johnnydan9
04-16-2012, 17:21
Tư tưởng vốn tự do, có thể lừa nó vào ṿng dối trá, chứ không thể hăm nó lại hay ngăn nó đi t́m sự thật được. Ở đâu tư tưởng bị ngăn cấm th́ người ta càng t́m cách giải phóng nó. Ở đâu có áp đặt th́ ở đó có nhu cầu thoát ly, và càng phỉnh gạt th́ càng làm cho nhu cầu t́m tới sự thật thêm bức bách. Chính thể độc tài về bản chất là một sự áp đặt ư thức hệ lên toàn xă hội. Lịch sử cộng sản Liên Bang Soviet và Đông Âu chính là một câu chuyện chép về sự áp đặt tư tưởng và cuộc đấu tranh thoát ly nó...
*
Những người hùng trong nền báo chí tự do
Chính loạn ở Syria đă cướp đi sinh mạng không những của thường dân mà c̣n của nhiều kư giả. Cái chết của kư giả chiến trường kỳ cựu Marie Colvin tại Homs làm báo giới phương Tây sửng sốt. Những đồng nghiệp c̣n sống và bị thương của họ cũng được trân trọng như người hùng. Hai nhà báo Pháp Edith Bouvier và William Daniels từng bị kẹt ở Homs được đích thân Tổng Thống Pháp Nicolas Sarkozy ra tại phi trường đón trở về Paris.
Trong mắt người công dân b́nh thường những kư giả dám đi dưới những làn đạn để đưa tin họ xứng đáng tưởng lệ như những người hùng. Ḷng yêu sự thật khiến họ đủ can đảm để vào nơi mạng sống treo đầu sợi tóc để tác nghiệp. Không ai buộc họ phải vào trong chiến trường để lấy thông tin về cho độc giả. Họ đi tự nguyện. Sự can đảm của họ thể hiện lư tưởng làm báo của họ. Phái đoàn của Liên Hiệp Quốc phái đến quan sát và trần thuật t́nh h́nh Syria c̣n có người hộ tống rầm rộ và ngủ trong những khách sạn đông người phục vụ. Những nhà báo chiến trường này phải tự xoay xở nơi tá túc an toàn mà làm việc. Nhu cầu thông tin chính xác khiến họ phải vào ở trong những nơi dễ làm đích cho xe tăng và hỏa tiễn của quân đội chính phủ Syria. Khi họ có cơ hội đào thoát, Edith Bouvier và Paul Conroy từ chối cơ hội ra khỏi Homs để tỏ t́nh đoàn kết với đồng nghiệp. Cầm bút mà đam mê nghề nghiệp tới nỗi dám liều mạng sống để nói sự thật như vậy có thể gọi là người hùng được.
V́ sao họ làm được như vậy? Tự do tư tưởng và tự do ngôn luận là những giá trị nền móng của nền dân chủ phương Tây, được tôn trọng tuyệt đối. Những triết gia lớn ảnh hưởng tới nền chính trị dân chủ của phương Tây, như Voltaire và Stuart Mill, đều cổ vơ và bảo vệ tự do tư tưởng của cá nhân tới cùng. Một người dù chủ trương một lư thuyết sai lầm, hoặc có lối sống hết sức quái dị vẫn có quyền nói và biểu dương tư tưởng của họ, miễn đừng động tới an nguy của người khác. Nền tự do tư tưởng và ngôn luận ấy khiến người ta có trách nhiệm về ngôn hành của họ; quan trọng hơn, nó xiển dương được sự thật. Sự thật đối diện với sai lầm th́ sự thật sẽ xác định vững vàng và thuyết phục hơn. Được giáo dục và nuôi dưỡng trong truyền thống tự do ngôn luận như vậy, tinh thần tôn trọng sự thật và ḷng yêu sự thật trở thành bản tính của những người cầm bút phương Tây. Người kư giả khi đặt bút xuống chỉ có thể nói sự thật. Không thể nào khiến họ nói sai sự thật, đối với người mà ḷng yêu sự thật lớn hơn mạng sống th́ cám dỗ lợi danh không lay được họ. Hoa trái của nền báo chí tự do và truyền thống dân chủ chính là những người cầm bút coi sự thật là lư tưởng, trọng sự thật hơn sinh mạng của họ. Có thể gọi hoa trái đó là những người hùng trong làng báo.
Tự do ngôn luận phôi thai ở Nam Việt
Nền cộng ḥa ở Nam Việt quá non nớt, và chưa hội tụ đủ mọi yếu tố của một nền dân chủ thực sự để bảo đảm tự do và thịnh vượng của công dân, nhưng nó có một nét đặc trưng của một chính thể cộng ḥa: tự do ngôn luận.
Trong khi tự do ngôn luận ở Bắc Việt gần như nằm trong kiểm soát của nhà cầm quyền cộng sản bất khoan dung tự do tư tưởng, th́ ở miền Nam dưới ảnh hưởng của phương Tây nó vẫn có, dù mong manh. Nhà cầm quyền Saigon, dù độc tài, vẫn cho phép một sự tự do ngôn luận nào đó. Muốn hay không th́ chính quyền Saigon cũng không ngăn được ảnh hưởng của phong trào đ̣i tự do và ḥa b́nh của giới trẻ Âu Mỹ [1] lan tới giới trẻ Việt Nam, trong một hoàn cảnh mà cả dân tộc bị cuốn vào ṿng xoáy chiến tranh lạnh, quốc gia bị nước lớn đem ra làm tốt thí ư thức hệ và vơ khí.
