dh2003
04-08-2012, 11:51
Người ta thường thấy ông Trương Minh Đạt với vầng trán cao uyên thâm, mái tóc trắng như cước xơa lấp một bên kính trắng. Khi ông đă làm ǵ th́ cả thế giới như thu nhỏ trong cặp kính, cẩn trọng và tỉ mẩn.
Hậu quả của trận tai biến mạch máu năo khiến ông bị liệt một nửa người, việc nghiên cứu càng khó khăn vạn lần, nhưng không v́ thế mà giảm đi niềm đam mê cống hiến trong ông. Theo ông, chỉ có t́nh yêu quê hương cháy bỏng mới làm động lực cho ông tiếp tục công cuộc t́m ṭi, nghiên cứu về một miền đất c̣n nhiều huyền bí ở cực Tây Nam của Tổ quốc.
http://media.nguoiduatin.vn/public/data/images/huebt/2012/thang4/tuan1/nhanvat/nguoiduatin-1.jpg
Nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt vẫn âm thầm với công việc nghiên cứu của ḿnh.
Ông giáo nặng t́nh quê
Sinh năm 1936, trong một gia đ́nh nông dân nghèo ở tỉnh Hà Tiên (cũ), nay là thị xă Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, từ nhỏ Trương Minh Đạt đă có những tố chất thông minh, ưa t́m hiểu, thích khám phá. Đặc biệt, được sống trên vùng đất sông núi hữu t́nh, c̣n ẩn chứa bao khúc mắc lịch sử chưa được tỏ tường. Những câu hỏi cứ xoáy dần trong đầu của cậu bé sáng dạ Trương Minh Đạt. Để rồi một ngày khi có điều kiện, Trương Minh Đạt trở về dốc ḷng giải mă những ẩn khuất lịch sử đó, bằng chính t́nh yêu quê hương chân chất của ḿnh.
Thuở xưa, xứ Hà Tiên c̣n sơ khai và nhiều khó khăn, được xếp vào dạng tỉnh lẻ xa xôi, nên ai trở thành trí thức th́ hiếm lắm. Muốn đi học, Trương Minh Đạt phải lên tận Sài G̣n, lúc đó hệ thống giáo dục do thực dân Pháp mở, chỉ có con quan lại, nhà giàu mới theo nổi, nếu nghèo th́ phải học cực giỏi mới mong được đặt chân đến trường. Cha mẹ Trương Minh Đạt không thuộc người giàu, Đạt càng không phải con quan lại. Ngược lại cậu bé Đạt thừa thông minh để bước vào trường Petrus Kư (nay là Trường Nguyễn Bỉnh Khiêm).
Học ở đây ông được đào tạo khá bài bản các môn khoa học tự nhiên, khoa học xă hội. Xong chương tŕnh, ông tiếp tục hoàn thành bậc trung học, rồi vào học Trường Cao đẳng Sư phạm Sài G̣n. Bấy giờ cả miền Nam chỉ có duy nhất một trường này, vậy nên đă có "vé" vào đây phải là người ưu tú. Học xong chương tŕnh ông quyết định theo nghiệp dạy học, ông dạy các môn khoa học tự nhiên như Toán, Lư, Hóa và Khoa học vạn vật. Đi nhiều nơi, dạy ở nhiều trường, nhưng trong ḷng Trương Minh Đạt luôn đau đáu nhớ về quê hương bản quán.
Với những đồng lương ít ỏi, thầy giáo nghèo Trương Minh Đạt lại bớt chi tiêu để mua sách. Hễ thời gian rỗi ông lao vào đọc và suy ngẫm, đặc biệt ông t́m đến sách viết về Nam bộ, trong đó phần lớn là sách viết về mảnh đất Hà Tiên. Khi vốn kiến thức kha khá, những vấn đề về lịch sử Hà Tiên ông nêu ra rồi tự giải. Trương Minh Đạt thoạt nghĩ: "Tại sao một mảnh đất mang đặc thù Nam Bộ, một thời trù phú bậc nhất phương Nam, trải qua bao biến cố thăng trầm lịch sử, c̣n nhiều uẩn khúc lịch sử mà đến nay vẫn chưa có một ai tâm huyết nghiên cứu?". Ông Trương Minh Đạt bắt đầu tự thấy mang nợ lịch sử quê hương từ đó.
