vuitoichat
07-02-2012, 10:50
Ian Johnson - Nhà hoạt động luật pháp Trần Quang Thành tới Hoa Kỳ tháng trước sau những cuộc trao đổi ở cấp cao giữa các quan chức của Mỹ và Trung Quốc. Vài tuần trước đó, ông Trần bất ngờ trốn thoát sự quản thúc tại gia tại ngôi làng của ḿnh ở vùng Đông Bắc Trung Quốc bằng cách nhảy qua tường vào ban đêm. Qua mạng lưới bí mật của họ hàng, bạn bè và những người ủng hộ ông đă t́m đường tới Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Bắc Kinh cách đó hàng trăm cây số. Tháng 5 vừa rồi, một thỏa thuận đă đạt được cho phép ông Trần 41 tuổi cùng vợ và 2 con được rời Trung Quốc để nhập học tại trường Luật của Đại học New York (NYU). Với sự giúp đỡ của giáo sư Jerome Cohen của NYU mà ông Trần – một người khiếm thị do thời thơ ấu bị một trận sốt cao làm tổn thương hệ thống thần kinh thị giác – sẽ sớm bắt đầu nhập học ngành Luật về người tàn tật tại Mỹ, một chuyên ngành mà ông hy vọng là sẽ giúp ông cải thiện luật pháp về người tàn tật ở Trung Quốc khi ông trở về quê hương.
http://viet-studies.info/kinhte/TranQuangThanh_NYRB. jpg
Trần Quang Thành tại trường Đại học New York, 20/6/2012
Tôi có dịp được tiếp chuyện cùng ông Trần tuần trước tại lớp học ở trường Đại học New York.
Ian Johnson: Ông nghĩ thế nào về việc các quan chức Trung Quốc thường xuyên không tôn trọng luật pháp của chính nhà nước Trung Quốc? Phải chăng là do thiếu sự kiểm tra và đối trọng cho nên các quan chức cho rằng họ có thể vô can đối với mọi thứ và do vậy họ làm đủ mọi điều?
Trần Quang Thành: Cũng là họ không dám làm việc đúng đắn, mà cũng không dám không làm việc sai trái. Anh có cho rằng cảnh sát và quan ṭa Trung Quốc không hiểu luật Trung Quốc? Tất nhiên là họ hiểu nhưng những người đó đă giam giữ tôi bất hợp pháp. Tất cả bọn họ đều biết điều mà họ làm là sai luật nhưng họ không dám tiến một bước về phía trước để thay đổi t́nh huống. Họ không có khả năng làm việc đó. Tại sao vậy? Có một nhà báo của Tân Hoa xă tới gặp tôi hai lần và kết cục là anh ta đă mất việc. Cho nên anh thấy đấy, khi anh tham gia vào hệ thống như vậy anh cần phải trở thành người xấu. Nếu anh không trở nên xấu đi th́ anh không thể tồn tại.
Vậy thái độ này có khởi nguồn từ đâu?
Một yếu tố rất quan trọng đó là hệ thống giáo dục vô thần. Một nguyên nhân khác đó là các quan chức v́ quyền lợi mà đă từ bỏ lương tâm và đạo đức. Họ không muốn anh nói sự thật, cho nên anh không dám nói. Mà nếu anh nói sự thật th́ làm sao anh có thể kiếm được tối đa lợi thế? Nếu muốn tiến thân anh buộc phải nói dối.
Người Trung Quốc thường nói rằng đang có một cuộc khủng hoảng tinh thần, phải chăng điều đó có nghĩa là ở Trung Quốc người ta không ngại làm bất kể điều ǵ để tiến thân?
Điều mà anh nói chỉ đúng một phần. Anh cho rằng “ở Trung Quốc” th́ sai rồi, thế nhưng sẽ hoàn toàn đúng khi nói “giữa những quan chức”. Ở nông thôn người ta vẫn theo những đức hạnh và cách hành xử truyền thống.
Đúng là Đảng Cộng sản Trung Quốc có trên 80 triệu đảng viên không?
