Hanna
10-12-2011, 06:44
Vào dịp kỷ niệm 90 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản cầm quyền ở Trung Quốc, ông chủ của thủ phủ Trùng Khánh vùng Dương Tử tập hợp 100.000 người vào một sân bóng và bắt nhịp cho họ hát một bài hát mừng sinh nhật. Họ hát toáng lên, Không có Đảng Cộng sản, sẽ không có nước Trung Hoa mới, cùng với rất nhiều nghi thức khác, các nghi thức cũ của nhiều thập niên trước.
Cách đó một quăng đường dài bằng chuyến bay 90 phút, ở vùng sản xuất công nghiệp duyên hải Quảng Châu, một lễ mừng ngày thành lập đảng cũng được tổ chức vào ngày 1-7. Nhưng chủ lễ ở đây phát biểu bằng một giọng tenor (nam cao) dịu dàng hơn: “Đối với một đảng cầm quyền đang trưởng thành, rất cần phải học hỏi và nh́n lại lịch sử để làm mạnh thêm những ước mơ, hơn là chỉ hát ngợi ca sự lỗi lạc của ḿnh” – bí thư Đảng ủy Quảng Đông, ông Vương Dương, nói trong một bài phát biểu mà sau này được đăng tải trên tờ Nhân Dân Nhật báo.
Xét theo các tiêu chuẩn của phương Tây th́ đó là một cú chọc sườn rất nhẹ vào Bạc Hy Lai, ông bí thư tỉnh ủy thích ca hát của Trùng Khánh. Nhưng trong cái thế giới chính trị tăm tối của ban lănh đạo Trung Quốc, cú chọc ấy của ông Vương thật sự là hiếm, v́ tính trực diện của nó. Đây là chuyện một quan chức cao cấp của Đảng công khai chỉ trích cung cách lănh đạo của một quan chức khác, vào một ngày được coi là phải dành riêng để tôn vinh những thành tựu của Đảng.
Bài phát biểu hé lộ một tí sự thật về cuộc đấu đá trong hậu trường – cái đang định h́nh hướng đi trong thập niên tới của cường quốc đang nổi lên của thế giới.
Ông Bạc và ông Vương không chỉ là hai vị bí thư tỉnh ủy, mà c̣n là đối thủ cạnh tranh vào những cương vị bí mật trong số 9 chiếc ghế của Ban Chấp hành Bộ Chính trị – đỉnh tháp quyền lực của Trung Quốc – trong một cuộc đua 10 năm mới xảy ra một lần. Cuộc đua này sẽ diễn ra vào năm tới. Và các địa phương mà hiện giờ họ đang cai quản thường là ví dụ về những mô h́nh hoàn toàn khác nhau về đường lối của Trung Quốc năm tới.
Đấu đá giữa hai ông cho thấy một sự chia rẽ trong nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc, đến mức mà, cho dù Đảng hiện giờ có đang tŕnh diễn tuyệt vời như thế nào trước thế giới cái vai mặt trận thống nhất, th́ một số người vẫn nh́n nhận sự chia rẽ đó như một cuộc chiến đấu để nắm được linh hồn của Trung Quốc.
Một bên là ông Bạc với mô h́nh Trùng Khánh của ông – món ưa thích của một tỷ lệ đáng kể các thành phần cánh tả cứng rắn, có xu hướng hoài cổ và đi theo đường lối của thời Mao Trạch Đông, muốn thấy đất nước theo đuổi tăng trưởng một cách cân bằng với tập trung vào ổn định xă hội, phân phối b́nh đẳng hơn những của cải mới ở Trung Quốc.
Bên kia là mô h́nh Quảng Đông cởi mở hơn, của ông Vương. Đây là sự lựa chọn của một nhóm nhỏ hơn gồm các nhà dân chủ thị trường tự do, mà với họ th́ bây giờ không phải thời điểm để ngừng tất cả cải cách kinh tế, chính trị trong nước.
Kể từ khi ông Bạc tiếp quản ghế Bí thư tỉnh ủy ở Trùng Khánh từ cách đây 4 năm, ông đă được khen ngợi rất nhiều về thành tích phá tan các xanh-đi-ca tội phạm trong khu vực. Nhưng thậm chí ông c̣n tai tiếng hơn thế v́ hành động áp dụng chính sách hoài cổ “Văn hóa Đỏ”: các cán bộ viên chức không chỉ ca các bài ca cách mạng mà c̣n được điều về nông thôn để lao động cùng nông dân, bản thân ông Bạc c̣n gửi tin nhắn với nội dung là những câu trích dẫn lời Mao nói đến hàng triệu điện thoại di động.
Chiến dịch của ông Bạc biến ông thành vị anh hùng của “phe cánh tả mới” của Trung Quốc, nhưng cũng làm cho một số trí thức nổi tiếng bực ḿnh khi phải chứng kiến những dư âm đáng sợ của thời Cách mạng Văn hóa, cái thời mà hàng chục triệu người bị thanh trừng bằng bạo lực, nhân danh việc làm trong sạch ư thức hệ.
Trong khi đó, ông Dương – người tiền nhiệm của ông Bạc ở cương vị bí thư tỉnh ủy Trùng Khánh, sau mới chuyển sang Quảng Đông – đă nổi lên như là niềm hy vọng mới của phe tự do.
