saigon75
06-19-2012, 14:27
(Tamnhin.net) - Sợ sự thật, sợ phải tiếp cận, đối mặt với sự thật sẽ là con đường ngắn nhất dẫn đến tự huỷ hoại.
Gần đây, trong nhiều mặt sinh hoạt đời thường, người ta cảm nhận rơ hơn sự giả dối, gian dối đang ngày càng trở nên phổ biến.
Nhưng phải làm ǵ trước sự giả dối th́ gần như người Việt ḿnh vẫn chưa có thói quen hành xử đúng mực với nó."Ngụy thiện"?
Có khi biết rơ cái đang diễn trước mặt ḿnh quá ư giả dối, nhưng lại sợ "vạch áo cho người xem lưng", sợ "xấu chàng hổ ai", nên sự giả dối, bất lương càng có đất để sống dai và biến tướng.
Giả dối luôn song hành với sự hèn yếu, thiếu tự tin nơi nhân cách, chuyên môn của chính ḿnh. Một khi thước đo nhân cách bị đánh mất th́ họ sẽ t́m cách bưng bít và ngăn che sự thật. Biểu hiện rơ nhất của sự giả dối, dối trá là bên ngoài người ta có thể đóng vai làm "nhà từ thiện" nhưng bên trong th́ ra sức tiêu thụ hàng quá đát, hàng độc hại để thu lợi bất chính.
Không ít người sẵn sàng làm chứng gian cho nhau, hoặc ngậm miệng cho qua mọi chuyện để cầu toàn, hưởng lợi... V́ thế giả dối luôn song hành với tâm lư xấu che, tốt khoe và sợ sự thật. Trong các quan hệ ứng xử, một khi người ta thiếu ḷng tự trọng và sợ sự thật, th́ đó là lúc sự giả dối phát tác và bắt đầu gây hại.
Cũng cần phân biệt thêm giữa nói dối, giả dối và gian dối. Nói dối phần nhiều liên quan đến cái miệng, nhưng giả dối và gian dối th́ vượt xa sự bất lương của cái miệng. V́ nó c̣n là thủ đoạn được thúc đẩy ngay trong hành động và ư nghĩ gây hại.
Nói th́ dễ, làm th́ khó. Nói dối không chỉ là nói sai sự thật, quá sự thật mà c̣n là nói hoa mỹ, khoa trương, thêu dệt, nói vô bằng. Đằng trước nói phải sau lưng nói trái, nói ác độc gây thù hận, đổ vỡ... Nói dối và làm dối có tác hại ở những mức độ khác nhau, nhưng nếu cả nói dối và làm dối cùng bị ư thức điều khiển th́ cụôc sống sẽ phát sinh nhiều bất ổn.
Việc thích nghe khen, nghe nịnh, nghe tâng bốc cũng ít nhiều tiếp tay cho sự giả dối. Giả dối tạo ra sự mất mát niềm tin trong xă hội, một khi ai đó cứ mở miệng ra là rao giảng đạo đức, nhưng cách hành xử thực tế th́ luôn đi về phía ngược lại. Hệ thống quản trị xă hội đến lúc nào đó sẽ đối mặt với khủng hoảng một khi các giá trị đạo đức bị bất tín. Nói như dân gian: "Trăm năm tích đức tu hành, một nhời thất đức công tŕnh đổ đi"...
Thông thường, đứng trước sự giả dối nhất thời, người ta sẽ quy ngược và tẩy chay cả quá tŕnh "tích đức" lâu dài trước đó. V́ thế thành tích quá khứ cũng khó "đỡ" nổi cho cái hiện tại trần trụi, nhiều khuyết tật này. Nhưng nếu ai dũng cảm nhận trách nhiệm, không đổ lỗi, th́ họ sẽ có cơ hội phục dựng lại h́nh ảnh nhân cách của ḿnh, xây dựng niềm tin vào sự tốt đẹp cho cộng đồng.
http://imgs.vietnamnet.vn/Images/2012/06/15/16/20120615163548_eva_1 339749003.jpg
Nếu dùng quyền lực, tiền bạc để bao che tội lỗi, th́ sẽ tạo ra cho đời sống ứng xử một thứ lo ngại hữu h́nh, rằng sự thật không những không được phơi bày mà c̣n để cho sự giả dối ngang nhiên công phá vào thành tŕ niềm tin con người.
