vuitoichat
10-30-2011, 08:53
(Richard Stengel, phụ trách bộ phận biên tập của Tạp chí TIME đă phỏng vấn Ngoại trưởng Mỹ Hilary Clinton hôm 19 tháng 10 năm 2011. Tạp chí TIME số ra ngày 27/10/2011 trích đăng nội dung chính của cuộc phỏng vấn theo dạng ghi chép lại ghi âm phỏng vấn của Richard Stengek. Những chỗ in đậm là phần câu hỏi của TIME)
http://lh6.ggpht.com/-D0XBeS8UDjU/TqyP9wWibmI/AAAAAAAAHVM/JVR4PIr2CSI/clip_image001_thumb% 25255B1%25255D.jpg?i mgmax=800
Tạp chí Time phỏng vấn Ngoại trưởng Hillary Clinton hôm 19-10-2011
Xin cảm ơn bà rất nhiều v́ đă nhận lời trả lời phỏng vấn. Chúng ta hăy bắt đầu với chuyến công du vừa rồi của bà (tới Libya, Oman, Afghanistan và Pakistan).
Vâng, xin mời.
Tôi nghĩ những nhận xét của bà về Libya là rất phấn khởi, lạc quan. Có phải đó là sự lạc quan về những ǵ nước Mỹ đă làm ở Libya, có phải là bà lạc quan bởi v́ đây là một mô h́nh cho sự tham gia của nước Mỹ trong tương lai?
Thế này vậy, hăy để tôi nhắc lại một chút về giai đoạn trước đó để đặt Libya trong một hoàn cảnh mà tôi nghĩ có thể giải đáp câu hỏi trên của ông. Một phần sứ mệnh của tôi là phải giải thích rơ với các nước rằng nước Mỹ đang lấy lại vai tṛ lănh đạo thế giới. Khi bắt đầu trở thành Ngoại trưởng tôi thấy các nước thân Mỹ, các đồng minh, và các nước trên khắp thế giới đều đang có rất nhiều những mối hoài nghi, rất nhiều những lo ngại và sợ hăi. Và một phần những ǵ tôi đă cố gắng làm trên cương vị Ngoại trưởng ấy là phải tái khẳng định vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ, song phải thừa nhận rằng trong những điều kiện của thế kỷ XXI này th́ nước Mỹ phải lănh đạo theo cách khác chứ không phải theo cách nước Mỹ đă từng làm trong lịch sử.
Và thoạt đầu th́ có lẽ người ta thấy hơi khó hiểu khi thấy mục tiêu của tôi là khẳng định vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ theo cách tôi tập trung vào những giá trị quan trọng nhất của nước Mỹ, tức là tôi sử dụng những công cụ và phương pháp mới mẻ về ngoại giao và phát triển hiện đang có hiệu lực, có thể được gọi là sử dụng sức mạnh một cách khéo léo, nhằm xây dựng các mối liên minh và mạng lưới liên kết bền vững hơn. Và đây là một trong những mục tiêu của tôi trong thời gian sau đó, trong một chừng mực đáng kể, tôi đă làm thay đổi cách thức làm ăn của nước Mỹ và kết hợp khéo léo hơn những đ̣i hỏi về vai tṛ lănh đạo hiện nay của nước Mỹ với cái cách thức chúng ta đang khẳng định sức mạnh của ḿnh.
Như vậy nghĩa là tôi đă đến châu Á trước tiên, bởi v́ đó là vùng đất của cơ hội, chứ không chỉ là vùng đất của những mối đe dọa. Hiển nhiên là gần một thập kỷ nay th́ những mối đe dọa và nguy hiểm đều tập trung ở đó, điều này là có thể hiểu được, và chúng ta không được phép để cho bị xao nhăng khỏi điều đó. Nhưng chúng ta phải nh́n vào những cơ hội ở các nước trong khu vực đó, nhất là những cơ hội cho vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ, những cơ hội phát triển kinh tế v.v. và chúng ta phải có cách nghĩ khác về cách chúng ta lănh đạo.
Như vậy là những mục tiêu nói trên đă đưa tôi đến với Mùa Xuân Ả Rập, đến với cuộc Thức tỉnh Ả Rập. Libya cho nước Mỹ một cơ hội để chứng minh thế nào là thực sự tập hợp một sự cam kết mạnh mẽ do Hoa Kỳ dẫn đầu, thế nào là thực sự tin tưởng vào sự cam kết đó nhưng mà phải là sự cam kết bằng sự tham gia trọn vẹn của cả những đồng minh mới mẻ nữa chứ không chỉ những đồng minh quen thuộc của nước Mỹ. Và phải kiên nhẫn xây dựng sự cam kết đó, như điều chúng ta đă làm được, tôi nghĩ đó là điều đă củng cố vị thế của nước Mỹ. Như ngày hôm qua ông đă chứng kiến đấy, người Libya hoàn toàn không c̣n nghi ngờ việc chúng ta có mặt ở đó là v́ họ và chúng ta đă đảm bảo vai tṛ lănh đạo mà họ cần đến trong cuộc đấu tranh v́ tự do.
Hăy nh́n cái cách chúng ta xử lư Mùa Xuân Ả Rập, chúng đang cố gắng gây ảnh hưởng tới việc cai quản đất nước Libya, với sự hoàn toàn thừa nhận rằng họ tự chủ trong công việc quản lư đất nước của họ và chúng ta không kiểm soát họ. Có vô số những sự kiện xảy ra mà không thể lường trước được, song chúng ta muốn lănh đạo bằng những giá trị và những lợi ích của nước Mỹ, bất chấp t́nh h́nh sẽ diễn biến theo con đường nào trong thập niên sắp tới, theo cách người dân Libya sẽ hiểu được rằng nước Mỹ luôn đứng về phía của dân chủ, của pháp trị, đứng về phía của cơ hội kinh tế, đứng về phía của các quyền dành cho tất cả mọi người, đặc biệt là phụ nữ. Và tôi hy vọng rằng điều này sẽ là một liều thuốc giải độc hiệu nghiệm cho những tiếng nói xuất phát từ chủ nghĩa định mệnh hoặc xuất phát từ chủ nghĩa cực đoan quá khích…
Và bằng câu trả lời, nước Mỹ đă làm được rất nhiều điều, đầu tiên là ở Ai Cập và Tunisia và tất nhiên là ở Libya, mỗi nơi theo cách khác nhau tùy thuộc vào t́nh h́nh cụ thể của mỗi nước, nhưng tôi tin rằng chúng ta đă xây dựng được một mô h́nh tốt về cách nước Mỹ muốn giúp đỡ các nước khác trong khi vẫn thừa nhận những giới hạn chúng ta có thể sẽ đạt được.
