johnnydan9
12-22-2011, 07:34
Từ cái chương “Hạnh phúc của một tang gia” (trích tiểu thuyết “Số Đỏ” - Vũ Trọng Phụng), người đọc đă lờ mờ nhận thấy một cái nghề rất đặc biệt trong xă hội thời đó: Nghề khóc mướn. Cứ ngỡ qua thời gian, nghề này nay đă mai một, chuyển thành một thứ kỷ niệm “vang bóng một thời”. Nhưng hóa ra những người con, người cháu như gia đ́nh của cụ Cố Hồng ở thời buổi này vẫn c̣n vô khối.
Nghề đem nước mắt đến đám ma
Cái sự tang ma bao giờ cũng nỉ non, than khóc, đám tang nào mà không nhiều nước mắt, dễ bị cho là... tuồng bất hiếu. Một đám tang của người đàn ông do lạm dụng rượu mà phải chết v́ chứng viêm gan (ở Dịch Vọng Hậu, Cầu Giấy, Hà Nội), người vợ vừa lăn lộn bên quan tài người quá cố, vừa nấc lên từng hồi, hai anh con trai cũng sà xuống linh cữu, x́ xụp quỳ lạy, hết than văn đến gào thét. Tuy họ gào rất to nhưng nghe không mấy thảm khiến có người đến viếng bụm miệng cười mà x́ xầm: “Tay này lúc sống hay rượu chè, đánh đập vợ khiếp lắm. Chắc bà vợ và hai anh con kia cũng chẳng thương tiếc ǵ ngữ ấy. Chẳng có giọt nước mắt nào đau thương thực sự cả đâu...”.
Giữa lúc bát nháo ấy, từ bên trong đám hiếu dần dần xuất hiện những tiếng than khóc rất bài bản. Cứ từng lượt 2-3 người thay phiên nhau khóc. Những lời than thê lương: “Đừng bỏ chúng con cha ơi!...”, “Ngàn năm vĩnh biệt cha ơi! Biết bao giờ chúng con được nh́n thấy cha nữa..., cha ơi...”, “Ối cha ơi, chung rượu này con dâng lên cha mà như h́nh bóng cha vẫn c̣n đâu đây...” dần thay thế cho lời than khóc của vợ con, họ hàng người quá cố.
Bộ “diễn viên đóng thế” này gồm 3 người (2 nữ, 1 nam) phối hợp với nhau rất ăn ư. Họ ngồi lẫn vào đội nhạc hiếu để hành nghề. Tiếng khóc thảm thiết cộng hưởng với tiếng của dàn nhạc bát âm vang lên trong đêm khuya tĩnh mịch nghe năo nề, thê thiết, tưởng tan nát cả cơi ḷng. Hai người phụ nữ tên L. và M. (ngoài 30 tuổi) c̣n người đàn ông đứng tuổi hơn tên H. (45 tuổi), họ đều người làng Lệ Chi, Gia Lâm.
<table class="image center" align="center" width="440"> <tbody> <tr> <td>http://www.phapluatvn.vn/dataimages/201112/original/images648392_khoc_mu on.JPG</td> </tr> <tr> <td class="image_desc">Các “khóc sĩ” và dàn nhạc hiếu trong một đám tang.</td> </tr> </tbody> </table> Chị M. cho biết: “Chồng chúng tôi đều trong đội phường kèn nhạc hiếu. Tôi đến với nghề này là điều tất yếu v́ gia đ́nh chồng đều đă mấy đời làm nghề nhạc hiếu, khóc mướn...”. “Mới thoáng cái mà đă mười mấy năm rồi đấy” - chị L. quay sang nói với tôi.
Để bước vào công việc khóc mướn, đầu tiên mỗi người đều phải tập cho ḿnh... chai mặt, dạn dĩ rồi sau đó mới tập thể hiện từ cách nhăn mặt, nhíu mày kể lể, khóc tiếng lớn, tiếng nhỏ, lăn lê, phủ phục bên quan tài đến cả phong thái đĩnh đạc, giả làm người thân của tang chủ để tiếp khách...
