng 1.100 USD, một chiếc điện thoại tốt là một đầu tư lớn. Tài muốn lựa chọn đúng với số tiền 5 triệu đồng (250 USD) của ḿnh.
http://www.reuters.com/resources/r/?m=02&d=20110113&t=2&i=304246106&w=&fh=&fw=&ll=460&pl=300&r=2011-01-13T053324Z_01_BTRE70 C0FFY00_RTROPTP_0_VI ETNAM-ECONOMY
Vào một buổi sáng oi ả tại TP. Hồ Chí Minh, thủ đô kinh tế của Việt Nam, Nguyễn Đức Tài đă ở trong một sứ mạng ...
"Rất là rắc rối, tôi đă đi đến hai cửa hàng. Nhưng không ai có thể cho tôi xem h́nh ảnh đầy đủ của những ǵ tôi có thể mua được từ số tiền của ḿnh. Họ đă cho xem một hai cái điện thoại. Thế chưa đủ. Nếu họ có thể cho tôi xem 10 kiểu điện thoại cùng giá tiền th́ đă có thể quyết định được."
Người đàn ông 35 tuổi đă đánh hơi thấy một cơ hội làm ăn. "Tôi tự nói với bản thân ḿnh 'Có điều ǵ sai ở đây. Ḿnh có tiền. Ḿnh sẵn sàng trả tiền. Nhưng lại không thể t́m thấy những ǵ ḿnh muốn. Có một sai lầm ở đâu đó và nếu ḿnh có thể khắc phục được sai lầm này, khách hàng sẽ ủng hộ ḿnh'".
Quay nhanh đoạn phim ấy sáu năm sau, Tài đă là giám đốc, đồng sáng lập Mobile World, công ty bán lẻ điện thoại di động lớn nhất Việt Nam, một phần của loại kinh doanh mới của các công ty phát triển nhanh chóng khai thác một tầng lớp trung lưu đang nở lớn trong đất nước do cộng sản cai trị gần 90 triệu người này.
Việt Nam đă nổi lên trong thập kỷ qua, từ một tàn tích của chiến tranh để đóng một vai tṛ trung tâm trên xí nghiệp của Châu Á, sản xuất mọi thứ từ giày dép đến các bộ phận máy tính. Một nền kinh tế từng một thời xây dựng xung quanh những cánh đồng lúa loang lổ vết bom giờ tự hào là các trung tâm mua sắm hào nhoáng và các toà nhà chọc trời cao chót vót. Những chiếc BMW và Rolls Royces chen chỗ trên các đường phố ùn tắc với xe gắn máy và xe xích lô.
Khi Trung Quốc, người láng giềng, đế quốc đô hộ phía bắc trước đây bắt đầu quá tŕnh chuyển đổi từ nền kinh tế lao động thủ công sang một xă hội tiêu dùng, Việt Nam hy vọng noi gương. Các công ty như Mobile World có thể dẫn đường.
Nhưng trong những tháng gần đây, các vấn nạn của Việt Nam đă làm lu mờ những triển vọng của ḿnh - từ nạn lạm phát leo thang đến t́nh trạng tiền tệ tuột dốc, thói quan liêu giấy tờ, thâm hụt thương mại suy nhược đến cơ sở hạ tầng ọp ẹp. Những nhà hoạch định chính sách phải đối mặt với sự lựa chọn quan trọng trong vài năm tiếp theo, hoặc làm Việt Nam trở thành ngôi sao tiếp theo của thị trường mới nổi trên thế giới hoặc khiến đất nước này ch́m sâu hơn trong cơn đau về kinh tế.
Điều đó tạo thành một khung cảnh tỉnh táo cho Đại hội của Đảng Cộng sản cầm quyền bắt đầu vào hôm thứ Tư, nơi các đại biểu sẽ chấp thuận để duy tŕ các mục tiêu chính sách nhằm đem lại tăng trưởng kinh tế đến 7,5 phần trăm một năm trong năm năm tới. Mặc dù ổn định kinh tế là một chủ đề nóng bỏng trong hậu trường, việc giải quyết các vấn đề khẩn cấp của Việt Nam lại không có trong chương tŕnh nghị sự chính thức. Ngay cả không có các cải cách táo bạo, các công ty nhạy bén, được lănh đạo bởi các giám đốc điều hành có cảm hứng từ câu chuyện thành công của Trung Quốc đang làm rung chuyển khu vực tư nhân.