Đa số họ là các quan chức địa phương và họ cũng là những người dân b́nh thường. Số lượng những người có quyền hành chỉ giới hạn trong khoảng vài chục ngàn người thôi và anh cũng không thể nói rằng cả 80 triệu người đó là xấu xa.
Ông lớn lên ở nông thôn, vậy trong gia đ́nh ông có ai đi theo một đức tin ví dụ như Thiên Chúa giáo, Phật giáo hoặc một tín ngưỡng dân gian nào không?
Không, không có ǵ được tồn tại một cách có tổ chức như vậy đâu. Tuy nhiên vẫn có tín ngưỡng truyền thống trong văn hóa Trung Hoa – có thể là mang một số nội dung của Phật giáo nhưng không nhất thiết phải là theo đạo Phật. Nó chưa lớn lao như một tôn giáo hay phẩm hạnh xă hội và sự suy rộng của phẩm hạnh mà người dân cần có.
Vậy chính phủ Trung Quốc khi đó có cần một h́nh thức cải cách chính trị hoặc là cải cách phẩm hạnh không?
Tôi không nghĩ là điều này liên quan tới cải cách. Vấn đề là xă hội đang phát triển và sự lan truyền thông tin dần dần trở nên minh bạch. Ước vọng của nhân dân về sự tử tế hay là lương tâm nằm trong sâu thẳm tâm hồn và được ghi xương, khắc cốt trong mỗi người dân th́ không thể bị phá hủy chỉ bởi bạo hành. Chúng không thể ngăn chặn được xu thế của lịch sử.
Mọi người ở nước ngoài thường chú ư nhiều vào các tầng lớp tinh hoa ở những thành phố Trung Quốc. Nếu làm vậy họ sẽ hoàn toàn hiểu sai đất nước Trung Hoa hiện đại. Đa số các vụ việc quan trọng xảy ra trong năm vừa rồi đều bắt nguồn từ nông thôn. Người Phương Tây thích đào tạo các công chức địa phương để nâng cao sự hiểu biết của họ về pháp luật. Thế nhưng nếu có sự cải thiện th́ không phải v́ chất lượng công chức tốt hơn lên mà bởi v́ những người dân b́nh thường thấu hiểu luật pháp và gây áp lực phải thực thi pháp luật. Chẳng hạn như trường hợp của Đoá Miêu Miêu (Duo MaoMao), Tôn Chí Cương (Sun Zhigang) là những học sinh bị gạch đè trong trận động đất năm 2008, hay trong trường hợp của tôi – tất cả đều phải do người dân b́nh thường đă gây áp lực phải thay đổi. Bởi vậy, áp lực mang tính quyết định đ̣i hỏi phải thay đổi chính là phải từ cấp cơ sở.
Điều này quả thật rất đáng quan tâm bởi v́ hoàn cảnh kinh tế của họ là khắc nghiệt và họ không phải là các nhà hoạt động giàu có.
Vâng, anh không thể tin được tôi có ít tiền như thế nào đâu khi tiến hành điều tra về nông dân ở nông thôn và các vụ cưỡng bức nạo thai. Tôi không cần tiền để sinh hoạt và ăn uống bởi lẽ người dân địa phương luôn hỗ trợ. Tôi chỉ cần tiền để đi lại, dịch chuyển, ví dụ như để đi xe bus hoặc taxi. Thế nhưng thường là tôi không có tiền và quả thực thời gian đó đối với tôi rất khó khăn để đi lại do thiếu tài chính. Nếu như tôi có 5000 Tệ th́ tôi đă không phải tự hạn chế ḿnh trong phạm vi vài hạt (county) mà đă có thể mở rộng diện điều tra ra một vài tỉnh.
Đó là năm 2005, vậy mà gia đ́nh của ông vẫn c̣n nghèo thế sao?
