vuitoichat
04-03-2012, 11:59
Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX ở Sài G̣n nổi lên tứ đại ḥa phú lẫy lừng.Trong số đó, “Nhất Sỹ” – Lê Phát Đạt là người giàu có bậc nhất.
“Nhất Sỹ” Lê Phát Đạt và gia tộc giàu có hơn vua Bảo Đại
Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX ở Sài G̣n nổi lên tứ đại ḥa phú lẫy lừng: “Nhất Sỹ, nh́ Phương, tam Xưởng, tứ Định”. Bốn “đại gia” này không chỉ giàu có nhất đất Sài G̣n mà c̣n là những người giàu nhất Nam Kỳ lục tỉnh và xứ Đông Dương. Gắn liền với tên tuổi của bốn “đại gia” này là những giai thoại về sự giàu có đáng kinh ngạc…Trong số đó, “Nhất Sỹ” – Lê Phát Đạt, ông ngoại của Nam Phương Hoàng Hậu là người giàu có bậc nhất, hiện vẫn được lưu danh cùng với công tŕnh chứng minh cho khối tài sản khổng lồ của ḿnh là nhà thờ Huyện Sỹ.
Huyện Sỹ có tên thật là Lê Phát Đạt. Ông sinh năm 1841 tại Cầu Kho, Sài G̣n. Tuy nhiên, quê quán ở Tân An, Long An trong một gia đ́nh theo đạo Công giáo. Thuở nhỏ, ông có tên là Sỹ và tên thánh là Philipphê. Ông được các tu sỹ người Pháp đưa sang du học ở Pénang, Malaysia. Ở đây, ông Sỹ được học các ngôn ngữ: như tiếng Latinh, tiếng Pháp, tiếng Hán và tiếng Quốc ngữ.
Do tên của ông trùng với tên một người thầy dạy nên người thầy đă đổi tên Sỹ thành Lê Phát Đạt. Khi về nước, ông Lê Phát Đạt được Chính phủ Nam Kỳ bổ dụng làm thông ngôn, rồi từ năm 1880 th́ làm Ủy viên Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ. Mặc dù đă đổi tên nhưng bà con lối xóm vẫn gọi ông bằng cái tên cúng cơm là Sỹ. Cũng bởi vậy, cái tên Huyện Sỹ Lê Phát Đạt đă gắn bó với số phận của ông. Mặc dù xuất thân trong một gia đ́nh không quá giàu có nhưng đến đời của Lê Phát Đạt th́ ông đă nhanh chóng trở thành người giàu có bậc nhất Sài G̣n. Theo học giả Vương Hồng Sến trong cuốn sách “Sài G̣n năm xưa” th́ việc phất lên nhanh chóng của ông Lê Phát Đạt có không ít yếu tố may mắn: “Tương truyền buổi đầu, Tây mới qua, dân cư tản mát. Pháp phát măi ruộng đất vô thừa nhận, giá bán rẻ mạt mà vẫn không có người đấu giá”.
Học giả Vương Hồng Sến giải thích là: “Hồi Tây qua, nghe nói lại, những chủ cũ đều đồng hè bỏ đất, không nh́n nhận, v́ nhận e nỗi quan và triều đ́nh Huế khép tội theo Pháp.Vả lại, cũng ước ao một ngày kia Tây bại trận rút lui. Chừng đó ai về chỗ nấy, hấp tấp làm chi cho mang tội…Không dè bởi đất không ai nh́n nên Pháp lập Hội đồng Thành phố, Ủy ban Điền thổ rồi đưa đi khám xét từng vùng. Đến chỗ nào địa thế tốt, th́ những ủy viên bản xứ nhận là của ḿnh: “Ủy” một tiếng! Đến chỗ nào nẻ địa th́ lắc đầu, tiếp theo nói “Nông” cũng một tiếng! Chung quy chỉ học hai tiếng “Ủy”, “Nông” mà có ông Lê Phát Đạt lập nghiệp truyền tử lưu tôn. Trận băo năm Giáp Th́n, tức năm 1904, đất G̣ Công bỏ hoang vô số kể, ai đủ can đảm chịu ra mặt đóng thuế th́ làm thủ tục chính thức, mà có ai thèm đâu…”.
