tonycarter
05-16-2011, 02:15
Nói đến tẩm quất, người ta thường nghĩ đến những người khiếm thị với manh chiếu ở bến tàu, bến xe, những người đấm bóp cho khách kiếm vài đồng sống qua ngày đoạn tháng. Nhưng giờ th́ khác, người hành nghề tẩm quất không chỉ có người khiếm thị mà có cả nam thanh, nữ tú. Tẩm quất thời nay cũng lắm chuyện đáng bàn…
Xuất xứ của tẩm quất không phải do mấy ông lang như nhiều người nghĩ, nghề này bắt đầu từ mấy người khiếm thị sống bằng tâm phúc ở nhà thương Hàng Bột (nằm trong nhà thờ Hàng Bột).
http://www.hanoimoi.com.vn/Uploads/tuanphong/2011/5/14/tq.jpg
Những cửa hàng tẩm quất thời nay trên phố Thụy Khuê. Ảnh: An Ḥa
Nhà thờ Hàng Bột do một bà xơ xây dựng vào năm 1907. Nhà thờ này thu nhận những đứa trẻ bị dị tật nhưng gia đ́nh không có điều kiện chạy chữa, thuốc men, con hoang bị bỏ rơi. Năm 1918, nhà thờ nhận nuôi thêm một số vợ Tây già và những người mù ḷa không nơi nương tựa. Người mù ḷa được bố trí sống ở hai dăy nhà gianh, một dành cho nam, một cho nữ. Khi số người sống bằng tâm phúc nhiều lên th́ chính quyền thành phố hỗ trợ mỗi trẻ 3 đồng. Số tiền đó, cộng thêm sự giúp đỡ của những người hảo tâm song vẫn chưa đủ nuôi ăn cho số người cậy nhờ nơi này ngày càng đông. Và để thêm kinh phí, tùy theo sức khỏe mà nhà thờ t́m việc để họ làm. Đàn bà tàn tật được dạy đan áo, móc, khâu vá, giặt giũ quần áo cho học sinh trường ḍng. Con trai lớn lên được học nghề làm mộc, nghề da hay trồng trọt ở vườn phía sau nhà thờ. Duy có đám người bị mù ḷa không phải làm thêm và họ chỉ giúp việc vặt cho các xơ. Ăn rồi lại quẩn quanh trong khu vực nhà thờ. Không ít người khi trái nắng, trở trời thân ḿnh ê ẩm nhưng không rơ là bệnh ǵ nên các xơ cũng không biết cho thuốc thế nào. Trong số mù ḷa có một người đàn ông Hoa kiều quê Quảng Đông, biết chút ít về bấm huyệt và xoa bóp. Và thế là khi có ai kêu đau người, anh này liền xoa bóp và bấm huyệt. Thấy hiệu quả nên cứ hơi mỏi người là họ lại nhờ, khiến "chú khách" mệt nhoài. Và để đỡ mệt, "chú khách" dạy cách đấm bóp cho mọi người. Thế là, tối tối, trước khi đi ngủ, người này đấm bóp cho người kia. Từ những bài đơn giản ban đầu do "chú khách" truyền lại, dần dần mọi người "sáng tạo" thêm và thế là thành "bài", đầu tiên là đấm lưng, tiếp đó là đùi và hai bắp chân rồi bóp hai tay. Cách làm kêu các đốt sống và các khớp tay, khớp chân cũng do những người khiếm thị ở nhà thờ Hàng Bột "chế" ra.
Khá nhiều người hài ḷng với cuộc sống dựa vào ḷng tốt của nhà thờ nhưng cũng không ít người khiếm thị áy náy khi biết miếng ăn hằng ngày cho họ có cả công sức của con trẻ được nuôi dưỡng trong nhà thờ. Lại có người nghiện thuốc lào và nước chè, thi thoảng trốn ra phố xin khách qua đường. Một hôm, có thanh niên tên là Kiệt bị du côn đấm mù hai mắt, phải nương nhờ nhà thờ kể rằng khi mắt c̣n sáng, anh chứng kiến những con bạc thức đêm phờ phạc thuê đám rỗi việc đấm lưng, bóp tay. Người đầu tiên hưởng ứng việc đi kiếm tiền bằng đấm bóp cho đám cờ bạc là Quang (sau này ông Quang lấy vợ và sống ở phía sau nhà thờ). Chờ các xơ ngủ, Quang trèo tường ra ngoài, lần ṃ xuống Ngă Tư Sở gạ gẫm đấm lưng cho đám đánh bạc. Đầu những năm 30, khu Ngă Tư Sở c̣n là băi rác, nhiều người vô gia cư dựng lều quán sinh sống và mở các chiếu bạc c̣i. Nơi đây cũng là chỗ tụ tập của dân anh chị mỗi khi cảnh sát vây bắt trên phố. Mỗi lần đấm lưng, họ trả cho Quang vài xu. Sau "thắng lợi" đầu tiên của Quang, vài người đi theo ông mong kiếm tiền thuốc nước. Và thế là tối tối, rất nhiều người trốn đi, họ chia nhau ra các khu vực. Có người xuống cả ấp Thái Hà đấm cho khách hát cô đầu. Có người xuống Cống Trắng (phố Khâm Thiên) đấm cho đám khách làng chơi. Tiền công tùy theo khách hào phóng hay keo kiệt. Ông Quang kể, có lần khách sĩ diện với cô đầu nên đă cho ông hẳn 2 hào, số tiền ấy lúc đó có thể ăn sáng trong 20 ngày.