Ái chà, có thể anh không biết về ngôi làng của tôi. Khi tới trường học tôi đă cảm thấy thật là hạnh phúc nếu như vừa được ăn no. Ở cấp cơ sở rất nhiều người muốn tham dự và làm nhiều việc nhưng họ lại không thể bởi v́ họ nghèo quá. Hiện nay lạm phát cao nhưng thu nhập của mọi người lại không hề tăng. Hoàn cảnh của đa số người dân là thế này: anh chỉ có thể vừa đủ tồn tại nhờ vào hoa màu của ḿnh trồng cho nên người ta phải đi ra ngoài để kiếm ăn. Nếu anh không đi ra ngoài kiếm sống th́ anh chỉ đói nghèo ở mức vừa đủ tồn tại. Đối với gia đ́nh tôi th́ nhận định này không hoàn toàn đúng nhưng với rất, rất nhiều gia đ́nh nông dân khác ở Trung Quốc th́ đúng là như vậy.
Ông có nghĩ rằng quá tŕnh đô thị hóa là có lợi cho người dân không? Khi đó người dân có thể lên thành phố và kiếm được nhiều tiền hơn.
Không, tôi không nghĩ là điều này mang lại lợi ích. Hiện nay đang diễn ra quá tŕnh đô thị hóa mù quáng. Các đô thị thường phát triển một cách cách tự nhiên theo thời gian, c̣n như hiện nay người ta đang cố gắng làm tất cả việc đó ngay lập tức. Điều chính yếu của đô thị hóa hiện nay là làm sao để số liệu thống kê trông đẹp mắt – tức là phải xây dựng và bơm thêm tiền vào các hoạt động kinh tế.
Vậy chẳng có chút ǵ là tích cực từ quá tŕnh đô thị hóa ?
Tôi nghĩ rằng đối với những người ra thành phố làm việc th́ có lợi, thế nhưng cái cách hiện nay mà làng xóm đang trở thành các thành phố nhỏ th́ tôi không nghĩ là sẽ tạo ra lợi thế ǵ. Người dân ở làng quê thường sống nhờ những dạng công việc thông thường chẳng hạn như làm đồng, nuôi ngỗng, thả cá hoặc cái ǵ đó tương tự. C̣n giờ đây điều ǵ đang diễn ra? Người ta chuyển đổi cả ngôi làng thành ṭa nhà cao tầng có nhiều căn hộ và đấy là tất cả những ǵ họ để lại cho dân làng. Khi đó đất đai được sử dụng vào các dự án bất động sản do các quan chức điều hành. Vậy th́ người dân được dự định làm việc ở đâu đây? Và tất cả những vấn đề có liên quan sẽ vận hành ra sao?
Mọi người ở bên ngoài nh́n vào t́nh h́nh nhân quyền của Trung Quốc chủ yếu thông qua những nhân vật nổi tiếng (ví dụ như Lưu Hiểu Ba, Ngải Vị Vị v.v…- ND).Thế nhưng họ không biết về những vi phạm nhân quyền đối với những thường dân. Các vị biết về hoàn cảnh của tôi nhưng không biết về t́nh trạng của một số lượng khổng lồ những người tàn tật khác ở Trung Quốc hoặc những phụ nữ bị ức hiếp và lạm dụng, kể cả trẻ em nữa. Các vị có lẽ không biết nhiều về họ hoặc biết một số ít trong số họ. Thế nhưng đó chính là điều mà các quan chức lo sợ – bởi lẽ họ thừa biết phạm vi thực sự của vấn đề. Họ sợ một cách khủng khiếp khi nhân dân có tổ chức. Và đó là một vấn đề tế nhị ở nông thôn ngày nay và cũng bởi vậy v́ sao họ thường phải sử dụng đến các trại cải tạo và giam giữ các kiểu. Họ không bao giờ t́m một lời xin lỗi, họ chỉ làm vậy khi họ thấy sợ hăi.
Vậy th́ các quan chức cũng quan tâm tới t́nh h́nh căng thẳng ở nông thôn?
Các nhà lănh đạo cũng chẳng làm được ǵ đâu. Ở Trung Quốc người ta vẫn nói rằng nếu bản thân anh không ngay ngắn th́ anh làm sao có thể đi sửa người khác? Con trai và con gái các vị đó đă ra nước ngoài rồi chỉ có các vị đó ở lại kiếm chác ở Trung Quốc th́ làm sao mà họ có thể khuyên bảo người khác? Bọn họ kiếm tiền bất hợp pháp cùng nhau và tham nhũng cùng nhau, do đó họ không thể nào tố cáo nhau. Tuy nhiên bọn họ biết rất rơ rằng nếu cứ tiếp tục như vậy th́ họ sẽ bị sụp đổ.