Khi các mối quan hệ xă hội xảy ra sự mất niềm tin ở diện rộng đối với nhau th́ người ta dễ dàng phân tuyến và củng cố cho cái nh́n đối lập "yêu nên tốt ghét nên xấu" của ḿnh. Do đó, những cơ hội để người ta điều chỉnh và tương thông với nhau sẽ bị sự thành kiến ngăn chặn.
Rơ ràng cái nh́n "yêu nên tốt ghét nên xấu" của người Việt ḿnh chưa sửa chữa được cái khuyết điểm lịch sử trong việc "định nghĩa" con người là thiện hay ác, có thể sửa chữa hay không. Đây cũng là quan điểm không thống nhất của Nho gia và Pháp gia trong lịch sử cai trị mà Việt Nam từng chịu ảnh hưởng.
Pháp gia nghĩ ra mọi điều luật để tăng tối đa các công cụ cai trị có lợi cho vương quyền, trong khi Nho gia th́ gia giảm và bổ sung nhiều các phép tắc đạo đức, thậm chí ở một mức độ khó tin như "mệnh trời". Cũng v́ đổ hết cho mệnh trời, nên lời nói và thực hành ít đi đôi với nhau.
Khi chữ "trung" được đẩy lên mức cao nhất (trung thần bất sự nhị quân), th́ đặc quyền của giới quư tộc gần như không có điểm dừng, trong khi dân chúng phải chịu đủ mọi thứ khắc chế. Hàng ngh́n năm dân tộc ta phải sống chung với cái không có thật là "mệnh trời", một dạng "nguỵ thiện" trong cai trị.
Sẽ rất khó khăn để nói thẳng, nói thật trong những trường hợp ứng xử xă hội thiên về lối sống duy cảm kiểu "yêu nên tốt ghét nên xấu". Và đó là lư do pháp luật khó được thực thi và sự thật luôn bị đẩy vào góc khuất.
C̣n nhiều cái không có thật, cái ảo tưởng vẫn tiếp tục cai trị trong đầu óc con người, nên người ta buộc phải học cách để sống chung với nó. "Nguỵ thiện" là lấy cái học đạo đức giả làm nền cho ứng xử, khiến cho người ta thích nghe những lời tâng bốc và luôn sợ hăi trước sự thật.
Giả dối- ư thức bị cái ác chế ngự hoàn toàn
Theo quan điểm của đạo Phật, rất khó để có những lời nói dối không gây hại cho ai, nên nói dối dù ở mức độ nào vẫn phải dẫn đến "quả báo" mất mát niềm tin. Nói dối có nhiều cấp độ nặng nhẹ khác nhau, nhưng giả dối th́ được huấn tập vào trong tính cách, đến một lúc lấn lướt và trở thành cái đối lập với sự chân thật, công lư.
<table style="width: 200px" class="wysiwyg_dashes" align="left"><tbody><tr class="wysiwyg_dashes_tr" valign="top"><td class="wysiwyg_dashes_td">Làm sao có thể xây dựng được một quốc gia hùng mạnh, trong sạch khi người ta luôn sợ hăi trước sự thật, t́m mọi cách để ngăn che sự thật.</td></tr></tbody></table>Có nhiều t́nh huống người ta phải nói dối, nhưng đó không phải là sự giả dối. Giả dối có cấp độ cao hơn nhiều nói dối, v́ ở đó ư thức đă bị cái ác chế ngự hoàn toàn.
Trong vế tâm lư "ghét nên xấu", người ta dễ dàng nuôi dưỡng ư định gây tổn hại cho đối phương. Thậm chí, chỉ cần nghe đối phương gặp khó khăn th́ họ cũng coi đó là cơ hội để vui sướng, ăn mừng. Ngay cả việc dùng công cụ bạo lực để hại người cũng được xem như một thứ niềm vui. Đôi lúc người ta c̣n tranh luận: "Tôi chỉ mới có ư định giết người thôi, c̣n đă có ai chết đâu mà tôi bị coi là phạm tội giết người".
Theo quan điểm của đạo Phật, mọi hành động được dẫn dắt bởi ư thức sẽ quyết định nghiệp mà họ phải trả. Trong trường hợp này, dù người kia chưa giết người th́ tội giết người cũng đă thành lập, v́ ư thức trung tâm đă bị cái ác kiểm soát. Đạo Phật gọi đó là tự tác, giáo tha tác, kiến tác tuỳ hỷ (tự tay ḿnh giết, bảo người khác giết, thấy người khác giết mà vui theo).
