Hanna
03-21-2011, 08:55
Người Việt Nam vốn kính trọng dân Nhật. Mà ít thù hận họ, so với dân các nước Á Đông khác. Có lẽ v́, không như ở Hàn Quốc và Trung Quốc, thời gian quân Nhật chiếm và cai trị nước ta rất ngắn, tháng 3 đến tháng 8 năm 1945.
Trận động đất ở Fukushima vừa qua lại khiến nhiều người Việt thán phục tinh thần của người Nhật Bản hơn. Ở nhiều quốc gia, khi có một trận động đất làm cho bao nhiêu nhà cửa đổ nát như thế này, một mối lo của giới cảnh sát là người ta đến hôi của tại các cửa hàng. Ở Nhật Bản không thấy…
nguoi nhat2Chủ Nhật vừa qua, 13 tháng 3, 2011, ông Nguyễn Đ́nh Đăng, làm việc ở Nhật Bản từ năm 1995, đă bày tỏ niềm kính trọng trong blog của ông:
“…Xem trên TV thấy cụ già được quân lính cơng ra khỏi khu nhà đổ nát, vẫn mỉm cười trả lời phóng viên. Mấy phụ nữ nhận cơm nắm người ta phát trong căn nhà mất điện tối om, vẫn cúi lạy cảm ơn dưới ánh đèn pin. Cũng thấy có người khóc (cụ già và trẻ con). Toàn bộ Nội ác Nhật Bản làm việc hầu như 24/24 từ Thứ Sáu (ngày động đất). Ông kết luận: “Một đất nước mà người dân thực sự b́nh thản, lịch sự, giữ phẩm cách, rất trật tự, tử tế với nhau trong thảm họa… là một đất nước thực sự vĩ đại.”
Hai chữ “vĩ đại” có quá đáng hay không? Chúng ta nhớ trong phim “Chuyện Tử Tế” của Trần Văn Thủy, có đoạn một phóng viên hỏi mấy em bé (với biểu ngữ viết mấy chữ “vĩ đại”) rằng: “Các em đă thấy cái ǵ vĩ đại bao giờ chưa?” Các cháu bé cười! Có lẽ tấm ḷng cảm phục diễn tả qua hai chữ “vĩ đại” cũng không phải là quá đáng. Tiến Sĩ Nguyễn Đ́nh Đăng, với hai bằng tiến sĩ Vật lư và Toán học, “đă sống 18 năm thời niên thiếu của ḿnh rồi sau này làm việc vài năm tại Việt Nam, 11 năm tại Liên Xô cũ, một thời gian tại Châu Âu và thăm một số trường đại học tại Hoa Kỳ,” theo lời tự thuật trong một bài trước đây. Những lời ngợi khen của ông chắc rất có cân nhắc và rất thành thật.
Một dân tộc, và mỗi con người, khi bị thử thách trong những cơn hoạn nạn, là lúc chứng tỏ ḿnh lớn hay nhỏ, có đáng kính trọng hay không. Một dân tộc sẽ được người ta kính trọng khi tư cách chững chạc, đường hoàng thể hiện ngay trong tư cách của những người dân b́nh thường, chứ không phải chỉ thấy trong những công tŕnh văn hóa, kinh tế, đồ sộ… Khi nh́n các Kim Tự Tháp ở Ai Cập hay các vận hà và Vạn Lư Trường thành ở Trung Quốc, người ta không quên rằng trong đó cũng thể hiện chế độ khắc nghiệt của các vua chúa và thân phận khốn cùng của hàng vạn dân phu. Nền văn hóa của một dân tộc thể hiện ngay trong cuộc sống hàng ngày của người dân b́nh thường.