T́nh h́nh sẽ khác đi sau Đại hội Đảng lần thứ 18 vào mùa Thu này (khi mà các lănh đạo cao cấp nhất sẽ thay đổi)?
Mỗi lănh đạo lại có cái khác biệt. Mao khác Hoa Quốc Phong và Hoa khác Đặng và Đặng khác Hồ Diệu Bang, Hồ khác Triệu Tử Dương và Triệu lại khác Giang Trạch Dân, c̣n Giang lại khác Hồ Cẩm Đào. Cho nên Tập Cận B́nh sẽ lại khác nữa. Nhưng ngay cả như vậy th́ bọn họ không bao giờ tự nguyện trao lại quyền lực cho nhân dân trừ khi nhân dân đứng lên đấu tranh v́ điều này.
Ông nói vậy có nghĩa là tùy thuộc vào việc nhân dân có tranh đấu hay không?
Điều đó không có nghĩa là trách nhiệm thuộc về quần chúng nhân dân, tuy nhiên họ đang dần dần tỉnh ngộ. Quần chúng nhận thức rơ ràng những đổi thay đang diễn ra trong xă hội. Bởi thế tôi mới nói rằng xă hội Trung Quốc sẽ phải thay đổi, đó là điều không cưỡng lại được. Câu hỏi đặt ra là thay đổi như thế nào mà thôi. Con đường tối ưu nhất là bảo đảm tính hợp hiến của Luật pháp. Nếu không thay đổi theo hướng đó th́ nhân dân sẽ bất b́nh.
Sự tỉnh ngộ của quần chúng mà ông vừa nêu liệu có vai tṛ quan trọng của công nghệ không?
Có chứ, hoàn toàn là như vậy. Công nghệ mới làm cho tin tức trở nên tự do hơn, nó đẩy Trung Quốc lên một mức độ mới, nó làm cho khó có thể che giấu mọi việc.
Thế nhưng Twitter th́ bị khóa; để vào đấy th́ phải vượt Vạn Lư Trường Thành lửa Trung Quốc và rất nhiều nhà hoạt động đă bị khóa không vào được mạng Sina Weibo (mạng dịch vụ tương tự Twitter của Trung Quốc).
Tôi nghĩ rằng mọi người có thể vượt bức tường đó một cách dễ dàng hơn là tôi đă phải trèo qua bức tương gạch nhà tôi! Giờ đây đó không c̣n là vấn đề nữa rồi. Vấn đề là c̣n nhiều người dân b́nh thường ở Trung Quốc không thể lên mạng được. Hiện nay tỷ lệ người Trung Quốc sử dụng điện thoại di động là khá cao thế nhưng ở nông thôn tỷ lệ truy cập Internet lại tương đối thấp. Cho nên tôi đă suy nghĩ nhiều về các đài phát sóng nước ngoài đă sai lầm khi ngưng phát các chương tŕnh sóng ngắn vào Trung Quốc. Trước kia, chúng tôi thường xuyên nghe Làn sóng Đức (Deutch Weil), Radio Canada International và tất nhiên cả Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA). Thế nhưng nhiều nước đang lên kế hoạch giảm bớt thậm chí cắt hẳn những dịch vụ này. Điều đó có nghĩa là những người làm ở các đài đó không hiểu t́nh h́nh ở vùng nông thôn Trung Quốc.
Nếu – hoặc một khi nào đó- ông trở về Bắc Kinh, ông có sẽ về làng ḿnh không?
Nếu theo ư tôi, người đă từng sống ở làng quê …th́ tôi không lạc quan một cách mù quáng. Tôi biết rất rơ t́nh h́nh nơi thôn quê. Tôi biết điều ǵ đang diễn ra và tôi có thể thấy những đổi thay. Hăy nh́n vào Ô Khảm (Wukan), nh́n vào làng Thái Thạch (Taishi). Tất cả những đổi thay đang diễn ra ngay nơi làng quê mà không phải là thành thị.