Thành nhà Hà Tiên học
Vượt qua hàng trăm cây số từ TP.HCM chúng tôi về Hà Tiên, t́m gặp cho kỳ được nhà nghiên cứu lâu nay vẫn được gán cho cái danh rất dung dị "Nhà nghiên cứu chân đất". Trái với không gian náo nhiệt của một thị xă đang phát triển, ngôi nhà nhỏ, sơn trắng của Trương Minh Đạt khiêm tốn nép ḿnh trong con hẻm thuộc phường Đông Hồ, thị xă Hà Tiên, yên lặng và thanh tịnh. Thấy khách lạ từ xa tới ông quư lắm, nhất là người muốn t́m hiểu lịch sử Hà Tiên.
Tuổi cao, cơn tai biến năo khiến ông "muốn nói theo ư ḿnh cũng khó", nửa người ông bị liệt đă 11 năm nay. Lạ kỳ thay ông vẫn tinh thông lạ thường, phương pháp nghiên cứu và sức làm việc th́ khiến bất cứ ai cũng phải kinh ngạc. Trong nhà ông không ǵ ấn tượng hơn là những kệ sách ngăn nắp, nh́n thoáng qua nó như một thư viện thu nhỏ ở thị xă Hà Tiên. Từ các sách viết về tự nhiên cho đến xă hội, ông sưu tập, tŕnh bày một cách bài bản và hệ thống. Ngoài lịch sử, hiện nay ông c̣n nghiên cứu sang cả lĩnh vực triết học, văn hóa, chính trị, trong đó báo chí hiện đại th́ ông gần như không bỏ một tờ nào.
Ông là người yêu sách, coi sách như máu thịt, thấy cuốn hay ông t́m mua cho bằng được, thiếu cuốn ǵ ông t́m cách bổ trợ ngay. Bàn tay vuốt nhẹ b́a cuốn sách đă vàng ố trên kệ, ông nói với giọng tŕu mến: "Tất cả sách ở đây tôi mua ở trên TP. Hồ Chí Minh về đấy, chứ ở miền xa xôi này có muốn mua cũng chẳng có". Công việc nghiên cứu vốn đă khó, nhưng ở một tỉnh lẻ xa xôi, cách biệt như Hà Tiên th́ khó khăn đủ đường.
Như ông nói: "Muốn mua một cuốn sách, phải chờ cả tháng, thậm chí cả năm, nhưng chưa hẳn đặt mua là có". V́ thế có được cuốn nào ông đều cẩn trọng ǵn giữ. Nói đến sách ông lại "đứt ruột" xót xa một hoài niệm: "Trước giải phóng tôi từng có một pho sách lớn tương tự bây giờ. Trong đó có rất nhiều sách cổ, nhiều cuốn tôi phải nhịn ăn mới có được". Sau năm 1975, Hà Tiên được tái lập, pḥng thông tin thị xă không có một cuốn sách, ông lại đem tất cả "tài sản" quư hơn vàng của ḿnh ra hiến tặng.
Ở ông Đạt, t́nh yêu sách, niềm say mê nghiên cứu khoa học và t́nh cảm quê hương có sự thống nhất làm một, trong đó t́nh cảm quê hương là nền tảng thôi thúc. Ông tâm sự: "Người ta bảo tôi là chuyên gia Hà Tiên, Nhà nghiên cứu Hà Tiên, Nhà Hà Tiên học... Nhưng riêng tôi, tôi chỉ nhận là một người con yêu quê hương. Được sinh ra, lớn lên và sống trên quê hương tươi đẹp, tôi tự thấy trách nhiệm với truyền thống, lịch sử quê nhà. Vậy nên tôi đến với khoa học bằng t́nh yêu, niềm đam mê, chứ không v́ vụ lợi và danh vọng". Là một Nhà nghiên cứu đích thực, nhưng ông không hề có học hàm học vị ǵ. Bởi ông quan niệm: "Chỉ có cống hiến cho quê hương là học vị cao nhất của tôi mà thôi".