Dù ở t́nh huống phải giết một để người cứu vạn người th́ vẫn phải chịu qủa báo giết người, không ǵ có thể bù lấp được cho hành vi cố sát. V́ giết cái ác trong một con người chỉ là giết một vế của con người, c̣n đang tâm giết cả con người là giết luôn cái thiện, không cho người khác cơ hội để sống và sửa chữa.
Khi ư thức thù nghịch phân tuyến và trở thành định kiến trong ứng xử xă hội th́ sẽ tạo ra một môi trường giáo dục ít khoan dung và hoà giải. Một khi ḷng từ bi không phải là sức mạnh th́ càng sử dụng bạo lực, càng cho thấy sự sợ hăi. Phản ứng của sự sợ hăi chính ngăn che sự thật, khiến người ta không thấy được hành vi gây tổn hại, nhất là khi ư thức đă bị sự hiềm thù, đối đầu kiểm soát.
Trong nhiều trường hợp, pháp luật và nhân nghĩa đời thường không gặp gỡ nhau. Và xă hội "nguỵ thiện" là xă hội mà ai cũng tự cho rằng ḿnh là "chân lư". Ngay cả tôn giáo, một nơi được xem là có nhiều bài học đạo đức nhất, mà sự chết chóc, thù hận do xung đột tôn giáo cũng không hề giảm.
Pháp luật và đạo đức có đầy đủ các mức độ để kiểm soát hành vi, duy tŕ trật tự xă hội, nhưng nó sẽ trở nên "nguỵ thiện" khi những người tạo ra nó sống bằng hành vi đạo đức giả, thiếu vắng sự soi chiếu nội tâm và kiểm soát ư thức. Song những bất ổn xă hội là một tương quan rộng lớn, trong đó có cả tâm thức khơi mào cho những nghi kỵ, thù hận, khắc sâu và đưa đẩy những mối họa tham sân si lớn hơn của con người để tranh giành ích lợi và ảnh hưởng, đôi khi chỉ để thỏa măn cái tự ngă nhất thời.
Tính giả dối và căn bệnh sợ sự thật
Trong lịch sử, Pháp gia và Nho gia ra sức bảo vệ vương quyền bằng đủ mọi quy định pháp luật và quy
chuẩn đạo đức. Tuy nhiên, đạo đức tôn giáo và pháp luật trong t́nh huống cụ thể nào đó lại không có cùng tiếng nói với nhau.
Bởi "đạo đức nguỵ thiện" và "pháp quyền mánh khoé" đều có những mặt lợi hại, nhưng bao nhiêu thế kỷ nay nó chỉ dừng ở mức khắc chế và thúc ước nhau, chứ không bao giờ triệt tiêu nhau. Và khi lợi ích được dàn xếp, nó sẽ t́m cách xích lại gần nhau.
Người Việt ḿnh có một hạn chế là thấy cái ǵ đó mới là vồ vập, nhưng không theo đuổi cái ǵ cho đến nơi đến chốn. Thế nên không ít lần tiếp nhận tư tưởng khác, nhưng ít tiếp nối và thừa kế những tinh hoa của nó. Nói chung là thiếu một cái nh́n tương quan toàn diện.
Một giới hạn khác là luôn tỏ ra sợ hăi khi phải thừa nhận những sai lầm. V́ thế dù pháp luật có quy định chi tiết th́ người ta cũng không đủ tự tin để giải quyết dứt điểm, tạo nên những thái độ lừng khừng, lưng chừng, nửa vời, nh́n trước ngó sau để bảo toàn cho ḿnh. Quy hoạch chiến lược ở ta yếu cũng chính v́ tính cách ăn xổi ở th́, thiếu bản lĩnh tự tin này.
Có người quan tâm hỏi người bạn của ḿnh rằng: "Nghe nói anh bị ung thư phải không?". Người bạn trả lời: "Không, tôi không có bệnh ǵ cả". Một thời gian ngắn sau người kia thấy anh bạn của ḿnh qua đời v́ bệnh ung thư, bèn chặc lưỡi: "Rơ ràng anh ta chết v́ ung thư mà cứ bảo ḿnh không có bệnh ǵ?". Việc chết đến nơi rồi mà vẫn không thừa nhận ḿnh có bệnh. Đó là bệnh ǵ, nếu không phải là bệnh sợ hăi sự thật.