http://2.bp.blogspot.com/--Ngi8eezFq0/T4tpLrDuPOI/AAAAAAAAGbQ/S3i9155hVR0/s1600/kgam.jpg
Ảnh: "Kư giả đi ăn mày". Nguồn: "Hồi kư không tên" của Lư Quư Chung
Trên phương diện báo chí, tin tức và những sự kiện lớn ở chiến trường Nam Việt lan truyền ra ngoài một cách xác thực. Hoà thượng Thích Quảng Đức tự thiêu giữa trung tâm Saigon, th́ hôm sau h́nh ảnh một nhà sư trong biển lửa lan khắp mặt báo quốc tế. Thông điệp của ông là phản kháng chính quyền họ Ngô đàn áp Phật Giáo và đ̣i b́nh đẳng tôn giáo cho Phật tử, và thông điệp đó tới được độc giả toàn thế giới trọn vẹn như ư ông muốn. Ông không bị báo chí Saigon biến thành người bị tâm thần như báo chí Việt Nam ngày nay hay làm, hoặc kẻ khủng bố cực đoan như Trung Quốc làm với các nhà phản kháng Tây Tạng. Nạn khớp mỏ dư luận cũng có đấy[2], nhưng dù sao dư luận vẫn được tôn trọng, và báo chí không thể nói láo. Kư giả tự do đi lại, chụp những cảnh kinh hoàng của chiến tranh. Bức h́nh Nguyễn Ngọc Loan xử tử Nguyễn Văn Lém tại Saigon trong vụ bạo động Mậu Thân 1968 nói mạnh hơn ngàn câu chữ, làm cho phong trào phản chiến dâng cao ở Âu Mỹ, buộc chính phủ Mỹ bắt đầu tính tới những nước cờ rút quân khỏi Việt Nam mà giữ được thể diện.
Học thuật miền Nam nhờ có tự do ngôn luận mà tạo ra được cảnh trăm hoa đua nở. Có nhiều học giả, Nguyễn Hiến Lê chẳng hạn, sống độc lập được bằng cây bút, chứ không hề hưởng bổng lộc của nhà cầm quyền. Có thể bị kiểm duyệt hoặc cấm in, nhưng tuyệt nhiên họ tự do viết theo cảm hứng, theo thị hiếu của độc giả, hoặc theo nhu cầu của thị trường, và có thể công khai hay kín đáo chỉ trích chính quyền mà không sợ bị trù dập hay đưa vào trại phục hồi nhân phẩm hay trại lao động cưỡng bức.
Các phong trào đại chúng ở Nam Việt vẫn thịnh hành hơn hẳn miền Bắc. Nhất Hạnh viết sách và diễn thuyết kêu gọi đ́nh chiến, lập ḥa b́nh. Thích Trí Quang lănh đạo một phong trào sinh viên và Phật tử đ̣i tự do tôn giáo và tự do chính trị, ảnh hưởng mạnh tới quần chúng, làm cho chính quyền Saigon lo ngại. Trịnh Công Sơn viết nhạc phản chiến, làm cho những người ông mong đợi từ Bắc Việt vào giải phóng Nam Việt thấy cần phải cho ông đi lao động cải tạo để ông thấm nhuần tinh thần bạo động cách mạng. Cộng sản cũng lợi dụng tự do ngôn luận ấy để đấu tranh cho lư tưởng của họ. Những thanh niên theo cộng như Hoàng Phủ Ngọc Tường hay Nguyễn Đắc Xuân hô hào biểu t́nh chống lại chính quyền Nam Việt. Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam lớn nhanh và tuyên truyền được rất nhiều cho đường lối của cộng sản, cũng là nhờ tự do ngôn luận đang c̣n phôi thai đó của Nam Việt.
Chế độ cộng sản bóp chết tự do ngôn luận và hệ lụy của nó
Nhà cầm quyền cộng sản ở Việt Nam rất sành sỏi thuật tuyên truyền. Họ sử dụng tự do ngôn luận và báo chí như phù thủy làm xảo thuật. Người ta có thể cho rằng tự do ngôn luận tại Nam Việt là nhược điểm khiến địch thủ cộng sản của nó có thể lợi dụng để chống lại nó. Nhưng nhà cầm quyền cộng sản chỉ biết thu vén tự do ngôn luận riêng cho ḿnh và siết chặt tḥng lọng những ai cất tiếng nói độc lập, và gây ra những hệ lụy khôn lường trên mọi phương diện của đời sống ở Việt Nam.
Hệ lụy dễ thấy nhất là đời sống trí thức và văn hóa cằn cỗi. Ở đâu cũng vậy, trong chiến tranh hay thời b́nh, bóp chết tự do ngôn luận chính là cắt đường sống của tư tưởng. Kiểm soát văn chương, nghệ thuật, khoa học tức là làm cho nó không nở hoa được. Những phong trào đàn áp trí thức tai hại của cộng sản khiến di sản học thuật và nghệ thuật của Việt Nam sau 1945 và 1975 nghèo thê thảm. Bắc Việt trước 75 có những học giả và nghệ sĩ đầy tài năng và đam mê; đáng lẽ ra những bộ óc độc lập, những người cần cù và không ham danh lợi đó đă đóng góp rất nhiều cho văn hóa của dân tộc. Nhưng nhà cầm quyền chỉ nghĩ tới sức mạnh chính trị của họ, họ muốn cây bút là vũ khí mà người cầm bút phải là những chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, và mọi công tŕnh khoa học hay nghệ thuật phải được Đảng Cộng Sản cho phép và cho điểm. Ḷ chính trị ấy sản xuất ra được một lớp nghệ sĩ và học giả không thuần túy về văn chương và học thuật; Tố Hữu, Đào Duy Anh, Trần Hoàn đều là đảng viên giữ trọng trách trong lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, hay giáo dục. Những người không từ cái ḷ ấy ra và không chịu phục tùng th́ kẻ đó có ṃi tư sản, nhất định phải tiêu diệt. Nhân Văn Giai Phẩm chết non, Phan Khôi và phái của ông bị mạt sát và trù dập. Nhiều văn sĩ bị đưa đi công trường làm công nhân, cải tạo về tư tưởng, hoặc bị giam lỏng và treo bút vĩnh viễn. Những người nhu ḥa như thi sĩ Hữu Loan xa ĺa cái giới văn nghệ giả dối, xu nịnh nặng mùi chính trị của chế độ và chọn lối sống ẩn dật của những người lương thiện trong cảnh nghèo. Người có cá tính mạnh như Trần Dần th́ mặc chủ trương, văn nghệ phải tự do, và ông vung bút chống lại những kẻ áp bức tư tưởng. Cây bút thơ Trần Dần không mạnh bằng bút sắt của Tố Hữu, ông bị đấu tố giữa giới văn nghệ, bị giam ở Việt Bắc rồi bị đưa về trại giam Hỏa Ḷ. Ông uất ức mà cứa cổ trong trại Hỏa Ḷ để phản kháng cái chính sách bóp nghẹt tự do của người nghệ sĩ. Đói rét, thi sĩ phải gác bút mà vác bao tải đi quét lá như Quang Dũng, hoặc như Phùng Quán th́ lên rừng Thái Nguyên đầy muỗi ṃng để trồng bắp. Mỉa mai thay, những người có lư tưởng cộng sản trong sạch nhất, có công với chế độ nhất, khi nhận thấy chế độ đă lạc hậu và dùng những phương pháp phi nhân để mưu những lợi ích phản quốc gia và dân tộc họ lên tiếng th́ cũng bị đập như những người ra mặt chống lại chế độ từ đầu. Lỗi lạc như Lê Văn Thiêm, Tạ Quang Bửu, Hoàng Tụy cũng bị đem ra đấu tố, chịu cảnh ngày th́ nghiên cứu, dạy học, đêm th́ chong đèn viết kiểm điểm.[3]