Chúng ta có cần đến một cách diễn đạt mới về vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ? Bởi v́ sau sự can thiệp vào Libya th́ Tổng thống đă bị chỉ trích từ một số người thuộc Đảng Cộng ḥa, rằng Tổng thống đă lănh đạo từ phía sau, để dùng cách nói của những người chỉ trích. Chúng ta đă quá quen với cách nói rằng nước Mỹ là nhất. Chúng ta có cần một cách nói khác nào đó để nói về chuyện này?
Tôi nghĩ đây là một câu hỏi thú vị. Dĩ nhiên tôi phản đối cơ sở lập luận nói trên, bởi v́ tôi nghĩ là nước Mỹ hoàn toàn đóng vai tṛ lănh đạo ở tuyến đầu. Nếu không có nước Mỹ th́ làm ǵ có những nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc. Nếu không có nước Mỹ th́ làm ǵ có sự can thiệp quân sự mạnh mẽ để góp phần hoàn tất mọi việc. Nếu không có nước Mỹ th́ tôi nghĩ mọi chuyện đă diễn ra theo cách khác chứ không phải như bây giờ. Nhưng tôi cũng tin rằng chúng ta sẽ c̣n mạnh hơn nữa nếu chứng tỏ rành mạch rằng nước Mỹ không chỉ vẫn đang giữ vai tṛ lănh đạo mà nước Mỹ c̣n thuyết phục được nhân dân đi theo.
Đúng vậy.
Tôi nghĩ một trong những câu hỏi lớn tôi chắc chắn đă đối mặt khi bắt đầu làm Ngoại trưởng ấy là: được, nước Mỹ đă sẵn sàng giữ vai tṛ lănh đạo, vậy các nước khác đă chuẩn bị sẵn sàng cùng nước Mỹ t́m kiếm bất kỳ một chương tŕnh nghị sự nào hay chưa? Đă có rất nhiều sự đổ vỡ trong các mối quan hệ của chúng ta và đă xảy ra một xu hướng là có nước đă thu ḿnh lại hoặc giả cho là nước Mỹ chắc chắn sẽ không giữ trọn vẹn cam kết đâu, chưa nói ǵ tới người ta c̣n cho là nước Mỹ đang giành giật vai tṛ lănh đạo. Cuộc khủng hoảng kinh tế đă khiến cho rất nhiều người tự hỏi liệu nước Mỹ có lấy lại được vai tṛ lănh đạo của ḿnh hay không.
Tôi nghĩ ông đă dùng cách nói rất khéo khi đặt câu hỏi trên, nhưng tôi cho đây mới là điểm chính yếu: ngày hôm nay chúng ta đang sống trong một thế giới đa cực được liên kết nhiều hơn trước đây rất nhiều. Vậy mà vẫn c̣n có những người phủ nhận điều này và không chịu thừa nhận thực tế, nhưng tôi không nằm trong số đó. Quan điểm của tôi là nếu muốn làm lănh đạo th́ phải đánh giá thận trọng xem nhân dân đang ở chỗ nào và nhân dân muốn đi tới đâu. Và nếu điều đó trùng với điều chúng ta tin tưởng, thế th́ tốt quá; chúng ta có thể đi theo hướng đó và đưa nhân dân đi cùng. Nếu nhân dân tránh xa chúng ta, nếu nhân dân lựa chọn một con đường khác, khi ấy chúng ta buộc phải dùng mọi phương tiện để thuyết phục rằng con đường chúng ta muốn đi cũng là con đường v́ lợi ích của nhân dân. Nước Mỹ đă làm được rất nhiều điều như vậy trong hai năm rưỡi qua.
Bà cũng có thể phủ nhận cơ sở lập luận mà tôi sắp nói ra sau đây. Nhưng bà thường xuyên nói về những giới hạn của sức mạnh Mỹ – kể từ bài diễn văn của bà tại Wellesley rồi khi bà trở thành Ngoại trưởng – vậy sức mạnh Mỹ hiện nay có giới hạn trên những phương diện nào so với thời kỳ bà c̣n làm một Thượng nghĩ sĩ, so với thời bà là đệ nhất phu nhân, thậm chí từ cái thời xa hơn nữa khi bà c̣n ở Wellesley?
Chà, tôi nghĩ theo định nghĩa th́ sức mạnh nào cũng có giới hạn của nó. Tôi không nghĩ trên đời này có điều ǵ như là sức mạnh tuyệt đối; và những ai định dùng sức mạnh kiểu đó và lănh đạo bằng sức mạnh kiểu đó, như Gaddafi chẳng hạn, th́ rút cục sẽ thấy rằng đó chỉ là một thứ sức mạnh rởm được dùng để lừa bịp người khác (Potemkin village). C̣n ở nước Mỹ th́ những giới hạn của sức mạnh bao giờ cũng liên quan đến ngân sách. Giờ đây những người kiểu như Gaddafi có lẽ đang ngày càng trở nên cứng rắn hơn so với trước đây, v́ thế chúng ta phải khéo léo hơn. Nước Mỹ không thể làm theo kiểu Kế hoạch Marshall trước đây (chương tŕnh viện trợ của Mỹ nhằm tái thiết châu Âu sau Thế chiến II), như vậy th́ bằng cách nào chúng ta nhắm tới điều ǵ là quan trọng đối với nhân dân? Ngày hôm qua ở Libya tôi đă nghe đi nghe lại câu nói này: hăy giúp chúng tôi chăm sóc vết thương; đó là một cách để giúp chúng tôi chữa lành vết thương của dân tộc. Tại sao chúng ta không nhắm tới điều đó và triển khai những nguồn lực theo những cách thức đem lại kết quả?