Trong cuốn tự truyện “Niên Biểu,” Phan Bội Châu kể những kinh nghiệm đầu tiên đối với dân Nhật vào năm 1905, là trên xe công cộng có ai bỏ quên đồ th́ cũng không lo bị ai lấy mất. Cụ đi xe lửa từ Thần Hộ (Kobe) tới Hoàng Tân, xuống ga, chờ hành lư mà không thấy. Nhưng một viên chức đă trấn an, gọi xe đưa cụ Phan và cụ Tăng Bạt Hổ đến quán ăn mà ông ta đă giữ chỗ cho trước. Tới nơi, th́ hành lư của họ cũng tới. Hai cụ đă từng bỏ quên đồ trên xe lửa, vài ngày sau tới t́m thấy vẫn ở chỗ cũ. Cụ nhận xét: “Chính trị của cường quốc với tŕnh độ của quốc dân chỉ một việc ấy!” Cho nên, cụ cũng khen người Nhật không khác ǵ ông Nguyễn Đ́nh Đăng, một trăm năm sau: “Mỹ chất của dân quốc nước lớn thiệt có như thế!” Chúng tôi lập lại hai chữ “Mỹ chất” trên tựa đề là để chúng ta cùng tưởng nhớ Phan Bội Châu.
Phan Bội Châu bày tỏ niềm cảm phục khi gặp một người phu kéo xe ở Tokyo.
Trở lại Nhật Bản lần thứ hai sau khi về nước, Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ đến Đông Kinh để t́m một sinh viên người Trung Hoa học ở trường Chấn Vơ. Một người phu xe biết đọc chữ Hán đưa hai ông khách Việt Nam từ ga xe lửa tới trường, nhưng anh du học sinh đó đă đi ở chỗ khác rồi. Người phu xe bảo hai khách ngoại quốc chờ ở một đầu phố, anh ta đi t́m giúp. Chờ từ 2 giờ đến 5 giờ chiều, anh phu xe trở lại, báo tin đă t́m được địa chỉ. Anh đưa hai người đến khách sạn nơi chàng sinh viên Trung Hoa đang ở trọ. Hai nhà cách mạng Việt Nam muốn đền ơn, đưa cho anh ta một đồng. Anh ta nhất định từ chối, chỉ nhận đúng 52 xu. Anh giải thích: V́ đó là giá một chuyến xe đi từ nhà ga Tokyo đến khách sạn này. Phan Bội Châu kết luận: “Than ôi! Tŕnh độ trí thức dân nước ta xem với tên phu xe Nhật Bản chẳng dám chết thẹn lắm sao!
Một người Việt Nam khác cũng vừa mới “phải hổ thẹn về một bài học làm người” sau khi gặp một em bé lên 9 tuổi trong vùng Fukushima bị động đất. Câu chuyện của anh Hà Minh Thành đă được truyền bá khắp các mạng của người Việt Nam trong và ngoài nước, chỉ xin kể vắn tắt. Cùng với các cảnh sát Nhật đến Fukushima lo việc cứu trợ người bị nạn, anh Thành gặp một em bé 9 tuổi, rét lạnh v́ chỉ mặc một mảnh áo thung và chiếc quần cộc tập thể dục, đang xếp hàng chờ nhận thức ăn cấp cứu. Cha mẹ và gia đ́nh em có lẽ đă tử nạn cả. Anh Thành cởi chiếc áo lạnh của ḿnh tặng em bé, em nhận lấy. Anh lại đưa cho em bao lương khô khẩu phần ăn tối của ḿnh. Em bé cúi đầu, nghiêng ḿnh cảm ơn như lối người Nhật. Xong, em đem gói lương khô đó tới để chung vào thùng thực phẩm mà người ta đang phân phát rồi lại quay lại xếp vào hàng như cũ. Anh Thành “mới hỏi nó tại sao con không ăn mà lại đem bỏ vào đó. Nó trả lời: ‘Bởi v́ c̣n có nhiều người chắc đói hơn con. Bỏ vào đó để các cô chú phát chung cho công bằng chú ạ.’”