Quảng Đông, đặc biệt là hai thành phố Thâm Quyến và Quảng Châu, nổi tiếng là cái nôi của cải cách kinh tế ở Trung Quốc những năm 1980 và 1990. Bây giờ tỉnh này là nơi có báo chí tự do nhất nước và đă trở thành cái lồng ấp nuôi dưỡng xă hội dân sự. Nhưng một làn sóng đ́nh công và biểu t́nh trong vài năm qua ở Quảng Đông đă khiến các quan chức cao cấp khác của đảng cảm thấy bất an. Những người này chẳng hề giấu giếm việc họ ưu tiên ổn định hơn tự do.
“Đường lối của Bạc là đường lối dân túy, dựa vào việc thu hút quần chúng bằng nỗi hoài nhớ lịch sử” – ông Russell Leigh Moses, một nhà phân tích chính trị Trung Quốc, hiện ở Bắc Kinh, nhận định. “Mọi việc ông Vương làm cũng không kém dân túy hơn, nhưng chúng dựa trên quan điểm cho rằng tính chính thống, chính danh của đảng phải cậy vào nhiều thứ chứ không chỉ là tăng trưởng kinh tế”.
Một số người Trung Quốc coi cuộc chiến đấu sắp tới là quyết định để biết liệu đất nước có tiếp tục con đường cải cách chông chênh, hay là sẽ tiến một bước nguy hiểm lên phía trước. “Trùng Khánh đang trên đường trở thành Bắc Triều Tiên. Quảng Đông th́ sắp thành Singapore” – Yu Chen, nhà báo điều tra của tờ Nhật báo Đô thị Miền nam ở Quảng Châu (được nhiều người coi là một trong những tờ báo độc lập nhất Trung Quốc), nói.
Dù vậy, thật không công bằng khi cho rằng phép so sánh thẳng thừng ấy hoàn toàn xuất phát từ lỗi của ông Bạc. Trùng Khánh và Quảng Đông khác nhau về mặt văn hóa và chính trị cũng hệt như Newfoundland khác Alberta; chẳng chính trị gia nào hy vọng có thể lănh đạo được những nơi đó mà không phải thích nghi với thực tế ở địa phương (lấy sự nghiệp của ông Vương làm ví dụ – ông chỉ nổi lên như là một “người theo trường phái tự do” hàng đầu sau khi đă chuyển đến Quảng Đông) và với bộ máy hành chính ở đó.
Nhưng với việc có tới 7 trên 9 ủy viên hiện tại của Ban Chấp hành Bộ Chính trị sẽ nghỉ hưu trong ṿng 12 tháng tới, cả hai ông đều đang làm nổi bật những khác biệt của ḿnh, trong một nỗ lực rơ ràng nhằm thu hút sự ủng hộ từ các phe phái trong Đảng Cộng sản.
Trùng Khánh của Bạc Hy Lai
Bốn năm về trước, khi Bạc Hy Lai đến đây, khu vực này đôi lúc được gọi là “Detroit của vùng Dương Tử”. Gọi thế không phải để tâng bốc.
Trùng Khánh khi ấy được cả nước Trung Hoa biết đến nhờ hai đặc điểm, ngoài chuyện đồ ăn ở đó rất cay: là một trong những trung tâm của ngành sản xuất xe hơi của đất nước, và là trung tâm tội phạm có tổ chức.
Bây giờ Trùng Khánh được biết đến chủ yếu là v́ đó là pḥng thí nghiệm chính trị của ông Bạc.
Ban đầu, nhiều người thấy việc ông Bạc được bổ nhiệm tới thành phố làm thiên hạ toát mồ hôi này (thành phố mà nếu kể cả vùng ngoại ô th́ có tới 29 triệu cư dân) là một điều cũng tương tự như bị đày khỏi Bắc Kinh.
Trước đó ông Bạc từng được coi như cái chốt chặn trong đội ngũ nhân sự dự bị của Ban Chấp hành Bộ Chính trị năm 2007 – và sau đó có lẽ sẽ là trong một trong những cơ quan cao nhất đất nước. Nhưng ông bị gạt ra khi Chủ tịch Hồ Cẩm Đào sải chân bước trên thảm đỏ ở Đại sảnh đường Nhân dân, xung quanh ông Hồ là 8 nhân vật quyền lực nhất Trung Quốc, thành viên của Bộ Chính trị mới.
Hai phe phái được xem là đang đấu đá lẫn nhau trong Đảng Cộng sản là phe của ông Hồ – xuất thân từ Đoàn Thanh niên Cộng sản – và cánh của người tiền nhiệm ông Hồ là Giang Trạch Dân, cánh này đặt căn cứ quyền lực ở Thượng Hải và nó bao gồm những “thái tử” có ảnh hưởng trong đảng. “Thái tử”, tức là con của các nhà cách mạng nổi tiếng.
Bản thân phe Đoàn Thanh niên và phe Thái tử đều chia rẽ nội bộ thành phái tả, phái hữu, tuy nhiên, nhiều thái tử có quan hệ với các nhân tố cứng rắn hơn và cổ hủ hơn, c̣n các nhân vật tiếng tăm trong Đoàn Thanh niên th́ quan hệ với thành phần ủng hộ cải cách.