Chúng ta hiện đang bị hạn chế trong bối cảnh địa chiến lược bởi v́ có những nước khác đang nổi lên. Đó là một thực tế lịch sử. Điều này đă từng xảy ra trong những thời điểm khác nhau trong lịch sử. Nhưng dù xảy ra theo cách nào đi nữa th́ tôi cũng không coi đó là một sự giới hạn sức mạnh của nước Mỹ. Tôi coi đó như là một thách thức cho việc cách nào chúng ta sử dụng sức mạnh tốt hơn để thúc đẩy an ninh, những lợi ích và những giá trị Mỹ.
Như vậy là chúng ta không thể dùng một cây đũa thần ra lệnh cho Trung Quốc hay Brazil hoặc Ấn Độ rằng “Ngừng tăng trưởng đi, hăy chấm dứt dùng kinh tế để khắng định sức mạnh trong nền kinh tế toàn cầu”. Điều đó thật lố bịch. Và tôi cũng chưa từng thấy có bất kỳ quốc gia nào từng tuân lệnh nước Mỹ. Nước Mỹ bao giờ cũng lănh đạo bằng những giá trị Mỹ và bằng quan niệm rằng, khác với hầu hết những quốc gia đóng vai tṛ dẫn đầu khác trong lịch sử thế giới, nước Mỹ không đi ra ngoài để xây dựng một đế chế, nước Mỹ không đi ra ngoài để áp đặt một ư thức hệ lên những ai không mong muốn. Chỉ là do ngẫu nhiên mà nước Mỹ đă có niềm tin rằng nước Mỹ đại diện cho sự nẩy nở trọn vẹn tiềm năng của con người và v́ thế nước Mỹ mong muốn dùng ḿnh làm ví dụ minh họa để các nước noi theo, nước Mỹ muốn ủng hộ điều đó và nước Mỹ muốn dẫn đầu để đi tới điều đó.
Vậy có phải bao giờ chúng ta cũng gặp phải những sự câu thúc? Có chứ, dĩ nhiên là vậy, chúng ta luôn luôn gặp phải những sự câu thúc. Sự câu thúc luôn thay đổi theo thời gian và điều này đ̣i hỏi chúng ta giữ vai tṛ lănh đạo sao cho luôn duy tŕ sự suy nghĩ về ngày mai. Cách nào để nước Mỹ đưa những lợi ích và nhu cầu của ḿnh vào trong tương lai? Mối quan tâm ưu tiên tới tương lai sẽ phải là, nước Mỹ phải là ai, và mối đe dọa lớn nhất đối với chúng ta như là một quốc gia ấy là chúng ta bắt đầu rụt rè và ngoảnh nh́n về quá khứ và thế là chúng ta bắt đầu hoài nghi chính ḿnh và thậm chí chúng ta c̣n hoài nghi bản thân ḿnh nhiều hơn là niềm tin cậy c̣n sót lại của những quốc gia khác dành cho chúng ta. Và tôi nghĩ rằng bởi v́ tôi đă quá nhiễm đậm cái ư thức về chủ nghĩa biệt lệ Mỹ (American exceptionalism) và niềm tin rằng chúng ta được yêu cầu để giữ vai tṛ lănh đạo, cho nên nhiệm vụ của chúng ta là t́m ra cách nào nước Mỹ tự đặt ḿnh vào vị trí hiệu quả nhất tại những thời kỳ khác nhau trước những mối đe dọa và những cơ hội khác nhau.
Bà vừa nói rằng chúng ta đang bước vào thời kỳ nước Mỹ phải có sự tham gia, và tham gia với những điều kiện – đồng thời vượt ra khỏi quan niệm về những sự giới hạn của sức mạnh Mỹ, nhưng dường như đang xuất hiện một mối quan hệ mới mẻ giữa các công dân, điều này là do truyền thông xă hội, do công nghệ truyền thông – cho nên tôi nghĩ là có những mối quan hệ mới mẻ giữa các chính phủ, giữa các công dân và giữa chính phủ với công dân. Liệu đây có phải là điều tích cực rơ rệt dành cho nước Mỹ? Và nếu đúng vậy th́ là tại sao? Và cách nào để nước Mỹ khai thác được điều đó?
Tôi nghĩ đó là một điều tích cực dành cho chúng ta. Một trong những mục tiêu của tôi khi nhậm chức Ngoại trưởng là đưa ngoại giao ra khỏi những thủ đô, ra khỏi những văn pḥng bàn giấy của Chính phủ, đưa ngoại giao tới những phương tiện truyền thông, tới những đường phố của các quốc gia. Như vậy là ngay từ đầu tháng 2 năm 2009 tôi đă cố gắng kết hợp ngoại giao gặp gỡ ở cấp Chính phủ mang tính bắt buộc, tức là xây dựng những cơ chế để chúng ta đẩy mạnh sự tham gia giữa các Chính phủ, với ngoại giao nhân dân-với-nhân dân. Do truyền thông xă hội, do sự phổ biến của công nghệ truyền thông ở khắp nơi nơi hiện nay cho nên không có người lănh đạo nào giờ đây có thể phớt lờ nhân dân của ḿnh được nữa.
Đúng vậy.
Bây giờ không c̣n chỗ cho những nhà lănh đạo độc đoán, độc tài như trước kia nữa. Lănh đạo ngày nay bắt buộc phải ư thức được những ǵ đang sôi sục ở bên dưới. V́ thế tôi cho rằng ngoại giao giờ đây là sự kết hợp của từ-trên-xuống-dưới với từ-dưới-lên-trên, bởi v́ nếu nhân dân có một cảm nghĩ tốt hoặc một cách hiểu đúng về chúng ta là ai với tư cách những người Mỹ, th́ điều đó sẽ gây ảnh hưởng tới việc điều ǵ một nhà lănh đạo có khuynh hướng thiên về hợp tác với chúng ta có thể sẽ làm và đồng thời nó c̣n phát đi một thông điệp tới những ai không có khuynh hướng hợp tác với chúng ta.
