vuitoichat
08-23-2011, 08:51
Vua lửa và kiếm thần là một báu vật cha truyền, con nối. Do vậy, ngoài làng Plơi Ơi, không nơi nào có được.
Từ trung tâm thành phố Pleiku (Gia Lai), xuôi về hướng Đông Nam khoảng 60km, vượt qua đèo Chư Sê, một vùng đồng bằng giữa cao nguyên hùng vĩ hiện ra. Sau khi công tŕnh thuỷ lợi Ayun Hạ hoàn thành, nơi đây đă trở thành một đồng bằng thứ thiệt với hơn 13.000ha ruộng lúa nước. Lọt giữa mênh mông ruộng nước và lúa ấy là ngọn núi Chư Tao Yang, chứa trong ḷng một huyền thoại, một sự kiện văn hoá tín ngưỡng: Cây gươm thần của Pơ Tao A Pui, tức vua lửa. Thanh gươm được cất rất kỹ trong hang, phần lớn là... chưa ai được thấy, ngoại trừ vua.
Về với làng Plơi Ơi
Làng Plơi Ơi, xă Ayun Hạ nằm sát ngay bên ḍng sông chính của thuỷ điện Ayun Hạ, công tŕnh được xem là lớn nhất ở Tây Nguyên. Men theo triền đê dọc sông Ayun, chúng tôi đến dinh cơ của vua lửa Siu A Luynh đă mất cách đây hơn 10 năm.
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/OI.jpg
Làng Plơi ơi.
Đó là một căn nhà sàn nhỏ mang đậm chất của đồng bào Tây Nguyên. Xung quanh nhà được bứng bằng gỗ, mái lợp tôn. Phía ngoài hiên nhà treo mấy bộ xương hàm lợn, sừng ḅ rừng trông khá bí hiểm. Chúng tôi đến đúng vào thời điểm giữa trưa nhưng cả làng vắng hoe vắng hắt. Thi thoảng gặp một vài đứa trẻ nước da đen cháy mặt mày nhem nhuốc đang chơi tha thẩn dọc bờ sông. Hỏi thăm, bọn trẻ nói tiếng kinh lơ lớ cho biết già làng đi nương, trưởng thôn cũng đi nương, muốn gặp th́ tối mịt hoặc sớm mai đến.
Chúng tôi đợi họ và đi dọc bờ sông Ayun Pa, một số phụ nữ dân tộc Mường, Mông ở phía Bắc di cư vào lập nghiệp đang chăm chắm giặt đồ dưới rệ sông hỏi với theo: "Đến t́m hiểu về vua lửa ở làng Plơi Ơi hả?". Tṛ chuyện được một lúc họ nói: "Bản thân ḍng sông này cũng chứa đựng một câu chuyện huyền thoại về t́nh yêu".
Chuyện kể rằng, hàng ngh́n năm trước đây, chàng trai người J’rai tên Pa yêu thương cô gái cùng dân tộc ḿnh là Ayun. Nhà Pa rất nghèo, không đủ sính lễ để hỏi nàng Ayun, gia đ́nh Ayun phản đối quyết liệt. Họ vẫn lén lút hẹn ḥ và gặp nhau vào mỗi đêm khuya nơi đầu nguồn con sông rồi đem lời thề thốt.
T́nh yêu của họ dù mănh liệt cũng không thể thắng được tục lệ đă tồn tại hàng ngh́n năm nơi mảnh đất họ sinh sống. Thất vọng, Pa đă trẫm ḿnh xuống sông. Ayun nghe tin cũng gieo ḿnh xuống ḍng sông chết theo. Nơi họ trẫm ḿnh là nơi hai ḍng sông Ba và sông Ayun hợp nhau tạo thành một con sông lớn được gọi là sông Ayun Pa.
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/day.jpg
Núi Chư Tao Yang, nơi cất giấu thanh gươm báu trước đây.