Bất chấp các vấn nạn kinh tế măn tính của Việt Nam, chẳng hạn như Mobile World đă tăng từ 7 cửa hàng đến hơn 70 cửa hàng trong ba năm qua với gần 4.000 nhân viên. Doanh thu năm ngoái tăng gấp đôi đến 150 triệu USD và dự kiến sẽ tăng gấp đôi một lần nữa trong năm nay. Lăi ṛng 5 triệu trong năm ngoái, dự kiến sẽ tăng gấp ba trong năm nay đến 14 triệu. "Chúng tôi không quan tâm đến chính trị", Tài cười nói. "Chúng tôi chỉ quan tâm đến khách hàng".
Phỏng vấn các lănh đạo doanh nghiệp, nhà đầu tư và các nhà phân tích độc lập tính đến sự phát triển thịnh vượng của Việt Nam theo dấu Trung Quốc từ gần một thập kỷ hoặc hơn. Các giám đốc điều hành trẻ và các nhà đầu tư nước ngoài ủng hộ họ, đă cùng đưa ra một tiền đề đơn giản: những ǵ hiệu quả tại Trung Quốc, sẽ có hiệu quả tại Việt Nam.
"Về cơ bản, Trung Quốc đi trước Việt Nam từ 5 đến 10 năm. V́ vậy, Trung Quốc là một chỉ dấu tốt cho những ǵ sắp tới", Ông Chris Freund, đối tác quản lư tại nhà đầu tư thị trường mới Mekong Capital, có quỹ đầu tư vào 21 công ty Việt Nam bao gồm cả Mobile World.
Có những dấu hiệu sớm cho thấy rằng ông có thể đúng.
Một thế hệ sành Web
Hăy xem trường hợp Lê Hồng Minh, người sáng lập 34 tuổi của tổ hợp VNG Corp., nhóm thống lĩnh internet của Việt Nam - một công ty game trực tuyến nhanh chóng trở thành câu trả lời của cho Yahoo Inc và Facebook của đất nước.
Dựa theo mô h́nh của Tencent Hodings Ltd., công ty Internet có giá trị nhất Trung Quốc, VNG đă mở rộng từ 100 đến 1.300 nhân viên trong năm năm, thu hút nguồn đầu tư từ Goldman Sachs và tự hào với hàng triệu người sử dụng mỗi ngày cùng tham vọng cạnh tranh với các công ty toàn cầu.
Sau khi nghiền ngẫm các tiểu thuyết vơ thuật Trung Quốc hồi c̣n trẻ, Minh lướt mạng Internet lần đầu tiên tại Đại học Monash ở Australia, nơi ông theo học về kinh doanh, và dần phát hiện ra niềm đam mê với các game vơ thuật video.
Trở về Việt Nam, ông nhận được một công việc tài chính chỉ giúp đủ chi trả các chi phí thựng nhật nhưng không thoả măn được tinh thần chơi game của ḿnh. Để thực hiện được điều đó, ông đến Daejeon, Hàn Quốc, nơi ông đại diện cho Việt Nam tại World Cyber Games năm 2002. Mặc dù không phải là người chiến thắng, nhưng ông đă nh́n ra Internet tốc độ cao và video game là hơn cả một tṛ chơi. Chúng là ngành kinh doanh lớn.
Vào thời điểm đó, hơn một nửa số người dùng Internet của Nam Hàn đă được xem kịch tuồng, thể thao từ các máy tính của họ. Nhưng ở Việt Nam, Internet hầu như không hoạt động. Minh thiết lập một "pḥng chơi game" với bạn bè - một loại tiền thân của các quán cà phê Internet hiện nay - vào năm 2003. Tuy nhiên, trong sáu tháng đầu tiên, không hề có kết nối Internet, chỉ có 40 máy tính với các video game độc lập.