Sợ sự thật, sợ phải tiếp cận, đối mặt với sự thật sẽ là con đường ngắn nhất dẫn đến tự huỷ hoại.
Trong một bài báo, nhà báo Hữu Thọ có nói: "Muốn nghe được lời nói thật là phải công phu lắm, phải thành tâm lắm. Hăy rửa tai để nghe lời nói thật v́ không có lời nói thật nào mà không có vị chua chát. Để bệnh nói dối tràn lan chủ yếu là tại người nghe...thích nghe".
Có sự thật nào thật hơn những phát biểu ấy? Đến nỗi Giáo sư Hoàng Tuỵ phải thốt lên: "Sự giả dối đang là mối nhục lớn". Nhưng ai là người đi đầu trong nhận thức "biết nhục" để xă hội không nhục, th́ c̣n tuỳ vào việc có người nghe được lời nói thẳng và nghe được sự thật hay không.
Cái thói quen ứng xử "yêu nên tốt, ghét nên xấu" cũng khơi mào cho việc dung dưỡng sự giả dối, đánh tráo khái niệm và làm sai lệch nhận thức. Khi không c̣n niềm tin ở nhau, xă hội ở tất cả các phía ghét yêu đều muốn giành phần thắng về ḿnh bất chấp cả "lời nói dối", bất chấp việc bẻ chữ, bẻ nghĩa để gây bất lợi cho đối phương. Đó cũng là h́nh ảnh sinh động nhất của một xă hội đang dạy nhau dối trá.
Tuy nhiên cũng cần phải hiểu, v́ c̣n có người giữ vai tṛ cầm cân nảy mực ưa nói dối, làm dối, nên người khác cũng dùng chính cách ấy để chống lại họ. Như vậy, nhẽ ra chúng ta có được một xă hội có đủ người nói thẳng, nói ngay, nói đúng sự thật, có đủ người nghe thẳng, nghe ngay, nghe đúng sự thật..., th́ v́ định kiến "truyền thống", "chủ nghĩa", "tôn giáo", ngay cả những người được xem là nói được, viết được để tác động đến dư luận xă hội cũng rơi vào hoạt cảnh dối trá...
Khi những cái dối trá ấy gặp nhau, đối chọi nhau th́ làm ǵ có một xă hội đàng hoàng đúng nghĩa. Một khi cái sự gian dối bị đẩy vào góc khuất, đẩy vào bí mật quá lâu th́ sẽ tạo ra sự bất tín. Theo quan điểm của đạo Phật, nói dối bất cứ điều ǵ đều phải chịu quả báo, và quả báo nhăn tiền là ngay cả khi nói thật nhưng cũng không ai tin.
Truyện kể dân gian có nói đến nhân vật một đứa trẻ, v́ muốn đánh lừa người khác để làm vui thích, đă hô cháy nhà để mọi người chạy đến cứu. Nhưng khi tṛ đó tái diễn vài lần, th́ người ta không c̣n tin vào nó nữa. Cho đến khi nhà nó xảy ra hoả hoạn, nó hô khản cả cổ nhưng cũng không ai thèm để ư để chạy đến cứu.
Trong lịch sử dân tộc, vua Lư Nhân Tông từng xuống chiếu cầu lời nói thẳng, xét người có tài đức cho quản quân dân. Như thế phải quư trọng sự thật, phải có sự dũng mănh và ḷng khoan dung độ lượng hơn người mới có thể lắng nghe được sự thật, lắng nghe được lời nói thẳng.
Trong các quan hệ xă hội, không dung được người khác th́ cũng không dung được ḿnh. Dung người thể hiện ở chỗ biết lắng nghe lời nói thẳng. Không dung được người biểu hiện ở hành vi trấn áp bằng bạo lực và các ứng xử dưới chuẩn khác. Do đó càng sử dụng bạo lực, càng dối trá th́ càng lộ ra sự kém cỏi trong nhận thức, cũng như sự sợ hăi, hoảng loạn, mất định hướng trong tinh thần.
Khi bạo lực hành vi, ngôn từ trong xă hội thắng thế th́ hành xử của con người ngày càng xa rời các giá trị đạo lư, càng sợ hăi trước sự thật... Làm sao có thể xây dựng được một quốc gia hùng mạnh, trong sạch khi người ta luôn sợ hăi trước sự thật, t́m mọi cách để ngăn che sự thật.