Chẳng hạn, chúng tôi đă bắt đầu ngoại giao như thế này: chúng tôi tiếp xúc với các ṭa thị chính và chúng tôi có những cuộc phỏng vấn trước mặt những cử tọa và chúng tôi tiếp xúc rộng răi với nhân dân và cho họ cơ hội đặt câu hỏi cho chúng tôi. Tôi đă làm ngoại giao theo cách như vậy dựa trên cơ sở những số liệu thăm ḍ ư kiến cho thấy thế hệ trẻ ở rất nhiều khu vực trên thế giới, châu Á chẳng hạn, thực ra chưa biết nhiều về những ǵ nước Mỹ đă làm ở cái thời tôi c̣n đang trưởng thành, đây là điều chúng ta chưa gửi thành thông điệp tới những khu vực rộng lớn trên thế giới trong tám năm qua.
Mặt khác tôi không đưa ra một sự đánh giá hoặc chỉ trích nào. Vấn đề chỉ đơn giản là mọi sự diễn ra như trong thực tế, không làm ǵ có sự phân loại nước Mỹ là ai, nước Mỹ là ǵ. Và chiến dịch tranh cử của Barack Obama và tôi đă thực sự thu hút sự chú ư của người dân các nước, và sau đó việc Obama đắc cử Tổng thống là một tín hiệu to lớn tới những người trẻ tuổi. V́ thế khi tôi bắt đầu công du th́ chúng tôi đă thực sự có rất nhiều sự ṭ ṃ bởi v́ nói thật là chúng tôi rất lo ngại trước số liệu thăm ḍ dư luận cho thấy người dân không phải là có thái độ tiêu cực đối với nước Mỹ mà là có thái độ lănh đạm đối với nước Mỹ.
Sau vụ khủng bố 11/9, chúng ta đă đóng cửa hệ thống cấp visa, chúng ta đă gây rất nhiều khó khăn cho sinh viên ở khắp nơi tới học ở các trường tại Mỹ. Và các quốc gia khác đă bắt đầu lấp đầy chỗ trống do Mỹ để lại. Sinh viên bắt đầu tới Australia hoặc Trung Quốc hoặc những nước khác. Và như vậy là sự hiểu biết quen thuộc, những sự trao đổi là cái đă từng là dấu hiệu phân biệt quá lâu nay các mối bang giao của nước Mỹ, đă thực sự bị gián đoạn.
Cho nên tôi nghĩ là cái quan niệm cho rằng chúng ta phải truyền thông trực tiếp tới người dân giờ đây là một điều đă được định sẵn. Và khi tôi đặt làm một công tŕnh nghiên cứu trước nay nước Mỹ chưa bao giờ làm về ngoại giao và phát triển, được gọi tên là Quadrennial Diplomacy and Development Review – QDDR (Nghiên cứu định kỳ 4 năm một lần về Ngoại giao và Phát triển), th́ nghiên cứu đó đă tập trung rất nhiều vào cách thức chúng ta làm ngoại giao theo cách khác như thế nào, cách chúng ta sử dụng phương tiện truyền thông xă hội như thế nào.
Khi tôi bắt đầu vào Bộ Ngoại giao th́ chúng tôi thậm chí c̣n chưa sử dụng điện thoại BlackBerry rộng răi. Chúng tôi lúc đó vẫn chưa sử dụng những công cụ truyền thông của thế kỷ XXI. Một trong những lư do là người ta c̣n chưa chắc chắn liệu chúng có an toàn hay không, đại loại thế. Nhưng thực tế là chúng tôi đă bắt đầu gửi thông điệp trên Twitter và Facebook và tất cả những loại công cụ có tầm vươn xa khác. Và chúng tôi đă bắt đầu nói với các nhân viên ngoại giao, đặc biệt là những người trẻ tuổi: “Nào, hăy ra ngoài và chuyện tṛ.” V́ vụ 11/9 nên chúng ta đă thu ḿnh lại. Các Sứ quán của Mỹ là những pháo đài. Chúng ta không có những Góc của Mỹ và những trung tâm mà chúng ta từng có rất nhiều để người dân có thể vào đó và t́m hiểu về nước Mỹ.
Do đó chúng tôi đă nói là chúng ta phải làm theo cách khác. Người dân đang đi về đâu? V́ thế chúng tôi đă thành lập một Trung tâm Mỹ tại khu mua sắm lớn nhất tại Jakarta. Và thoạt đầu th́ người dân đă nói “Ôi, Chúa ơi. Thế này nghĩa là sao?” Vậy đấy, điều này nghĩa là chúng tôi đang đưa thông điệp của nước Mỹ tới những nơi người dân đang thực sự sống và làm việc.
Bà có nêu rằng bản thân bà là một người theo chủ nghĩa biệt lệ Mỹ. Tổng thống có phải là một người theo chủ nghĩa biệt lệ Mỹ theo cách như bà không? Và cách của ông ấy là sao – có phải là biểu hiện theo cách khác với cách của bà, và ông ấy dùng cách nào để chứng tỏ với nước ngoài?