Than thuê khóc mướn cũng đủ 36 kiểu
Nếu như trước đây khóc mướn chỉ là nghề phụ của một số người có năng khiếu... khóc trong các ban nhạc lễ đám ma th́ bây giờ, trước nhu cầu khóc và những đ̣i hỏi về tính chuyên nghiệp của nhiều bậc trưởng giả mà theo cách nói của anh H. th́ “những người giàu có họ muốn cho tiếng khóc của ḿnh phải xứng đáng đồng tiền” nên không thể khóc theo kiểu nghiệp dư. V́ vậy mà những “khóc sĩ” cần phải chuyên môn hóa. Nếu trên đời có 36 điệu cười th́ người khóc mướn cũng sáng tạo ra 36 kiểu khóc, mà khéo c̣n nhiều hơn.
Anh H. tiết lộ: “Khóc cũng phải có kiểu, có bài kể lể đầu đuôi, công trạng... Lúc mới hành nghề, tôi phải tập măi mới quen cho giọng điệu lên bổng, xuống trầm, thương tâm đứt đoạn chứ không phải chỉ lăn lộn gào thét lung tung trước linh cữu người quá cố là được. Có lúc phải khóc da diết, thê lương kéo dài như thể nỗi đau cào xé không bao giờ đứt. Đó là kiểu khóc nhập vai người quả phụ khóc chồng. Kiểu này thường được thầy khóc trong những đám người chồng chết trẻ, bỏ lại vợ con bơ vơ.
Lại có kiểu khóc nấc lên nghẹn ngào... rồi lại đứt tiếng như không thốt ra thành lời. Đó là kiểu khóc nhập vai những người con đi xa mới đột ngột biết tin về chịu tang bố, mẹ. Kiểu khóc gọi người quá cố kết hợp với những từ cảm thán như “Ối!”, “Trời ơi!”... Rồi c̣n cả kiểu khóc như Nguyễn Khuyến đă khóc Dương Khuê, đó là khóc bạn hữu, tri kỉ, được thể hiện bằng những lời tâm t́nh, hồi tưởng lại ngày xưa trong tâm trạng đau buồn khi biết tin bạn mất...”.
“Nghề này cũng lắm công phu, bao giờ cũng phải đặt tâm trạng ḿnh là người thân của người quá cố mới xúc động, tiếng khóc và lời kể sẽ tạo được hiệu ứng. Muốn là người trong cuộc th́ phải biết đồng cảm với nỗi khổ người khác và hăy nhớ đến những người thân của ḿnh đă qua đời để mà khóc” - anh H. bật mí. Rồi anh minh họa bằng một giọng khóc: “Hu... hu... Ơi hỡi mẹ ơi! Sao mẹ lại nỡ bỏ chúng con ra đi... Mẹ, mất mẹ rồi, chúng con biết sống ra sao...”. Tiếng khóc của anh bi ai, thống thiết đến độ làm tôi chạnh ḷng nhớ đến người mẹ quá cố của ḿnh mà ứa nước mắt.
Trọn một buổi khóc mướn
Thấy tôi ngỏ ư muốn hành nghề khóc mướn, anh H. đă nhận lời. 7h tối hôm sau, anh dẫn tôi cùng với một nhóm “khóc sĩ” gồm 4 người đi khóc thuê tại một đám tang ở Đông Ngạc, Từ Liêm, Hà Nội.
Gia chủ là một tay chuyên kinh doanh nhà đất ở trung tâm thành phố. Hợp đồng giao kèo giữa tang chủ với những người khóc mướn được quy định cụ thể: Liên tục trong thời gian tang lễ, họ sẽ đóng vai người thân của gia đ́nh, mặc đồ xô trắng, quỳ lạy, khóc lóc bên quan tài, lo những công việc hậu cần trong nhà. Sau 3 ngày, đoàn sẽ nhận số tiền là 7 triệu đồng. Nếu phát sinh những t́nh huống cần phải khóc lóc, kể lể, ngất xỉu... vào ban đêm cùng với ban nhạc hay khi hạ huyệt, gia chủ sẽ tính theo giờ để thanh toán thêm.