Do người dân ở nông thôn c̣n giữ được ư niệm cao hơn về đạo đức hay do hoàn cảnh của họ tồi tệ hơn?
Ư niệm về cái đúng và cái sai của họ c̣n mạnh mẽ nhưng cũng bởi v́ họ gần mặt đất hơn.
Vậy ông nghĩ ǵ về các nhà hoạt động ở thành thị?
Tôi không lên án người dân ở các thành phố. Có rất nhiều người tốt ở đó. Tuy nhiên, đa số họ vẫn chưa quan tâm lắm tới nông thôn. Nhiều người t́m hiểu về nông thôn sau trận động đất năm 2008 ở Tứ Xuyên khi họ xuống tận nơi và đă chứng kiến sự tàn phá đồng thời nh́n thấy sự tham nhũng cùng nhiều vấn đề nơi đây.
Phải chăng trận động đất này đối với thế hệ hiện nay cũng giống như cuộc thảm sát ngày 4 tháng 6 năm 1989 đối với thế hệ trước?
Không đâu. Ngày 4 tháng 6 là một sự kiện lớn, ngay cả đối với vùng nông thôn. Ở vùng quê, vào mùa hè người dân có thói quen ngồi quây quần sau bữa tối để bàn đủ thứ chuyện và cũng là để hóng mát. Người dân biết chính xác điều ǵ đă xảy ra vào ngày 4 tháng 6 đó. Ai cũng biết có nhiều người chết và xe tăng đă nghiến nát nhiều người. Không ai nghĩ rằng 4 tháng 6 lại là một điều nhỏ nhoi và nhân dân c̣n nhớ tới nó. Nếu như có một cuộc tranh luận với chính phủ th́ người dân sẽ hỏi “Việc đó là đúng hay sai và chúng tôi có thể làm ǵ bây giờ? Có phải sinh viên vào ngày 4 tháng 6 là đúng nhưng lại bị nghiền nát cho tới chết? Và cơ hội nào cho chúng tôi hiện nay? “
Phạm Gia Minh dịch từ The New York Review of Books
http://viet-studies.info/kinhte/TranQuangThanh_NYRB. jpg
Trần Quang Thành tại trường Đại học New York, 20/6/2012
Tôi có dịp được tiếp chuyện cùng ông Trần tuần trước tại lớp học ở trường Đại học New York.
Ian Johnson: Ông nghĩ thế nào về việc các quan chức Trung Quốc thường xuyên không tôn trọng luật pháp của chính nhà nước Trung Quốc? Phải chăng là do thiếu sự kiểm tra và đối trọng cho nên các quan chức cho rằng họ có thể vô can đối với mọi thứ và do vậy họ làm đủ mọi điều?
Trần Quang Thành: Cũng là họ không dám làm việc đúng đắn, mà cũng không dám không làm việc sai trái. Anh có cho rằng cảnh sát và quan ṭa Trung Quốc không hiểu luật Trung Quốc? Tất nhiên là họ hiểu nhưng những người đó đă giam giữ tôi bất hợp pháp. Tất cả bọn họ đều biết điều mà họ làm là sai luật nhưng họ không dám tiến một bước về phía trước để thay đổi t́nh huống. Họ không có khả năng làm việc đó. Tại sao vậy? Có một nhà báo của Tân Hoa xă tới gặp tôi hai lần và kết cục là anh ta đă mất việc. Cho nên anh thấy đấy, khi anh tham gia vào hệ thống như vậy anh cần phải trở thành người xấu. Nếu anh không trở nên xấu đi th́ anh không thể tồn tại.
Vậy thái độ này có khởi nguồn từ đâu?
Một yếu tố rất quan trọng đó là hệ thống giáo dục vô thần. Một nguyên nhân khác đó là các quan chức v́ quyền lợi mà đă từ bỏ lương tâm và đạo đức. Họ không muốn anh nói sự thật, cho nên anh không dám nói. Mà nếu anh nói sự thật th́ làm sao anh có thể kiếm được tối đa lợi thế? Nếu muốn tiến thân anh buộc phải nói dối.