Chà, tôi nghĩ là Tổng thống hầu như theo định nghĩa th́ là một người theo chủ nghĩa biệt lệ Mỹ. Ông ấy là ví dụ của chủ nghĩa biệt lệ Mỹ. Nhưng tôi nghĩ là ông ấy c̣n điều hành đất nước bằng niềm tin đó (niềm tin nước Mỹ là cái ǵ đó đặc biệt, biệt lệ). Ông ấy rất tôn trọng quan điểm của nhân dân các nước khác và những giá trị văn hóa và lịch sử riêng của họ, điều này tôi cho là hợp lư bởi v́ chúng ta làm việc với nhân dân của đất nước, chúng ta cần biết họ từ đâu tới và không chỉ đơn thuần khẳng định vị thế của riêng ḿnh. Và tôi nghĩ rằng điều cuốn hút người dân ở các nước khác về việc ông ấy được bầu làm Tổng thống nằm ở chỗ họ hiểu rằng điều đó chỉ có thể xảy ra ở nước Mỹ.
http://lh6.ggpht.com/-D0XBeS8UDjU/TqyP9wWibmI/AAAAAAAAHVM/JVR4PIr2CSI/clip_image001_thumb% 25255B1%25255D.jpg?i mgmax=800
Tạp chí Time phỏng vấn Ngoại trưởng Hillary Clinton hôm 19-10-2011
Xin cảm ơn bà rất nhiều v́ đă nhận lời trả lời phỏng vấn. Chúng ta hăy bắt đầu với chuyến công du vừa rồi của bà (tới Libya, Oman, Afghanistan và Pakistan).
Vâng, xin mời.
Tôi nghĩ những nhận xét của bà về Libya là rất phấn khởi, lạc quan. Có phải đó là sự lạc quan về những ǵ nước Mỹ đă làm ở Libya, có phải là bà lạc quan bởi v́ đây là một mô h́nh cho sự tham gia của nước Mỹ trong tương lai?
Thế này vậy, hăy để tôi nhắc lại một chút về giai đoạn trước đó để đặt Libya trong một hoàn cảnh mà tôi nghĩ có thể giải đáp câu hỏi trên của ông. Một phần sứ mệnh của tôi là phải giải thích rơ với các nước rằng nước Mỹ đang lấy lại vai tṛ lănh đạo thế giới. Khi bắt đầu trở thành Ngoại trưởng tôi thấy các nước thân Mỹ, các đồng minh, và các nước trên khắp thế giới đều đang có rất nhiều những mối hoài nghi, rất nhiều những lo ngại và sợ hăi. Và một phần những ǵ tôi đă cố gắng làm trên cương vị Ngoại trưởng ấy là phải tái khẳng định vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ, song phải thừa nhận rằng trong những điều kiện của thế kỷ XXI này th́ nước Mỹ phải lănh đạo theo cách khác chứ không phải theo cách nước Mỹ đă từng làm trong lịch sử.
Và thoạt đầu th́ có lẽ người ta thấy hơi khó hiểu khi thấy mục tiêu của tôi là khẳng định vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ theo cách tôi tập trung vào những giá trị quan trọng nhất của nước Mỹ, tức là tôi sử dụng những công cụ và phương pháp mới mẻ về ngoại giao và phát triển hiện đang có hiệu lực, có thể được gọi là sử dụng sức mạnh một cách khéo léo, nhằm xây dựng các mối liên minh và mạng lưới liên kết bền vững hơn. Và đây là một trong những mục tiêu của tôi trong thời gian sau đó, trong một chừng mực đáng kể, tôi đă làm thay đổi cách thức làm ăn của nước Mỹ và kết hợp khéo léo hơn những đ̣i hỏi về vai tṛ lănh đạo hiện nay của nước Mỹ với cái cách thức chúng ta đang khẳng định sức mạnh của ḿnh.
Như vậy nghĩa là tôi đă đến châu Á trước tiên, bởi v́ đó là vùng đất của cơ hội, chứ không chỉ là vùng đất của những mối đe dọa. Hiển nhiên là gần một thập kỷ nay th́ những mối đe dọa và nguy hiểm đều tập trung ở đó, điều này là có thể hiểu được, và chúng ta không được phép để cho bị xao nhăng khỏi điều đó. Nhưng chúng ta phải nh́n vào những cơ hội ở các nước trong khu vực đó, nhất là những cơ hội cho vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ, những cơ hội phát triển kinh tế v.v. và chúng ta phải có cách nghĩ khác về cách chúng ta lănh đạo.
Như vậy là những mục tiêu nói trên đă đưa tôi đến với Mùa Xuân Ả Rập, đến với cuộc Thức tỉnh Ả Rập. Libya cho nước Mỹ một cơ hội để chứng minh thế nào là thực sự tập hợp một sự cam kết mạnh mẽ do Hoa Kỳ dẫn đầu, thế nào là thực sự tin tưởng vào sự cam kết đó nhưng mà phải là sự cam kết bằng sự tham gia trọn vẹn của cả những đồng minh mới mẻ nữa chứ không chỉ những đồng minh quen thuộc của nước Mỹ. Và phải kiên nhẫn xây dựng sự cam kết đó, như điều chúng ta đă làm được, tôi nghĩ đó là điều đă củng cố vị thế của nước Mỹ. Như ngày hôm qua ông đă chứng kiến đấy, người Libya hoàn toàn không c̣n nghi ngờ việc chúng ta có mặt ở đó là v́ họ và chúng ta đă đảm bảo vai tṛ lănh đạo mà họ cần đến trong cuộc đấu tranh v́ tự do.
Hăy nh́n cái cách chúng ta xử lư Mùa Xuân Ả Rập, chúng đang cố gắng gây ảnh hưởng tới việc cai quản đất nước Libya, với sự hoàn toàn thừa nhận rằng họ tự chủ trong công việc quản lư đất nước của họ và chúng ta không kiểm soát họ. Có vô số những sự kiện xảy ra mà không thể lường trước được, song chúng ta muốn lănh đạo bằng những giá trị và những lợi ích của nước Mỹ, bất chấp t́nh h́nh sẽ diễn biến theo con đường nào trong thập niên sắp tới, theo cách người dân Libya sẽ hiểu được rằng nước Mỹ luôn đứng về phía của dân chủ, của pháp trị, đứng về phía của cơ hội kinh tế, đứng về phía của các quyền dành cho tất cả mọi người, đặc biệt là phụ nữ. Và tôi hy vọng rằng điều này sẽ là một liều thuốc giải độc hiệu nghiệm cho những tiếng nói xuất phát từ chủ nghĩa định mệnh hoặc xuất phát từ chủ nghĩa cực đoan quá khích…
Và bằng câu trả lời, nước Mỹ đă làm được rất nhiều điều, đầu tiên là ở Ai Cập và Tunisia và tất nhiên là ở Libya, mỗi nơi theo cách khác nhau tùy thuộc vào t́nh h́nh cụ thể của mỗi nước, nhưng tôi tin rằng chúng ta đă xây dựng được một mô h́nh tốt về cách nước Mỹ muốn giúp đỡ các nước khác trong khi vẫn thừa nhận những giới hạn chúng ta có thể sẽ đạt được.