Thế rồi, nài ép Lê Phát Đạt, ông bất đắc dĩ phải chạy bạc mua liều. Nào ngờ vận đỏ, ruộng trúng mùa liên tiếp mấy năm liền. Ông trở nên giàu có nhanh chóng. Mặc dù giàu có như vậy, nhưng trong nhà ông Lê Phát Đạt có treo câu đối dạy đời: “Cần dữ kiệm, trị gia thượng sách/Nhẫn nhi ḥa, xử thế lương đồ”. Bên cạnh đó, cũng có những lời đồn rằng ngôi nhà lầu đồ sộ của Huyện Sỹ tại Tân An, nằm gần ngă ba sông Tân An và Bảo Định đă được cất trên thế đất hàm rồng nên gia đ́nh ông trở nên giàu có, danh vọng bậc nhất thời đó.
Sự giàu có của ông Huyện Sỹ được mô tả rằng: Khi đang xây nhà thờ Chợ Đũi, chính là nhà thờ Huyện Sỹ theo yêu cầu của giáo dân vùng Bảy Hiền, người ta đă cắt bớt một gian giữa của nhà thờ này để lấy tiền đó xây nhà thờ Chí Ḥa. Hay người con trai của Huyện Sỹ là kỹ sư Lê Phát Thanh cũng bỏ tiền ra xây nhà thờ Hạnh Thông Tây, nằm ở góc Quang Trung – Lê Văn Thọ, G̣ Vấp.
Tất cả những ngôi nhà thờ này đều xây trên đất của Huyện Sỹ mênh mông chừng nào. Không chỉ có thế, các con của Huyện Sỹ như bà Lê Thị Bính – mẹ của Nam Phương hoàng hậu, Lê Phát Thanh, Lê Phát Vĩnh, Lê Phát Tân đều là những đại điền chủ có rất nhiều đất đai ở Tân An, Ḥa Đức, Đức Huệ và Đồng Tháp Mười. Riêng trưởng nam của Huyện Sỹ và Lê Phát An được vua Bảo Đại phong tước An Định Vương.
Ông Lê Phát An là người duy nhất trong lịch sử Nam Kỳ thuộc hàng dân dă, không là “hoàng thân, quốc thích” được lên ngôi vị cao quư nhất của triều đ́nh. Mức độ giàu có của gia đ́nh Huyện Sỹ c̣n được đồn thổi là lớn hơn rất nhiều lần so với vua Bảo Đại. Vậy nên, mới có câu chuyện là vào năm 1934, nhân dịp gả cô cháu gái Nguyễn Hữu Thị Lan, tức Nam Phương hoàng hậu về Huế làm Hoàng hậu, Lê Phát An đă tặng cho Nguyễn Hữu Thị Lan một triệu đồng tiền mặt để làm của hồi môn.
Nếu quy đổi th́ 1 triệu đồng lúc bấy giờ có giá vàng khoảng 50 đồng/lượng.Vậy nên món quà này tương đương 20.000 lượng vàng. Gia đ́nh Nguyễn Hữu Hào, cha của Nam Phương hoàng hậu, rể của Huyện Sỹ cũng giàu có hơn Bảo Đại. Trong đời làm vua của ḿnh, vị hoàng đế thích ăn chơi Bảo Đại thường dùng tiền của vợ nhiều hơn của hoàng gia.
Sự giàu có của Huyện Sỹ Lê Phát Đạt cho đến nay vẫn c̣n lưu danh và đặc biệt là thể hiện một cách rơ nét qua các công tŕnh xây dựng c̣n lại. Một trong số đó chính là nhà thờ Huyện Sỹ hiến đất và xuất 1/7 gia tài để xây dựng. Tính theo thời giá lúc bấy giờ là khoảng trên 30 ngàn đồng bạc Đông Dương. Nhà thờ được khởi công xây dựng năm 1902 theo thiết kế của linh mục Bouttier.
Đến năm 1905 th́ nhà thờ được khánh thành. Nhà thờ tọa lạc trên một khu đất cao và rộng hơn một mẫu, nằm ở góc đường Frère Louis, nay là đường Nguyễn Trăi và Frère Guilleraut, nay là đường Tôn Thất Tùng. Ban đầu nhà thờ có tên là Nhà thờ Chợ Đũi do thuộc họ đạo Chợ Đũi. Mặt khác, do Thánh Philípphê. Tuy vậy, dân gian vẫn gọi là Nhà thờ Huyện Sỹ. Và sau đó dẫn trở thành tên chính thức của nhà thờ này. Nhà thờ Huyện Sỹ được đánh giá là có khuôn viên rộng răi thoáng đăng nhất ở Sài G̣n.