Người Trung Quốc thường nói rằng đang có một cuộc khủng hoảng tinh thần, phải chăng điều đó có nghĩa là ở Trung Quốc người ta không ngại làm bất kể điều ǵ để tiến thân?
Điều mà anh nói chỉ đúng một phần. Anh cho rằng “ở Trung Quốc” th́ sai rồi, thế nhưng sẽ hoàn toàn đúng khi nói “giữa những quan chức”. Ở nông thôn người ta vẫn theo những đức hạnh và cách hành xử truyền thống.
Đúng là Đảng Cộng sản Trung Quốc có trên 80 triệu đảng viên không?
Đa số họ là các quan chức địa phương và họ cũng là những người dân b́nh thường. Số lượng những người có quyền hành chỉ giới hạn trong khoảng vài chục ngàn người thôi và anh cũng không thể nói rằng cả 80 triệu người đó là xấu xa.
Ông lớn lên ở nông thôn, vậy trong gia đ́nh ông có ai đi theo một đức tin ví dụ như Thiên Chúa giáo, Phật giáo hoặc một tín ngưỡng dân gian nào không?
Không, không có ǵ được tồn tại một cách có tổ chức như vậy đâu. Tuy nhiên vẫn có tín ngưỡng truyền thống trong văn hóa Trung Hoa – có thể là mang một số nội dung của Phật giáo nhưng không nhất thiết phải là theo đạo Phật. Nó chưa lớn lao như một tôn giáo hay phẩm hạnh xă hội và sự suy rộng của phẩm hạnh mà người dân cần có.
Vậy chính phủ Trung Quốc khi đó có cần một h́nh thức cải cách chính trị hoặc là cải cách phẩm hạnh không?
Tôi không nghĩ là điều này liên quan tới cải cách. Vấn đề là xă hội đang phát triển và sự lan truyền thông tin dần dần trở nên minh bạch. Ước vọng của nhân dân về sự tử tế hay là lương tâm nằm trong sâu thẳm tâm hồn và được ghi xương, khắc cốt trong mỗi người dân th́ không thể bị phá hủy chỉ bởi bạo hành. Chúng không thể ngăn chặn được xu thế của lịch sử.
Mọi người ở nước ngoài thường chú ư nhiều vào các tầng lớp tinh hoa ở những thành phố Trung Quốc. Nếu làm vậy họ sẽ hoàn toàn hiểu sai đất nước Trung Hoa hiện đại. Đa số các vụ việc quan trọng xảy ra trong năm vừa rồi đều bắt nguồn từ nông thôn. Người Phương Tây thích đào tạo các công chức địa phương để nâng cao sự hiểu biết của họ về pháp luật. Thế nhưng nếu có sự cải thiện th́ không phải v́ chất lượng công chức tốt hơn lên mà bởi v́ những người dân b́nh thường thấu hiểu luật pháp và gây áp lực phải thực thi pháp luật. Chẳng hạn như trường hợp của Đoá Miêu Miêu (Duo MaoMao), Tôn Chí Cương (Sun Zhigang) là những học sinh bị gạch đè trong trận động đất năm 2008, hay trong trường hợp của tôi – tất cả đều phải do người dân b́nh thường đă gây áp lực phải thay đổi. Bởi vậy, áp lực mang tính quyết định đ̣i hỏi phải thay đổi chính là phải từ cấp cơ sở.
Điều này quả thật rất đáng quan tâm bởi v́ hoàn cảnh kinh tế của họ là khắc nghiệt và họ không phải là các nhà hoạt động giàu có.
Vâng, anh không thể tin được tôi có ít tiền như thế nào đâu khi tiến hành điều tra về nông dân ở nông thôn và các vụ cưỡng bức nạo thai. Tôi không cần tiền để sinh hoạt và ăn uống bởi lẽ người dân địa phương luôn hỗ trợ. Tôi chỉ cần tiền để đi lại, dịch chuyển, ví dụ như để đi xe bus hoặc taxi. Thế nhưng thường là tôi không có tiền và quả thực thời gian đó đối với tôi rất khó khăn để đi lại do thiếu tài chính. Nếu như tôi có 5000 Tệ th́ tôi đă không phải tự hạn chế ḿnh trong phạm vi vài hạt (county) mà đă có thể mở rộng diện điều tra ra một vài tỉnh.