Minh c̣n nhớ khi những điều ấy thay đổi, gần như đến từng giờ phút. Đó là ngày 3 tháng bảy 2003. Lần đầu tiên chính phủ cho đăng kư mở Internet băng thông rộng. Ông là người đầu tiên đến xếp hàng. "Chúng tôi đă tuyên bố rằng 'đây là thiên đàng'" ông nhớ lại. "Đó là thời điểm game trực tuyến được sinh ra tại Việt Nam".
"Tôi hiểu được các cơ hội đầu tư và chúng tôi đă có niềm đam mê của một nhóm các chàng trai thích chơi game, v́ vậy chúng tôi thành lập công ty vào năm 2004 và đưa ra một kế hoạch kinh doanh".
"VinaGame" đă sinh ra. Một năm sau, được hỗ trợ bởi công ty liên doanh vốn IDG Ventures, họ tung ra sản phẩm đầu tiên của ḿnh, cấp giấy phép cho một game vơ thuật từ công ty phát triển phần mềm Kingsoft Corp Ltd của Trung Quốc. Khoảng 20 người bạn hâm mộ trên toàn quốc cổ vũ "game vơ thuật trực tuyến đầu tiên của Việt Nam", dán các áp phích quảng cáo tại khoảng 5.000 pḥng chơi game trong ba thành phố.
Họ đă tính rằng ḿnh có thể tạo lợi nhuận nếu có đủ 100.000 khách hàng trong năm đầu tiên. "Chúng tôi tính ra con số đó trong một ngày" Minh nhớ lại. "Trong tháng đầu tiên chúng tôi đă có 500.000 khách hàng và sau ba tháng chúng tôi gần như đă có một triệu người sử dụng".
Năm năm trôi qua, bây giờ được mang tên VNG, họ cạnh tranh trực tiếp với Yahoo, đạt được 60 phần trăm người Việt Nam sử dụng Internet với 27 triệu người so với 50 phần trăm của Yahoo, theo dữ liệu riêng của VNG. Cổng mạng www.zing.vn của họ cung cấp thông tin giải trí và mạng xă hội. "Đối với thư điện tử và tin nhắn nhanh th́ chúng tôi không thể thực sự cạnh tranh được, nhưng chúng tôi giành được chiến thắng với các dịch vụ khác".
Họ cũng đă phát triển tṛ chơi trực tuyến địa phương đầu tiên của Việt Nam và đang mạo hiểm vào lĩnh vực thương mại điện tử. Khi phát triển, họ đang thay đổi h́nh ảnh của một quốc gia từng bị thống lĩnh bởi các nhà sản xuất may mặc, linh kiện điện tử và trồng lúa gạo của Việt Nam. Các kế hoạch cho bán cổ phần ra thị trường cũng đang chuẩn bị.
"Sứ mạng của chúng tôi là làm internet thay đổi cuộc sống Việt Nam", ông Minh, người có phong cách chỉ huy đơn giản, trầm tĩnh phản ánh tính nhiệt t́nh trẻ trung của một khởi động internet kiểu Silicon Valley. Pḥng họp với các ghế loại túi kê sát tường. Ông lái một chiếc Mini Cooper màu vàng và niềm đam mê chơi game của ḿnh vẫn không hề giảm bớt.
"Vợ tôi vẫn than phiền rất nhiều về việc tôi chơi game đến một, hai giờ sáng".
Vào một buổi chiều thứ Ba gần đây tại cơ sở rộng hơn 700m2 của VNG, một văn pḥng có phong cách như nhà kho bên trên một cửa hàng thực phẩm tại TP Hồ Chí Minh, hàng chục nhân viên nêm chặt một pḥng họp, nơi những thí sinh ṿng chung kết của "VNG's Got Talent" đang tỉ thí trên sân khấu - một sự kiện nhằm khuyến khích tinh thần trong công ty lấy cảm hứng từ loạt chương tŕnh truyền h́nh "American Got Talent" của Mỹ." Một số ca hát. Một số khác ăn mặc giả trai giả gái.