Nghe kể chuyện vua lửa
Chiều tối chúng tôi đến nhà Phó Chủ tịch xă Ayun Hạ, ông Rơ Ma Thuyn. Ông Thuyn kể rằng: Ông vốn sinh ra lớn lên ở đây từ nhỏ, nhưng chưa bao giờ ông thấy vua lửa là người giàu có cả. Khi ông c̣n sống, dân làng vẫn giúp ông làm nương, làm rẫy. Bây giờ, dù ông đă chết, nhưng vợ ông cùng các con đều phải lên nương để làm lấy lúa ăn. Vợ con vua bây giờ vẫn trông vào 3 sào lúa, 1ha rẫy trồng ngô. Cuộc sống chật vật từ miếng ăn chật vật đi. Lên rẫy, là một công việc đă gắn với họ kể từ khi lọt ḷng. Thực chất vua lửa là một danh hiệu tượng trưng cho thần quyền và tự phong chứ chưa bao giờ là một chức dịch hay được hưởng lương.
Đem vấn đề này trao đổi với Tiến sĩ sử học Nguyễn Thị Kim Vân, Trưởng pḥng Văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du Lịch tỉnh Gia Lai, bà Vân kể: Đến đời Pơ Tao A Pui thứ 11 là Siu At th́ người Pháp bắt đầu đặt chân lên cao nguyên gần với sự kiện giáo sĩ người Pháp Cucnot đưa linh mục Michel và Puelos lên Kon Tum mở đường cho sự xâm lược của người Pháp lên vùng cao. Và việc đầu tiên là họ kết thân với những tộc trưởng có thế lực và đặc biệt là vua lửa.
Theo TS. Vân, Siu At có một người giúp việc là A Ma Ju. Trong một lần đến sông Hinh (Phú Yên) không may con voi của ông bị đứt xích, phá rẫy của người Kinh. Những người Kinh đă bắt cả voi và người đưa về sông Cầu để Pháp xét xử. Viên quan người Pháp ra điều kiện sẽ cho Ju về nếu ông sắp xếp để họ được gặp vua lửa.
Đến ngày hẹn, Siu At cho làm gà và mở rượu ghè đón khách như phong tục của người J’rai. Nhưng cả buổi đó, viên quan Pháp chỉ đ̣i được xem thanh gươm thần, cố ư lấy cho bằng được để thực hiện âm mưu thu phục các dân tộc Tây Nguyên.
Hành động của người Pháp đă làm người J’rai nổi giận, đám thanh niên đă rút gươm chém đứt đầu viên quan Pháp. Lính Pháp từ Tuy Ḥa đă tiến hành bao vây và bắt vua lửa về giam tại nhà giam Sông Cầu và tàn phá các làng của xă A Yun Hạ.
Để cứu vua, 6 thanh niên tham gia vào vụ việc là A Bô, Djon, Blen, Chon, Đăm Đoa và Đăm Aloa đă ra chịu nộp mạng. Người Pháp đă giết 6 thanh niên J’rai ưu tú này tại chân cầu Rơi.
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/ruou.jpg
Rượu chuẩn bị cho hội làng.
Thái độ bất hợp tác của vua lửa Siu At và cái chết thảm khốc của thanh niên J‘rai đă tác động mạnh đến tâm lư và t́nh cảm của người dân các dân tộc Tây Nguyên. Sau này Siu At cùng với những vị vua kế tục ông đă tổ chức các cuộc di dân, lập căn cứ chống Pháp. Và quân Pháp đă phải liên tục mở các chiến dịch dùng hàng tiểu đoàn chống lại lực lượng của các Pơ Tao A Pui vào năm 1904.
Đă có thời các vua lửa tạo cho ḿnh vị trí thủ lĩnh có thế lực và được nhà Nguyễn coi như những phiên quốc ngang hàng với các nước Chân Lạp, Nam Chưởng, Vạn Tường với cái tên Hỏa Xá mà “thủ đô” chính là thung lũng Ayun Pa ngày nay. Nhưng những “vương quốc” này chưa kịp h́nh thành đă tan ră, cùng với sự biến động của lịch sử. Sự hiện diện của những Pơ Tao A Pui cuối cùng chỉ c̣n lại ư nghĩa như những thầy cúng cao tay.