Đó là năm 2005, vậy mà gia đ́nh của ông vẫn c̣n nghèo thế sao?
Ái chà, có thể anh không biết về ngôi làng của tôi. Khi tới trường học tôi đă cảm thấy thật là hạnh phúc nếu như vừa được ăn no. Ở cấp cơ sở rất nhiều người muốn tham dự và làm nhiều việc nhưng họ lại không thể bởi v́ họ nghèo quá. Hiện nay lạm phát cao nhưng thu nhập của mọi người lại không hề tăng. Hoàn cảnh của đa số người dân là thế này: anh chỉ có thể vừa đủ tồn tại nhờ vào hoa màu của ḿnh trồng cho nên người ta phải đi ra ngoài để kiếm ăn. Nếu anh không đi ra ngoài kiếm sống th́ anh chỉ đói nghèo ở mức vừa đủ tồn tại. Đối với gia đ́nh tôi th́ nhận định này không hoàn toàn đúng nhưng với rất, rất nhiều gia đ́nh nông dân khác ở Trung Quốc th́ đúng là như vậy.
Ông có nghĩ rằng quá tŕnh đô thị hóa là có lợi cho người dân không? Khi đó người dân có thể lên thành phố và kiếm được nhiều tiền hơn.
Không, tôi không nghĩ là điều này mang lại lợi ích. Hiện nay đang diễn ra quá tŕnh đô thị hóa mù quáng. Các đô thị thường phát triển một cách cách tự nhiên theo thời gian, c̣n như hiện nay người ta đang cố gắng làm tất cả việc đó ngay lập tức. Điều chính yếu của đô thị hóa hiện nay là làm sao để số liệu thống kê trông đẹp mắt – tức là phải xây dựng và bơm thêm tiền vào các hoạt động kinh tế.
Vậy chẳng có chút ǵ là tích cực từ quá tŕnh đô thị hóa ?
Tôi nghĩ rằng đối với những người ra thành phố làm việc th́ có lợi, thế nhưng cái cách hiện nay mà làng xóm đang trở thành các thành phố nhỏ th́ tôi không nghĩ là sẽ tạo ra lợi thế ǵ. Người dân ở làng quê thường sống nhờ những dạng công việc thông thường chẳng hạn như làm đồng, nuôi ngỗng, thả cá hoặc cái ǵ đó tương tự. C̣n giờ đây điều ǵ đang diễn ra? Người ta chuyển đổi cả ngôi làng thành ṭa nhà cao tầng có nhiều căn hộ và đấy là tất cả những ǵ họ để lại cho dân làng. Khi đó đất đai được sử dụng vào các dự án bất động sản do các quan chức điều hành. Vậy th́ người dân được dự định làm việc ở đâu đây? Và tất cả những vấn đề có liên quan sẽ vận hành ra sao?
Mọi người ở bên ngoài nh́n vào t́nh h́nh nhân quyền của Trung Quốc chủ yếu thông qua những nhân vật nổi tiếng (ví dụ như Lưu Hiểu Ba, Ngải Vị Vị v.v…- ND).Thế nhưng họ không biết về những vi phạm nhân quyền đối với những thường dân. Các vị biết về hoàn cảnh của tôi nhưng không biết về t́nh trạng của một số lượng khổng lồ những người tàn tật khác ở Trung Quốc hoặc những phụ nữ bị ức hiếp và lạm dụng, kể cả trẻ em nữa. Các vị có lẽ không biết nhiều về họ hoặc biết một số ít trong số họ. Thế nhưng đó chính là điều mà các quan chức lo sợ – bởi lẽ họ thừa biết phạm vi thực sự của vấn đề. Họ sợ một cách khủng khiếp khi nhân dân có tổ chức. Và đó là một vấn đề tế nhị ở nông thôn ngày nay và cũng bởi vậy v́ sao họ thường phải sử dụng đến các trại cải tạo và giam giữ các kiểu. Họ không bao giờ t́m một lời xin lỗi, họ chỉ làm vậy khi họ thấy sợ hăi.