Phía trước nhà thờ có tượng đài thánh tử đạo Việt Nam là Mátthêu Lê Văn Gẫm. Gần cổng chính c̣n có đài thiên thần hộ thủ và tượng đài Thánh Giuse. Bên trái khuôn viên là núi Đức Mẹ Lộ Đức, được xây dựng năm 1960 để kính Đức Mẹ Lộ Đức. Hằng năm cứ vào ngày 11 tháng 2 dương lịch, các linh mục chính xứ Chợ Đũi có thói quen cử hành thánh lễ tại núi này để cầu nguyện đặc biệt cho các bệnh nhân. Phía bên phải khuôn viên nhà thờ là đồi Canvê, có tượng chuộc tội rất lớn được xây dựng năm 1974 dưới thời linh mục Gioan Baotixita Dương Hoàng Thanh.
http://giaoduc.net.vn/Uploaded/laiha/2012_04_03/nha-tho-huyen-sy-giaoduc.net.jpg55.jp g
Nhà thờ Huyện Sỹ tại quận 1, TP.HCM.
Nhà thờ có chiều dài 40 m, chia làm 4 gian, rộng 18 m. Thiết kế ban đầu của nhà thờ Huyện Sỹ gồm 5 gian, tức khoảng 50 m. Nhưng thời gian đó, nhà thờ tạm Chí Ḥa bị hư hại trầm trọng. V́ vậy, giới chức trong họ đạo Chợ Đũi đă xin cắt bớt một gian, dùng số tiền đó để xây nhà thờ Chí Ḥa. Nhà thờ Huyện Sỹ dùng đá Granite Biên Ḥa để ốp mặt tiền và các cột chính điện, theo phong cách kiến trúc Gothic.
Chính điện nhà thờ có ṿm chịu lực dạng cung nhọn. Tường có nhiều cửa sổ dạng ṿm đỉnh nhọn và được trang trí bằng lớp kính màu ghép h́nh mua từ Ư. Bên trong các gian tường có nhiều tượng thánh. Trên ṿm cửa chính có tượng thánh Philípphê bổn mạng nhà thờ bằng đá Cẩm Thạch, đứng cầm cây thánh giá Phục sinh. Ngọn tháp chuông chính cao 57 m kể cả chiều cao thánh giá và con gà trống Gaulois. Bên trong tháp có bốn quả chuông được đặt đúc tại Pháp năm 1905.
Hai quả lớn có đường kính 1,05 m do con trai và con dâu Huyện Sỹ là ông Gioan Baotixita Lê Phát Thanh và bà Anna Đỗ Thị Thao tặng. Hai quả chuông nhỏ đường kính 0,95 m không ghi tên người tặng, có lẽ là của ông bà Huyện Sỹ đặt đúc cùng năm. Ông Huyện Sỹ qua đời năm 1900 khi nhà thờ chưa xây dựng xong.
Về sau khi vợ ông là bà Huỳnh Thị Tài mất năm 1920, người ta mới đưa hai ông bà chôn ở gian chái sau cung thánh của nhà thờ này. Tại gian chái bên trái là tượng bán thân ông Huyện Sỹ bằng thạch cao gắn cột đầu, phía sau là phần mộ bằng đá Cẩm Thạch được trang trí hoa văn. Trên mộ là tượng toàn thân ông Huyện Sỹ kê đầu trên hai chiếc gối bằng đá Cẩm Thạch được điêu khắc tinh xảo, đầu chít khăn đóng quay về cung thánh nhà thờ, ḿnh mặc áo dài gấm hoa văn tinh xảo, hai tay đan vào nhau trước ngực, chân đi giày.
Đối diện bên phải là tượng vợ ông - bà Huỳnh Thị Tài với tóc búi cũng dựa trên hai chiếc gối, hai tay nắm trước ngực, mặc áo dài gấm, chân mang hài. Phía trong cùng c̣n có tượng bán thân của con trai và con dâu ông bà là Gioan Baotixita Lê Phát Thanh và Anna Đỗ Thị Thao. Cho đến nay, công tŕnh này vẫn được xem là một điểm đến thu hút khách du lịch muốn t́m hiểu về cuộc đời của đại gia giàu có bậc nhất Sài G̣n xưa.