Đưa tay ra hiệu cho chúng tôi tới một góc pḥng, chủ nhà dặn: “Nhà tôi cả thảy 6 người khóc trước quan tài mẹ tôi. Tôi, 2 anh trai cùng mấy bà vợ. Coi như các anh chị khóc thay chúng tôi. Khóc suốt đêm cho thật thảm thiết vào, phải có nước mắt hẳn hoi. Ngoài tiền “sô”, tôi sẽ thưởng thêm cho. Càng khóc nhiều, khóc hay th́ tiền thưởng càng cao”.
Anh H. lấy sổ ghi cẩn thận tiểu sử người quá cố, tên tuổi, công việc của gia chủ và họ hàng xa gần rồi phân cho 2 cô gái trong nhóm khóc vai con dâu, c̣n anh và người bạn “đóng vai” hai anh em “thân chủ”. Tôi là “khóc sĩ” tập sự nên không phải đóng vai, anh H. dặn khi nào cảm thấy khóc được th́ cứ khóc.
Kèn trống vừa chấm dứt, anh H. nước mắt lưng tṛng, phủ phục bên quan tài, “mở màn” với những lời kể lể bi ai và những tiếng nấc nghẹn ngào, nức nở. Ở cuối áo quan, hai cô “khóc sĩ” trong nhóm nước mắt cũng lưng tṛng, than văn, tiếc thương... mẹ chồng. Càng về khuya, tiếng khóc càng thêm năo nuột. Trong khi đó, ở dăy bàn xéo bên hông nhà, hai ông con trai của người quá cố vừa nâng ly, vừa nói, cười, vừa b́nh luận về chuyện đất đai với những vị khách loại sang...
Khi khách viếng đă văn, người đàn ông than khóc suốt từ chập tối đến gần nửa đêm mới có dịp ngồi dậy lật đật ra bàn nước và nở nụ cười tươi rói phủi chân leo lên sạp đánh chén sau khi nhận của tang chủ vài trăm ngh́n tiền thưởng...
Thu Hồng
Nghề đem nước mắt đến đám ma
Cái sự tang ma bao giờ cũng nỉ non, than khóc, đám tang nào mà không nhiều nước mắt, dễ bị cho là... tuồng bất hiếu. Một đám tang của người đàn ông do lạm dụng rượu mà phải chết v́ chứng viêm gan (ở Dịch Vọng Hậu, Cầu Giấy, Hà Nội), người vợ vừa lăn lộn bên quan tài người quá cố, vừa nấc lên từng hồi, hai anh con trai cũng sà xuống linh cữu, x́ xụp quỳ lạy, hết than văn đến gào thét. Tuy họ gào rất to nhưng nghe không mấy thảm khiến có người đến viếng bụm miệng cười mà x́ xầm: “Tay này lúc sống hay rượu chè, đánh đập vợ khiếp lắm. Chắc bà vợ và hai anh con kia cũng chẳng thương tiếc ǵ ngữ ấy. Chẳng có giọt nước mắt nào đau thương thực sự cả đâu...”.
Giữa lúc bát nháo ấy, từ bên trong đám hiếu dần dần xuất hiện những tiếng than khóc rất bài bản. Cứ từng lượt 2-3 người thay phiên nhau khóc. Những lời than thê lương: “Đừng bỏ chúng con cha ơi!...”, “Ngàn năm vĩnh biệt cha ơi! Biết bao giờ chúng con được nh́n thấy cha nữa..., cha ơi...”, “Ối cha ơi, chung rượu này con dâng lên cha mà như h́nh bóng cha vẫn c̣n đâu đây...” dần thay thế cho lời than khóc của vợ con, họ hàng người quá cố.