Hà Minh Thành viết: “Xưa nay tôi không phục người Nhật lắm. Từ khi c̣n đi học, làm kỹ sư rồi làm cảnh sát th́ phải luôn tiếp xúc với những người Nhật ở mặt trái của xă hội. Nhưng mà hành động của người dân Nhật trong vùng động đất bây giờ đă khiến tôi phục họ thật sự.” Anh kể chuyện một kư giả Trung Quốc tên là Vương Hy Văn cùng với anh đi ngang qua một ngôi nhà bị sập. Họ trông thấy rất nhiều đồng tiền giấy “có lẽ từ ngôi nhà đó trôi ra, ướt, nằm tứ tán cả băi đất.” Tổng cộng số tiền rơi văi chắc cũng vài chục triệu yen, một đô la Mỹ hiện đổi được khoảng 78 yen. Nhưng mà chẳng ai thèm nhặt.
Cũng giống như năm 1905 Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ thấy không ai lượm lấy đồ người khác bỏ quên trên xe lửa!
Một trăm năm sau, nhà báo Trung Hoa cũng phải thú nhận: “50 năm nữa, kinh tế Trung Quốc chắc chắn sẽ đứng đầu thế giới, nhưng vĩnh viễn Trung Quốc không thể được gọi là cường quốc v́ 50 năm nữa người Trung Quốc cũng chưa thể có tŕnh độ dân trí và ư thức đạo đức công dân cao như người Nhật hiện tại. Tôi hổ thẹn ḿnh là con cháu của Khổng Tử nhưng không hiểu cái đạo Nhân Nghĩa làm người bằng họ.” Vương Hy Văn không dùng hai chữ “vĩ đại” nhưng niềm kính trọng cũng cao như của Nguyễn Đ́nh Đăng.
Khổng Tử vẫn c̣n “sống” ở Nhật Bản trong mấy thế kỷ qua, mặc dù họ đă “duy tân” theo Âu Mỹ được hơn một thế kỷ rưỡi. Nhà báo Mỹ T. R. Reid kể rằng khi các con ông được nhận vào học mấy năm ở trường tiểu học Yodobashi số 6, Tokyo, th́ “bài học mạnh nhất mà các con tôi mang theo được sau khi rời ngôi trường Nhật Bản này là một điều mà chúng tôi không chờ đợi. Các cháu được dạy để trở thành những môn đồ Khổng Giáo tí hon (to be little Confucians)…” Ngôi trường công lập đó dùng biết bao nhiêu thời giờ, kỹ xảo và năng lực để dạy các bài học đạo đức: đức hạnh công dân, cách cư xử đúng, hành vi đúng, như là những thành tử trong một cộng đồng. Reid đă việt cuốn “Confucius Lives Next Door” (Ông Khổng Tử bên hàng xóm). Mỗi khi nhà báo thắc mắc tại sao người Nhật lại hành động khác hẳn lối người Mỹ, ông hàng xóm của Reid ở Tokyo, ông Matsuda Tadao lại giải thích bằng một câu: “Đức Khổng Tử nói rằng…”
Trước năm 1945, ở Việt Nam các bậc cha mẹ, ông bà cũng thường dạy con cháu như vậy: “Đức Khổng Tử nói rằng…” T. R. Reid giải thích tất cả những đức tính của người Nhật Bản, lễ độ, liêm khiết, trung trực, trọng công ích, danh dự, tín nghĩa, vân vân, là nhờ nền giáo dục Nho Giáo. Người Trung Hoa và người Việt Nam đă tự cắt đứt với truyền thống đó, thay các quy tắc đạo lư của Khổng Mạnh bằng các khẩu hiệu chính trị nhập cảng từ Nga Xô.