Theo Đinh Minh/Hôn nhân và Pháp luật
“Nhất Sỹ” Lê Phát Đạt và gia tộc giàu có hơn vua Bảo Đại
Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX ở Sài G̣n nổi lên tứ đại ḥa phú lẫy lừng: “Nhất Sỹ, nh́ Phương, tam Xưởng, tứ Định”. Bốn “đại gia” này không chỉ giàu có nhất đất Sài G̣n mà c̣n là những người giàu nhất Nam Kỳ lục tỉnh và xứ Đông Dương. Gắn liền với tên tuổi của bốn “đại gia” này là những giai thoại về sự giàu có đáng kinh ngạc…Trong số đó, “Nhất Sỹ” – Lê Phát Đạt, ông ngoại của Nam Phương Hoàng Hậu là người giàu có bậc nhất, hiện vẫn được lưu danh cùng với công tŕnh chứng minh cho khối tài sản khổng lồ của ḿnh là nhà thờ Huyện Sỹ.
Huyện Sỹ có tên thật là Lê Phát Đạt. Ông sinh năm 1841 tại Cầu Kho, Sài G̣n. Tuy nhiên, quê quán ở Tân An, Long An trong một gia đ́nh theo đạo Công giáo. Thuở nhỏ, ông có tên là Sỹ và tên thánh là Philipphê. Ông được các tu sỹ người Pháp đưa sang du học ở Pénang, Malaysia. Ở đây, ông Sỹ được học các ngôn ngữ: như tiếng Latinh, tiếng Pháp, tiếng Hán và tiếng Quốc ngữ.
Do tên của ông trùng với tên một người thầy dạy nên người thầy đă đổi tên Sỹ thành Lê Phát Đạt. Khi về nước, ông Lê Phát Đạt được Chính phủ Nam Kỳ bổ dụng làm thông ngôn, rồi từ năm 1880 th́ làm Ủy viên Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ. Mặc dù đă đổi tên nhưng bà con lối xóm vẫn gọi ông bằng cái tên cúng cơm là Sỹ. Cũng bởi vậy, cái tên Huyện Sỹ Lê Phát Đạt đă gắn bó với số phận của ông. Mặc dù xuất thân trong một gia đ́nh không quá giàu có nhưng đến đời của Lê Phát Đạt th́ ông đă nhanh chóng trở thành người giàu có bậc nhất Sài G̣n. Theo học giả Vương Hồng Sến trong cuốn sách “Sài G̣n năm xưa” th́ việc phất lên nhanh chóng của ông Lê Phát Đạt có không ít yếu tố may mắn: “Tương truyền buổi đầu, Tây mới qua, dân cư tản mát. Pháp phát măi ruộng đất vô thừa nhận, giá bán rẻ mạt mà vẫn không có người đấu giá”.
Học giả Vương Hồng Sến giải thích là: “Hồi Tây qua, nghe nói lại, những chủ cũ đều đồng hè bỏ đất, không nh́n nhận, v́ nhận e nỗi quan và triều đ́nh Huế khép tội theo Pháp.Vả lại, cũng ước ao một ngày kia Tây bại trận rút lui. Chừng đó ai về chỗ nấy, hấp tấp làm chi cho mang tội…Không dè bởi đất không ai nh́n nên Pháp lập Hội đồng Thành phố, Ủy ban Điền thổ rồi đưa đi khám xét từng vùng. Đến chỗ nào địa thế tốt, th́ những ủy viên bản xứ nhận là của ḿnh: “Ủy” một tiếng! Đến chỗ nào nẻ địa th́ lắc đầu, tiếp theo nói “Nông” cũng một tiếng! Chung quy chỉ học hai tiếng “Ủy”, “Nông” mà có ông Lê Phát Đạt lập nghiệp truyền tử lưu tôn. Trận băo năm Giáp Th́n, tức năm 1904, đất G̣ Công bỏ hoang vô số kể, ai đủ can đảm chịu ra mặt đóng thuế th́ làm thủ tục chính thức, mà có ai thèm đâu…”.