Bộ “diễn viên đóng thế” này gồm 3 người (2 nữ, 1 nam) phối hợp với nhau rất ăn ư. Họ ngồi lẫn vào đội nhạc hiếu để hành nghề. Tiếng khóc thảm thiết cộng hưởng với tiếng của dàn nhạc bát âm vang lên trong đêm khuya tĩnh mịch nghe năo nề, thê thiết, tưởng tan nát cả cơi ḷng. Hai người phụ nữ tên L. và M. (ngoài 30 tuổi) c̣n người đàn ông đứng tuổi hơn tên H. (45 tuổi), họ đều người làng Lệ Chi, Gia Lâm.
<table class="image center" align="center" width="440"> <tbody> <tr> <td>http://www.phapluatvn.vn/dataimages/201112/original/images648392_khoc_mu on.JPG</td> </tr> <tr> <td class="image_desc">Các “khóc sĩ” và dàn nhạc hiếu trong một đám tang.</td> </tr> </tbody> </table> Chị M. cho biết: “Chồng chúng tôi đều trong đội phường kèn nhạc hiếu. Tôi đến với nghề này là điều tất yếu v́ gia đ́nh chồng đều đă mấy đời làm nghề nhạc hiếu, khóc mướn...”. “Mới thoáng cái mà đă mười mấy năm rồi đấy” - chị L. quay sang nói với tôi.
Để bước vào công việc khóc mướn, đầu tiên mỗi người đều phải tập cho ḿnh... chai mặt, dạn dĩ rồi sau đó mới tập thể hiện từ cách nhăn mặt, nhíu mày kể lể, khóc tiếng lớn, tiếng nhỏ, lăn lê, phủ phục bên quan tài đến cả phong thái đĩnh đạc, giả làm người thân của tang chủ để tiếp khách...
Than thuê khóc mướn cũng đủ 36 kiểu
Nếu như trước đây khóc mướn chỉ là nghề phụ của một số người có năng khiếu... khóc trong các ban nhạc lễ đám ma th́ bây giờ, trước nhu cầu khóc và những đ̣i hỏi về tính chuyên nghiệp của nhiều bậc trưởng giả mà theo cách nói của anh H. th́ “những người giàu có họ muốn cho tiếng khóc của ḿnh phải xứng đáng đồng tiền” nên không thể khóc theo kiểu nghiệp dư. V́ vậy mà những “khóc sĩ” cần phải chuyên môn hóa. Nếu trên đời có 36 điệu cười th́ người khóc mướn cũng sáng tạo ra 36 kiểu khóc, mà khéo c̣n nhiều hơn.
Anh H. tiết lộ: “Khóc cũng phải có kiểu, có bài kể lể đầu đuôi, công trạng... Lúc mới hành nghề, tôi phải tập măi mới quen cho giọng điệu lên bổng, xuống trầm, thương tâm đứt đoạn chứ không phải chỉ lăn lộn gào thét lung tung trước linh cữu người quá cố là được. Có lúc phải khóc da diết, thê lương kéo dài như thể nỗi đau cào xé không bao giờ đứt. Đó là kiểu khóc nhập vai người quả phụ khóc chồng. Kiểu này thường được thầy khóc trong những đám người chồng chết trẻ, bỏ lại vợ con bơ vơ.
Lại có kiểu khóc nấc lên nghẹn ngào... rồi lại đứt tiếng như không thốt ra thành lời. Đó là kiểu khóc nhập vai những người con đi xa mới đột ngột biết tin về chịu tang bố, mẹ. Kiểu khóc gọi người quá cố kết hợp với những từ cảm thán như “Ối!”, “Trời ơi!”... Rồi c̣n cả kiểu khóc như Nguyễn Khuyến đă khóc Dương Khuê, đó là khóc bạn hữu, tri kỉ, được thể hiện bằng những lời tâm t́nh, hồi tưởng lại ngày xưa trong tâm trạng đau buồn khi biết tin bạn mất...”.