Chúng ta có cần đến một cách diễn đạt mới về vai tṛ lănh đạo của nước Mỹ? Bởi v́ sau sự can thiệp vào Libya th́ Tổng thống đă bị chỉ trích từ một số người thuộc Đảng Cộng ḥa, rằng Tổng thống đă lănh đạo từ phía sau, để dùng cách nói của những người chỉ trích. Chúng ta đă quá quen với cách nói rằng nước Mỹ là nhất. Chúng ta có cần một cách nói khác nào đó để nói về chuyện này?
Tôi nghĩ đây là một câu hỏi thú vị. Dĩ nhiên tôi phản đối cơ sở lập luận nói trên, bởi v́ tôi nghĩ là nước Mỹ hoàn toàn đóng vai tṛ lănh đạo ở tuyến đầu. Nếu không có nước Mỹ th́ làm ǵ có những nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc. Nếu không có nước Mỹ th́ làm ǵ có sự can thiệp quân sự mạnh mẽ để góp phần hoàn tất mọi việc. Nếu không có nước Mỹ th́ tôi nghĩ mọi chuyện đă diễn ra theo cách khác chứ không phải như bây giờ. Nhưng tôi cũng tin rằng chúng ta sẽ c̣n mạnh hơn nữa nếu chứng tỏ rành mạch rằng nước Mỹ không chỉ vẫn đang giữ vai tṛ lănh đạo mà nước Mỹ c̣n thuyết phục được nhân dân đi theo.
Đúng vậy.
Tôi nghĩ một trong những câu hỏi lớn tôi chắc chắn đă đối mặt khi bắt đầu làm Ngoại trưởng ấy là: được, nước Mỹ đă sẵn sàng giữ vai tṛ lănh đạo, vậy các nước khác đă chuẩn bị sẵn sàng cùng nước Mỹ t́m kiếm bất kỳ một chương tŕnh nghị sự nào hay chưa? Đă có rất nhiều sự đổ vỡ trong các mối quan hệ của chúng ta và đă xảy ra một xu hướng là có nước đă thu ḿnh lại hoặc giả cho là nước Mỹ chắc chắn sẽ không giữ trọn vẹn cam kết đâu, chưa nói ǵ tới người ta c̣n cho là nước Mỹ đang giành giật vai tṛ lănh đạo. Cuộc khủng hoảng kinh tế đă khiến cho rất nhiều người tự hỏi liệu nước Mỹ có lấy lại được vai tṛ lănh đạo của ḿnh hay không.
Tôi nghĩ ông đă dùng cách nói rất khéo khi đặt câu hỏi trên, nhưng tôi cho đây mới là điểm chính yếu: ngày hôm nay chúng ta đang sống trong một thế giới đa cực được liên kết nhiều hơn trước đây rất nhiều. Vậy mà vẫn c̣n có những người phủ nhận điều này và không chịu thừa nhận thực tế, nhưng tôi không nằm trong số đó. Quan điểm của tôi là nếu muốn làm lănh đạo th́ phải đánh giá thận trọng xem nhân dân đang ở chỗ nào và nhân dân muốn đi tới đâu. Và nếu điều đó trùng với điều chúng ta tin tưởng, thế th́ tốt quá; chúng ta có thể đi theo hướng đó và đưa nhân dân đi cùng. Nếu nhân dân tránh xa chúng ta, nếu nhân dân lựa chọn một con đường khác, khi ấy chúng ta buộc phải dùng mọi phương tiện để thuyết phục rằng con đường chúng ta muốn đi cũng là con đường v́ lợi ích của nhân dân. Nước Mỹ đă làm được rất nhiều điều như vậy trong hai năm rưỡi qua.
Bà cũng có thể phủ nhận cơ sở lập luận mà tôi sắp nói ra sau đây. Nhưng bà thường xuyên nói về những giới hạn của sức mạnh Mỹ – kể từ bài diễn văn của bà tại Wellesley rồi khi bà trở thành Ngoại trưởng – vậy sức mạnh Mỹ hiện nay có giới hạn trên những phương diện nào so với thời kỳ bà c̣n làm một Thượng nghĩ sĩ, so với thời bà là đệ nhất phu nhân, thậm chí từ cái thời xa hơn nữa khi bà c̣n ở Wellesley?
Chà, tôi nghĩ theo định nghĩa th́ sức mạnh nào cũng có giới hạn của nó. Tôi không nghĩ trên đời này có điều ǵ như là sức mạnh tuyệt đối; và những ai định dùng sức mạnh kiểu đó và lănh đạo bằng sức mạnh kiểu đó, như Gaddafi chẳng hạn, th́ rút cục sẽ thấy rằng đó chỉ là một thứ sức mạnh rởm được dùng để lừa bịp người khác (Potemkin village). C̣n ở nước Mỹ th́ những giới hạn của sức mạnh bao giờ cũng liên quan đến ngân sách. Giờ đây những người kiểu như Gaddafi có lẽ đang ngày càng trở nên cứng rắn hơn so với trước đây, v́ thế chúng ta phải khéo léo hơn. Nước Mỹ không thể làm theo kiểu Kế hoạch Marshall trước đây (chương tŕnh viện trợ của Mỹ nhằm tái thiết châu Âu sau Thế chiến II), như vậy th́ bằng cách nào chúng ta nhắm tới điều ǵ là quan trọng đối với nhân dân? Ngày hôm qua ở Libya tôi đă nghe đi nghe lại câu nói này: hăy giúp chúng tôi chăm sóc vết thương; đó là một cách để giúp chúng tôi chữa lành vết thương của dân tộc. Tại sao chúng ta không nhắm tới điều đó và triển khai những nguồn lực theo những cách thức đem lại kết quả?