Văn chương hay nghệ thuật không thể sáng tạo theo đơn đặt hàng của nhà cầm quyền để phục vụ một ư đồ chính trị được. Sự đặt hàng duy nhất chấp nhận được chính là thị hiếu và phán xét của đại chúng và thời gian. Tại sao nhà cầm quyền không chịu để cho văn chương và nghệ thuật tự kiểm duyệt? Đại chúng mà thấy có giá trị th́ văn nghệ sẽ sống, bằng không nó sẽ chết mà không kịp ai biết. Không thể khuyến khích tài năng bằng những dự án sặc mùi tuyên truyền; văn chương cũng vậy mà khoa học cũng vậy. Chính trị đối với nghệ sĩ và học giả nó giống như chất muối đối với kim loại, hễ ở lâu là nó ăn ṃn, mất hết giá trị. Đội cái ṿng kim cô ấy của nhà cầm quyền rồi, th́ ngay những tác giả giữ được thiên lương cũng khó vùng vẫy mà sáng tác theo chí ḿnh, chất văn nghệ chết dần chết ṃn trước sự đ̣i hỏi phục tùng của chỉ thị. Những tác phẩm giá trị nhất của Tô Hoài, Nguyên Hồng, Nam Cao, Nguyễn Tuân đều viết trước 1945.
Từ sau sụp đổ của Liên Xô th́ nhà cầm quyền cộng sản càng siết chặt tự do ngôn luận. Họ mở hé cánh cửa kinh tế, độc quyền làm ăn theo lối tư bản để kiếm lợi, nhưng về ngôn luận và tư tưởng th́ vẫn giữ nguyên bản chất bất khoan dung. Họ bố thí cho người dân vài chút tự do mang tính ước lệ. Cho th́ nói, không cho th́ bịt miệng. Họ độc quyền xuất bản và in báo, độc quyền sách giáo khoa và độc quyền giáo dục để giam hăm người dân trong t́nh trạng ngoan ngoăn ngu muội. Họ dùng tiền thuế quốc gia để mua những kẻ bảo vệ chế độ, và lợi dụng những người thành đạt về học thuật vào mục đích tuyên truyền. Bắt chước Cách Mạng Văn Hóa mười năm của Trung Quốc, họ t́m cách triệt thoái tư tưởng độc lập của con người, khiến người có tư tưởng không dám viết, và có viết cũng không dám cho ai đọc. Muốn cho an toàn, họ làm tiêu ma ḷng can đảm của người dân và giam những kẻ không chịu khuất phục. Ngày nay, ít ai làm thơ, viết sách mà phải như Phùng Quán, Hữu Loan gác bút đi cày hoặc bửa đá, hoặc như Hoàng Yến vào trại cải tạo nhân phẩm. Nhưng t́nh trạng bức hại người bày tỏ tư tưởng vẫn như xưa; kư giả, học giả, luật sư, bác sĩ, tu sĩ, thường dân nặng th́ bị tống vào ngục hoặc trại tâm thần, nhẹ th́ hành hung và khủng bố, bị giam lỏng tại nhà, hoặc bị mật thám theo dơi.
Báo chí lẽ ra phải bàn đến những quốc sự và vấn đề xă hội đương thời cũng lu mờ như văn chương và học thuật. Đội binh viết thuê cho chính quyền không dám chạm tới những vấn đề làm hoen ố cái mặt của nhà cầm quyền. T́nh trạng báo chí, tin tức, truyền h́nh ba xu không c̣n đủ sức hấp dẫn và mất sinh khí ngày nay trên báo chí Việt Nam cho thấy t́nh trạng nghèo nàn của tự do ngôn luận. Chung cục của các nhà báo Điếu Cày Nguyễn Văn Hải, Osin Huy Đức, Hoàng Khương làm hiện ra cái tḥng lọng vô h́nh đă treo sẵn vào cổ những người biết quyền của người công dân và can đảm dùng cây bút để đấu tranh cho vận mệnh quốc gia và dân tộc.
Đi đôi với sự cằn cỗi của học thuật và văn hóa là sự bần cùng về kinh tế của dân chúng. Nhà cầm quyền đă bất chấp những nguyên tắc tự nhiên của nghệ thuật và sáng tạo, th́ họ ngại ǵ mà không ngồi trên những nguyên tắc của thị trường. Theo đúng cái gọi là nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa, th́ nhà nước nắm hết mọi ngành thiết yếu, từ lương thực, năng lượng, ngân hàng, cho tới truyền thông, giáo dục, xuất bản, và tài nguyên quốc gia tập trung trong tay những tập đoàn này của nhà nước, vốn được mọi ưu đăi của chế độ từ vốn liếng tới chính sách và thuế má. Những tập đoàn nhà nước này tiếng th́ gọi là làm lợi cho quốc gia, nhưng thực chất th́ là thuộc quyền kiểm soát của những người nắm quyền lực nhất nước, và mục đích là sinh lợi cho họ. Lấy của công để làm kinh tế riêng cho một nhóm người, lại quản lư kiểu tập thể, th́ không sao tránh được nạn vô trách nhiệm và trục lợi, và mọi đổ bể đều là đổ bể của nhà nước, gánh lên vai người dân. Sự tập trung quyền lực và của cải đó gây ra một sự cạnh tranh bất chấp mọi quy tắc thị trường chỉ làm cho thành phần kinh tế tư nhân ngày càng điêu đứng, mà kinh tế quốc gia ngày một suy bại. Nền tư bản đó, mà có người gọi tên là tư bản mọi rợ[4], làm cho một nhóm người đầy quyền lực và những người thỏa hiệp với họ giàu có thêm mà dân chúng th́ ngày càng bần cùng.