Ông Bạc vốn là con của Bạc Nhất Ba, đồng chí của Mao và là một trong “bát bất tử” (tám nhân vật bất tử) của Đảng Cộng sản. Do đó ông Bạc cũng là thái tử.
Ông đă thể hiện chút ít tinh thần dân túy khi làm thị trưởng thành phố cảng Đại Liên, và giành được độ tín nhiệm cao về khả năng quản lư kinh tế trong ba năm làm Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc.
Năm đó ông Bạc 58 tuổi. Ông có h́nh thức khá, lư lịch đẹp và gia đ́nh nhiều quan hệ thân thế. Nhiều nhà quan sát bên ngoài tin rằng việc ông Bạc thăng tiến trơn tru là tất yếu.
Nhưng sau đó, trong một t́nh huống giống như là một thỏa thuận khôn ngoan và rất cẩn thận, đội nhân sự dự bị của Bộ Chính trị năm 2007 chỉ c̣n có đúng một ngôi sao đang lên, đến từ một trong hai phe nói trên. Đoàn Thanh niên tiến cử Lư Khắc Cường, người này hiện giờ đang được thiết kế để kế nhiệm Ôn Gia Bảo làm Thủ tướng trong ṿng một năm tới. Phe Thái tử đề cử Tập Cận B́nh, người được dự báo là sẽ thành chủ tịch kiêm lănh đạo tối cao tới đây của Trung Hoa.
Tại sao ông Tập chứ không phải ông Bạc được chọn, đấy là điều không bao giờ được hé lộ, nhưng vị thái tử bị mất mặt đă phản ứng lại bằng cách làm cho ḿnh trở thành một nhân vật không thể bị bỏ qua.
Chẳng bao lâu sau khi đến Trùng Khánh, ông tổ chức một cuộc trấn áp vào các hội tam điểm hùng mạnh nhất thành phố, nới lỏng tay cho công an hành động trong một chiến dịch dài hơi, bắt hơn 2000 người. Trong chiến dịch này, đă diễn ra phiên xử án rất ngoạn mục và kết tội Tạ Tài B́nh (Xie Caiping), “Mẹ Già” của thế giới ngầm ở Trùng Khánh.
Giới chức tham nhũng ở địa phương cũng bị vào đích ngắm: nguyên giám đốc sở tư pháp thành phố (anh rể của Tạ Tài B́nh) bị tử h́nh năm 2010 với hai tội danh hiếp dâm và ăn hối lộ.
“Diệt bọn đen” – như tên gọi của chiến dịch – là một thành công vang dội trong mắt công chúng. Rất nhiều người dùng Internet Trung Quốc bày tỏ ao ước rằng ông Bạc sẽ “bị đày” đến tỉnh thành của họ để chống tham nhũng.
Nhưng một vài học giả và nhà hoạt động nhân quyền th́ không yên tâm, do tŕnh tự tố tụng vẫn chưa được đảm bảo và do có phản ánh rằng nhà chức trách đă dùng nhục h́nh để ép cung. Cuối cùng, chính vị luật sư đảm nhận nhiệm vụ rất nản là căi cho nghi can, đă bị tống giam v́ tội khai man trước ṭa.
“Có quá nhiều điều xảy ra ở thành phố này… những điều khiến người ta phải nghĩ rằng bánh xe thời gian đă quay ngược trở lại, rằng Cách mạng Văn hóa đang tái diễn và ư niệm pháp quyền giờ không c̣n nữa” – Hạ Vệ Phương (He Weifang), một giáo sư luật danh tiếng ở Đại học Bắc Kinh, viết trong một lá thư ngỏ gửi các đồng nghiệp ở Trùng Khánh.
Trùng Khánh quả thật là nơi tụt hậu tới ít nhất một thập niên sau các thành phố phát triển nhanh chóng ở miền duyên hải Trung Quốc. Mặc dù cả ông Vương và ông Bạc đều phấn đấu để đảo ngược t́nh h́nh này, nhưng một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Trùng Khánh vẫn là người lao động, sẵn sàng làm việc với mức lương rẻ mạt ở bất kỳ nơi đâu trên đất Trung Quốc.
Báo chí Trùng Khánh nằm trong số báo chí ít tính phản biện nhất ở Trung Quốc, tuân thủ một cách nghiêm ngặt đường lối chính thống của Tân Hoa Xă khi không tán dương những phẩm chất của ông Bạc và thứ văn hóa đỏ của ông ta.
Trùng Khánh là một trong những nơi rắn nhất ở Trung Quốc khi nói về các chủ đề chính trị, bởi v́ hầu hết cư dân Trùng Khánh đều tỏ rơ ra rằng họ muốn tránh một chủ đề vốn chỉ đem đến phiền phức cho họ.
Nhưng mối lo ngại về đường lối của ông Bạc tăng lên khi ngay sau chiến dịch “Diệt bọn đen”, ông ta tung ra chiến dịch “Hát nhạc đỏ”. Lần này, người dân được khuyến khích học lại những bài hát có liên quan đến Cách mạng Văn hóa (hoặc nếu là thanh niên th́ phải học từ đầu).
Vào các chiều cuối tuần, công viên ở Trùng Khánh đông nghịt những nhóm người rền rĩ những khúc ca tán dương cuộc cách mạng của Mao.