Năm 1932, nhà hát cô đầu ở ấp Thái Hà bị tên Trần Tiến, một cường hào ở đây phá, phải chuyển về Khâm Thiên. Một suất hát là 20 đồng (lương công chức lúc ấy là 40 đồng/tháng) nên các nhà hát giữ chân khách bằng cách cho các đào hát và đào rượu mặc yếm "hờ hững" và ca ngợi món tẩm quất như liều thuốc tiên. Thế là những người đấm bóp khiếm thị có đất để sống. Thấy tự kiếm sống được nên nhiều người xin các xơ ra khỏi nhà thờ. Mấy người chung nhau thuê một pḥng trọ. Ban ngày quanh quẩn trong xóm, buổi tối mới ḍ dẫm ra phố cô đầu Khâm Thiên, người th́ ra ga Hàng Cỏ. Có anh mồi chài được em bán quà rong đă thuê nhà ở riêng và sinh con đẻ cái.
Về chuyện dân tẩm quất xủng xoảng xâu xèng và mặc đồ trắng, ông Quang kể, tuy khiếm thị nhưng ông nhanh nhẹn và khỏe khoắn, biết cách đấm lúc mạnh lúc nhẹ nên bác sỹ Liêm nhà ở phố Quán Sứ rất hay gọi đến nhà đấm lưng cho cụ thân sinh. Thấy Quang ăn bận không vệ sinh nên ông Liêm tự áng chiều cao rồi đặt may cho áo dài trắng (gần giống như áo blu trong ngành y). Thấy mỗi lần Quang đến nhà gọi cửa ầm phố nên sẵn các nắp bia Hommel, ông nhờ phu xe đập phẳng và đục lỗ rồi xâu vào sợi dây thép nhỏ để Quang đến cửa th́ lắc lắc xâu xèng, người ở sẽ ra mở cửa. Dần dà khách Tây cũng gọi họ đến đấm tại nhà nhiều hơn. Tây rất thích tẩm quất nhưng họ không gọi người sáng mắt v́ sợ là Việt Minh, chỉ gọi người khiếm thị.
Năm 1965, Mỹ bắt đầu ném bom miền Bắc trong đó có Hà Nội. Không chỉ cầu đường, bến phà, trận địa pḥng không mà nhà ga, khu dân cư cũng trở thành mục tiêu của máy bay Mỹ. Lúc đó, người không có nhiệm vụ, trẻ em phải rời thành phố về các vùng quê. Song dân tẩm quất vẫn bám trụ, đơn giản họ là dân tự do, không tem phiếu, không sổ gạo, đi sơ tán th́ lấy ǵ bỏ miệng? Đi rong mỏi chân cũng không có khách gọi vào nhà, nên các bác tản ra, người về trải chiếu ở phố Phan Bội Châu (khách đi xe lửa tập trung ở phố này) tẩm quất cho khách chờ tàu, người th́ xuống bến xe Kim Liên, (nay là khách sạn Nikko), lên Bến Nứa (nay là trước cửa chợ Long Biên) hành nghề. Thế là nghề tẩm quất vỉa hè ra đời. Ở bến xe Kim Liên có ông Vạn mù đấm đến mức "huyền ảo" nên lúc nào cũng có khách xếp hàng chờ đến lượt. Ông Quang nổi tiếng bởi đấm như hạc bay, khách dù phải chờ lâu cũng chấp nhận. Lứa ông Quang c̣n có ông Bồng, đấm lưng như chơi piano làm khách Tây trắng tưởng ông học nhạc ở Paris. Không biết lứa khiếm thị từng sống dựa vào tâm phúc ở nhà thờ Hàng Bột làm nghề tẩm quất, nay ai c̣n ai mất.
Những năm 1940, tẩm quất xuất hiện tại Hải Pḥng. Tuy nhiên "dân tẩm " Hà thành được đánh giá cao về nghề và tẩm quất trở thành "đặc sản" đường phố của Hà Nội. Trong suốt thời gian dài, người lành lặn không ai làm nghề này một phần bởi họ có ḷng tự trọng, phần khác không muốn bị coi là dân "đầu đường xó chợ"...