“Nghề này cũng lắm công phu, bao giờ cũng phải đặt tâm trạng ḿnh là người thân của người quá cố mới xúc động, tiếng khóc và lời kể sẽ tạo được hiệu ứng. Muốn là người trong cuộc th́ phải biết đồng cảm với nỗi khổ người khác và hăy nhớ đến những người thân của ḿnh đă qua đời để mà khóc” - anh H. bật mí. Rồi anh minh họa bằng một giọng khóc: “Hu... hu... Ơi hỡi mẹ ơi! Sao mẹ lại nỡ bỏ chúng con ra đi... Mẹ, mất mẹ rồi, chúng con biết sống ra sao...”. Tiếng khóc của anh bi ai, thống thiết đến độ làm tôi chạnh ḷng nhớ đến người mẹ quá cố của ḿnh mà ứa nước mắt.
Trọn một buổi khóc mướn
Thấy tôi ngỏ ư muốn hành nghề khóc mướn, anh H. đă nhận lời. 7h tối hôm sau, anh dẫn tôi cùng với một nhóm “khóc sĩ” gồm 4 người đi khóc thuê tại một đám tang ở Đông Ngạc, Từ Liêm, Hà Nội.
Gia chủ là một tay chuyên kinh doanh nhà đất ở trung tâm thành phố. Hợp đồng giao kèo giữa tang chủ với những người khóc mướn được quy định cụ thể: Liên tục trong thời gian tang lễ, họ sẽ đóng vai người thân của gia đ́nh, mặc đồ xô trắng, quỳ lạy, khóc lóc bên quan tài, lo những công việc hậu cần trong nhà. Sau 3 ngày, đoàn sẽ nhận số tiền là 7 triệu đồng. Nếu phát sinh những t́nh huống cần phải khóc lóc, kể lể, ngất xỉu... vào ban đêm cùng với ban nhạc hay khi hạ huyệt, gia chủ sẽ tính theo giờ để thanh toán thêm.
Đưa tay ra hiệu cho chúng tôi tới một góc pḥng, chủ nhà dặn: “Nhà tôi cả thảy 6 người khóc trước quan tài mẹ tôi. Tôi, 2 anh trai cùng mấy bà vợ. Coi như các anh chị khóc thay chúng tôi. Khóc suốt đêm cho thật thảm thiết vào, phải có nước mắt hẳn hoi. Ngoài tiền “sô”, tôi sẽ thưởng thêm cho. Càng khóc nhiều, khóc hay th́ tiền thưởng càng cao”.
Anh H. lấy sổ ghi cẩn thận tiểu sử người quá cố, tên tuổi, công việc của gia chủ và họ hàng xa gần rồi phân cho 2 cô gái trong nhóm khóc vai con dâu, c̣n anh và người bạn “đóng vai” hai anh em “thân chủ”. Tôi là “khóc sĩ” tập sự nên không phải đóng vai, anh H. dặn khi nào cảm thấy khóc được th́ cứ khóc.
Kèn trống vừa chấm dứt, anh H. nước mắt lưng tṛng, phủ phục bên quan tài, “mở màn” với những lời kể lể bi ai và những tiếng nấc nghẹn ngào, nức nở. Ở cuối áo quan, hai cô “khóc sĩ” trong nhóm nước mắt cũng lưng tṛng, than văn, tiếc thương... mẹ chồng. Càng về khuya, tiếng khóc càng thêm năo nuột. Trong khi đó, ở dăy bàn xéo bên hông nhà, hai ông con trai của người quá cố vừa nâng ly, vừa nói, cười, vừa b́nh luận về chuyện đất đai với những vị khách loại sang...
Khi khách viếng đă văn, người đàn ông than khóc suốt từ chập tối đến gần nửa đêm mới có dịp ngồi dậy lật đật ra bàn nước và nở nụ cười tươi rói phủi chân leo lên sạp đánh chén sau khi nhận của tang chủ vài trăm ngh́n tiền thưởng...
Thu Hồng