Trong một ca “trở lại quá khứ” những năm 60 và 70 khác, các quan chức chính quyền địa phương được điều về nông thôn để lao động chút đỉnh và sống cùng những người dân nông thôn.
Chuyện này đặc biệt khó hiểu đối với một người mà cả gia đ́nh ông ta đă bị khủng bố trong Cách mạng Văn hóa (bố ông Bạc, một cựu chiến binh trong cuộc Trường Chinh và là kiến trúc sư chính của thảm họa Đại Nhảy Vọt, từng bị tù, bị tra tấn suốt 15 năm sau khi bị phu nhân của Mao vu là tên phản cách mạng). Nhưng phong cách quản lư kiểu “trở về tương lai” của ông Bạc cũng đă có người kế nhiệm ở ngay Trùng Khánh và cả ngoài Trùng Khánh nữa.
Năm ngoái, khi ông Tập, vị chủ tịch tương lai, bay đến Trùng Khánh gặp ông Bạc, ông Tập đă hoan nghênh cả “Diệt bọn đen” lẫn “Hát nhạc đỏ”.
“Những hoạt động này đă đi sâu vào trái tim quần chúng và rất xứng đáng được ngợi khen” – ông Tập nói. Ông gọi hai chiến dịch là “phương tiện rất tốt để giáo dục toàn thể các đảng viên và cán bộ về những giáo lư và niềm tin [đúng đắn về chính trị]”.
Sau đó, lại một chuyện nữa: nhiều người nói là ông Bạc – và ông Tập trong chuyến thăm Trùng Khánh của ông ta – là những người ít tin tưởng vào việc học tập quá khứ (nguyên văn: rolling back the clock, nghĩa là vặn ngược đồng hồ – ND) hơn là những chính trị gia đang cố gắng lấy ḷng phe cứng rắn ở cấp cao trong đảng.
“Có một quan niệm cho rằng ở Trung Hoa, đă có một sự chuyển dịch mạnh mẽ sang hệ thống toàn trị dân tộc chủ nghĩa hơn, quyết liệt hơn, thích sự ổn định hơn, và một sự chuyển dịch khỏi những thứ như pháp quyền và tinh thần quốc tế” – ông Joshua Rosenzweig, một nhà nghiên cứu về nhân quyền, ở Hong Kong, cho biết.
“Không có cách nào để biết được liệu những việc làm của ông Bạc ở Trùng Khánh có phản ánh quan niệm của ông ta về chuyện một hệ thống tư pháp h́nh sự phải như thế nào trên toàn đất nước không, hay đó chỉ là một phần trong chiến dịch của ông ta nhằm tiến thân lên Bộ Chính trị”.
Quảng Đông của Vương Dương
Có thể không chính xác là “Quảng Đông vui vẻ” (nguyên văn: Swinging Guangdong, từ swinging nghĩa đen là “trao đổi bạn t́nh” – ND), nhưng đă nhiều năm, tỉnh này là nơi Đảng Cộng sản thử nghiệm cho tồn tại một Trung Hoa cởi mở hơn so với phần c̣n lại của cả nước.
Do nằm gần Hong Kong về địa lư và do có biển, Quảng Đông đă được Đặng Tiểu B́nh chọn từ đầu những năm 80 để làm nơi thử nghiệm cải cách kinh tế – những thay đổi ở đây diễn ra sâu sác hơn bất kỳ nơi nào khác.
Ngày nay, Quảng Đông là khung cửa sổ để Trung Hoa nh́n ra thế giới bên ngoài, là trung tâm của các ngành sản xuất và xuất khẩu. Nhiều người ở đây tin rằng phần c̣n lại của Trung Quốc cũng nên nh́n lại Quảng Đông như một mô h́nh để học hỏi, mà lần này là để học Quảng Đông trong việc vừa mở rộng tự do báo chí truyền thông vừa giới hạn xă hội dân sự.
Dân chúng Quảng Đông cho rằng tỉnh của họ được như vậy là v́ chính bản thân họ khác về căn bản so với những người sống ở miền bắc và trong nội địa Trung Quốc. Là thủ phủ của ngôn ngữ và văn hóa Quảng Đông (Cantonese), mảnh đất này vẫn duy tŕ được quan hệ với người nước ngoài và thế giới bên ngoài trong suốt những ngày đen tối nhất của Cách mạng Văn hóa.
Nhiều người dân Quảng Đông ngày nay thú thật rằng những ǵ xảy ra ở Bắc Kinh không ảnh hưởng tới họ, miễn là Bắc Kinh để yên cho họ.
(Bắc Kinh dường như đồng ư rằng Quảng Đông khác biệt, nên họ duy tŕ một chính sách – không chính thức – là không bao giờ cho phép một người gốc Quảng Đông trở thành chủ tịch tỉnh, cốt để ngăn chặn xu hướng độc lập của khu vực).
Được gắn nhăn “người theo đường lối tự do” trong mắt một phe cánh đang t́m kiếm ai đó để tập hợp chung, Vương Dương, đương kim bí thư tỉnh ủy, giành được tín nhiệm ở Quảng Đông chủ yếu do ông thi hành chính sách không can thiệp ở mức độ thoáng hơn một chút so với một bí thư tỉnh ủy b́nh thường. Hoạt động báo chí tự do hơn, sản sinh ra tờ Nhật báo Đô thị Miền Nam và nhiều ấn phẩm thách thức chính quyền khác chẳng hạn, đă xuất hiện trước khi ông Vương đến đây, năm ông ta 56 tuổi.