Những mảnh đời…
Năm 2001, ông Minh 86 tuổi, dân "làng quất" có thâm niên không ai là không biết ông. Người ta gọi ông là Minh "chó", v́ ông có mấy chục năm đi buôn chó thịt từ Phủ Lư lên Hà Nội, bán hết hai lồng lại chờ tàu về và trong lúc chờ, ông trải manh chiếu ngay trong ga Trần Quư Cáp tranh thủ đấm cho vài khách kiếm thêm tí chút.
Ông Minh không học ai mà do vất vả nên cứ thấy oải là ông đi tẩm quất, đấm nhiều nên thuộc bài và thế là hành nghề. Nhưng hành nghề được ở ga vốn đầy rẫy những tay "anh chị" cũng không là chuyện dễ dàng. Không dưới ba lần ông đă lôi chó trong lồng ra làm vũ khí và hàm răng chó nhe ra cũng làm cho đối thủ khiếp sợ. Rồi một bữa rượu tưng bừng kết nghĩa huynh đệ diễn ra tại phố Ngô Sỹ Liên, ông uống say đến mức kẻ trộm bê đi cả hai lồng chó mà không hay biết. Minh "chó" tuy tay ngang nhưng đấm khéo, hai bàn tay như múa trên lưng tạo cảm giác dịu dàng nhưng các cơ bắp vẫn có cảm giác. Chỉ cần chạm vào da khách là ông biết khách này "ăn nặng hay ăn nhẹ" (đấm mạnh tay hay nhẹ tay).
http://www.hanoimoi.com.vn/Uploads/chiennv/2011/5/15/tam-quat-hoi-nguoi-mu.jpg
Hội viên Hội Người mù tẩm quất cho khách.
"Băi" ga Trần Quư Cáp tồn tại đến năm 1985 th́ bị giải tán. Đám tẩm quất cả già cả trẻ ôm chiếu, xách điếu về Bách hoá số 5 đường Nam Bộ và trước nhà vệ sinh công cộng Cửa Nam. Khoảng 9 giờ tối, các quán khu vực này dọn hàng là đă có người trải chiếu, hút thuốc lào vặt chờ khách. Gần 11 giờ th́ "băi" đông hẳn. Tôi nhớ là một ngày hè năm 1992, ra đây tẩm quất. Người đấm cho tôi tóc muối tiêu, thân thể to chắc nhưng ăn nói nhẹ nhàng dễ chịu. Và trong một buổi tối nóng nực, ông hé lộ tên là Vượng, từng là bộ đội. Về hưu, kinh tế gia đ́nh quá khó khăn, đồng lương không đủ chi trả những sinh hoạt thiết yếu nhưng chẳng biết làm ǵ. Đời binh nghiệp chỉ biết cầm súng. Loay hoay măi mà chưa biết làm thêm cái ǵ. Đầu tiên, ông tính chuyện chữa xe đạp, nhưng một hôm đi qua Cửa Nam thấy người cởi trần nằm la liệt trên vỉa hè, tiếng vỗ lúc gịn lúc phèn phẹt vang một góc phố, ṭ ṃ ông vào xem té ra là người ta đang tẩm quất. Chợt nhớ hồi huấn luyện đặc công ở Trung Quốc, các sĩ quan quân y nước bạn có dạy cho những bài phục hồi sức khoẻ sau mỗi trận đánh bằng cách xoa bóp, bấm huyệt. Thế là ông quyết định sắm chiếu ra Cửa Nam hành nghề. Không có ai ở "băi" này bảo lănh nhưng trông ông như hộ pháp nên cũng chẳng ai hầm hè vả lại đă ra đầu đường kiếm ăn là cực chẳng đă nên dân quất cũng mặc... Ngày đầu ngồi một ḿnh một góc. Rồi dần dần cũng hoà nhập được với anh em và có khách quen. Năm 1993, ông đấm cho một khách, trong câu chuyện không đầu không cuối, người kể từng là lính đặc công, ông hỏi thêm vài câu, tim ông th́nh thịch v́ là người cùng đơn vị. Cầm tiền công xong ông vờ quay mặt đi v́ xấu hổ.
Khoảng năm 2000, cơ sở tẩm quất ngay cạnh ngơ Văn Chương có hơn chục người đều khiếm thị. Chủ cơ sở là một phụ nữ mù loà và những vết sẹo do a-xít gây nên vẫn không phủ lấp được khuôn mặt đẹp. Trước kia, chị là một phụ nữ làm ăn tài giỏi. Năm 1990, chị buôn bán bên Nga, sau đó sang Ba Lan. Tin người, chị cho một bạn buôn vay 60.000 USD, nhưng khi đ̣i nhân một lần về nước, chị bị tạt a-xít hỏng cả hai con mắt. Uất ức nhưng không gục ngă trước số phận, chị mở cơ sở tẩm quất để sống và tạo việc làm cho những người cùng cảnh ngộ. Một người đàn ông chưa vợ hay đến tẩm quất biết chuyện thán phục ư chí của chị đă đem ḷng yêu mến và họ nên duyên.