Kinh tế nghèo đi, c̣n v́ nhà cầm quyền chỉ chú trọng vơ lực mà bỏ rơi những môn kỹ thuật thực dụng. Ở một nước cộng sản, kỹ nghệ quân sự và khoa chế tạo vũ khí có thể cao, có thể làm cho lân bang phải nơm nớp lo sợ - v́ bao giờ nhà cầm quyền cũng có thể nuôi một số khoa học gia giỏi vật lư mà dốt luân lư -, nhưng tuyệt nhiên không làm cho đời sống thực dụng của người dân phấn phát và nhàn hạ. T́nh trạng kinh tế suy nhược và đời sống hàng ngày cằn cỗi là đặc điểm chung tại các nước cộng sản chứ không riêng ǵ Việt Nam. Thời Chiến Tranh Lạnh, Mỹ và Liên Bang Soviet có sức mạnh quân sự và khoa học vũ trụ như nhau, nhưng về các khoa thực dụng như kinh tế, hành chính, y học, điện toán th́ Mỹ ăn đứt Liên Bang Soviet. Kinh tế suy nhược, bộ máy điều hành kém cỏi chính là hai trong những nguyên nhân chính làm suy sụp chế độ cộng sản tại Liên Bang Soviet và Đông Âu.
Một cái tai họa nữa của tệ bất khoan dung tư tưởng là nó làm con người hóa ra gian dối, mà chính nhà cầm quyền là nạn nhân đầu tiên. Những người giỏi dám nói thật đă bị nhà cầm quyền triệt hạ hết rồi th́ chung quanh họ chỉ c̣n lại những người giỏi nói dối. Tệ áp đặt tư tưởng khiến cho người ta có thể v́ sinh tồn mà chấp nhận một lối sống giả dối để có địa vị và quyền lợi cao hơn cái họ xứng đáng; đă c̣ng lưng để được ba đấu gạo, th́ làm ǵ đủ cao thượng để hưởng những giá trị như tự do tư tưởng và ngôn luận, đă chỉ nghĩ tới lợi th́ sẽ bất chấp vận mệnh dân tộc. Rốt cục con người trở thành gian dối, và giam ḿnh măi trong cái ṿng luẩn quẩn dối trá, ngu dốt và lạc hậu. Những người có lương tri, có trí tuệ th́ họ đă chọn con đường ẩn dật, hoặc đấu tranh cho sự công b́nh phổ quát hơn. Những kẻ chịu sức hấp dẫn của địa vị và lợi lộc mà không sử dụng lư trí, lại xâm phạm đến quyền nhân bản của người khác nếu không thiếu tư cách th́ cũng là có óc cơ hội. Dân chủ cộng sản cao hơn dân chủ tư sản gấp vạn lần, nói được như vậy không ngu dốt th́ cũng là nịnh bợ. Những lời ấy chứng tỏ không những ḿnh thiếu học thức, mà c̣n tỏ một thái độ khinh thị quần chúng. Chế độ nào có thể dựa vào những kẻ thiếu học thức và khinh thị quần chúng như vậy mà mà đứng vững được?
Chính thể độc tài lợi dụng tự do ngôn luận để phục sức cho nó, nhưng rốt cục cũng không che đậy được bộ mặt xấu xí. Ngoài một h́nh ảnh đẹp về những thanh niên thiếu nữ hy sinh tuổi trẻ và sống chết cho lư tưởng th́ di sản của chủ nghĩa cộng sản trên nước Việt có ǵ đẹp? Ngay cả sự hy sinh ấy của người cộng sản tinh tuyền, tuy đáng ngưỡng mộ như mọi hy sinh, cũng hóa vô giá trị v́ cái khiến họ hy sinh vẫn là sự lừa dối của một lư tưởng huyễn hoặc và tàn bạo. Rất nhiều người hy sinh trọn vẹn cuộc đời ấy không c̣n cơ hội để quay đầu, v́ đă chết, hoặc v́ quá già tự thấy thoát ra khỏi cái quá khứ huy hoàng đó chẳng khác ǵ xóa bỏ dấu vết ḿnh trên cuộc đời.
Cuộc đấu tranh của những người yêu tự do
Tư tưởng vốn tự do, có thể lừa nó vào ṿng dối trá, chứ không thể hăm nó lại hay ngăn nó đi t́m sự thật được. Ở đâu tư tưởng bị ngăn cấm th́ người ta càng t́m cách giải phóng nó. Ở đâu có áp đặt th́ ở đó có nhu cầu thoát ly, và càng phỉnh gạt th́ càng làm cho nhu cầu t́m tới sự thật thêm bức bách. Chính thể độc tài về bản chất là một sự áp đặt ư thức hệ lên toàn xă hội. Lịch sử cộng sản Liên Bang Soviet và Đông Âu chính là một câu chuyện chép về sự áp đặt tư tưởng và cuộc đấu tranh thoát ly nó.
Trong những xă hội độc tài c̣n rơi rớt lại trên thế giới mầm phản kháng và đấu tranh đ̣i lại tự do tư tưởng luôn mănh liệt. Sau biến cố Đông Âu và Liên Bang Soviet, các nhà cầm quyền độc tài này luôn phải đối mặt với các trào lưu đ̣i tự do và công bằng chính trị. Nay lại thêm gió đưa hương hoa lài từ Bắc Phi và Trung Đông qua, các phong trào tự do như được tiếp thêm sinh lực. Tại Trung Quốc là anh cả của chủ nghĩa cộng sản ngày nay tàng ẩn quá nhiều bất trắc chính trị. Trong khi nội bộ Đảng Cộng Sản đang thanh trừng nhau để giành giật quyền lực th́ giới đối kháng lại được nhiều người ủng hộ và tán thưởng. Giải Nobel Ḥa B́nh trao cho Lưu Hiểu Ba là cái tát vào mặt anh cả của chủ nghĩa cộng sản. Ngải Vị Vị dốc ngược tay chỉ trích Bắc Kinh mà lại được giới nghệ thuật Tây phương coi là một đại gia trong làng nghệ thuật hiện đại. Giới trí thức ư thức được vai tṛ của ḿnh và trở thành cái gai trong mắt nhà cầm quyền, mà dân chúng Trung Quốc khi đă có ăn th́ bắt đầu đ̣i những giá trị nhân bản hơn. Nhà cầm quyền buộc phải tiêu tới một khoản ngân sách tương đương với ngân sách cho quân đội để nuôi lực lượng an ninh bảo vệ chế độ.[5]
*
Những người hùng trong nền báo chí tự do
Chính loạn ở Syria đă cướp đi sinh mạng không những của thường dân mà c̣n của nhiều kư giả. Cái chết của kư giả chiến trường kỳ cựu Marie Colvin tại Homs làm báo giới phương Tây sửng sốt. Những đồng nghiệp c̣n sống và bị thương của họ cũng được trân trọng như người hùng. Hai nhà báo Pháp Edith Bouvier và William Daniels từng bị kẹt ở Homs được đích thân Tổng Thống Pháp Nicolas Sarkozy ra tại phi trường đón trở về Paris.