Điều nhấn mạnh những thách thức lớn nhất đối với VNG và các công ty đang phát triển nhanh khác của Việt Nam: nhân lực. "Việc t́m người có đủ khả năng là rất, rất khó", ông Minh cho biết. "Và sau đó, việc phát triển con người lại càng khó hơn bởi v́ chúng ta có một giới hạn rất hạn chế của những người có tài năng và nhiều kinh nghiệm. Khi ta có thể vun trồng họ, họ sẽ được tiếp cận bởi bởi rất nhiều người khác".
Dù với những mối lo lắng này, VNG vẫn đang thu hút sự chú ư, trong đó có một quan hệ đối tác chiến lược với Tencent của Trung Quốc, từng nổi tiếng với các tṛ chơi trực tuyến của ḿnh, cơ sở nhắn tin trực tiếp (instant messaging) và đột phá vào các sản phẩm bằng Anh ngữ lớn nhất của Trung Quốc.
Henry Nguyen, tổng giám đốc đối tác tại IDG Ventures Việt Nam, biết rằng VNG chỉ mới được 5, 6 năm từ đỉnh cao của ḿnh. Nhưng nhiên liệu cho niềm lạc quan của ông là dân số trẻ của Việt Nam. Chín mươi phần trăm là thấp hơn hoặc đang trong độ tuổi lao động, theo dữ liệu Liên Hiệp Quốc. Để diễn giải khẩu hiệu trong chiến dịch tranh cử của cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton năm 1992, ông nói, "Đồ ngu ạ, đối với chúng tôi, quan trọng là nhân khẩu học".
Thành phần trung lưu của Việt Nam đă tăng gấp đôi trong thập kỷ qua đến 64 phần trăm ở các khu vực đô thị, theo chuyên gia tư vấn nghiên cứu Châu Á-Thái B́nh Dương Cimigo. Sáu mươi phần trăm dân số dưới 35 tuổi. Chỉ trong một thập kỷ qua, nền kinh tế đă tăng gấp ba từ 30 tỉ đến hơn 100 tỷ USD, cùng với thu nhập đầu người, dù vẫn c̣n thấp.
Những rủi ro đang xuất hiện
Nhưng những nghi ngờ đang tăng lên về việc liệu chính quyền có đủ khéo léo để có thể lèo lái nền kinh tế để biến Việt Nam thành con hổ tiếp theo của châu Á hay không.
Một số dấu hiệu không được khuyến khích lắm, chẳng hạn như quyết định của Bộ Tài chính giao số tiền thu được lần đầu tiên từ trái phiếu quốc tế của Việt Nam cho công ty quốc doanh công nghiệp tàu thủy Vietnam Corp, hoặc Vinashin, vào năm năm 2005, đưa tất cả 750 triệu thặng dư từ việc phát hành trái phiếu thời hạn 10 năm.
Giải pháp này là một phần trong kế hoạch của Đảng Cộng sản để cố gắng giữ cho khu vực nhà nước kiểm soát ở "đỉnh cao kiểm soát" của nền kinh tế bằng cách cấp vốn cho những công ty lớn, độc quyền hóa các lĩnh vực họ hoạt động và tạo nên các loại tập đoàn quốc doanh lớn theo mô h́nh chaebol đầy quyền lực của Nam Hàn.
Mặc dù số tiền rất lớn, giám đốc điều hành Vinashin Phạm Thanh B́nh cho biết tại thời điểm đó, con số ấy chỉ được là một phần tư số tiền cần thiết để đạt được mục tiêu đầy tham vọng của ḿnh đối với ngành đóng tàu trong năm năm tới, mà ông dự kiến sẽ tăng trưởng đến 30 phần trăm. V́ vậy, ông đă t́m cách để có thêm tiền mặt - từ chính phủ, từ các thị trường vốn và các chủ vay nợ nước ngoài.
Thay v́ tập trung vào sản xuất tàu thuyền nhiều hơn và tốt hơn, Vinashin lại mọc các ra các công ty con với một tốc độ đáng báo động, thường là trong các lĩnh vực không liên quan đến đóng tàu như khách sạn, xe máy và môi giới chứng khoán.