Một mảnh đời khác xem ra cũng thăng trầm, ông nguyên là giáo viên dạy môn văn THPT ở ngoại thành Hà Nội. Ông lấy vợ kém gần 30 tuổi, thời bao cấp, giáo viên được coi là tấm gương đạo đức cho học sinh nên nhà trường cho nghỉ việc với lư do: lấy vợ đáng tuổi con. Từ một giáo viên dạy giỏi, thuộc ḷng các bài thơ hay, những áng văn đẹp, ông trở thành một anh tẩm quất. Hằng ngày, 5 giờ chiều, ông đạp xe từ quê ra phố Bạch Mai hành nghề cho đến sáng hôm sau lại mải miết đạp về. Qua chợ mua thức ăn cho vợ, nấu nướng xong mới ngủ. Ông giải thích việc thành anh tẩm quất: "Chú em tôi làm nghề này, trong lúc chưa biết làm ǵ nuôi vợ nên tôi đi theo. Làm lâu thấy cũng được, vả lại vợ tôi cũng đồng t́nh".
Đa người, đa cảnh
Loại trừ mát xa kiểu Thái Lan (sử dụng cơ thể là chủ yếu) c̣n mát xa kiểu Việt Nam th́ cũng là tẩm quất. Họ gọi là mát xa nghe cho Tây và để câu khách. Chỉ có điều họ xoa nhiều hơn đấm và chưa bao giờ bấm tới huyệt. Ông Hùng, chủ một cơ sở tẩm quất ở phố Bạch Mai nói: "Tẩm quất nghĩa là t́m đánh mà đánh th́ phải mệt. Ai khoẻ th́ một ngày đấm được 6, 7 khách là bă người v́ ngoài mất lực c̣n bị mất khí". Theo thống kê, Hà Nội hiện có gần 1.000 cơ sở mát xa và tẩm quất. Không có con số thống kê cụ thể nhưng số nhân viên nữ cũng lên đến hàng ngh́n. Và từ một phương pháp chữa bệnh theo kiểu lư liệu pháp, tẩm quất bị biến tướng thành mát xa; không ít cơ sở mở ra với mục đích khác.
Nếu trước kia tẩm quất chẳng ai tính thời gian, đấm hết bài th́ thôi nhưng bây giờ thời buổi công nghiệp tính theo tiếng, mỗi tiếng giá 80.000 đồng, cạo gió 30.000 đồng và giác cũng 30.000 đồng. Làm tự do, không vào cơ sở nào th́ thu nhập cao hơn nhưng đôi khi cũng rách việc v́ có thể bị dân nghiện hút hay côn đồ trấn lột. Làm cho chủ tuy phải ăn chia nhưng đều khách, không lo mùa đông, tháng giá, tối có chỗ ngủ và tắm giặt hằng ngày không mất tiền điện, nước. Khách thời nay cũng lắm loại. Thành hành nghề ở phố quất Quán Thánh kể, có lần anh nhận được điện thoại gọi vào máy di động yêu cầu đến nhà. Lóc cóc đạp xe t́m được địa chỉ, vào nhà mới biết khách là đồng tính. Họ không tẩm quất mà trả tiền cao gấp 4 gấp 5 lần để thoả măn thú khác. Long bạn Thành cũng làm tẩm quất ở Quán Thánh gặp một "ca" khó, khi anh mở cửa pḥng khách sạn, một bà xồn xồn "mắt xanh mỏ đỏ" cười đầy hàm ư. Rất nhiều phụ nữ cũng thường xuyên tẩm quất song ca này th́ Long "bó tay" v́ "thời buổi bệnh tật toàn thứ nan y mà giá thuốc tăng hằng ngày nên em sợ lắm…". Long cũng phàn nàn rất sợ quất cho Tây, tấm thân to đùng đấm mỏi tay vẫn chưa hết cái lưng, lại c̣n mùi gây gây v́ ăn nhiều bơ sữa đến khó chịu.
Bây giờ không c̣n cảnh tẩm quất nhếch nhác, bụi bẩn và mất an ninh trên hè phố như một thời. Vài ba người chung nhau thuê nhà để mở cơ sở. Giường có gối, có ga trắng đàng hoàng nhưng chỉ có điều nó không được thơm tho cho lắm. Tẩm quất giờ cũng không c̣n là nghề của người khiếm thị. Kẻ nghiện ngập cũng làm lấy tiền hút hay chích choác. Ai biết được họ có nhiễm HIV hay không? Nhiều người to khoẻ, sáng mắt cũng lao vào cạnh tranh. Trong khi ḷng nhân ái đang khan hiếm lại không có quy định nào của cơ quan quản lư nên họ giành giật miếng ăn với cả người mù loà...