Trong một bài về đời sống dân Nhật, Nguyễn Đ́nh Đăng đă kể chuyện bà vợ và con ông đánh mất ví, rồi sau đó có người lượm được đă đem trả, hoặc gửi bưu điện trả tận nhà. Trong một cuộc hội nghị khoa học, một giáo sư người Ư đến dự, cũng mất thẻ thông hành (hộ chiếu) trong khi đi chơi Tokyo. Anh ta hết sức hốt hoảng, nhưng mọi người nói anh cứ yên tâm, gọi điện báo cho Đại Sứ Quán rồi chờ. Quả nhiên ngày hôm sau, Đại Sứ Quán Italia gọi điện thoại nói có người đă nhặt được hộ chiếu của anh và gửi đến cho. Nhà khoa học người Ư kêu lên: “Thật là không thể tin được!”
Nguyễn Đ́nh Đăng cũng giải thích tư cách đạo đức của người Nhật đạt được là nhờ nền giáo dục, giống như T. R. Reid. Nhưng ông c̣n nhận thấy một yếu tố quan trọng khác, nằm trong chế độ chính trị nước Nhật: Đó là quyền tự do phát biểu. Reid là người Mỹ, đối với ông th́ cuộc sống tự do dân chủ ở Nhật không có ǵ khác lạ với ở Mỹ, cho nên ông chỉ so sánh nền giáo dục hai nước. Nguyễn Đ́nh Đăng từ Việt Nam sang Nhật nên nh́n thấy những điều T. R. Reid không quan tâm.
Nước Nhật đă có một hiến pháp dân chủ do người Mỹ soạn cho, sau khi Nhật bại trận. Ông Đăng viết: “Quyền tự do cá nhân được Hiến Pháp tôn trọng tuyệt đối,” và “ở Nhật không có bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào có quyền bắt bạn cắt xén sáng tạo của bạn, hoặc ngăn cấm bạn triển lăm hoặc in ấn tác phẩm của ḿnh v́ những ǵ bạn viết hoặc vẽ ra trong tác phẩm…” Ông Đăng c̣n thấy khi tới sống ở nước Nhật cả trẻ em cũng cảm thấy được sống tự do: “Một anh bạn Việt Nam mới sang Nhật cùng vợ và con trai học lớp Một. Tôi hỏi cháu: ‘Cháu thấy trường Nhật khác với trường Việt Nam thế nào?’ Cháu trả lời: ‘Ở trường Nhật cháu cảm thấy được nói năng tự do thoải mái.’”
Ông Đăng nhớ lại câu chuyện của chính con trai của ông, nói với cha là cháu đă biết nói dối lần đầu tiên khi c̣n học lớp Một ở Hà Nội. Sáng hôm đó cô giáo quát: “Ai quên mang lọ mực, hăy để tay lên bàn.” Các học sinh để tay lên bàn đều lănh một vụt thước kẻ vào tay rất đau. Con tôi cũng quên mực, nhưng không muốn ăn vụt, nên cháu đă nói dối: “Thưa cô, sáng nay lúc em chuẩn bị lọ mực đi học, mẹ em đă đánh đổ mất!” Cháu được cô tha.” Ông kết luận: “Dạy dỗ dựa trên sự sợ hăi không cảm hóa được con người mà chỉ làm con người trở nên dối trá, thủ đoạn.”
Nhưng Nguyễn Đ́nh Đăng vẫn nh́n xa hơn câu chuyện trước mắt: “Không thể xây dựng một xă hội tự do, văn minh, hạnh phúc dựa trên sự sợ hăi của người dân. Có lẽ người Nhật hiểu rất rơ điều đó khi xây dựng xă hội của họ.”
Tất cả mọi người Việt Nam đều muốn nước ḿnh sẽ tiến bộ, có ngày theo kịp dân Nhật Bản.
Qua những câu chuyện trên đây ai cũng có thể rút ra những kết luận phải làm ǵ. Phải có tự do dân chủ. Phải xây dựng nền giáo dục dựa trên đạo lư; không bắt các nhà giáo, các khoa học gia, nhà văn, nghệ sĩ làm nô lệ cho các cán bộ chính trị. Đừng để đến đầu thế kỷ 22 lại có người Việt Nam đến nước Nhật và cảm thấy hổ thẹn như ông, cha đă từng hổ thẹn.