Trong mắt người công dân b́nh thường những kư giả dám đi dưới những làn đạn để đưa tin họ xứng đáng tưởng lệ như những người hùng. Ḷng yêu sự thật khiến họ đủ can đảm để vào nơi mạng sống treo đầu sợi tóc để tác nghiệp. Không ai buộc họ phải vào trong chiến trường để lấy thông tin về cho độc giả. Họ đi tự nguyện. Sự can đảm của họ thể hiện lư tưởng làm báo của họ. Phái đoàn của Liên Hiệp Quốc phái đến quan sát và trần thuật t́nh h́nh Syria c̣n có người hộ tống rầm rộ và ngủ trong những khách sạn đông người phục vụ. Những nhà báo chiến trường này phải tự xoay xở nơi tá túc an toàn mà làm việc. Nhu cầu thông tin chính xác khiến họ phải vào ở trong những nơi dễ làm đích cho xe tăng và hỏa tiễn của quân đội chính phủ Syria. Khi họ có cơ hội đào thoát, Edith Bouvier và Paul Conroy từ chối cơ hội ra khỏi Homs để tỏ t́nh đoàn kết với đồng nghiệp. Cầm bút mà đam mê nghề nghiệp tới nỗi dám liều mạng sống để nói sự thật như vậy có thể gọi là người hùng được.
V́ sao họ làm được như vậy? Tự do tư tưởng và tự do ngôn luận là những giá trị nền móng của nền dân chủ phương Tây, được tôn trọng tuyệt đối. Những triết gia lớn ảnh hưởng tới nền chính trị dân chủ của phương Tây, như Voltaire và Stuart Mill, đều cổ vơ và bảo vệ tự do tư tưởng của cá nhân tới cùng. Một người dù chủ trương một lư thuyết sai lầm, hoặc có lối sống hết sức quái dị vẫn có quyền nói và biểu dương tư tưởng của họ, miễn đừng động tới an nguy của người khác. Nền tự do tư tưởng và ngôn luận ấy khiến người ta có trách nhiệm về ngôn hành của họ; quan trọng hơn, nó xiển dương được sự thật. Sự thật đối diện với sai lầm th́ sự thật sẽ xác định vững vàng và thuyết phục hơn. Được giáo dục và nuôi dưỡng trong truyền thống tự do ngôn luận như vậy, tinh thần tôn trọng sự thật và ḷng yêu sự thật trở thành bản tính của những người cầm bút phương Tây. Người kư giả khi đặt bút xuống chỉ có thể nói sự thật. Không thể nào khiến họ nói sai sự thật, đối với người mà ḷng yêu sự thật lớn hơn mạng sống th́ cám dỗ lợi danh không lay được họ. Hoa trái của nền báo chí tự do và truyền thống dân chủ chính là những người cầm bút coi sự thật là lư tưởng, trọng sự thật hơn sinh mạng của họ. Có thể gọi hoa trái đó là những người hùng trong làng báo.
Tự do ngôn luận phôi thai ở Nam Việt
Nền cộng ḥa ở Nam Việt quá non nớt, và chưa hội tụ đủ mọi yếu tố của một nền dân chủ thực sự để bảo đảm tự do và thịnh vượng của công dân, nhưng nó có một nét đặc trưng của một chính thể cộng ḥa: tự do ngôn luận.
Trong khi tự do ngôn luận ở Bắc Việt gần như nằm trong kiểm soát của nhà cầm quyền cộng sản bất khoan dung tự do tư tưởng, th́ ở miền Nam dưới ảnh hưởng của phương Tây nó vẫn có, dù mong manh. Nhà cầm quyền Saigon, dù độc tài, vẫn cho phép một sự tự do ngôn luận nào đó. Muốn hay không th́ chính quyền Saigon cũng không ngăn được ảnh hưởng của phong trào đ̣i tự do và ḥa b́nh của giới trẻ Âu Mỹ [1] lan tới giới trẻ Việt Nam, trong một hoàn cảnh mà cả dân tộc bị cuốn vào ṿng xoáy chiến tranh lạnh, quốc gia bị nước lớn đem ra làm tốt thí ư thức hệ và vơ khí.
http://2.bp.blogspot.com/--Ngi8eezFq0/T4tpLrDuPOI/AAAAAAAAGbQ/S3i9155hVR0/s1600/kgam.jpg
Ảnh: "Kư giả đi ăn mày". Nguồn: "Hồi kư không tên" của Lư Quư Chung
Trên phương diện báo chí, tin tức và những sự kiện lớn ở chiến trường Nam Việt lan truyền ra ngoài một cách xác thực. Hoà thượng Thích Quảng Đức tự thiêu giữa trung tâm Saigon, th́ hôm sau h́nh ảnh một nhà sư trong biển lửa lan khắp mặt báo quốc tế. Thông điệp của ông là phản kháng chính quyền họ Ngô đàn áp Phật Giáo và đ̣i b́nh đẳng tôn giáo cho Phật tử, và thông điệp đó tới được độc giả toàn thế giới trọn vẹn như ư ông muốn. Ông không bị báo chí Saigon biến thành người bị tâm thần như báo chí Việt Nam ngày nay hay làm, hoặc kẻ khủng bố cực đoan như Trung Quốc làm với các nhà phản kháng Tây Tạng. Nạn khớp mỏ dư luận cũng có đấy[2], nhưng dù sao dư luận vẫn được tôn trọng, và báo chí không thể nói láo. Kư giả tự do đi lại, chụp những cảnh kinh hoàng của chiến tranh. Bức h́nh Nguyễn Ngọc Loan xử tử Nguyễn Văn Lém tại Saigon trong vụ bạo động Mậu Thân 1968 nói mạnh hơn ngàn câu chữ, làm cho phong trào phản chiến dâng cao ở Âu Mỹ, buộc chính phủ Mỹ bắt đầu tính tới những nước cờ rút quân khỏi Việt Nam mà giữ được thể diện.