Vietnamnet
Gần đây, trong nhiều mặt sinh hoạt đời thường, người ta cảm nhận rơ hơn sự giả dối, gian dối đang ngày càng trở nên phổ biến.
Nhưng phải làm ǵ trước sự giả dối th́ gần như người Việt ḿnh vẫn chưa có thói quen hành xử đúng mực với nó."Ngụy thiện"?
Có khi biết rơ cái đang diễn trước mặt ḿnh quá ư giả dối, nhưng lại sợ "vạch áo cho người xem lưng", sợ "xấu chàng hổ ai", nên sự giả dối, bất lương càng có đất để sống dai và biến tướng.
Giả dối luôn song hành với sự hèn yếu, thiếu tự tin nơi nhân cách, chuyên môn của chính ḿnh. Một khi thước đo nhân cách bị đánh mất th́ họ sẽ t́m cách bưng bít và ngăn che sự thật. Biểu hiện rơ nhất của sự giả dối, dối trá là bên ngoài người ta có thể đóng vai làm "nhà từ thiện" nhưng bên trong th́ ra sức tiêu thụ hàng quá đát, hàng độc hại để thu lợi bất chính.
Không ít người sẵn sàng làm chứng gian cho nhau, hoặc ngậm miệng cho qua mọi chuyện để cầu toàn, hưởng lợi... V́ thế giả dối luôn song hành với tâm lư xấu che, tốt khoe và sợ sự thật. Trong các quan hệ ứng xử, một khi người ta thiếu ḷng tự trọng và sợ sự thật, th́ đó là lúc sự giả dối phát tác và bắt đầu gây hại.
Cũng cần phân biệt thêm giữa nói dối, giả dối và gian dối. Nói dối phần nhiều liên quan đến cái miệng, nhưng giả dối và gian dối th́ vượt xa sự bất lương của cái miệng. V́ nó c̣n là thủ đoạn được thúc đẩy ngay trong hành động và ư nghĩ gây hại.
Nói th́ dễ, làm th́ khó. Nói dối không chỉ là nói sai sự thật, quá sự thật mà c̣n là nói hoa mỹ, khoa trương, thêu dệt, nói vô bằng. Đằng trước nói phải sau lưng nói trái, nói ác độc gây thù hận, đổ vỡ... Nói dối và làm dối có tác hại ở những mức độ khác nhau, nhưng nếu cả nói dối và làm dối cùng bị ư thức điều khiển th́ cụôc sống sẽ phát sinh nhiều bất ổn.
Việc thích nghe khen, nghe nịnh, nghe tâng bốc cũng ít nhiều tiếp tay cho sự giả dối. Giả dối tạo ra sự mất mát niềm tin trong xă hội, một khi ai đó cứ mở miệng ra là rao giảng đạo đức, nhưng cách hành xử thực tế th́ luôn đi về phía ngược lại. Hệ thống quản trị xă hội đến lúc nào đó sẽ đối mặt với khủng hoảng một khi các giá trị đạo đức bị bất tín. Nói như dân gian: "Trăm năm tích đức tu hành, một nhời thất đức công tŕnh đổ đi"...
Thông thường, đứng trước sự giả dối nhất thời, người ta sẽ quy ngược và tẩy chay cả quá tŕnh "tích đức" lâu dài trước đó. V́ thế thành tích quá khứ cũng khó "đỡ" nổi cho cái hiện tại trần trụi, nhiều khuyết tật này. Nhưng nếu ai dũng cảm nhận trách nhiệm, không đổ lỗi, th́ họ sẽ có cơ hội phục dựng lại h́nh ảnh nhân cách của ḿnh, xây dựng niềm tin vào sự tốt đẹp cho cộng đồng.
http://imgs.vietnamnet.vn/Images/2012/06/15/16/20120615163548_eva_1 339749003.jpg
Nếu dùng quyền lực, tiền bạc để bao che tội lỗi, th́ sẽ tạo ra cho đời sống ứng xử một thứ lo ngại hữu h́nh, rằng sự thật không những không được phơi bày mà c̣n để cho sự giả dối ngang nhiên công phá vào thành tŕ niềm tin con người.