Ngô Nhân Dụng
NVBoston
Trận động đất ở Fukushima vừa qua lại khiến nhiều người Việt thán phục tinh thần của người Nhật Bản hơn. Ở nhiều quốc gia, khi có một trận động đất làm cho bao nhiêu nhà cửa đổ nát như thế này, một mối lo của giới cảnh sát là người ta đến hôi của tại các cửa hàng. Ở Nhật Bản không thấy…
nguoi nhat2Chủ Nhật vừa qua, 13 tháng 3, 2011, ông Nguyễn Đ́nh Đăng, làm việc ở Nhật Bản từ năm 1995, đă bày tỏ niềm kính trọng trong blog của ông:
“…Xem trên TV thấy cụ già được quân lính cơng ra khỏi khu nhà đổ nát, vẫn mỉm cười trả lời phóng viên. Mấy phụ nữ nhận cơm nắm người ta phát trong căn nhà mất điện tối om, vẫn cúi lạy cảm ơn dưới ánh đèn pin. Cũng thấy có người khóc (cụ già và trẻ con). Toàn bộ Nội ác Nhật Bản làm việc hầu như 24/24 từ Thứ Sáu (ngày động đất). Ông kết luận: “Một đất nước mà người dân thực sự b́nh thản, lịch sự, giữ phẩm cách, rất trật tự, tử tế với nhau trong thảm họa… là một đất nước thực sự vĩ đại.”
Hai chữ “vĩ đại” có quá đáng hay không? Chúng ta nhớ trong phim “Chuyện Tử Tế” của Trần Văn Thủy, có đoạn một phóng viên hỏi mấy em bé (với biểu ngữ viết mấy chữ “vĩ đại”) rằng: “Các em đă thấy cái ǵ vĩ đại bao giờ chưa?” Các cháu bé cười! Có lẽ tấm ḷng cảm phục diễn tả qua hai chữ “vĩ đại” cũng không phải là quá đáng. Tiến Sĩ Nguyễn Đ́nh Đăng, với hai bằng tiến sĩ Vật lư và Toán học, “đă sống 18 năm thời niên thiếu của ḿnh rồi sau này làm việc vài năm tại Việt Nam, 11 năm tại Liên Xô cũ, một thời gian tại Châu Âu và thăm một số trường đại học tại Hoa Kỳ,” theo lời tự thuật trong một bài trước đây. Những lời ngợi khen của ông chắc rất có cân nhắc và rất thành thật.
Một dân tộc, và mỗi con người, khi bị thử thách trong những cơn hoạn nạn, là lúc chứng tỏ ḿnh lớn hay nhỏ, có đáng kính trọng hay không. Một dân tộc sẽ được người ta kính trọng khi tư cách chững chạc, đường hoàng thể hiện ngay trong tư cách của những người dân b́nh thường, chứ không phải chỉ thấy trong những công tŕnh văn hóa, kinh tế, đồ sộ… Khi nh́n các Kim Tự Tháp ở Ai Cập hay các vận hà và Vạn Lư Trường thành ở Trung Quốc, người ta không quên rằng trong đó cũng thể hiện chế độ khắc nghiệt của các vua chúa và thân phận khốn cùng của hàng vạn dân phu. Nền văn hóa của một dân tộc thể hiện ngay trong cuộc sống hàng ngày của người dân b́nh thường.