Trả nợ "tiền nhân"
Trở về quê sau những năm dạy học, những tác phẩm nghiên cứu đầu tiên được viết trên quê hương, đó là những năm cuối thập niên 70, đầu 80 của thế kỷ trước. Điều may mắn nhất là ông được sinh ra ở mảnh đất có nền tảng tri thức từ thời họ Mạc (Hội Tao đàn Chiêu Anh Các do Mạc Thiên Tích chủ trương năm 1736). Đây là giai đoạn thơ văn nở rộ, nền tảng tri thức luôn được tiếp nối. Lúc sinh thời hai cố tác giả lớn là vợ chồng nhà thơ, nhà văn, nhà báo Đông Hồ (1906 - 1969) và Mộng Tuyết (1914 - 2007) họ đă giúp và khơi cho ông rất nhiều điều.
Ông nhớ lại: "Nhà thơ Đông Hồ như người dẫn đường đưa lối, khêu gợi sự ṭ ṃ để tôi t́m hiểu về quê hương. Chính v́ những câu hỏi đầu tiên của anh Đông Hồ. “Có không một nền nhà của Tao Đàn Chiêu Anh Các (Hội thơ văn thời Mạc Thiên Tích)? Nếu có th́ nó ở đâu? gồm những ai?” Vậy là ông bắt tay vào thu thập cứ liệu, gặp nhân chứng hậu thế, khảo cứu... Từ những phân tích, đối sánh lịch sử, cuối cùng ông khẳng định t́m ra nền nhà của Hội thơ văn Tao Đàn Chiêu Anh Các. V́ vậy mới có chuyện vào năm 2006, ông thẳng thừng phản biện lại những quan điểm chưa đúng của tác giả Nguyễn Quảng Tuân trên Tạp chí Kiến thức ngày nay và bảo vệ thành công luận điểm đúng đắn của ḿnh. Đây cũng chính là thành công đầu tiên tạo bước ngoặt để ông cho ra đời những công tŕnh nghiên cứu ngay trên của ḿnh sau này.
Cho đến nay ở tuổi 76 nhưng tính ra ông đă dành hơn nửa cuộc đời cho công việc nghiên cứu về quê hương Hà Tiên. Ông như pho từ điển sống của Hà Tiên. Vậy mà mỗi khi nói về quê ḿnh ông vẫn say sưa đến lạ. Đến nay không có chuyện ǵ về lịch sử - văn hóa Hà Tiên mà ông không biết, thậm chí ông c̣n rành rọt đến chi tiết những câu chuyện "thâm cung bí sử" của ḍng họ Mạc. C̣n lịch sử khai khẩn Hà Tiên từ khởi thủy cho đến hiện đại, những biến cố thăng trầm của từng giai đoạn lịch sử th́ ông nắm như đường chỉ tay.
Suốt hàng chục năm nghiên cứu mỗi khi t́m được tư liệu ông lại ghi chép, khảo cứu, đối sánh, rồi đặt vấn đề và tự phản biện. Khi nào con mắt khoa học của ḿnh cảm thấy hài ḷng mới thôi, ngày nào những nghi hoặc c̣n chưa sáng tỏ, ông c̣n trăn trở chưa yên. Với Trương Minh Đạt, nhà nghiên cứu "chân đất" ấy cảm thấy thanh thản và tự hào khi những đóng góp của ḿnh vẫn luôn hữu ích cho hậu thế.
Sau bao năm nghiên cứu, vào năm 2008 cuốn Nghiên cứu Hà Tiên của tác giả ra đời, tập hợp 35 bài khảo cứu- đính chính-tư liệu về lịch sử Hà Tiên. Cuốn sách đă đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ ở góc nh́n của một nhà nghiên cứu, nhiều bí mật lịch sử, những nhầm lẫn về ḍng họ Mạc từng được chúa Nguyễn phong Trấn thủ phía Tây Nam, được ông giải quyết thuyết phục và thấu đáo. Đánh giá về ông, Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng: "Hiện nay ngoài công việc nghiên cứu viết sách, ông Trương Minh Đạt c̣n được xem là "Nhà Hà Tiên học", là "Hướng dẫn lịch sử" cho những ai muốn t́m hiểu về đất Hà Tiên.