Khi các mối quan hệ xă hội xảy ra sự mất niềm tin ở diện rộng đối với nhau th́ người ta dễ dàng phân tuyến và củng cố cho cái nh́n đối lập "yêu nên tốt ghét nên xấu" của ḿnh. Do đó, những cơ hội để người ta điều chỉnh và tương thông với nhau sẽ bị sự thành kiến ngăn chặn.
Rơ ràng cái nh́n "yêu nên tốt ghét nên xấu" của người Việt ḿnh chưa sửa chữa được cái khuyết điểm lịch sử trong việc "định nghĩa" con người là thiện hay ác, có thể sửa chữa hay không. Đây cũng là quan điểm không thống nhất của Nho gia và Pháp gia trong lịch sử cai trị mà Việt Nam từng chịu ảnh hưởng.
Pháp gia nghĩ ra mọi điều luật để tăng tối đa các công cụ cai trị có lợi cho vương quyền, trong khi Nho gia th́ gia giảm và bổ sung nhiều các phép tắc đạo đức, thậm chí ở một mức độ khó tin như "mệnh trời". Cũng v́ đổ hết cho mệnh trời, nên lời nói và thực hành ít đi đôi với nhau.
Khi chữ "trung" được đẩy lên mức cao nhất (trung thần bất sự nhị quân), th́ đặc quyền của giới quư tộc gần như không có điểm dừng, trong khi dân chúng phải chịu đủ mọi thứ khắc chế. Hàng ngh́n năm dân tộc ta phải sống chung với cái không có thật là "mệnh trời", một dạng "nguỵ thiện" trong cai trị.
Sẽ rất khó khăn để nói thẳng, nói thật trong những trường hợp ứng xử xă hội thiên về lối sống duy cảm kiểu "yêu nên tốt ghét nên xấu". Và đó là lư do pháp luật khó được thực thi và sự thật luôn bị đẩy vào góc khuất.
C̣n nhiều cái không có thật, cái ảo tưởng vẫn tiếp tục cai trị trong đầu óc con người, nên người ta buộc phải học cách để sống chung với nó. "Nguỵ thiện" là lấy cái học đạo đức giả làm nền cho ứng xử, khiến cho người ta thích nghe những lời tâng bốc và luôn sợ hăi trước sự thật.
Giả dối- ư thức bị cái ác chế ngự hoàn toàn
Theo quan điểm của đạo Phật, rất khó để có những lời nói dối không gây hại cho ai, nên nói dối dù ở mức độ nào vẫn phải dẫn đến "quả báo" mất mát niềm tin. Nói dối có nhiều cấp độ nặng nhẹ khác nhau, nhưng giả dối th́ được huấn tập vào trong tính cách, đến một lúc lấn lướt và trở thành cái đối lập với sự chân thật, công lư.
<table style="width: 200px" class="wysiwyg_dashes" align="left"><tbody><tr class="wysiwyg_dashes_tr" valign="top"><td class="wysiwyg_dashes_td">Làm sao có thể xây dựng được một quốc gia hùng mạnh, trong sạch khi người ta luôn sợ hăi trước sự thật, t́m mọi cách để ngăn che sự thật.</td></tr></tbody></table>Có nhiều t́nh huống người ta phải nói dối, nhưng đó không phải là sự giả dối. Giả dối có cấp độ cao hơn nhiều nói dối, v́ ở đó ư thức đă bị cái ác chế ngự hoàn toàn.
Trong vế tâm lư "ghét nên xấu", người ta dễ dàng nuôi dưỡng ư định gây tổn hại cho đối phương. Thậm chí, chỉ cần nghe đối phương gặp khó khăn th́ họ cũng coi đó là cơ hội để vui sướng, ăn mừng. Ngay cả việc dùng công cụ bạo lực để hại người cũng được xem như một thứ niềm vui. Đôi lúc người ta c̣n tranh luận: "Tôi chỉ mới có ư định giết người thôi, c̣n đă có ai chết đâu mà tôi bị coi là phạm tội giết người".
Theo quan điểm của đạo Phật, mọi hành động được dẫn dắt bởi ư thức sẽ quyết định nghiệp mà họ phải trả. Trong trường hợp này, dù người kia chưa giết người th́ tội giết người cũng đă thành lập, v́ ư thức trung tâm đă bị cái ác kiểm soát. Đạo Phật gọi đó là tự tác, giáo tha tác, kiến tác tuỳ hỷ (tự tay ḿnh giết, bảo người khác giết, thấy người khác giết mà vui theo).