Truyền thuyết về kiếm thần
Nhà thơ Văn Công Hùng, Ủy viên thường trực Hội nhà văn Việt Nam, một người đă có thời gian tiếp xúc với vua lửa kể rằng, trong kư ức của người J’rai, qua bao nhiêu thế hệ vẫn c̣n đọng lại những h́nh ảnh khủng khiếp. Năm ấy, hạn hán kéo dài, sông Pa, sông A Yun và các nguồn nước hoàn toàn cạn kiệt, cây rừng không mọc nổi. Người J’rai phải đào giếng lấy nước ăn. Các loại thú rừng cùng kéo đến giếng uống nước… Không c̣n ǵ để ăn, người ta phải lấy cây mục chấm mật ong ăn qua ngày, lấy hạt cây Le nấu thành cơm ăn thay gạo…
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/than.jpg
Linh vật chuẩn bị tế thần.
Và Pơ Tao A Pui xuất hiện cùng với truyền thuyết về cây gươm thần có thể hô phong hoán vũ do anh em T’Dia, T’Diêng rèn từ một ḥn đá ở núi Hàm Rồng, một miệng núi lửa tạm ngừng hoạt động nằm cách trung tâm TP Pleiku về phía Nam khoảng chục cây số. Nhưng khi rèn xong, thanh gươm cứ đỏ rực, không chịu nguội, nhúng vào ghè ghè cạn, nhúng xuống suối suối khô, nhúng xuống sông sông hết nước... cuối cùng người ta phải nhúng bằng máu các nô lệ.
Khi thanh gươm vừa nguội th́ anh em T’Dia, T’Diêng vứt xuống sông. Và họ đưa ra lời nguyền “Ai có được thanh gươm sẽ có thể hô phong hoán vũ”. Hay tin, các bộ tộc người trong khu vực đều xuống sông lặn t́m thanh gươm. Một dân chài người Kinh lặn được thanh gươm. Từ dưới nước ông nhô người và giơ thanh gươm lên th́ người Jrai giật được lưỡi gươm, người Lào giật được chuôi gươm, c̣n người Kinh giữ vỏ gươm. Và yếu tố bản địa của "thanh gươm thần" được nhiều tộc người khác nhau công nhận. Vua lửa và kiếm thần là một báu vật cha truyền, con nối. Do vậy, ngoài làng Plơi Ơi, không nơi nào có được.
C̣n tiếp…
Theo VTC
Từ trung tâm thành phố Pleiku (Gia Lai), xuôi về hướng Đông Nam khoảng 60km, vượt qua đèo Chư Sê, một vùng đồng bằng giữa cao nguyên hùng vĩ hiện ra. Sau khi công tŕnh thuỷ lợi Ayun Hạ hoàn thành, nơi đây đă trở thành một đồng bằng thứ thiệt với hơn 13.000ha ruộng lúa nước. Lọt giữa mênh mông ruộng nước và lúa ấy là ngọn núi Chư Tao Yang, chứa trong ḷng một huyền thoại, một sự kiện văn hoá tín ngưỡng: Cây gươm thần của Pơ Tao A Pui, tức vua lửa. Thanh gươm được cất rất kỹ trong hang, phần lớn là... chưa ai được thấy, ngoại trừ vua.
Về với làng Plơi Ơi
Làng Plơi Ơi, xă Ayun Hạ nằm sát ngay bên ḍng sông chính của thuỷ điện Ayun Hạ, công tŕnh được xem là lớn nhất ở Tây Nguyên. Men theo triền đê dọc sông Ayun, chúng tôi đến dinh cơ của vua lửa Siu A Luynh đă mất cách đây hơn 10 năm.
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/OI.jpg
Làng Plơi ơi.
Đó là một căn nhà sàn nhỏ mang đậm chất của đồng bào Tây Nguyên. Xung quanh nhà được bứng bằng gỗ, mái lợp tôn. Phía ngoài hiên nhà treo mấy bộ xương hàm lợn, sừng ḅ rừng trông khá bí hiểm. Chúng tôi đến đúng vào thời điểm giữa trưa nhưng cả làng vắng hoe vắng hắt. Thi thoảng gặp một vài đứa trẻ nước da đen cháy mặt mày nhem nhuốc đang chơi tha thẩn dọc bờ sông. Hỏi thăm, bọn trẻ nói tiếng kinh lơ lớ cho biết già làng đi nương, trưởng thôn cũng đi nương, muốn gặp th́ tối mịt hoặc sớm mai đến.