Cách đó một quăng đường dài bằng chuyến bay 90 phút, ở vùng sản xuất công nghiệp duyên hải Quảng Châu, một lễ mừng ngày thành lập đảng cũng được tổ chức vào ngày 1-7. Nhưng chủ lễ ở đây phát biểu bằng một giọng tenor (nam cao) dịu dàng hơn: “Đối với một đảng cầm quyền đang trưởng thành, rất cần phải học hỏi và nh́n lại lịch sử để làm mạnh thêm những ước mơ, hơn là chỉ hát ngợi ca sự lỗi lạc của ḿnh” – bí thư Đảng ủy Quảng Đông, ông Vương Dương, nói trong một bài phát biểu mà sau này được đăng tải trên tờ Nhân Dân Nhật báo.
Xét theo các tiêu chuẩn của phương Tây th́ đó là một cú chọc sườn rất nhẹ vào Bạc Hy Lai, ông bí thư tỉnh ủy thích ca hát của Trùng Khánh. Nhưng trong cái thế giới chính trị tăm tối của ban lănh đạo Trung Quốc, cú chọc ấy của ông Vương thật sự là hiếm, v́ tính trực diện của nó. Đây là chuyện một quan chức cao cấp của Đảng công khai chỉ trích cung cách lănh đạo của một quan chức khác, vào một ngày được coi là phải dành riêng để tôn vinh những thành tựu của Đảng.
Bài phát biểu hé lộ một tí sự thật về cuộc đấu đá trong hậu trường – cái đang định h́nh hướng đi trong thập niên tới của cường quốc đang nổi lên của thế giới.
Ông Bạc và ông Vương không chỉ là hai vị bí thư tỉnh ủy, mà c̣n là đối thủ cạnh tranh vào những cương vị bí mật trong số 9 chiếc ghế của Ban Chấp hành Bộ Chính trị – đỉnh tháp quyền lực của Trung Quốc – trong một cuộc đua 10 năm mới xảy ra một lần. Cuộc đua này sẽ diễn ra vào năm tới. Và các địa phương mà hiện giờ họ đang cai quản thường là ví dụ về những mô h́nh hoàn toàn khác nhau về đường lối của Trung Quốc năm tới.
Đấu đá giữa hai ông cho thấy một sự chia rẽ trong nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc, đến mức mà, cho dù Đảng hiện giờ có đang tŕnh diễn tuyệt vời như thế nào trước thế giới cái vai mặt trận thống nhất, th́ một số người vẫn nh́n nhận sự chia rẽ đó như một cuộc chiến đấu để nắm được linh hồn của Trung Quốc.
Một bên là ông Bạc với mô h́nh Trùng Khánh của ông – món ưa thích của một tỷ lệ đáng kể các thành phần cánh tả cứng rắn, có xu hướng hoài cổ và đi theo đường lối của thời Mao Trạch Đông, muốn thấy đất nước theo đuổi tăng trưởng một cách cân bằng với tập trung vào ổn định xă hội, phân phối b́nh đẳng hơn những của cải mới ở Trung Quốc.
Bên kia là mô h́nh Quảng Đông cởi mở hơn, của ông Vương. Đây là sự lựa chọn của một nhóm nhỏ hơn gồm các nhà dân chủ thị trường tự do, mà với họ th́ bây giờ không phải thời điểm để ngừng tất cả cải cách kinh tế, chính trị trong nước.
Kể từ khi ông Bạc tiếp quản ghế Bí thư tỉnh ủy ở Trùng Khánh từ cách đây 4 năm, ông đă được khen ngợi rất nhiều về thành tích phá tan các xanh-đi-ca tội phạm trong khu vực. Nhưng thậm chí ông c̣n tai tiếng hơn thế v́ hành động áp dụng chính sách hoài cổ “Văn hóa Đỏ”: các cán bộ viên chức không chỉ ca các bài ca cách mạng mà c̣n được điều về nông thôn để lao động cùng nông dân, bản thân ông Bạc c̣n gửi tin nhắn với nội dung là những câu trích dẫn lời Mao nói đến hàng triệu điện thoại di động.
Chiến dịch của ông Bạc biến ông thành vị anh hùng của “phe cánh tả mới” của Trung Quốc, nhưng cũng làm cho một số trí thức nổi tiếng bực ḿnh khi phải chứng kiến những dư âm đáng sợ của thời Cách mạng Văn hóa, cái thời mà hàng chục triệu người bị thanh trừng bằng bạo lực, nhân danh việc làm trong sạch ư thức hệ.
Trong khi đó, ông Dương – người tiền nhiệm của ông Bạc ở cương vị bí thư tỉnh ủy Trùng Khánh, sau mới chuyển sang Quảng Đông – đă nổi lên như là niềm hy vọng mới của phe tự do.