Nguyễn Ngọc Tiến
(HNM)
Xuất xứ của tẩm quất không phải do mấy ông lang như nhiều người nghĩ, nghề này bắt đầu từ mấy người khiếm thị sống bằng tâm phúc ở nhà thương Hàng Bột (nằm trong nhà thờ Hàng Bột).
http://www.hanoimoi.com.vn/Uploads/tuanphong/2011/5/14/tq.jpg
Những cửa hàng tẩm quất thời nay trên phố Thụy Khuê. Ảnh: An Ḥa
Nhà thờ Hàng Bột do một bà xơ xây dựng vào năm 1907. Nhà thờ này thu nhận những đứa trẻ bị dị tật nhưng gia đ́nh không có điều kiện chạy chữa, thuốc men, con hoang bị bỏ rơi. Năm 1918, nhà thờ nhận nuôi thêm một số vợ Tây già và những người mù ḷa không nơi nương tựa. Người mù ḷa được bố trí sống ở hai dăy nhà gianh, một dành cho nam, một cho nữ. Khi số người sống bằng tâm phúc nhiều lên th́ chính quyền thành phố hỗ trợ mỗi trẻ 3 đồng. Số tiền đó, cộng thêm sự giúp đỡ của những người hảo tâm song vẫn chưa đủ nuôi ăn cho số người cậy nhờ nơi này ngày càng đông. Và để thêm kinh phí, tùy theo sức khỏe mà nhà thờ t́m việc để họ làm. Đàn bà tàn tật được dạy đan áo, móc, khâu vá, giặt giũ quần áo cho học sinh trường ḍng. Con trai lớn lên được học nghề làm mộc, nghề da hay trồng trọt ở vườn phía sau nhà thờ. Duy có đám người bị mù ḷa không phải làm thêm và họ chỉ giúp việc vặt cho các xơ. Ăn rồi lại quẩn quanh trong khu vực nhà thờ. Không ít người khi trái nắng, trở trời thân ḿnh ê ẩm nhưng không rơ là bệnh ǵ nên các xơ cũng không biết cho thuốc thế nào. Trong số mù ḷa có một người đàn ông Hoa kiều quê Quảng Đông, biết chút ít về bấm huyệt và xoa bóp. Và thế là khi có ai kêu đau người, anh này liền xoa bóp và bấm huyệt. Thấy hiệu quả nên cứ hơi mỏi người là họ lại nhờ, khiến "chú khách" mệt nhoài. Và để đỡ mệt, "chú khách" dạy cách đấm bóp cho mọi người. Thế là, tối tối, trước khi đi ngủ, người này đấm bóp cho người kia. Từ những bài đơn giản ban đầu do "chú khách" truyền lại, dần dần mọi người "sáng tạo" thêm và thế là thành "bài", đầu tiên là đấm lưng, tiếp đó là đùi và hai bắp chân rồi bóp hai tay. Cách làm kêu các đốt sống và các khớp tay, khớp chân cũng do những người khiếm thị ở nhà thờ Hàng Bột "chế" ra.
Khá nhiều người hài ḷng với cuộc sống dựa vào ḷng tốt của nhà thờ nhưng cũng không ít người khiếm thị áy náy khi biết miếng ăn hằng ngày cho họ có cả công sức của con trẻ được nuôi dưỡng trong nhà thờ. Lại có người nghiện thuốc lào và nước chè, thi thoảng trốn ra phố xin khách qua đường. Một hôm, có thanh niên tên là Kiệt bị du côn đấm mù hai mắt, phải nương nhờ nhà thờ kể rằng khi mắt c̣n sáng, anh chứng kiến những con bạc thức đêm phờ phạc thuê đám rỗi việc đấm lưng, bóp tay. Người đầu tiên hưởng ứng việc đi kiếm tiền bằng đấm bóp cho đám cờ bạc là Quang (sau này ông Quang lấy vợ và sống ở phía sau nhà thờ). Chờ các xơ ngủ, Quang trèo tường ra ngoài, lần ṃ xuống Ngă Tư Sở gạ gẫm đấm lưng cho đám đánh bạc. Đầu những năm 30, khu Ngă Tư Sở c̣n là băi rác, nhiều người vô gia cư dựng lều quán sinh sống và mở các chiếu bạc c̣i. Nơi đây cũng là chỗ tụ tập của dân anh chị mỗi khi cảnh sát vây bắt trên phố. Mỗi lần đấm lưng, họ trả cho Quang vài xu. Sau "thắng lợi" đầu tiên của Quang, vài người đi theo ông mong kiếm tiền thuốc nước. Và thế là tối tối, rất nhiều người trốn đi, họ chia nhau ra các khu vực. Có người xuống cả ấp Thái Hà đấm cho khách hát cô đầu. Có người xuống Cống Trắng (phố Khâm Thiên) đấm cho đám khách làng chơi. Tiền công tùy theo khách hào phóng hay keo kiệt. Ông Quang kể, có lần khách sĩ diện với cô đầu nên đă cho ông hẳn 2 hào, số tiền ấy lúc đó có thể ăn sáng trong 20 ngày.