Chúng ta hiện đang bị hạn chế trong bối cảnh địa chiến lược bởi v́ có những nước khác đang nổi lên. Đó là một thực tế lịch sử. Điều này đă từng xảy ra trong những thời điểm khác nhau trong lịch sử. Nhưng dù xảy ra theo cách nào đi nữa th́ tôi cũng không coi đó là một sự giới hạn sức mạnh của nước Mỹ. Tôi coi đó như là một thách thức cho việc cách nào chúng ta sử dụng sức mạnh tốt hơn để thúc đẩy an ninh, những lợi ích và những giá trị Mỹ.
Như vậy là chúng ta không thể dùng một cây đũa thần ra lệnh cho Trung Quốc hay Brazil hoặc Ấn Độ rằng “Ngừng tăng trưởng đi, hăy chấm dứt dùng kinh tế để khắng định sức mạnh trong nền kinh tế toàn cầu”. Điều đó thật lố bịch. Và tôi cũng chưa từng thấy có bất kỳ quốc gia nào từng tuân lệnh nước Mỹ. Nước Mỹ bao giờ cũng lănh đạo bằng những giá trị Mỹ và bằng quan niệm rằng, khác với hầu hết những quốc gia đóng vai tṛ dẫn đầu khác trong lịch sử thế giới, nước Mỹ không đi ra ngoài để xây dựng một đế chế, nước Mỹ không đi ra ngoài để áp đặt một ư thức hệ lên những ai không mong muốn. Chỉ là do ngẫu nhiên mà nước Mỹ đă có niềm tin rằng nước Mỹ đại diện cho sự nẩy nở trọn vẹn tiềm năng của con người và v́ thế nước Mỹ mong muốn dùng ḿnh làm ví dụ minh họa để các nước noi theo, nước Mỹ muốn ủng hộ điều đó và nước Mỹ muốn dẫn đầu để đi tới điều đó.
Vậy có phải bao giờ chúng ta cũng gặp phải những sự câu thúc? Có chứ, dĩ nhiên là vậy, chúng ta luôn luôn gặp phải những sự câu thúc. Sự câu thúc luôn thay đổi theo thời gian và điều này đ̣i hỏi chúng ta giữ vai tṛ lănh đạo sao cho luôn duy tŕ sự suy nghĩ về ngày mai. Cách nào để nước Mỹ đưa những lợi ích và nhu cầu của ḿnh vào trong tương lai? Mối quan tâm ưu tiên tới tương lai sẽ phải là, nước Mỹ phải là ai, và mối đe dọa lớn nhất đối với chúng ta như là một quốc gia ấy là chúng ta bắt đầu rụt rè và ngoảnh nh́n về quá khứ và thế là chúng ta bắt đầu hoài nghi chính ḿnh và thậm chí chúng ta c̣n hoài nghi bản thân ḿnh nhiều hơn là niềm tin cậy c̣n sót lại của những quốc gia khác dành cho chúng ta. Và tôi nghĩ rằng bởi v́ tôi đă quá nhiễm đậm cái ư thức về chủ nghĩa biệt lệ Mỹ (American exceptionalism) và niềm tin rằng chúng ta được yêu cầu để giữ vai tṛ lănh đạo, cho nên nhiệm vụ của chúng ta là t́m ra cách nào nước Mỹ tự đặt ḿnh vào vị trí hiệu quả nhất tại những thời kỳ khác nhau trước những mối đe dọa và những cơ hội khác nhau.
Bà vừa nói rằng chúng ta đang bước vào thời kỳ nước Mỹ phải có sự tham gia, và tham gia với những điều kiện – đồng thời vượt ra khỏi quan niệm về những sự giới hạn của sức mạnh Mỹ, nhưng dường như đang xuất hiện một mối quan hệ mới mẻ giữa các công dân, điều này là do truyền thông xă hội, do công nghệ truyền thông – cho nên tôi nghĩ là có những mối quan hệ mới mẻ giữa các chính phủ, giữa các công dân và giữa chính phủ với công dân. Liệu đây có phải là điều tích cực rơ rệt dành cho nước Mỹ? Và nếu đúng vậy th́ là tại sao? Và cách nào để nước Mỹ khai thác được điều đó?
Tôi nghĩ đó là một điều tích cực dành cho chúng ta. Một trong những mục tiêu của tôi khi nhậm chức Ngoại trưởng là đưa ngoại giao ra khỏi những thủ đô, ra khỏi những văn pḥng bàn giấy của Chính phủ, đưa ngoại giao tới những phương tiện truyền thông, tới những đường phố của các quốc gia. Như vậy là ngay từ đầu tháng 2 năm 2009 tôi đă cố gắng kết hợp ngoại giao gặp gỡ ở cấp Chính phủ mang tính bắt buộc, tức là xây dựng những cơ chế để chúng ta đẩy mạnh sự tham gia giữa các Chính phủ, với ngoại giao nhân dân-với-nhân dân. Do truyền thông xă hội, do sự phổ biến của công nghệ truyền thông ở khắp nơi nơi hiện nay cho nên không có người lănh đạo nào giờ đây có thể phớt lờ nhân dân của ḿnh được nữa.
Đúng vậy.
Bây giờ không c̣n chỗ cho những nhà lănh đạo độc đoán, độc tài như trước kia nữa. Lănh đạo ngày nay bắt buộc phải ư thức được những ǵ đang sôi sục ở bên dưới. V́ thế tôi cho rằng ngoại giao giờ đây là sự kết hợp của từ-trên-xuống-dưới với từ-dưới-lên-trên, bởi v́ nếu nhân dân có một cảm nghĩ tốt hoặc một cách hiểu đúng về chúng ta là ai với tư cách những người Mỹ, th́ điều đó sẽ gây ảnh hưởng tới việc điều ǵ một nhà lănh đạo có khuynh hướng thiên về hợp tác với chúng ta có thể sẽ làm và đồng thời nó c̣n phát đi một thông điệp tới những ai không có khuynh hướng hợp tác với chúng ta.