Kỳ Anh - nguoiduatin
Hậu quả của trận tai biến mạch máu năo khiến ông bị liệt một nửa người, việc nghiên cứu càng khó khăn vạn lần, nhưng không v́ thế mà giảm đi niềm đam mê cống hiến trong ông. Theo ông, chỉ có t́nh yêu quê hương cháy bỏng mới làm động lực cho ông tiếp tục công cuộc t́m ṭi, nghiên cứu về một miền đất c̣n nhiều huyền bí ở cực Tây Nam của Tổ quốc.
http://media.nguoiduatin.vn/public/data/images/huebt/2012/thang4/tuan1/nhanvat/nguoiduatin-1.jpg
Nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt vẫn âm thầm với công việc nghiên cứu của ḿnh.
Ông giáo nặng t́nh quê
Sinh năm 1936, trong một gia đ́nh nông dân nghèo ở tỉnh Hà Tiên (cũ), nay là thị xă Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, từ nhỏ Trương Minh Đạt đă có những tố chất thông minh, ưa t́m hiểu, thích khám phá. Đặc biệt, được sống trên vùng đất sông núi hữu t́nh, c̣n ẩn chứa bao khúc mắc lịch sử chưa được tỏ tường. Những câu hỏi cứ xoáy dần trong đầu của cậu bé sáng dạ Trương Minh Đạt. Để rồi một ngày khi có điều kiện, Trương Minh Đạt trở về dốc ḷng giải mă những ẩn khuất lịch sử đó, bằng chính t́nh yêu quê hương chân chất của ḿnh.
Thuở xưa, xứ Hà Tiên c̣n sơ khai và nhiều khó khăn, được xếp vào dạng tỉnh lẻ xa xôi, nên ai trở thành trí thức th́ hiếm lắm. Muốn đi học, Trương Minh Đạt phải lên tận Sài G̣n, lúc đó hệ thống giáo dục do thực dân Pháp mở, chỉ có con quan lại, nhà giàu mới theo nổi, nếu nghèo th́ phải học cực giỏi mới mong được đặt chân đến trường. Cha mẹ Trương Minh Đạt không thuộc người giàu, Đạt càng không phải con quan lại. Ngược lại cậu bé Đạt thừa thông minh để bước vào trường Petrus Kư (nay là Trường Nguyễn Bỉnh Khiêm).
Học ở đây ông được đào tạo khá bài bản các môn khoa học tự nhiên, khoa học xă hội. Xong chương tŕnh, ông tiếp tục hoàn thành bậc trung học, rồi vào học Trường Cao đẳng Sư phạm Sài G̣n. Bấy giờ cả miền Nam chỉ có duy nhất một trường này, vậy nên đă có "vé" vào đây phải là người ưu tú. Học xong chương tŕnh ông quyết định theo nghiệp dạy học, ông dạy các môn khoa học tự nhiên như Toán, Lư, Hóa và Khoa học vạn vật. Đi nhiều nơi, dạy ở nhiều trường, nhưng trong ḷng Trương Minh Đạt luôn đau đáu nhớ về quê hương bản quán.
Với những đồng lương ít ỏi, thầy giáo nghèo Trương Minh Đạt lại bớt chi tiêu để mua sách. Hễ thời gian rỗi ông lao vào đọc và suy ngẫm, đặc biệt ông t́m đến sách viết về Nam bộ, trong đó phần lớn là sách viết về mảnh đất Hà Tiên. Khi vốn kiến thức kha khá, những vấn đề về lịch sử Hà Tiên ông nêu ra rồi tự giải. Trương Minh Đạt thoạt nghĩ: "Tại sao một mảnh đất mang đặc thù Nam Bộ, một thời trù phú bậc nhất phương Nam, trải qua bao biến cố thăng trầm lịch sử, c̣n nhiều uẩn khúc lịch sử mà đến nay vẫn chưa có một ai tâm huyết nghiên cứu?". Ông Trương Minh Đạt bắt đầu tự thấy mang nợ lịch sử quê hương từ đó.