Năm 1932, nhà hát cô đầu ở ấp Thái Hà bị tên Trần Tiến, một cường hào ở đây phá, phải chuyển về Khâm Thiên. Một suất hát là 20 đồng (lương công chức lúc ấy là 40 đồng/tháng) nên các nhà hát giữ chân khách bằng cách cho các đào hát và đào rượu mặc yếm "hờ hững" và ca ngợi món tẩm quất như liều thuốc tiên. Thế là những người đấm bóp khiếm thị có đất để sống. Thấy tự kiếm sống được nên nhiều người xin các xơ ra khỏi nhà thờ. Mấy người chung nhau thuê một pḥng trọ. Ban ngày quanh quẩn trong xóm, buổi tối mới ḍ dẫm ra phố cô đầu Khâm Thiên, người th́ ra ga Hàng Cỏ. Có anh mồi chài được em bán quà rong đă thuê nhà ở riêng và sinh con đẻ cái.
Về chuyện dân tẩm quất xủng xoảng xâu xèng và mặc đồ trắng, ông Quang kể, tuy khiếm thị nhưng ông nhanh nhẹn và khỏe khoắn, biết cách đấm lúc mạnh lúc nhẹ nên bác sỹ Liêm nhà ở phố Quán Sứ rất hay gọi đến nhà đấm lưng cho cụ thân sinh. Thấy Quang ăn bận không vệ sinh nên ông Liêm tự áng chiều cao rồi đặt may cho áo dài trắng (gần giống như áo blu trong ngành y). Thấy mỗi lần Quang đến nhà gọi cửa ầm phố nên sẵn các nắp bia Hommel, ông nhờ phu xe đập phẳng và đục lỗ rồi xâu vào sợi dây thép nhỏ để Quang đến cửa th́ lắc lắc xâu xèng, người ở sẽ ra mở cửa. Dần dà khách Tây cũng gọi họ đến đấm tại nhà nhiều hơn. Tây rất thích tẩm quất nhưng họ không gọi người sáng mắt v́ sợ là Việt Minh, chỉ gọi người khiếm thị.
Năm 1965, Mỹ bắt đầu ném bom miền Bắc trong đó có Hà Nội. Không chỉ cầu đường, bến phà, trận địa pḥng không mà nhà ga, khu dân cư cũng trở thành mục tiêu của máy bay Mỹ. Lúc đó, người không có nhiệm vụ, trẻ em phải rời thành phố về các vùng quê. Song dân tẩm quất vẫn bám trụ, đơn giản họ là dân tự do, không tem phiếu, không sổ gạo, đi sơ tán th́ lấy ǵ bỏ miệng? Đi rong mỏi chân cũng không có khách gọi vào nhà, nên các bác tản ra, người về trải chiếu ở phố Phan Bội Châu (khách đi xe lửa tập trung ở phố này) tẩm quất cho khách chờ tàu, người th́ xuống bến xe Kim Liên, (nay là khách sạn Nikko), lên Bến Nứa (nay là trước cửa chợ Long Biên) hành nghề. Thế là nghề tẩm quất vỉa hè ra đời. Ở bến xe Kim Liên có ông Vạn mù đấm đến mức "huyền ảo" nên lúc nào cũng có khách xếp hàng chờ đến lượt. Ông Quang nổi tiếng bởi đấm như hạc bay, khách dù phải chờ lâu cũng chấp nhận. Lứa ông Quang c̣n có ông Bồng, đấm lưng như chơi piano làm khách Tây trắng tưởng ông học nhạc ở Paris. Không biết lứa khiếm thị từng sống dựa vào tâm phúc ở nhà thờ Hàng Bột làm nghề tẩm quất, nay ai c̣n ai mất.
Những năm 1940, tẩm quất xuất hiện tại Hải Pḥng. Tuy nhiên "dân tẩm " Hà thành được đánh giá cao về nghề và tẩm quất trở thành "đặc sản" đường phố của Hà Nội. Trong suốt thời gian dài, người lành lặn không ai làm nghề này một phần bởi họ có ḷng tự trọng, phần khác không muốn bị coi là dân "đầu đường xó chợ"...