Quảng Đông, đặc biệt là hai thành phố Thâm Quyến và Quảng Châu, nổi tiếng là cái nôi của cải cách kinh tế ở Trung Quốc những năm 1980 và 1990. Bây giờ tỉnh này là nơi có báo chí tự do nhất nước và đă trở thành cái lồng ấp nuôi dưỡng xă hội dân sự. Nhưng một làn sóng đ́nh công và biểu t́nh trong vài năm qua ở Quảng Đông đă khiến các quan chức cao cấp khác của đảng cảm thấy bất an. Những người này chẳng hề giấu giếm việc họ ưu tiên ổn định hơn tự do.
“Đường lối của Bạc là đường lối dân túy, dựa vào việc thu hút quần chúng bằng nỗi hoài nhớ lịch sử” – ông Russell Leigh Moses, một nhà phân tích chính trị Trung Quốc, hiện ở Bắc Kinh, nhận định. “Mọi việc ông Vương làm cũng không kém dân túy hơn, nhưng chúng dựa trên quan điểm cho rằng tính chính thống, chính danh của đảng phải cậy vào nhiều thứ chứ không chỉ là tăng trưởng kinh tế”.
Một số người Trung Quốc coi cuộc chiến đấu sắp tới là quyết định để biết liệu đất nước có tiếp tục con đường cải cách chông chênh, hay là sẽ tiến một bước nguy hiểm lên phía trước. “Trùng Khánh đang trên đường trở thành Bắc Triều Tiên. Quảng Đông th́ sắp thành Singapore” – Yu Chen, nhà báo điều tra của tờ Nhật báo Đô thị Miền nam ở Quảng Châu (được nhiều người coi là một trong những tờ báo độc lập nhất Trung Quốc), nói.
Dù vậy, thật không công bằng khi cho rằng phép so sánh thẳng thừng ấy hoàn toàn xuất phát từ lỗi của ông Bạc. Trùng Khánh và Quảng Đông khác nhau về mặt văn hóa và chính trị cũng hệt như Newfoundland khác Alberta; chẳng chính trị gia nào hy vọng có thể lănh đạo được những nơi đó mà không phải thích nghi với thực tế ở địa phương (lấy sự nghiệp của ông Vương làm ví dụ – ông chỉ nổi lên như là một “người theo trường phái tự do” hàng đầu sau khi đă chuyển đến Quảng Đông) và với bộ máy hành chính ở đó.
Nhưng với việc có tới 7 trên 9 ủy viên hiện tại của Ban Chấp hành Bộ Chính trị sẽ nghỉ hưu trong ṿng 12 tháng tới, cả hai ông đều đang làm nổi bật những khác biệt của ḿnh, trong một nỗ lực rơ ràng nhằm thu hút sự ủng hộ từ các phe phái trong Đảng Cộng sản.
Trùng Khánh của Bạc Hy Lai
Bốn năm về trước, khi Bạc Hy Lai đến đây, khu vực này đôi lúc được gọi là “Detroit của vùng Dương Tử”. Gọi thế không phải để tâng bốc.
Trùng Khánh khi ấy được cả nước Trung Hoa biết đến nhờ hai đặc điểm, ngoài chuyện đồ ăn ở đó rất cay: là một trong những trung tâm của ngành sản xuất xe hơi của đất nước, và là trung tâm tội phạm có tổ chức.
Bây giờ Trùng Khánh được biết đến chủ yếu là v́ đó là pḥng thí nghiệm chính trị của ông Bạc.
Ban đầu, nhiều người thấy việc ông Bạc được bổ nhiệm tới thành phố làm thiên hạ toát mồ hôi này (thành phố mà nếu kể cả vùng ngoại ô th́ có tới 29 triệu cư dân) là một điều cũng tương tự như bị đày khỏi Bắc Kinh.
Trước đó ông Bạc từng được coi như cái chốt chặn trong đội ngũ nhân sự dự bị của Ban Chấp hành Bộ Chính trị năm 2007 – và sau đó có lẽ sẽ là trong một trong những cơ quan cao nhất đất nước. Nhưng ông bị gạt ra khi Chủ tịch Hồ Cẩm Đào sải chân bước trên thảm đỏ ở Đại sảnh đường Nhân dân, xung quanh ông Hồ là 8 nhân vật quyền lực nhất Trung Quốc, thành viên của Bộ Chính trị mới.
Hai phe phái được xem là đang đấu đá lẫn nhau trong Đảng Cộng sản là phe của ông Hồ – xuất thân từ Đoàn Thanh niên Cộng sản – và cánh của người tiền nhiệm ông Hồ là Giang Trạch Dân, cánh này đặt căn cứ quyền lực ở Thượng Hải và nó bao gồm những “thái tử” có ảnh hưởng trong đảng. “Thái tử”, tức là con của các nhà cách mạng nổi tiếng.
Bản thân phe Đoàn Thanh niên và phe Thái tử đều chia rẽ nội bộ thành phái tả, phái hữu, tuy nhiên, nhiều thái tử có quan hệ với các nhân tố cứng rắn hơn và cổ hủ hơn, c̣n các nhân vật tiếng tăm trong Đoàn Thanh niên th́ quan hệ với thành phần ủng hộ cải cách.
Ông Bạc vốn là con của Bạc Nhất Ba, đồng chí của Mao và là một trong “bát bất tử” (tám nhân vật bất tử) của Đảng Cộng sản. Do đó ông Bạc cũng là thái tử.