Học thuật miền Nam nhờ có tự do ngôn luận mà tạo ra được cảnh trăm hoa đua nở. Có nhiều học giả, Nguyễn Hiến Lê chẳng hạn, sống độc lập được bằng cây bút, chứ không hề hưởng bổng lộc của nhà cầm quyền. Có thể bị kiểm duyệt hoặc cấm in, nhưng tuyệt nhiên họ tự do viết theo cảm hứng, theo thị hiếu của độc giả, hoặc theo nhu cầu của thị trường, và có thể công khai hay kín đáo chỉ trích chính quyền mà không sợ bị trù dập hay đưa vào trại phục hồi nhân phẩm hay trại lao động cưỡng bức.
Các phong trào đại chúng ở Nam Việt vẫn thịnh hành hơn hẳn miền Bắc. Nhất Hạnh viết sách và diễn thuyết kêu gọi đ́nh chiến, lập ḥa b́nh. Thích Trí Quang lănh đạo một phong trào sinh viên và Phật tử đ̣i tự do tôn giáo và tự do chính trị, ảnh hưởng mạnh tới quần chúng, làm cho chính quyền Saigon lo ngại. Trịnh Công Sơn viết nhạc phản chiến, làm cho những người ông mong đợi từ Bắc Việt vào giải phóng Nam Việt thấy cần phải cho ông đi lao động cải tạo để ông thấm nhuần tinh thần bạo động cách mạng. Cộng sản cũng lợi dụng tự do ngôn luận ấy để đấu tranh cho lư tưởng của họ. Những thanh niên theo cộng như Hoàng Phủ Ngọc Tường hay Nguyễn Đắc Xuân hô hào biểu t́nh chống lại chính quyền Nam Việt. Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam lớn nhanh và tuyên truyền được rất nhiều cho đường lối của cộng sản, cũng là nhờ tự do ngôn luận đang c̣n phôi thai đó của Nam Việt.
Chế độ cộng sản bóp chết tự do ngôn luận và hệ lụy của nó
Nhà cầm quyền cộng sản ở Việt Nam rất sành sỏi thuật tuyên truyền. Họ sử dụng tự do ngôn luận và báo chí như phù thủy làm xảo thuật. Người ta có thể cho rằng tự do ngôn luận tại Nam Việt là nhược điểm khiến địch thủ cộng sản của nó có thể lợi dụng để chống lại nó. Nhưng nhà cầm quyền cộng sản chỉ biết thu vén tự do ngôn luận riêng cho ḿnh và siết chặt tḥng lọng những ai cất tiếng nói độc lập, và gây ra những hệ lụy khôn lường trên mọi phương diện của đời sống ở Việt Nam.
Hệ lụy dễ thấy nhất là đời sống trí thức và văn hóa cằn cỗi. Ở đâu cũng vậy, trong chiến tranh hay thời b́nh, bóp chết tự do ngôn luận chính là cắt đường sống của tư tưởng. Kiểm soát văn chương, nghệ thuật, khoa học tức là làm cho nó không nở hoa được. Những phong trào đàn áp trí thức tai hại của cộng sản khiến di sản học thuật và nghệ thuật của Việt Nam sau 1945 và 1975 nghèo thê thảm. Bắc Việt trước 75 có những học giả và nghệ sĩ đầy tài năng và đam mê; đáng lẽ ra những bộ óc độc lập, những người cần cù và không ham danh lợi đó đă đóng góp rất nhiều cho văn hóa của dân tộc. Nhưng nhà cầm quyền chỉ nghĩ tới sức mạnh chính trị của họ, họ muốn cây bút là vũ khí mà người cầm bút phải là những chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, và mọi công tŕnh khoa học hay nghệ thuật phải được Đảng Cộng Sản cho phép và cho điểm. Ḷ chính trị ấy sản xuất ra được một lớp nghệ sĩ và học giả không thuần túy về văn chương và học thuật; Tố Hữu, Đào Duy Anh, Trần Hoàn đều là đảng viên giữ trọng trách trong lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, hay giáo dục. Những người không từ cái ḷ ấy ra và không chịu phục tùng th́ kẻ đó có ṃi tư sản, nhất định phải tiêu diệt. Nhân Văn Giai Phẩm chết non, Phan Khôi và phái của ông bị mạt sát và trù dập. Nhiều văn sĩ bị đưa đi công trường làm công nhân, cải tạo về tư tưởng, hoặc bị giam lỏng và treo bút vĩnh viễn. Những người nhu ḥa như thi sĩ Hữu Loan xa ĺa cái giới văn nghệ giả dối, xu nịnh nặng mùi chính trị của chế độ và chọn lối sống ẩn dật của những người lương thiện trong cảnh nghèo. Người có cá tính mạnh như Trần Dần th́ mặc chủ trương, văn nghệ phải tự do, và ông vung bút chống lại những kẻ áp bức tư tưởng. Cây bút thơ Trần Dần không mạnh bằng bút sắt của Tố Hữu, ông bị đấu tố giữa giới văn nghệ, bị giam ở Việt Bắc rồi bị đưa về trại giam Hỏa Ḷ. Ông uất ức mà cứa cổ trong trại Hỏa Ḷ để phản kháng cái chính sách bóp nghẹt tự do của người nghệ sĩ. Đói rét, thi sĩ phải gác bút mà vác bao tải đi quét lá như Quang Dũng, hoặc như Phùng Quán th́ lên rừng Thái Nguyên đầy muỗi ṃng để trồng bắp. Mỉa mai thay, những người có lư tưởng cộng sản trong sạch nhất, có công với chế độ nhất, khi nhận thấy chế độ đă lạc hậu và dùng những phương pháp phi nhân để mưu những lợi ích phản quốc gia và dân tộc họ lên tiếng th́ cũng bị đập như những người ra mặt chống lại chế độ từ đầu. Lỗi lạc như Lê Văn Thiêm, Tạ Quang Bửu, Hoàng Tụy cũng bị đem ra đấu tố, chịu cảnh ngày th́ nghiên cứu, dạy học, đêm th́ chong đèn viết kiểm điểm.[3]
Văn chương hay nghệ thuật không thể sáng tạo theo đơn đặt hàng của nhà cầm quyền để phục vụ một ư đồ chính trị được. Sự đặt hàng duy nhất chấp nhận được chính là thị hiếu và phán xét của đại chúng và thời gian. Tại sao nhà cầm quyền không chịu để cho văn chương và nghệ thuật tự kiểm duyệt? Đại chúng mà thấy có giá trị th́ văn nghệ sẽ sống, bằng không nó sẽ chết mà không kịp ai biết. Không thể khuyến khích tài năng bằng những dự án sặc mùi tuyên truyền; văn chương cũng vậy mà khoa học cũng vậy. Chính trị đối với nghệ sĩ và học giả nó giống như chất muối đối với kim loại, hễ ở lâu là nó ăn ṃn, mất hết giá trị. Đội cái ṿng kim cô ấy của nhà cầm quyền rồi, th́ ngay những tác giả giữ được thiên lương cũng khó vùng vẫy mà sáng tác theo chí ḿnh, chất văn nghệ chết dần chết ṃn trước sự đ̣i hỏi phục tùng của chỉ thị. Những tác phẩm giá trị nhất của Tô Hoài, Nguyên Hồng, Nam Cao, Nguyễn Tuân đều viết trước 1945.