Thành nhà Hà Tiên học
Vượt qua hàng trăm cây số từ TP.HCM chúng tôi về Hà Tiên, t́m gặp cho kỳ được nhà nghiên cứu lâu nay vẫn được gán cho cái danh rất dung dị "Nhà nghiên cứu chân đất". Trái với không gian náo nhiệt của một thị xă đang phát triển, ngôi nhà nhỏ, sơn trắng của Trương Minh Đạt khiêm tốn nép ḿnh trong con hẻm thuộc phường Đông Hồ, thị xă Hà Tiên, yên lặng và thanh tịnh. Thấy khách lạ từ xa tới ông quư lắm, nhất là người muốn t́m hiểu lịch sử Hà Tiên.
Tuổi cao, cơn tai biến năo khiến ông "muốn nói theo ư ḿnh cũng khó", nửa người ông bị liệt đă 11 năm nay. Lạ kỳ thay ông vẫn tinh thông lạ thường, phương pháp nghiên cứu và sức làm việc th́ khiến bất cứ ai cũng phải kinh ngạc. Trong nhà ông không ǵ ấn tượng hơn là những kệ sách ngăn nắp, nh́n thoáng qua nó như một thư viện thu nhỏ ở thị xă Hà Tiên. Từ các sách viết về tự nhiên cho đến xă hội, ông sưu tập, tŕnh bày một cách bài bản và hệ thống. Ngoài lịch sử, hiện nay ông c̣n nghiên cứu sang cả lĩnh vực triết học, văn hóa, chính trị, trong đó báo chí hiện đại th́ ông gần như không bỏ một tờ nào.
Ông là người yêu sách, coi sách như máu thịt, thấy cuốn hay ông t́m mua cho bằng được, thiếu cuốn ǵ ông t́m cách bổ trợ ngay. Bàn tay vuốt nhẹ b́a cuốn sách đă vàng ố trên kệ, ông nói với giọng tŕu mến: "Tất cả sách ở đây tôi mua ở trên TP. Hồ Chí Minh về đấy, chứ ở miền xa xôi này có muốn mua cũng chẳng có". Công việc nghiên cứu vốn đă khó, nhưng ở một tỉnh lẻ xa xôi, cách biệt như Hà Tiên th́ khó khăn đủ đường.
Như ông nói: "Muốn mua một cuốn sách, phải chờ cả tháng, thậm chí cả năm, nhưng chưa hẳn đặt mua là có". V́ thế có được cuốn nào ông đều cẩn trọng ǵn giữ. Nói đến sách ông lại "đứt ruột" xót xa một hoài niệm: "Trước giải phóng tôi từng có một pho sách lớn tương tự bây giờ. Trong đó có rất nhiều sách cổ, nhiều cuốn tôi phải nhịn ăn mới có được". Sau năm 1975, Hà Tiên được tái lập, pḥng thông tin thị xă không có một cuốn sách, ông lại đem tất cả "tài sản" quư hơn vàng của ḿnh ra hiến tặng.
Ở ông Đạt, t́nh yêu sách, niềm say mê nghiên cứu khoa học và t́nh cảm quê hương có sự thống nhất làm một, trong đó t́nh cảm quê hương là nền tảng thôi thúc. Ông tâm sự: "Người ta bảo tôi là chuyên gia Hà Tiên, Nhà nghiên cứu Hà Tiên, Nhà Hà Tiên học... Nhưng riêng tôi, tôi chỉ nhận là một người con yêu quê hương. Được sinh ra, lớn lên và sống trên quê hương tươi đẹp, tôi tự thấy trách nhiệm với truyền thống, lịch sử quê nhà. Vậy nên tôi đến với khoa học bằng t́nh yêu, niềm đam mê, chứ không v́ vụ lợi và danh vọng". Là một Nhà nghiên cứu đích thực, nhưng ông không hề có học hàm học vị ǵ. Bởi ông quan niệm: "Chỉ có cống hiến cho quê hương là học vị cao nhất của tôi mà thôi".