Ông đă thể hiện chút ít tinh thần dân túy khi làm thị trưởng thành phố cảng Đại Liên, và giành được độ tín nhiệm cao về khả năng quản lư kinh tế trong ba năm làm Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc.
Năm đó ông Bạc 58 tuổi. Ông có h́nh thức khá, lư lịch đẹp và gia đ́nh nhiều quan hệ thân thế. Nhiều nhà quan sát bên ngoài tin rằng việc ông Bạc thăng tiến trơn tru là tất yếu.
Nhưng sau đó, trong một t́nh huống giống như là một thỏa thuận khôn ngoan và rất cẩn thận, đội nhân sự dự bị của Bộ Chính trị năm 2007 chỉ c̣n có đúng một ngôi sao đang lên, đến từ một trong hai phe nói trên. Đoàn Thanh niên tiến cử Lư Khắc Cường, người này hiện giờ đang được thiết kế để kế nhiệm Ôn Gia Bảo làm Thủ tướng trong ṿng một năm tới. Phe Thái tử đề cử Tập Cận B́nh, người được dự báo là sẽ thành chủ tịch kiêm lănh đạo tối cao tới đây của Trung Hoa.
Tại sao ông Tập chứ không phải ông Bạc được chọn, đấy là điều không bao giờ được hé lộ, nhưng vị thái tử bị mất mặt đă phản ứng lại bằng cách làm cho ḿnh trở thành một nhân vật không thể bị bỏ qua.
Chẳng bao lâu sau khi đến Trùng Khánh, ông tổ chức một cuộc trấn áp vào các hội tam điểm hùng mạnh nhất thành phố, nới lỏng tay cho công an hành động trong một chiến dịch dài hơi, bắt hơn 2000 người. Trong chiến dịch này, đă diễn ra phiên xử án rất ngoạn mục và kết tội Tạ Tài B́nh (Xie Caiping), “Mẹ Già” của thế giới ngầm ở Trùng Khánh.
Giới chức tham nhũng ở địa phương cũng bị vào đích ngắm: nguyên giám đốc sở tư pháp thành phố (anh rể của Tạ Tài B́nh) bị tử h́nh năm 2010 với hai tội danh hiếp dâm và ăn hối lộ.
“Diệt bọn đen” – như tên gọi của chiến dịch – là một thành công vang dội trong mắt công chúng. Rất nhiều người dùng Internet Trung Quốc bày tỏ ao ước rằng ông Bạc sẽ “bị đày” đến tỉnh thành của họ để chống tham nhũng.
Nhưng một vài học giả và nhà hoạt động nhân quyền th́ không yên tâm, do tŕnh tự tố tụng vẫn chưa được đảm bảo và do có phản ánh rằng nhà chức trách đă dùng nhục h́nh để ép cung. Cuối cùng, chính vị luật sư đảm nhận nhiệm vụ rất nản là căi cho nghi can, đă bị tống giam v́ tội khai man trước ṭa.
“Có quá nhiều điều xảy ra ở thành phố này… những điều khiến người ta phải nghĩ rằng bánh xe thời gian đă quay ngược trở lại, rằng Cách mạng Văn hóa đang tái diễn và ư niệm pháp quyền giờ không c̣n nữa” – Hạ Vệ Phương (He Weifang), một giáo sư luật danh tiếng ở Đại học Bắc Kinh, viết trong một lá thư ngỏ gửi các đồng nghiệp ở Trùng Khánh.
Trùng Khánh quả thật là nơi tụt hậu tới ít nhất một thập niên sau các thành phố phát triển nhanh chóng ở miền duyên hải Trung Quốc. Mặc dù cả ông Vương và ông Bạc đều phấn đấu để đảo ngược t́nh h́nh này, nhưng một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Trùng Khánh vẫn là người lao động, sẵn sàng làm việc với mức lương rẻ mạt ở bất kỳ nơi đâu trên đất Trung Quốc.
Báo chí Trùng Khánh nằm trong số báo chí ít tính phản biện nhất ở Trung Quốc, tuân thủ một cách nghiêm ngặt đường lối chính thống của Tân Hoa Xă khi không tán dương những phẩm chất của ông Bạc và thứ văn hóa đỏ của ông ta.
Trùng Khánh là một trong những nơi rắn nhất ở Trung Quốc khi nói về các chủ đề chính trị, bởi v́ hầu hết cư dân Trùng Khánh đều tỏ rơ ra rằng họ muốn tránh một chủ đề vốn chỉ đem đến phiền phức cho họ.
Nhưng mối lo ngại về đường lối của ông Bạc tăng lên khi ngay sau chiến dịch “Diệt bọn đen”, ông ta tung ra chiến dịch “Hát nhạc đỏ”. Lần này, người dân được khuyến khích học lại những bài hát có liên quan đến Cách mạng Văn hóa (hoặc nếu là thanh niên th́ phải học từ đầu).
Vào các chiều cuối tuần, công viên ở Trùng Khánh đông nghịt những nhóm người rền rĩ những khúc ca tán dương cuộc cách mạng của Mao.
Trong một ca “trở lại quá khứ” những năm 60 và 70 khác, các quan chức chính quyền địa phương được điều về nông thôn để lao động chút đỉnh và sống cùng những người dân nông thôn.