Trong cuốn tự truyện “Niên Biểu,” Phan Bội Châu kể những kinh nghiệm đầu tiên đối với dân Nhật vào năm 1905, là trên xe công cộng có ai bỏ quên đồ th́ cũng không lo bị ai lấy mất. Cụ đi xe lửa từ Thần Hộ (Kobe) tới Hoàng Tân, xuống ga, chờ hành lư mà không thấy. Nhưng một viên chức đă trấn an, gọi xe đưa cụ Phan và cụ Tăng Bạt Hổ đến quán ăn mà ông ta đă giữ chỗ cho trước. Tới nơi, th́ hành lư của họ cũng tới. Hai cụ đă từng bỏ quên đồ trên xe lửa, vài ngày sau tới t́m thấy vẫn ở chỗ cũ. Cụ nhận xét: “Chính trị của cường quốc với tŕnh độ của quốc dân chỉ một việc ấy!” Cho nên, cụ cũng khen người Nhật không khác ǵ ông Nguyễn Đ́nh Đăng, một trăm năm sau: “Mỹ chất của dân quốc nước lớn thiệt có như thế!” Chúng tôi lập lại hai chữ “Mỹ chất” trên tựa đề là để chúng ta cùng tưởng nhớ Phan Bội Châu.
Phan Bội Châu bày tỏ niềm cảm phục khi gặp một người phu kéo xe ở Tokyo.
Trở lại Nhật Bản lần thứ hai sau khi về nước, Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ đến Đông Kinh để t́m một sinh viên người Trung Hoa học ở trường Chấn Vơ. Một người phu xe biết đọc chữ Hán đưa hai ông khách Việt Nam từ ga xe lửa tới trường, nhưng anh du học sinh đó đă đi ở chỗ khác rồi. Người phu xe bảo hai khách ngoại quốc chờ ở một đầu phố, anh ta đi t́m giúp. Chờ từ 2 giờ đến 5 giờ chiều, anh phu xe trở lại, báo tin đă t́m được địa chỉ. Anh đưa hai người đến khách sạn nơi chàng sinh viên Trung Hoa đang ở trọ. Hai nhà cách mạng Việt Nam muốn đền ơn, đưa cho anh ta một đồng. Anh ta nhất định từ chối, chỉ nhận đúng 52 xu. Anh giải thích: V́ đó là giá một chuyến xe đi từ nhà ga Tokyo đến khách sạn này. Phan Bội Châu kết luận: “Than ôi! Tŕnh độ trí thức dân nước ta xem với tên phu xe Nhật Bản chẳng dám chết thẹn lắm sao!
Một người Việt Nam khác cũng vừa mới “phải hổ thẹn về một bài học làm người” sau khi gặp một em bé lên 9 tuổi trong vùng Fukushima bị động đất. Câu chuyện của anh Hà Minh Thành đă được truyền bá khắp các mạng của người Việt Nam trong và ngoài nước, chỉ xin kể vắn tắt. Cùng với các cảnh sát Nhật đến Fukushima lo việc cứu trợ người bị nạn, anh Thành gặp một em bé 9 tuổi, rét lạnh v́ chỉ mặc một mảnh áo thung và chiếc quần cộc tập thể dục, đang xếp hàng chờ nhận thức ăn cấp cứu. Cha mẹ và gia đ́nh em có lẽ đă tử nạn cả. Anh Thành cởi chiếc áo lạnh của ḿnh tặng em bé, em nhận lấy. Anh lại đưa cho em bao lương khô khẩu phần ăn tối của ḿnh. Em bé cúi đầu, nghiêng ḿnh cảm ơn như lối người Nhật. Xong, em đem gói lương khô đó tới để chung vào thùng thực phẩm mà người ta đang phân phát rồi lại quay lại xếp vào hàng như cũ. Anh Thành “mới hỏi nó tại sao con không ăn mà lại đem bỏ vào đó. Nó trả lời: ‘Bởi v́ c̣n có nhiều người chắc đói hơn con. Bỏ vào đó để các cô chú phát chung cho công bằng chú ạ.’”