Dù ở t́nh huống phải giết một để người cứu vạn người th́ vẫn phải chịu qủa báo giết người, không ǵ có thể bù lấp được cho hành vi cố sát. V́ giết cái ác trong một con người chỉ là giết một vế của con người, c̣n đang tâm giết cả con người là giết luôn cái thiện, không cho người khác cơ hội để sống và sửa chữa.
Khi ư thức thù nghịch phân tuyến và trở thành định kiến trong ứng xử xă hội th́ sẽ tạo ra một môi trường giáo dục ít khoan dung và hoà giải. Một khi ḷng từ bi không phải là sức mạnh th́ càng sử dụng bạo lực, càng cho thấy sự sợ hăi. Phản ứng của sự sợ hăi chính ngăn che sự thật, khiến người ta không thấy được hành vi gây tổn hại, nhất là khi ư thức đă bị sự hiềm thù, đối đầu kiểm soát.
Trong nhiều trường hợp, pháp luật và nhân nghĩa đời thường không gặp gỡ nhau. Và xă hội "nguỵ thiện" là xă hội mà ai cũng tự cho rằng ḿnh là "chân lư". Ngay cả tôn giáo, một nơi được xem là có nhiều bài học đạo đức nhất, mà sự chết chóc, thù hận do xung đột tôn giáo cũng không hề giảm.
Pháp luật và đạo đức có đầy đủ các mức độ để kiểm soát hành vi, duy tŕ trật tự xă hội, nhưng nó sẽ trở nên "nguỵ thiện" khi những người tạo ra nó sống bằng hành vi đạo đức giả, thiếu vắng sự soi chiếu nội tâm và kiểm soát ư thức. Song những bất ổn xă hội là một tương quan rộng lớn, trong đó có cả tâm thức khơi mào cho những nghi kỵ, thù hận, khắc sâu và đưa đẩy những mối họa tham sân si lớn hơn của con người để tranh giành ích lợi và ảnh hưởng, đôi khi chỉ để thỏa măn cái tự ngă nhất thời.
Tính giả dối và căn bệnh sợ sự thật
Trong lịch sử, Pháp gia và Nho gia ra sức bảo vệ vương quyền bằng đủ mọi quy định pháp luật và quy
chuẩn đạo đức. Tuy nhiên, đạo đức tôn giáo và pháp luật trong t́nh huống cụ thể nào đó lại không có cùng tiếng nói với nhau.
Bởi "đạo đức nguỵ thiện" và "pháp quyền mánh khoé" đều có những mặt lợi hại, nhưng bao nhiêu thế kỷ nay nó chỉ dừng ở mức khắc chế và thúc ước nhau, chứ không bao giờ triệt tiêu nhau. Và khi lợi ích được dàn xếp, nó sẽ t́m cách xích lại gần nhau.
Người Việt ḿnh có một hạn chế là thấy cái ǵ đó mới là vồ vập, nhưng không theo đuổi cái ǵ cho đến nơi đến chốn. Thế nên không ít lần tiếp nhận tư tưởng khác, nhưng ít tiếp nối và thừa kế những tinh hoa của nó. Nói chung là thiếu một cái nh́n tương quan toàn diện.
Một giới hạn khác là luôn tỏ ra sợ hăi khi phải thừa nhận những sai lầm. V́ thế dù pháp luật có quy định chi tiết th́ người ta cũng không đủ tự tin để giải quyết dứt điểm, tạo nên những thái độ lừng khừng, lưng chừng, nửa vời, nh́n trước ngó sau để bảo toàn cho ḿnh. Quy hoạch chiến lược ở ta yếu cũng chính v́ tính cách ăn xổi ở th́, thiếu bản lĩnh tự tin này.
Có người quan tâm hỏi người bạn của ḿnh rằng: "Nghe nói anh bị ung thư phải không?". Người bạn trả lời: "Không, tôi không có bệnh ǵ cả". Một thời gian ngắn sau người kia thấy anh bạn của ḿnh qua đời v́ bệnh ung thư, bèn chặc lưỡi: "Rơ ràng anh ta chết v́ ung thư mà cứ bảo ḿnh không có bệnh ǵ?". Việc chết đến nơi rồi mà vẫn không thừa nhận ḿnh có bệnh. Đó là bệnh ǵ, nếu không phải là bệnh sợ hăi sự thật.