Từ sau sụp đổ của Liên Xô th́ nhà cầm quyền cộng sản càng siết chặt tự do ngôn luận. Họ mở hé cánh cửa kinh tế, độc quyền làm ăn theo lối tư bản để kiếm lợi, nhưng về ngôn luận và tư tưởng th́ vẫn giữ nguyên bản chất bất khoan dung. Họ bố thí cho người dân vài chút tự do mang tính ước lệ. Cho th́ nói, không cho th́ bịt miệng. Họ độc quyền xuất bản và in báo, độc quyền sách giáo khoa và độc quyền giáo dục để giam hăm người dân trong t́nh trạng ngoan ngoăn ngu muội. Họ dùng tiền thuế quốc gia để mua những kẻ bảo vệ chế độ, và lợi dụng những người thành đạt về học thuật vào mục đích tuyên truyền. Bắt chước Cách Mạng Văn Hóa mười năm của Trung Quốc, họ t́m cách triệt thoái tư tưởng độc lập của con người, khiến người có tư tưởng không dám viết, và có viết cũng không dám cho ai đọc. Muốn cho an toàn, họ làm tiêu ma ḷng can đảm của người dân và giam những kẻ không chịu khuất phục. Ngày nay, ít ai làm thơ, viết sách mà phải như Phùng Quán, Hữu Loan gác bút đi cày hoặc bửa đá, hoặc như Hoàng Yến vào trại cải tạo nhân phẩm. Nhưng t́nh trạng bức hại người bày tỏ tư tưởng vẫn như xưa; kư giả, học giả, luật sư, bác sĩ, tu sĩ, thường dân nặng th́ bị tống vào ngục hoặc trại tâm thần, nhẹ th́ hành hung và khủng bố, bị giam lỏng tại nhà, hoặc bị mật thám theo dơi.
Báo chí lẽ ra phải bàn đến những quốc sự và vấn đề xă hội đương thời cũng lu mờ như văn chương và học thuật. Đội binh viết thuê cho chính quyền không dám chạm tới những vấn đề làm hoen ố cái mặt của nhà cầm quyền. T́nh trạng báo chí, tin tức, truyền h́nh ba xu không c̣n đủ sức hấp dẫn và mất sinh khí ngày nay trên báo chí Việt Nam cho thấy t́nh trạng nghèo nàn của tự do ngôn luận. Chung cục của các nhà báo Điếu Cày Nguyễn Văn Hải, Osin Huy Đức, Hoàng Khương làm hiện ra cái tḥng lọng vô h́nh đă treo sẵn vào cổ những người biết quyền của người công dân và can đảm dùng cây bút để đấu tranh cho vận mệnh quốc gia và dân tộc.
Đi đôi với sự cằn cỗi của học thuật và văn hóa là sự bần cùng về kinh tế của dân chúng. Nhà cầm quyền đă bất chấp những nguyên tắc tự nhiên của nghệ thuật và sáng tạo, th́ họ ngại ǵ mà không ngồi trên những nguyên tắc của thị trường. Theo đúng cái gọi là nền kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa, th́ nhà nước nắm hết mọi ngành thiết yếu, từ lương thực, năng lượng, ngân hàng, cho tới truyền thông, giáo dục, xuất bản, và tài nguyên quốc gia tập trung trong tay những tập đoàn này của nhà nước, vốn được mọi ưu đăi của chế độ từ vốn liếng tới chính sách và thuế má. Những tập đoàn nhà nước này tiếng th́ gọi là làm lợi cho quốc gia, nhưng thực chất th́ là thuộc quyền kiểm soát của những người nắm quyền lực nhất nước, và mục đích là sinh lợi cho họ. Lấy của công để làm kinh tế riêng cho một nhóm người, lại quản lư kiểu tập thể, th́ không sao tránh được nạn vô trách nhiệm và trục lợi, và mọi đổ bể đều là đổ bể của nhà nước, gánh lên vai người dân. Sự tập trung quyền lực và của cải đó gây ra một sự cạnh tranh bất chấp mọi quy tắc thị trường chỉ làm cho thành phần kinh tế tư nhân ngày càng điêu đứng, mà kinh tế quốc gia ngày một suy bại. Nền tư bản đó, mà có người gọi tên là tư bản mọi rợ[4], làm cho một nhóm người đầy quyền lực và những người thỏa hiệp với họ giàu có thêm mà dân chúng th́ ngày càng bần cùng.