Thế rồi, nài ép Lê Phát Đạt, ông bất đắc dĩ phải chạy bạc mua liều. Nào ngờ vận đỏ, ruộng trúng mùa liên tiếp mấy năm liền. Ông trở nên giàu có nhanh chóng. Mặc dù giàu có như vậy, nhưng trong nhà ông Lê Phát Đạt có treo câu đối dạy đời: “Cần dữ kiệm, trị gia thượng sách/Nhẫn nhi ḥa, xử thế lương đồ”. Bên cạnh đó, cũng có những lời đồn rằng ngôi nhà lầu đồ sộ của Huyện Sỹ tại Tân An, nằm gần ngă ba sông Tân An và Bảo Định đă được cất trên thế đất hàm rồng nên gia đ́nh ông trở nên giàu có, danh vọng bậc nhất thời đó.
Sự giàu có của ông Huyện Sỹ được mô tả rằng: Khi đang xây nhà thờ Chợ Đũi, chính là nhà thờ Huyện Sỹ theo yêu cầu của giáo dân vùng Bảy Hiền, người ta đă cắt bớt một gian giữa của nhà thờ này để lấy tiền đó xây nhà thờ Chí Ḥa. Hay người con trai của Huyện Sỹ là kỹ sư Lê Phát Thanh cũng bỏ tiền ra xây nhà thờ Hạnh Thông Tây, nằm ở góc Quang Trung – Lê Văn Thọ, G̣ Vấp.
Tất cả những ngôi nhà thờ này đều xây trên đất của Huyện Sỹ mênh mông chừng nào. Không chỉ có thế, các con của Huyện Sỹ như bà Lê Thị Bính – mẹ của Nam Phương hoàng hậu, Lê Phát Thanh, Lê Phát Vĩnh, Lê Phát Tân đều là những đại điền chủ có rất nhiều đất đai ở Tân An, Ḥa Đức, Đức Huệ và Đồng Tháp Mười. Riêng trưởng nam của Huyện Sỹ và Lê Phát An được vua Bảo Đại phong tước An Định Vương.
Ông Lê Phát An là người duy nhất trong lịch sử Nam Kỳ thuộc hàng dân dă, không là “hoàng thân, quốc thích” được lên ngôi vị cao quư nhất của triều đ́nh. Mức độ giàu có của gia đ́nh Huyện Sỹ c̣n được đồn thổi là lớn hơn rất nhiều lần so với vua Bảo Đại. Vậy nên, mới có câu chuyện là vào năm 1934, nhân dịp gả cô cháu gái Nguyễn Hữu Thị Lan, tức Nam Phương hoàng hậu về Huế làm Hoàng hậu, Lê Phát An đă tặng cho Nguyễn Hữu Thị Lan một triệu đồng tiền mặt để làm của hồi môn.
Nếu quy đổi th́ 1 triệu đồng lúc bấy giờ có giá vàng khoảng 50 đồng/lượng.Vậy nên món quà này tương đương 20.000 lượng vàng. Gia đ́nh Nguyễn Hữu Hào, cha của Nam Phương hoàng hậu, rể của Huyện Sỹ cũng giàu có hơn Bảo Đại. Trong đời làm vua của ḿnh, vị hoàng đế thích ăn chơi Bảo Đại thường dùng tiền của vợ nhiều hơn của hoàng gia.
Sự giàu có của Huyện Sỹ Lê Phát Đạt cho đến nay vẫn c̣n lưu danh và đặc biệt là thể hiện một cách rơ nét qua các công tŕnh xây dựng c̣n lại. Một trong số đó chính là nhà thờ Huyện Sỹ hiến đất và xuất 1/7 gia tài để xây dựng. Tính theo thời giá lúc bấy giờ là khoảng trên 30 ngàn đồng bạc Đông Dương. Nhà thờ được khởi công xây dựng năm 1902 theo thiết kế của linh mục Bouttier.
Đến năm 1905 th́ nhà thờ được khánh thành. Nhà thờ tọa lạc trên một khu đất cao và rộng hơn một mẫu, nằm ở góc đường Frère Louis, nay là đường Nguyễn Trăi và Frère Guilleraut, nay là đường Tôn Thất Tùng. Ban đầu nhà thờ có tên là Nhà thờ Chợ Đũi do thuộc họ đạo Chợ Đũi. Mặt khác, do Thánh Philípphê. Tuy vậy, dân gian vẫn gọi là Nhà thờ Huyện Sỹ. Và sau đó dẫn trở thành tên chính thức của nhà thờ này. Nhà thờ Huyện Sỹ được đánh giá là có khuôn viên rộng răi thoáng đăng nhất ở Sài G̣n.