Chuyện này đặc biệt khó hiểu đối với một người mà cả gia đ́nh ông ta đă bị khủng bố trong Cách mạng Văn hóa (bố ông Bạc, một cựu chiến binh trong cuộc Trường Chinh và là kiến trúc sư chính của thảm họa Đại Nhảy Vọt, từng bị tù, bị tra tấn suốt 15 năm sau khi bị phu nhân của Mao vu là tên phản cách mạng). Nhưng phong cách quản lư kiểu “trở về tương lai” của ông Bạc cũng đă có người kế nhiệm ở ngay Trùng Khánh và cả ngoài Trùng Khánh nữa.
Năm ngoái, khi ông Tập, vị chủ tịch tương lai, bay đến Trùng Khánh gặp ông Bạc, ông Tập đă hoan nghênh cả “Diệt bọn đen” lẫn “Hát nhạc đỏ”.
“Những hoạt động này đă đi sâu vào trái tim quần chúng và rất xứng đáng được ngợi khen” – ông Tập nói. Ông gọi hai chiến dịch là “phương tiện rất tốt để giáo dục toàn thể các đảng viên và cán bộ về những giáo lư và niềm tin [đúng đắn về chính trị]”.
Sau đó, lại một chuyện nữa: nhiều người nói là ông Bạc – và ông Tập trong chuyến thăm Trùng Khánh của ông ta – là những người ít tin tưởng vào việc học tập quá khứ (nguyên văn: rolling back the clock, nghĩa là vặn ngược đồng hồ – ND) hơn là những chính trị gia đang cố gắng lấy ḷng phe cứng rắn ở cấp cao trong đảng.
“Có một quan niệm cho rằng ở Trung Hoa, đă có một sự chuyển dịch mạnh mẽ sang hệ thống toàn trị dân tộc chủ nghĩa hơn, quyết liệt hơn, thích sự ổn định hơn, và một sự chuyển dịch khỏi những thứ như pháp quyền và tinh thần quốc tế” – ông Joshua Rosenzweig, một nhà nghiên cứu về nhân quyền, ở Hong Kong, cho biết.
“Không có cách nào để biết được liệu những việc làm của ông Bạc ở Trùng Khánh có phản ánh quan niệm của ông ta về chuyện một hệ thống tư pháp h́nh sự phải như thế nào trên toàn đất nước không, hay đó chỉ là một phần trong chiến dịch của ông ta nhằm tiến thân lên Bộ Chính trị”.
Quảng Đông của Vương Dương
Có thể không chính xác là “Quảng Đông vui vẻ” (nguyên văn: Swinging Guangdong, từ swinging nghĩa đen là “trao đổi bạn t́nh” – ND), nhưng đă nhiều năm, tỉnh này là nơi Đảng Cộng sản thử nghiệm cho tồn tại một Trung Hoa cởi mở hơn so với phần c̣n lại của cả nước.
Do nằm gần Hong Kong về địa lư và do có biển, Quảng Đông đă được Đặng Tiểu B́nh chọn từ đầu những năm 80 để làm nơi thử nghiệm cải cách kinh tế – những thay đổi ở đây diễn ra sâu sác hơn bất kỳ nơi nào khác.
Ngày nay, Quảng Đông là khung cửa sổ để Trung Hoa nh́n ra thế giới bên ngoài, là trung tâm của các ngành sản xuất và xuất khẩu. Nhiều người ở đây tin rằng phần c̣n lại của Trung Quốc cũng nên nh́n lại Quảng Đông như một mô h́nh để học hỏi, mà lần này là để học Quảng Đông trong việc vừa mở rộng tự do báo chí truyền thông vừa giới hạn xă hội dân sự.
Dân chúng Quảng Đông cho rằng tỉnh của họ được như vậy là v́ chính bản thân họ khác về căn bản so với những người sống ở miền bắc và trong nội địa Trung Quốc. Là thủ phủ của ngôn ngữ và văn hóa Quảng Đông (Cantonese), mảnh đất này vẫn duy tŕ được quan hệ với người nước ngoài và thế giới bên ngoài trong suốt những ngày đen tối nhất của Cách mạng Văn hóa.
Nhiều người dân Quảng Đông ngày nay thú thật rằng những ǵ xảy ra ở Bắc Kinh không ảnh hưởng tới họ, miễn là Bắc Kinh để yên cho họ.
(Bắc Kinh dường như đồng ư rằng Quảng Đông khác biệt, nên họ duy tŕ một chính sách – không chính thức – là không bao giờ cho phép một người gốc Quảng Đông trở thành chủ tịch tỉnh, cốt để ngăn chặn xu hướng độc lập của khu vực).
Được gắn nhăn “người theo đường lối tự do” trong mắt một phe cánh đang t́m kiếm ai đó để tập hợp chung, Vương Dương, đương kim bí thư tỉnh ủy, giành được tín nhiệm ở Quảng Đông chủ yếu do ông thi hành chính sách không can thiệp ở mức độ thoáng hơn một chút so với một bí thư tỉnh ủy b́nh thường. Hoạt động báo chí tự do hơn, sản sinh ra tờ Nhật báo Đô thị Miền Nam và nhiều ấn phẩm thách thức chính quyền khác chẳng hạn, đă xuất hiện trước khi ông Vương đến đây, năm ông ta 56 tuổi.