Trả nợ "tiền nhân"
Trở về quê sau những năm dạy học, những tác phẩm nghiên cứu đầu tiên được viết trên quê hương, đó là những năm cuối thập niên 70, đầu 80 của thế kỷ trước. Điều may mắn nhất là ông được sinh ra ở mảnh đất có nền tảng tri thức từ thời họ Mạc (Hội Tao đàn Chiêu Anh Các do Mạc Thiên Tích chủ trương năm 1736). Đây là giai đoạn thơ văn nở rộ, nền tảng tri thức luôn được tiếp nối. Lúc sinh thời hai cố tác giả lớn là vợ chồng nhà thơ, nhà văn, nhà báo Đông Hồ (1906 - 1969) và Mộng Tuyết (1914 - 2007) họ đă giúp và khơi cho ông rất nhiều điều.
Ông nhớ lại: "Nhà thơ Đông Hồ như người dẫn đường đưa lối, khêu gợi sự ṭ ṃ để tôi t́m hiểu về quê hương. Chính v́ những câu hỏi đầu tiên của anh Đông Hồ. “Có không một nền nhà của Tao Đàn Chiêu Anh Các (Hội thơ văn thời Mạc Thiên Tích)? Nếu có th́ nó ở đâu? gồm những ai?” Vậy là ông bắt tay vào thu thập cứ liệu, gặp nhân chứng hậu thế, khảo cứu... Từ những phân tích, đối sánh lịch sử, cuối cùng ông khẳng định t́m ra nền nhà của Hội thơ văn Tao Đàn Chiêu Anh Các. V́ vậy mới có chuyện vào năm 2006, ông thẳng thừng phản biện lại những quan điểm chưa đúng của tác giả Nguyễn Quảng Tuân trên Tạp chí Kiến thức ngày nay và bảo vệ thành công luận điểm đúng đắn của ḿnh. Đây cũng chính là thành công đầu tiên tạo bước ngoặt để ông cho ra đời những công tŕnh nghiên cứu ngay trên của ḿnh sau này.
Cho đến nay ở tuổi 76 nhưng tính ra ông đă dành hơn nửa cuộc đời cho công việc nghiên cứu về quê hương Hà Tiên. Ông như pho từ điển sống của Hà Tiên. Vậy mà mỗi khi nói về quê ḿnh ông vẫn say sưa đến lạ. Đến nay không có chuyện ǵ về lịch sử - văn hóa Hà Tiên mà ông không biết, thậm chí ông c̣n rành rọt đến chi tiết những câu chuyện "thâm cung bí sử" của ḍng họ Mạc. C̣n lịch sử khai khẩn Hà Tiên từ khởi thủy cho đến hiện đại, những biến cố thăng trầm của từng giai đoạn lịch sử th́ ông nắm như đường chỉ tay.
Suốt hàng chục năm nghiên cứu mỗi khi t́m được tư liệu ông lại ghi chép, khảo cứu, đối sánh, rồi đặt vấn đề và tự phản biện. Khi nào con mắt khoa học của ḿnh cảm thấy hài ḷng mới thôi, ngày nào những nghi hoặc c̣n chưa sáng tỏ, ông c̣n trăn trở chưa yên. Với Trương Minh Đạt, nhà nghiên cứu "chân đất" ấy cảm thấy thanh thản và tự hào khi những đóng góp của ḿnh vẫn luôn hữu ích cho hậu thế.
Sau bao năm nghiên cứu, vào năm 2008 cuốn Nghiên cứu Hà Tiên của tác giả ra đời, tập hợp 35 bài khảo cứu- đính chính-tư liệu về lịch sử Hà Tiên. Cuốn sách đă đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ ở góc nh́n của một nhà nghiên cứu, nhiều bí mật lịch sử, những nhầm lẫn về ḍng họ Mạc từng được chúa Nguyễn phong Trấn thủ phía Tây Nam, được ông giải quyết thuyết phục và thấu đáo. Đánh giá về ông, Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng: "Hiện nay ngoài công việc nghiên cứu viết sách, ông Trương Minh Đạt c̣n được xem là "Nhà Hà Tiên học", là "Hướng dẫn lịch sử" cho những ai muốn t́m hiểu về đất Hà Tiên.
Kỳ Anh - nguoiduatin