Sợ sự thật, sợ phải tiếp cận, đối mặt với sự thật sẽ là con đường ngắn nhất dẫn đến tự huỷ hoại.
Trong một bài báo, nhà báo Hữu Thọ có nói: "Muốn nghe được lời nói thật là phải công phu lắm, phải thành tâm lắm. Hăy rửa tai để nghe lời nói thật v́ không có lời nói thật nào mà không có vị chua chát. Để bệnh nói dối tràn lan chủ yếu là tại người nghe...thích nghe".
Có sự thật nào thật hơn những phát biểu ấy? Đến nỗi Giáo sư Hoàng Tuỵ phải thốt lên: "Sự giả dối đang là mối nhục lớn". Nhưng ai là người đi đầu trong nhận thức "biết nhục" để xă hội không nhục, th́ c̣n tuỳ vào việc có người nghe được lời nói thẳng và nghe được sự thật hay không.
Cái thói quen ứng xử "yêu nên tốt, ghét nên xấu" cũng khơi mào cho việc dung dưỡng sự giả dối, đánh tráo khái niệm và làm sai lệch nhận thức. Khi không c̣n niềm tin ở nhau, xă hội ở tất cả các phía ghét yêu đều muốn giành phần thắng về ḿnh bất chấp cả "lời nói dối", bất chấp việc bẻ chữ, bẻ nghĩa để gây bất lợi cho đối phương. Đó cũng là h́nh ảnh sinh động nhất của một xă hội đang dạy nhau dối trá.
Tuy nhiên cũng cần phải hiểu, v́ c̣n có người giữ vai tṛ cầm cân nảy mực ưa nói dối, làm dối, nên người khác cũng dùng chính cách ấy để chống lại họ. Như vậy, nhẽ ra chúng ta có được một xă hội có đủ người nói thẳng, nói ngay, nói đúng sự thật, có đủ người nghe thẳng, nghe ngay, nghe đúng sự thật..., th́ v́ định kiến "truyền thống", "chủ nghĩa", "tôn giáo", ngay cả những người được xem là nói được, viết được để tác động đến dư luận xă hội cũng rơi vào hoạt cảnh dối trá...
Khi những cái dối trá ấy gặp nhau, đối chọi nhau th́ làm ǵ có một xă hội đàng hoàng đúng nghĩa. Một khi cái sự gian dối bị đẩy vào góc khuất, đẩy vào bí mật quá lâu th́ sẽ tạo ra sự bất tín. Theo quan điểm của đạo Phật, nói dối bất cứ điều ǵ đều phải chịu quả báo, và quả báo nhăn tiền là ngay cả khi nói thật nhưng cũng không ai tin.
Truyện kể dân gian có nói đến nhân vật một đứa trẻ, v́ muốn đánh lừa người khác để làm vui thích, đă hô cháy nhà để mọi người chạy đến cứu. Nhưng khi tṛ đó tái diễn vài lần, th́ người ta không c̣n tin vào nó nữa. Cho đến khi nhà nó xảy ra hoả hoạn, nó hô khản cả cổ nhưng cũng không ai thèm để ư để chạy đến cứu.
Trong lịch sử dân tộc, vua Lư Nhân Tông từng xuống chiếu cầu lời nói thẳng, xét người có tài đức cho quản quân dân. Như thế phải quư trọng sự thật, phải có sự dũng mănh và ḷng khoan dung độ lượng hơn người mới có thể lắng nghe được sự thật, lắng nghe được lời nói thẳng.
Trong các quan hệ xă hội, không dung được người khác th́ cũng không dung được ḿnh. Dung người thể hiện ở chỗ biết lắng nghe lời nói thẳng. Không dung được người biểu hiện ở hành vi trấn áp bằng bạo lực và các ứng xử dưới chuẩn khác. Do đó càng sử dụng bạo lực, càng dối trá th́ càng lộ ra sự kém cỏi trong nhận thức, cũng như sự sợ hăi, hoảng loạn, mất định hướng trong tinh thần.
Khi bạo lực hành vi, ngôn từ trong xă hội thắng thế th́ hành xử của con người ngày càng xa rời các giá trị đạo lư, càng sợ hăi trước sự thật... Làm sao có thể xây dựng được một quốc gia hùng mạnh, trong sạch khi người ta luôn sợ hăi trước sự thật, t́m mọi cách để ngăn che sự thật.
Vietnamnet