Chẳng hạn, chúng tôi đă bắt đầu ngoại giao như thế này: chúng tôi tiếp xúc với các ṭa thị chính và chúng tôi có những cuộc phỏng vấn trước mặt những cử tọa và chúng tôi tiếp xúc rộng răi với nhân dân và cho họ cơ hội đặt câu hỏi cho chúng tôi. Tôi đă làm ngoại giao theo cách như vậy dựa trên cơ sở những số liệu thăm ḍ ư kiến cho thấy thế hệ trẻ ở rất nhiều khu vực trên thế giới, châu Á chẳng hạn, thực ra chưa biết nhiều về những ǵ nước Mỹ đă làm ở cái thời tôi c̣n đang trưởng thành, đây là điều chúng ta chưa gửi thành thông điệp tới những khu vực rộng lớn trên thế giới trong tám năm qua.
Mặt khác tôi không đưa ra một sự đánh giá hoặc chỉ trích nào. Vấn đề chỉ đơn giản là mọi sự diễn ra như trong thực tế, không làm ǵ có sự phân loại nước Mỹ là ai, nước Mỹ là ǵ. Và chiến dịch tranh cử của Barack Obama và tôi đă thực sự thu hút sự chú ư của người dân các nước, và sau đó việc Obama đắc cử Tổng thống là một tín hiệu to lớn tới những người trẻ tuổi. V́ thế khi tôi bắt đầu công du th́ chúng tôi đă thực sự có rất nhiều sự ṭ ṃ bởi v́ nói thật là chúng tôi rất lo ngại trước số liệu thăm ḍ dư luận cho thấy người dân không phải là có thái độ tiêu cực đối với nước Mỹ mà là có thái độ lănh đạm đối với nước Mỹ.
Sau vụ khủng bố 11/9, chúng ta đă đóng cửa hệ thống cấp visa, chúng ta đă gây rất nhiều khó khăn cho sinh viên ở khắp nơi tới học ở các trường tại Mỹ. Và các quốc gia khác đă bắt đầu lấp đầy chỗ trống do Mỹ để lại. Sinh viên bắt đầu tới Australia hoặc Trung Quốc hoặc những nước khác. Và như vậy là sự hiểu biết quen thuộc, những sự trao đổi là cái đă từng là dấu hiệu phân biệt quá lâu nay các mối bang giao của nước Mỹ, đă thực sự bị gián đoạn.
Cho nên tôi nghĩ là cái quan niệm cho rằng chúng ta phải truyền thông trực tiếp tới người dân giờ đây là một điều đă được định sẵn. Và khi tôi đặt làm một công tŕnh nghiên cứu trước nay nước Mỹ chưa bao giờ làm về ngoại giao và phát triển, được gọi tên là Quadrennial Diplomacy and Development Review – QDDR (Nghiên cứu định kỳ 4 năm một lần về Ngoại giao và Phát triển), th́ nghiên cứu đó đă tập trung rất nhiều vào cách thức chúng ta làm ngoại giao theo cách khác như thế nào, cách chúng ta sử dụng phương tiện truyền thông xă hội như thế nào.
Khi tôi bắt đầu vào Bộ Ngoại giao th́ chúng tôi thậm chí c̣n chưa sử dụng điện thoại BlackBerry rộng răi. Chúng tôi lúc đó vẫn chưa sử dụng những công cụ truyền thông của thế kỷ XXI. Một trong những lư do là người ta c̣n chưa chắc chắn liệu chúng có an toàn hay không, đại loại thế. Nhưng thực tế là chúng tôi đă bắt đầu gửi thông điệp trên Twitter và Facebook và tất cả những loại công cụ có tầm vươn xa khác. Và chúng tôi đă bắt đầu nói với các nhân viên ngoại giao, đặc biệt là những người trẻ tuổi: “Nào, hăy ra ngoài và chuyện tṛ.” V́ vụ 11/9 nên chúng ta đă thu ḿnh lại. Các Sứ quán của Mỹ là những pháo đài. Chúng ta không có những Góc của Mỹ và những trung tâm mà chúng ta từng có rất nhiều để người dân có thể vào đó và t́m hiểu về nước Mỹ.
Do đó chúng tôi đă nói là chúng ta phải làm theo cách khác. Người dân đang đi về đâu? V́ thế chúng tôi đă thành lập một Trung tâm Mỹ tại khu mua sắm lớn nhất tại Jakarta. Và thoạt đầu th́ người dân đă nói “Ôi, Chúa ơi. Thế này nghĩa là sao?” Vậy đấy, điều này nghĩa là chúng tôi đang đưa thông điệp của nước Mỹ tới những nơi người dân đang thực sự sống và làm việc.
Bà có nêu rằng bản thân bà là một người theo chủ nghĩa biệt lệ Mỹ. Tổng thống có phải là một người theo chủ nghĩa biệt lệ Mỹ theo cách như bà không? Và cách của ông ấy là sao – có phải là biểu hiện theo cách khác với cách của bà, và ông ấy dùng cách nào để chứng tỏ với nước ngoài?
Chà, tôi nghĩ là Tổng thống hầu như theo định nghĩa th́ là một người theo chủ nghĩa biệt lệ Mỹ. Ông ấy là ví dụ của chủ nghĩa biệt lệ Mỹ. Nhưng tôi nghĩ là ông ấy c̣n điều hành đất nước bằng niềm tin đó (niềm tin nước Mỹ là cái ǵ đó đặc biệt, biệt lệ). Ông ấy rất tôn trọng quan điểm của nhân dân các nước khác và những giá trị văn hóa và lịch sử riêng của họ, điều này tôi cho là hợp lư bởi v́ chúng ta làm việc với nhân dân của đất nước, chúng ta cần biết họ từ đâu tới và không chỉ đơn thuần khẳng định vị thế của riêng ḿnh. Và tôi nghĩ rằng điều cuốn hút người dân ở các nước khác về việc ông ấy được bầu làm Tổng thống nằm ở chỗ họ hiểu rằng điều đó chỉ có thể xảy ra ở nước Mỹ.