Chúng tôi đợi họ và đi dọc bờ sông Ayun Pa, một số phụ nữ dân tộc Mường, Mông ở phía Bắc di cư vào lập nghiệp đang chăm chắm giặt đồ dưới rệ sông hỏi với theo: "Đến t́m hiểu về vua lửa ở làng Plơi Ơi hả?". Tṛ chuyện được một lúc họ nói: "Bản thân ḍng sông này cũng chứa đựng một câu chuyện huyền thoại về t́nh yêu".
Chuyện kể rằng, hàng ngh́n năm trước đây, chàng trai người J’rai tên Pa yêu thương cô gái cùng dân tộc ḿnh là Ayun. Nhà Pa rất nghèo, không đủ sính lễ để hỏi nàng Ayun, gia đ́nh Ayun phản đối quyết liệt. Họ vẫn lén lút hẹn ḥ và gặp nhau vào mỗi đêm khuya nơi đầu nguồn con sông rồi đem lời thề thốt.
T́nh yêu của họ dù mănh liệt cũng không thể thắng được tục lệ đă tồn tại hàng ngh́n năm nơi mảnh đất họ sinh sống. Thất vọng, Pa đă trẫm ḿnh xuống sông. Ayun nghe tin cũng gieo ḿnh xuống ḍng sông chết theo. Nơi họ trẫm ḿnh là nơi hai ḍng sông Ba và sông Ayun hợp nhau tạo thành một con sông lớn được gọi là sông Ayun Pa.
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/day.jpg
Núi Chư Tao Yang, nơi cất giấu thanh gươm báu trước đây.
Nghe kể chuyện vua lửa
Chiều tối chúng tôi đến nhà Phó Chủ tịch xă Ayun Hạ, ông Rơ Ma Thuyn. Ông Thuyn kể rằng: Ông vốn sinh ra lớn lên ở đây từ nhỏ, nhưng chưa bao giờ ông thấy vua lửa là người giàu có cả. Khi ông c̣n sống, dân làng vẫn giúp ông làm nương, làm rẫy. Bây giờ, dù ông đă chết, nhưng vợ ông cùng các con đều phải lên nương để làm lấy lúa ăn. Vợ con vua bây giờ vẫn trông vào 3 sào lúa, 1ha rẫy trồng ngô. Cuộc sống chật vật từ miếng ăn chật vật đi. Lên rẫy, là một công việc đă gắn với họ kể từ khi lọt ḷng. Thực chất vua lửa là một danh hiệu tượng trưng cho thần quyền và tự phong chứ chưa bao giờ là một chức dịch hay được hưởng lương.
Đem vấn đề này trao đổi với Tiến sĩ sử học Nguyễn Thị Kim Vân, Trưởng pḥng Văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du Lịch tỉnh Gia Lai, bà Vân kể: Đến đời Pơ Tao A Pui thứ 11 là Siu At th́ người Pháp bắt đầu đặt chân lên cao nguyên gần với sự kiện giáo sĩ người Pháp Cucnot đưa linh mục Michel và Puelos lên Kon Tum mở đường cho sự xâm lược của người Pháp lên vùng cao. Và việc đầu tiên là họ kết thân với những tộc trưởng có thế lực và đặc biệt là vua lửa.
Theo TS. Vân, Siu At có một người giúp việc là A Ma Ju. Trong một lần đến sông Hinh (Phú Yên) không may con voi của ông bị đứt xích, phá rẫy của người Kinh. Những người Kinh đă bắt cả voi và người đưa về sông Cầu để Pháp xét xử. Viên quan người Pháp ra điều kiện sẽ cho Ju về nếu ông sắp xếp để họ được gặp vua lửa.
Đến ngày hẹn, Siu At cho làm gà và mở rượu ghè đón khách như phong tục của người J’rai. Nhưng cả buổi đó, viên quan Pháp chỉ đ̣i được xem thanh gươm thần, cố ư lấy cho bằng được để thực hiện âm mưu thu phục các dân tộc Tây Nguyên.