Hà Minh Thành viết: “Xưa nay tôi không phục người Nhật lắm. Từ khi c̣n đi học, làm kỹ sư rồi làm cảnh sát th́ phải luôn tiếp xúc với những người Nhật ở mặt trái của xă hội. Nhưng mà hành động của người dân Nhật trong vùng động đất bây giờ đă khiến tôi phục họ thật sự.” Anh kể chuyện một kư giả Trung Quốc tên là Vương Hy Văn cùng với anh đi ngang qua một ngôi nhà bị sập. Họ trông thấy rất nhiều đồng tiền giấy “có lẽ từ ngôi nhà đó trôi ra, ướt, nằm tứ tán cả băi đất.” Tổng cộng số tiền rơi văi chắc cũng vài chục triệu yen, một đô la Mỹ hiện đổi được khoảng 78 yen. Nhưng mà chẳng ai thèm nhặt.
Cũng giống như năm 1905 Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ thấy không ai lượm lấy đồ người khác bỏ quên trên xe lửa!
Một trăm năm sau, nhà báo Trung Hoa cũng phải thú nhận: “50 năm nữa, kinh tế Trung Quốc chắc chắn sẽ đứng đầu thế giới, nhưng vĩnh viễn Trung Quốc không thể được gọi là cường quốc v́ 50 năm nữa người Trung Quốc cũng chưa thể có tŕnh độ dân trí và ư thức đạo đức công dân cao như người Nhật hiện tại. Tôi hổ thẹn ḿnh là con cháu của Khổng Tử nhưng không hiểu cái đạo Nhân Nghĩa làm người bằng họ.” Vương Hy Văn không dùng hai chữ “vĩ đại” nhưng niềm kính trọng cũng cao như của Nguyễn Đ́nh Đăng.
Khổng Tử vẫn c̣n “sống” ở Nhật Bản trong mấy thế kỷ qua, mặc dù họ đă “duy tân” theo Âu Mỹ được hơn một thế kỷ rưỡi. Nhà báo Mỹ T. R. Reid kể rằng khi các con ông được nhận vào học mấy năm ở trường tiểu học Yodobashi số 6, Tokyo, th́ “bài học mạnh nhất mà các con tôi mang theo được sau khi rời ngôi trường Nhật Bản này là một điều mà chúng tôi không chờ đợi. Các cháu được dạy để trở thành những môn đồ Khổng Giáo tí hon (to be little Confucians)…” Ngôi trường công lập đó dùng biết bao nhiêu thời giờ, kỹ xảo và năng lực để dạy các bài học đạo đức: đức hạnh công dân, cách cư xử đúng, hành vi đúng, như là những thành tử trong một cộng đồng. Reid đă việt cuốn “Confucius Lives Next Door” (Ông Khổng Tử bên hàng xóm). Mỗi khi nhà báo thắc mắc tại sao người Nhật lại hành động khác hẳn lối người Mỹ, ông hàng xóm của Reid ở Tokyo, ông Matsuda Tadao lại giải thích bằng một câu: “Đức Khổng Tử nói rằng…”
Trước năm 1945, ở Việt Nam các bậc cha mẹ, ông bà cũng thường dạy con cháu như vậy: “Đức Khổng Tử nói rằng…” T. R. Reid giải thích tất cả những đức tính của người Nhật Bản, lễ độ, liêm khiết, trung trực, trọng công ích, danh dự, tín nghĩa, vân vân, là nhờ nền giáo dục Nho Giáo. Người Trung Hoa và người Việt Nam đă tự cắt đứt với truyền thống đó, thay các quy tắc đạo lư của Khổng Mạnh bằng các khẩu hiệu chính trị nhập cảng từ Nga Xô.
Trong một bài về đời sống dân Nhật, Nguyễn Đ́nh Đăng đă kể chuyện bà vợ và con ông đánh mất ví, rồi sau đó có người lượm được đă đem trả, hoặc gửi bưu điện trả tận nhà. Trong một cuộc hội nghị khoa học, một giáo sư người Ư đến dự, cũng mất thẻ thông hành (hộ chiếu) trong khi đi chơi Tokyo. Anh ta hết sức hốt hoảng, nhưng mọi người nói anh cứ yên tâm, gọi điện báo cho Đại Sứ Quán rồi chờ. Quả nhiên ngày hôm sau, Đại Sứ Quán Italia gọi điện thoại nói có người đă nhặt được hộ chiếu của anh và gửi đến cho. Nhà khoa học người Ư kêu lên: “Thật là không thể tin được!”