Những mảnh đời…
Năm 2001, ông Minh 86 tuổi, dân "làng quất" có thâm niên không ai là không biết ông. Người ta gọi ông là Minh "chó", v́ ông có mấy chục năm đi buôn chó thịt từ Phủ Lư lên Hà Nội, bán hết hai lồng lại chờ tàu về và trong lúc chờ, ông trải manh chiếu ngay trong ga Trần Quư Cáp tranh thủ đấm cho vài khách kiếm thêm tí chút.
Ông Minh không học ai mà do vất vả nên cứ thấy oải là ông đi tẩm quất, đấm nhiều nên thuộc bài và thế là hành nghề. Nhưng hành nghề được ở ga vốn đầy rẫy những tay "anh chị" cũng không là chuyện dễ dàng. Không dưới ba lần ông đă lôi chó trong lồng ra làm vũ khí và hàm răng chó nhe ra cũng làm cho đối thủ khiếp sợ. Rồi một bữa rượu tưng bừng kết nghĩa huynh đệ diễn ra tại phố Ngô Sỹ Liên, ông uống say đến mức kẻ trộm bê đi cả hai lồng chó mà không hay biết. Minh "chó" tuy tay ngang nhưng đấm khéo, hai bàn tay như múa trên lưng tạo cảm giác dịu dàng nhưng các cơ bắp vẫn có cảm giác. Chỉ cần chạm vào da khách là ông biết khách này "ăn nặng hay ăn nhẹ" (đấm mạnh tay hay nhẹ tay).
http://www.hanoimoi.com.vn/Uploads/chiennv/2011/5/15/tam-quat-hoi-nguoi-mu.jpg
Hội viên Hội Người mù tẩm quất cho khách.
"Băi" ga Trần Quư Cáp tồn tại đến năm 1985 th́ bị giải tán. Đám tẩm quất cả già cả trẻ ôm chiếu, xách điếu về Bách hoá số 5 đường Nam Bộ và trước nhà vệ sinh công cộng Cửa Nam. Khoảng 9 giờ tối, các quán khu vực này dọn hàng là đă có người trải chiếu, hút thuốc lào vặt chờ khách. Gần 11 giờ th́ "băi" đông hẳn. Tôi nhớ là một ngày hè năm 1992, ra đây tẩm quất. Người đấm cho tôi tóc muối tiêu, thân thể to chắc nhưng ăn nói nhẹ nhàng dễ chịu. Và trong một buổi tối nóng nực, ông hé lộ tên là Vượng, từng là bộ đội. Về hưu, kinh tế gia đ́nh quá khó khăn, đồng lương không đủ chi trả những sinh hoạt thiết yếu nhưng chẳng biết làm ǵ. Đời binh nghiệp chỉ biết cầm súng. Loay hoay măi mà chưa biết làm thêm cái ǵ. Đầu tiên, ông tính chuyện chữa xe đạp, nhưng một hôm đi qua Cửa Nam thấy người cởi trần nằm la liệt trên vỉa hè, tiếng vỗ lúc gịn lúc phèn phẹt vang một góc phố, ṭ ṃ ông vào xem té ra là người ta đang tẩm quất. Chợt nhớ hồi huấn luyện đặc công ở Trung Quốc, các sĩ quan quân y nước bạn có dạy cho những bài phục hồi sức khoẻ sau mỗi trận đánh bằng cách xoa bóp, bấm huyệt. Thế là ông quyết định sắm chiếu ra Cửa Nam hành nghề. Không có ai ở "băi" này bảo lănh nhưng trông ông như hộ pháp nên cũng chẳng ai hầm hè vả lại đă ra đầu đường kiếm ăn là cực chẳng đă nên dân quất cũng mặc... Ngày đầu ngồi một ḿnh một góc. Rồi dần dần cũng hoà nhập được với anh em và có khách quen. Năm 1993, ông đấm cho một khách, trong câu chuyện không đầu không cuối, người kể từng là lính đặc công, ông hỏi thêm vài câu, tim ông th́nh thịch v́ là người cùng đơn vị. Cầm tiền công xong ông vờ quay mặt đi v́ xấu hổ.
Khoảng năm 2000, cơ sở tẩm quất ngay cạnh ngơ Văn Chương có hơn chục người đều khiếm thị. Chủ cơ sở là một phụ nữ mù loà và những vết sẹo do a-xít gây nên vẫn không phủ lấp được khuôn mặt đẹp. Trước kia, chị là một phụ nữ làm ăn tài giỏi. Năm 1990, chị buôn bán bên Nga, sau đó sang Ba Lan. Tin người, chị cho một bạn buôn vay 60.000 USD, nhưng khi đ̣i nhân một lần về nước, chị bị tạt a-xít hỏng cả hai con mắt. Uất ức nhưng không gục ngă trước số phận, chị mở cơ sở tẩm quất để sống và tạo việc làm cho những người cùng cảnh ngộ. Một người đàn ông chưa vợ hay đến tẩm quất biết chuyện thán phục ư chí của chị đă đem ḷng yêu mến và họ nên duyên.