Phía trước nhà thờ có tượng đài thánh tử đạo Việt Nam là Mátthêu Lê Văn Gẫm. Gần cổng chính c̣n có đài thiên thần hộ thủ và tượng đài Thánh Giuse. Bên trái khuôn viên là núi Đức Mẹ Lộ Đức, được xây dựng năm 1960 để kính Đức Mẹ Lộ Đức. Hằng năm cứ vào ngày 11 tháng 2 dương lịch, các linh mục chính xứ Chợ Đũi có thói quen cử hành thánh lễ tại núi này để cầu nguyện đặc biệt cho các bệnh nhân. Phía bên phải khuôn viên nhà thờ là đồi Canvê, có tượng chuộc tội rất lớn được xây dựng năm 1974 dưới thời linh mục Gioan Baotixita Dương Hoàng Thanh.
http://giaoduc.net.vn/Uploaded/laiha/2012_04_03/nha-tho-huyen-sy-giaoduc.net.jpg55.jp g
Nhà thờ Huyện Sỹ tại quận 1, TP.HCM.
Nhà thờ có chiều dài 40 m, chia làm 4 gian, rộng 18 m. Thiết kế ban đầu của nhà thờ Huyện Sỹ gồm 5 gian, tức khoảng 50 m. Nhưng thời gian đó, nhà thờ tạm Chí Ḥa bị hư hại trầm trọng. V́ vậy, giới chức trong họ đạo Chợ Đũi đă xin cắt bớt một gian, dùng số tiền đó để xây nhà thờ Chí Ḥa. Nhà thờ Huyện Sỹ dùng đá Granite Biên Ḥa để ốp mặt tiền và các cột chính điện, theo phong cách kiến trúc Gothic.
Chính điện nhà thờ có ṿm chịu lực dạng cung nhọn. Tường có nhiều cửa sổ dạng ṿm đỉnh nhọn và được trang trí bằng lớp kính màu ghép h́nh mua từ Ư. Bên trong các gian tường có nhiều tượng thánh. Trên ṿm cửa chính có tượng thánh Philípphê bổn mạng nhà thờ bằng đá Cẩm Thạch, đứng cầm cây thánh giá Phục sinh. Ngọn tháp chuông chính cao 57 m kể cả chiều cao thánh giá và con gà trống Gaulois. Bên trong tháp có bốn quả chuông được đặt đúc tại Pháp năm 1905.
Hai quả lớn có đường kính 1,05 m do con trai và con dâu Huyện Sỹ là ông Gioan Baotixita Lê Phát Thanh và bà Anna Đỗ Thị Thao tặng. Hai quả chuông nhỏ đường kính 0,95 m không ghi tên người tặng, có lẽ là của ông bà Huyện Sỹ đặt đúc cùng năm. Ông Huyện Sỹ qua đời năm 1900 khi nhà thờ chưa xây dựng xong.
Về sau khi vợ ông là bà Huỳnh Thị Tài mất năm 1920, người ta mới đưa hai ông bà chôn ở gian chái sau cung thánh của nhà thờ này. Tại gian chái bên trái là tượng bán thân ông Huyện Sỹ bằng thạch cao gắn cột đầu, phía sau là phần mộ bằng đá Cẩm Thạch được trang trí hoa văn. Trên mộ là tượng toàn thân ông Huyện Sỹ kê đầu trên hai chiếc gối bằng đá Cẩm Thạch được điêu khắc tinh xảo, đầu chít khăn đóng quay về cung thánh nhà thờ, ḿnh mặc áo dài gấm hoa văn tinh xảo, hai tay đan vào nhau trước ngực, chân đi giày.
Đối diện bên phải là tượng vợ ông - bà Huỳnh Thị Tài với tóc búi cũng dựa trên hai chiếc gối, hai tay nắm trước ngực, mặc áo dài gấm, chân mang hài. Phía trong cùng c̣n có tượng bán thân của con trai và con dâu ông bà là Gioan Baotixita Lê Phát Thanh và Anna Đỗ Thị Thao. Cho đến nay, công tŕnh này vẫn được xem là một điểm đến thu hút khách du lịch muốn t́m hiểu về cuộc đời của đại gia giàu có bậc nhất Sài G̣n xưa.
Theo Đinh Minh/Hôn nhân và Pháp luật