Kinh tế nghèo đi, c̣n v́ nhà cầm quyền chỉ chú trọng vơ lực mà bỏ rơi những môn kỹ thuật thực dụng. Ở một nước cộng sản, kỹ nghệ quân sự và khoa chế tạo vũ khí có thể cao, có thể làm cho lân bang phải nơm nớp lo sợ - v́ bao giờ nhà cầm quyền cũng có thể nuôi một số khoa học gia giỏi vật lư mà dốt luân lư -, nhưng tuyệt nhiên không làm cho đời sống thực dụng của người dân phấn phát và nhàn hạ. T́nh trạng kinh tế suy nhược và đời sống hàng ngày cằn cỗi là đặc điểm chung tại các nước cộng sản chứ không riêng ǵ Việt Nam. Thời Chiến Tranh Lạnh, Mỹ và Liên Bang Soviet có sức mạnh quân sự và khoa học vũ trụ như nhau, nhưng về các khoa thực dụng như kinh tế, hành chính, y học, điện toán th́ Mỹ ăn đứt Liên Bang Soviet. Kinh tế suy nhược, bộ máy điều hành kém cỏi chính là hai trong những nguyên nhân chính làm suy sụp chế độ cộng sản tại Liên Bang Soviet và Đông Âu.
Một cái tai họa nữa của tệ bất khoan dung tư tưởng là nó làm con người hóa ra gian dối, mà chính nhà cầm quyền là nạn nhân đầu tiên. Những người giỏi dám nói thật đă bị nhà cầm quyền triệt hạ hết rồi th́ chung quanh họ chỉ c̣n lại những người giỏi nói dối. Tệ áp đặt tư tưởng khiến cho người ta có thể v́ sinh tồn mà chấp nhận một lối sống giả dối để có địa vị và quyền lợi cao hơn cái họ xứng đáng; đă c̣ng lưng để được ba đấu gạo, th́ làm ǵ đủ cao thượng để hưởng những giá trị như tự do tư tưởng và ngôn luận, đă chỉ nghĩ tới lợi th́ sẽ bất chấp vận mệnh dân tộc. Rốt cục con người trở thành gian dối, và giam ḿnh măi trong cái ṿng luẩn quẩn dối trá, ngu dốt và lạc hậu. Những người có lương tri, có trí tuệ th́ họ đă chọn con đường ẩn dật, hoặc đấu tranh cho sự công b́nh phổ quát hơn. Những kẻ chịu sức hấp dẫn của địa vị và lợi lộc mà không sử dụng lư trí, lại xâm phạm đến quyền nhân bản của người khác nếu không thiếu tư cách th́ cũng là có óc cơ hội. Dân chủ cộng sản cao hơn dân chủ tư sản gấp vạn lần, nói được như vậy không ngu dốt th́ cũng là nịnh bợ. Những lời ấy chứng tỏ không những ḿnh thiếu học thức, mà c̣n tỏ một thái độ khinh thị quần chúng. Chế độ nào có thể dựa vào những kẻ thiếu học thức và khinh thị quần chúng như vậy mà mà đứng vững được?
Chính thể độc tài lợi dụng tự do ngôn luận để phục sức cho nó, nhưng rốt cục cũng không che đậy được bộ mặt xấu xí. Ngoài một h́nh ảnh đẹp về những thanh niên thiếu nữ hy sinh tuổi trẻ và sống chết cho lư tưởng th́ di sản của chủ nghĩa cộng sản trên nước Việt có ǵ đẹp? Ngay cả sự hy sinh ấy của người cộng sản tinh tuyền, tuy đáng ngưỡng mộ như mọi hy sinh, cũng hóa vô giá trị v́ cái khiến họ hy sinh vẫn là sự lừa dối của một lư tưởng huyễn hoặc và tàn bạo. Rất nhiều người hy sinh trọn vẹn cuộc đời ấy không c̣n cơ hội để quay đầu, v́ đă chết, hoặc v́ quá già tự thấy thoát ra khỏi cái quá khứ huy hoàng đó chẳng khác ǵ xóa bỏ dấu vết ḿnh trên cuộc đời.
Cuộc đấu tranh của những người yêu tự do
Tư tưởng vốn tự do, có thể lừa nó vào ṿng dối trá, chứ không thể hăm nó lại hay ngăn nó đi t́m sự thật được. Ở đâu tư tưởng bị ngăn cấm th́ người ta càng t́m cách giải phóng nó. Ở đâu có áp đặt th́ ở đó có nhu cầu thoát ly, và càng phỉnh gạt th́ càng làm cho nhu cầu t́m tới sự thật thêm bức bách. Chính thể độc tài về bản chất là một sự áp đặt ư thức hệ lên toàn xă hội. Lịch sử cộng sản Liên Bang Soviet và Đông Âu chính là một câu chuyện chép về sự áp đặt tư tưởng và cuộc đấu tranh thoát ly nó.
Trong những xă hội độc tài c̣n rơi rớt lại trên thế giới mầm phản kháng và đấu tranh đ̣i lại tự do tư tưởng luôn mănh liệt. Sau biến cố Đông Âu và Liên Bang Soviet, các nhà cầm quyền độc tài này luôn phải đối mặt với các trào lưu đ̣i tự do và công bằng chính trị. Nay lại thêm gió đưa hương hoa lài từ Bắc Phi và Trung Đông qua, các phong trào tự do như được tiếp thêm sinh lực. Tại Trung Quốc là anh cả của chủ nghĩa cộng sản ngày nay tàng ẩn quá nhiều bất trắc chính trị. Trong khi nội bộ Đảng Cộng Sản đang thanh trừng nhau để giành giật quyền lực th́ giới đối kháng lại được nhiều người ủng hộ và tán thưởng. Giải Nobel Ḥa B́nh trao cho Lưu Hiểu Ba là cái tát vào mặt anh cả của chủ nghĩa cộng sản. Ngải Vị Vị dốc ngược tay chỉ trích Bắc Kinh mà lại được giới nghệ thuật Tây phương coi là một đại gia trong làng nghệ thuật hiện đại. Giới trí thức ư thức được vai tṛ của ḿnh và trở thành cái gai trong mắt nhà cầm quyền, mà dân chúng Trung Quốc khi đă có ăn th́ bắt đầu đ̣i những giá trị nhân bản hơn. Nhà cầm quyền buộc phải tiêu tới một khoản ngân sách tương đương với ngân sách cho quân đội để nuôi lực lượng an ninh bảo vệ chế độ.[5]