Sau đó, khi suy thoái kinh tế toàn cầu xảy ra, hút cạn gió trên cánh buồm của ngành công nghiệp vận chuyển. Vấn đề nợ nần của Vinashin vào khoảng 4.4 tỉ giữa năm ngoái, đă quá lớn để có thể tránh được. Đảng Cộng sản tuyên bố công ty trên bờ vực phá sản và chính phủ ra lệnh tái tổ chức. B́nh và các giám đốc điều hành khác bị sa thải và sau đó bị bắt giữ.
Theo nguồn tin thân cận với giới lănh đạo cộng sản, Vinashin đă trở thành một ví dụ về những rủi ro vốn có trong chính sách công nghiệp của chính phủ và đă gây ra những tranh luận nóng bỏng trong đảng.
Chính phủ đă ra lệnh ngân hàng Việt Nam đóng băng các khoản vay từng giúp Vinasin sống sót. Nhưng khi công ty trôi dạt về hướng không trả được nợ vào tháng trước về một khoản vay trị giá 600 triệu nợ quốc tế, cả ba cơ quan xếp hạng đă đánh tụt hạng Việt Nam, nâng cao chi phí vốn khi có nhu cầu gây quỹ nhằm cải thiện cơ sở hạ tầng.
Những vấn nạn như vậy đă nhận nền kinh tế vĩ mô của Việt Nam ch́m sâu hơn. Lạm phát hàng năm đạt mức cao 22 tháng trong tháng mười hai đến gần 12 phần trăm, đồng tiền đă mất gần 25 phần trăm so với đồng USD trên thị trường xám kể từ cuối quư I năm 2008, và Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho biết dự trữ ngoại tệ đă xuống đến mức chỉ bằng 1,8 tháng tiềm năng nhập khẩu vào cuối tháng Chín.
Các doanh nghiệp quốc doanh đă hút cạn vốn và ngày càng gây rủi ro đối với hệ thống ngân hàng và không tạo nên được một tiến bộ lớn nào trong tăng trưởng kinh tế và việc làm.
"Về lâu dài, những ǵ họ đang thực hiện là không bền", ông Jonathan Pincus, khoa trưỏng Chương tŕnh Giảng dạy Kinh tế Fulbright tại TP Hồ Chí Minh và một cựu kinh tế gia của Liên Hiệp Quốc tại Việt Nam cho biết.
"Điều ǵ sẽ xảy ra từ những hậu quả của vụ Vinashin? Tôi nghĩ rằng họ sẽ chỉ cạn tiền. Sẽ rất là tốn kém cho họ để đi vay nợ và họ đă sạch túi rồi, v́ vậy chuyện ǵ sẽ xảy ra nếu một vài ngân hàng sụp đổ ? Họ không phải là Trung Quốc. Họ không ngồi trên 3 ngh́n tỉ dự trữ".
Một nghiên cứu từ trường Chính sách Công Lư Quang Diệu của Viện nghiên cứu Quản lư Kinh tế và Đại học Quốc gia Singapore về Việt nam tŕnh lên chính phủ hồi tháng trước cho thấy tỷ lệ đầu ra của tỉ lệ biên tế giữa vốn và sản lượng, hay ICOR, của Việt Nam, một thước đo về hiệu quả sử dụng vốn, đă thực sự xấu đi v́ tiền đổ vào các doanh nghiệp quốc doanh.
ICOR của Việt Nam trung b́nh là 4,8 trong năm 2000-2008 và là 5,4 cho 2006-2008, kém hiệu quả đáng kể hơn so với Đài Loan, Hàn Quốc và Thái Lan trong giai đoạn phát triển tương tự.
Tuy nhiên, Đảng có vẻ như đă gắn bó cam kết với khu vực quốc doanh hơn bao giờ hết, một thập kỷ sau khi ban hành Luật Doanh nghiệp nhằm mở cửa cho các doanh nghiệp tư nhân. Kết quả là một môi trường cạnh tranh bị biến dạng khiến đặt doanh nghiệp tư nhân ở thế bất lợi.