Nguyễn Đ́nh Đăng cũng giải thích tư cách đạo đức của người Nhật đạt được là nhờ nền giáo dục, giống như T. R. Reid. Nhưng ông c̣n nhận thấy một yếu tố quan trọng khác, nằm trong chế độ chính trị nước Nhật: Đó là quyền tự do phát biểu. Reid là người Mỹ, đối với ông th́ cuộc sống tự do dân chủ ở Nhật không có ǵ khác lạ với ở Mỹ, cho nên ông chỉ so sánh nền giáo dục hai nước. Nguyễn Đ́nh Đăng từ Việt Nam sang Nhật nên nh́n thấy những điều T. R. Reid không quan tâm.
Nước Nhật đă có một hiến pháp dân chủ do người Mỹ soạn cho, sau khi Nhật bại trận. Ông Đăng viết: “Quyền tự do cá nhân được Hiến Pháp tôn trọng tuyệt đối,” và “ở Nhật không có bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào có quyền bắt bạn cắt xén sáng tạo của bạn, hoặc ngăn cấm bạn triển lăm hoặc in ấn tác phẩm của ḿnh v́ những ǵ bạn viết hoặc vẽ ra trong tác phẩm…” Ông Đăng c̣n thấy khi tới sống ở nước Nhật cả trẻ em cũng cảm thấy được sống tự do: “Một anh bạn Việt Nam mới sang Nhật cùng vợ và con trai học lớp Một. Tôi hỏi cháu: ‘Cháu thấy trường Nhật khác với trường Việt Nam thế nào?’ Cháu trả lời: ‘Ở trường Nhật cháu cảm thấy được nói năng tự do thoải mái.’”
Ông Đăng nhớ lại câu chuyện của chính con trai của ông, nói với cha là cháu đă biết nói dối lần đầu tiên khi c̣n học lớp Một ở Hà Nội. Sáng hôm đó cô giáo quát: “Ai quên mang lọ mực, hăy để tay lên bàn.” Các học sinh để tay lên bàn đều lănh một vụt thước kẻ vào tay rất đau. Con tôi cũng quên mực, nhưng không muốn ăn vụt, nên cháu đă nói dối: “Thưa cô, sáng nay lúc em chuẩn bị lọ mực đi học, mẹ em đă đánh đổ mất!” Cháu được cô tha.” Ông kết luận: “Dạy dỗ dựa trên sự sợ hăi không cảm hóa được con người mà chỉ làm con người trở nên dối trá, thủ đoạn.”
Nhưng Nguyễn Đ́nh Đăng vẫn nh́n xa hơn câu chuyện trước mắt: “Không thể xây dựng một xă hội tự do, văn minh, hạnh phúc dựa trên sự sợ hăi của người dân. Có lẽ người Nhật hiểu rất rơ điều đó khi xây dựng xă hội của họ.”
Tất cả mọi người Việt Nam đều muốn nước ḿnh sẽ tiến bộ, có ngày theo kịp dân Nhật Bản.
Qua những câu chuyện trên đây ai cũng có thể rút ra những kết luận phải làm ǵ. Phải có tự do dân chủ. Phải xây dựng nền giáo dục dựa trên đạo lư; không bắt các nhà giáo, các khoa học gia, nhà văn, nghệ sĩ làm nô lệ cho các cán bộ chính trị. Đừng để đến đầu thế kỷ 22 lại có người Việt Nam đến nước Nhật và cảm thấy hổ thẹn như ông, cha đă từng hổ thẹn.
Ngô Nhân Dụng
NVBoston