Hành động của người Pháp đă làm người J’rai nổi giận, đám thanh niên đă rút gươm chém đứt đầu viên quan Pháp. Lính Pháp từ Tuy Ḥa đă tiến hành bao vây và bắt vua lửa về giam tại nhà giam Sông Cầu và tàn phá các làng của xă A Yun Hạ.
Để cứu vua, 6 thanh niên tham gia vào vụ việc là A Bô, Djon, Blen, Chon, Đăm Đoa và Đăm Aloa đă ra chịu nộp mạng. Người Pháp đă giết 6 thanh niên J’rai ưu tú này tại chân cầu Rơi.
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/ruou.jpg
Rượu chuẩn bị cho hội làng.
Thái độ bất hợp tác của vua lửa Siu At và cái chết thảm khốc của thanh niên J‘rai đă tác động mạnh đến tâm lư và t́nh cảm của người dân các dân tộc Tây Nguyên. Sau này Siu At cùng với những vị vua kế tục ông đă tổ chức các cuộc di dân, lập căn cứ chống Pháp. Và quân Pháp đă phải liên tục mở các chiến dịch dùng hàng tiểu đoàn chống lại lực lượng của các Pơ Tao A Pui vào năm 1904.
Đă có thời các vua lửa tạo cho ḿnh vị trí thủ lĩnh có thế lực và được nhà Nguyễn coi như những phiên quốc ngang hàng với các nước Chân Lạp, Nam Chưởng, Vạn Tường với cái tên Hỏa Xá mà “thủ đô” chính là thung lũng Ayun Pa ngày nay. Nhưng những “vương quốc” này chưa kịp h́nh thành đă tan ră, cùng với sự biến động của lịch sử. Sự hiện diện của những Pơ Tao A Pui cuối cùng chỉ c̣n lại ư nghĩa như những thầy cúng cao tay.
Truyền thuyết về kiếm thần
Nhà thơ Văn Công Hùng, Ủy viên thường trực Hội nhà văn Việt Nam, một người đă có thời gian tiếp xúc với vua lửa kể rằng, trong kư ức của người J’rai, qua bao nhiêu thế hệ vẫn c̣n đọng lại những h́nh ảnh khủng khiếp. Năm ấy, hạn hán kéo dài, sông Pa, sông A Yun và các nguồn nước hoàn toàn cạn kiệt, cây rừng không mọc nổi. Người J’rai phải đào giếng lấy nước ăn. Các loại thú rừng cùng kéo đến giếng uống nước… Không c̣n ǵ để ăn, người ta phải lấy cây mục chấm mật ong ăn qua ngày, lấy hạt cây Le nấu thành cơm ăn thay gạo…
http://media.baodatviet.vn/Uploaded_CDCA/thunga/20110823/than.jpg
Linh vật chuẩn bị tế thần.
Và Pơ Tao A Pui xuất hiện cùng với truyền thuyết về cây gươm thần có thể hô phong hoán vũ do anh em T’Dia, T’Diêng rèn từ một ḥn đá ở núi Hàm Rồng, một miệng núi lửa tạm ngừng hoạt động nằm cách trung tâm TP Pleiku về phía Nam khoảng chục cây số. Nhưng khi rèn xong, thanh gươm cứ đỏ rực, không chịu nguội, nhúng vào ghè ghè cạn, nhúng xuống suối suối khô, nhúng xuống sông sông hết nước... cuối cùng người ta phải nhúng bằng máu các nô lệ.
Khi thanh gươm vừa nguội th́ anh em T’Dia, T’Diêng vứt xuống sông. Và họ đưa ra lời nguyền “Ai có được thanh gươm sẽ có thể hô phong hoán vũ”. Hay tin, các bộ tộc người trong khu vực đều xuống sông lặn t́m thanh gươm. Một dân chài người Kinh lặn được thanh gươm. Từ dưới nước ông nhô người và giơ thanh gươm lên th́ người Jrai giật được lưỡi gươm, người Lào giật được chuôi gươm, c̣n người Kinh giữ vỏ gươm. Và yếu tố bản địa của "thanh gươm thần" được nhiều tộc người khác nhau công nhận. Vua lửa và kiếm thần là một báu vật cha truyền, con nối. Do vậy, ngoài làng Plơi Ơi, không nơi nào có được.
C̣n tiếp…
Theo VTC