Một mảnh đời khác xem ra cũng thăng trầm, ông nguyên là giáo viên dạy môn văn THPT ở ngoại thành Hà Nội. Ông lấy vợ kém gần 30 tuổi, thời bao cấp, giáo viên được coi là tấm gương đạo đức cho học sinh nên nhà trường cho nghỉ việc với lư do: lấy vợ đáng tuổi con. Từ một giáo viên dạy giỏi, thuộc ḷng các bài thơ hay, những áng văn đẹp, ông trở thành một anh tẩm quất. Hằng ngày, 5 giờ chiều, ông đạp xe từ quê ra phố Bạch Mai hành nghề cho đến sáng hôm sau lại mải miết đạp về. Qua chợ mua thức ăn cho vợ, nấu nướng xong mới ngủ. Ông giải thích việc thành anh tẩm quất: "Chú em tôi làm nghề này, trong lúc chưa biết làm ǵ nuôi vợ nên tôi đi theo. Làm lâu thấy cũng được, vả lại vợ tôi cũng đồng t́nh".
Đa người, đa cảnh
Loại trừ mát xa kiểu Thái Lan (sử dụng cơ thể là chủ yếu) c̣n mát xa kiểu Việt Nam th́ cũng là tẩm quất. Họ gọi là mát xa nghe cho Tây và để câu khách. Chỉ có điều họ xoa nhiều hơn đấm và chưa bao giờ bấm tới huyệt. Ông Hùng, chủ một cơ sở tẩm quất ở phố Bạch Mai nói: "Tẩm quất nghĩa là t́m đánh mà đánh th́ phải mệt. Ai khoẻ th́ một ngày đấm được 6, 7 khách là bă người v́ ngoài mất lực c̣n bị mất khí". Theo thống kê, Hà Nội hiện có gần 1.000 cơ sở mát xa và tẩm quất. Không có con số thống kê cụ thể nhưng số nhân viên nữ cũng lên đến hàng ngh́n. Và từ một phương pháp chữa bệnh theo kiểu lư liệu pháp, tẩm quất bị biến tướng thành mát xa; không ít cơ sở mở ra với mục đích khác.
Nếu trước kia tẩm quất chẳng ai tính thời gian, đấm hết bài th́ thôi nhưng bây giờ thời buổi công nghiệp tính theo tiếng, mỗi tiếng giá 80.000 đồng, cạo gió 30.000 đồng và giác cũng 30.000 đồng. Làm tự do, không vào cơ sở nào th́ thu nhập cao hơn nhưng đôi khi cũng rách việc v́ có thể bị dân nghiện hút hay côn đồ trấn lột. Làm cho chủ tuy phải ăn chia nhưng đều khách, không lo mùa đông, tháng giá, tối có chỗ ngủ và tắm giặt hằng ngày không mất tiền điện, nước. Khách thời nay cũng lắm loại. Thành hành nghề ở phố quất Quán Thánh kể, có lần anh nhận được điện thoại gọi vào máy di động yêu cầu đến nhà. Lóc cóc đạp xe t́m được địa chỉ, vào nhà mới biết khách là đồng tính. Họ không tẩm quất mà trả tiền cao gấp 4 gấp 5 lần để thoả măn thú khác. Long bạn Thành cũng làm tẩm quất ở Quán Thánh gặp một "ca" khó, khi anh mở cửa pḥng khách sạn, một bà xồn xồn "mắt xanh mỏ đỏ" cười đầy hàm ư. Rất nhiều phụ nữ cũng thường xuyên tẩm quất song ca này th́ Long "bó tay" v́ "thời buổi bệnh tật toàn thứ nan y mà giá thuốc tăng hằng ngày nên em sợ lắm…". Long cũng phàn nàn rất sợ quất cho Tây, tấm thân to đùng đấm mỏi tay vẫn chưa hết cái lưng, lại c̣n mùi gây gây v́ ăn nhiều bơ sữa đến khó chịu.
Bây giờ không c̣n cảnh tẩm quất nhếch nhác, bụi bẩn và mất an ninh trên hè phố như một thời. Vài ba người chung nhau thuê nhà để mở cơ sở. Giường có gối, có ga trắng đàng hoàng nhưng chỉ có điều nó không được thơm tho cho lắm. Tẩm quất giờ cũng không c̣n là nghề của người khiếm thị. Kẻ nghiện ngập cũng làm lấy tiền hút hay chích choác. Ai biết được họ có nhiễm HIV hay không? Nhiều người to khoẻ, sáng mắt cũng lao vào cạnh tranh. Trong khi ḷng nhân ái đang khan hiếm lại không có quy định nào của cơ quan quản lư nên họ giành giật miếng ăn với cả người mù loà...
Nguyễn Ngọc Tiến
(HNM)