Vậy th́ các quan chức cũng quan tâm tới t́nh h́nh căng thẳng ở nông thôn?
Các nhà lănh đạo cũng chẳng làm được ǵ đâu. Ở Trung Quốc người ta vẫn nói rằng nếu bản thân anh không ngay ngắn th́ anh làm sao có thể đi sửa người khác? Con trai và con gái các vị đó đă ra nước ngoài rồi chỉ có các vị đó ở lại kiếm chác ở Trung Quốc th́ làm sao mà họ có thể khuyên bảo người khác? Bọn họ kiếm tiền bất hợp pháp cùng nhau và tham nhũng cùng nhau, do đó họ không thể nào tố cáo nhau. Tuy nhiên bọn họ biết rất rơ rằng nếu cứ tiếp tục như vậy th́ họ sẽ bị sụp đổ.
T́nh h́nh sẽ khác đi sau Đại hội Đảng lần thứ 18 vào mùa Thu này (khi mà các lănh đạo cao cấp nhất sẽ thay đổi)?
Mỗi lănh đạo lại có cái khác biệt. Mao khác Hoa Quốc Phong và Hoa khác Đặng và Đặng khác Hồ Diệu Bang, Hồ khác Triệu Tử Dương và Triệu lại khác Giang Trạch Dân, c̣n Giang lại khác Hồ Cẩm Đào. Cho nên Tập Cận B́nh sẽ lại khác nữa. Nhưng ngay cả như vậy th́ bọn họ không bao giờ tự nguyện trao lại quyền lực cho nhân dân trừ khi nhân dân đứng lên đấu tranh v́ điều này.
Ông nói vậy có nghĩa là tùy thuộc vào việc nhân dân có tranh đấu hay không?
Điều đó không có nghĩa là trách nhiệm thuộc về quần chúng nhân dân, tuy nhiên họ đang dần dần tỉnh ngộ. Quần chúng nhận thức rơ ràng những đổi thay đang diễn ra trong xă hội. Bởi thế tôi mới nói rằng xă hội Trung Quốc sẽ phải thay đổi, đó là điều không cưỡng lại được. Câu hỏi đặt ra là thay đổi như thế nào mà thôi. Con đường tối ưu nhất là bảo đảm tính hợp hiến của Luật pháp. Nếu không thay đổi theo hướng đó th́ nhân dân sẽ bất b́nh.
Sự tỉnh ngộ của quần chúng mà ông vừa nêu liệu có vai tṛ quan trọng của công nghệ không?
Có chứ, hoàn toàn là như vậy. Công nghệ mới làm cho tin tức trở nên tự do hơn, nó đẩy Trung Quốc lên một mức độ mới, nó làm cho khó có thể che giấu mọi việc.
Thế nhưng Twitter th́ bị khóa; để vào đấy th́ phải vượt Vạn Lư Trường Thành lửa Trung Quốc và rất nhiều nhà hoạt động đă bị khóa không vào được mạng Sina Weibo (mạng dịch vụ tương tự Twitter của Trung Quốc).
Tôi nghĩ rằng mọi người có thể vượt bức tường đó một cách dễ dàng hơn là tôi đă phải trèo qua bức tương gạch nhà tôi! Giờ đây đó không c̣n là vấn đề nữa rồi. Vấn đề là c̣n nhiều người dân b́nh thường ở Trung Quốc không thể lên mạng được. Hiện nay tỷ lệ người Trung Quốc sử dụng điện thoại di động là khá cao thế nhưng ở nông thôn tỷ lệ truy cập Internet lại tương đối thấp. Cho nên tôi đă suy nghĩ nhiều về các đài phát sóng nước ngoài đă sai lầm khi ngưng phát các chương tŕnh sóng ngắn vào Trung Quốc. Trước kia, chúng tôi thường xuyên nghe Làn sóng Đức (Deutch Weil), Radio Canada International và tất nhiên cả Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA). Thế nhưng nhiều nước đang lên kế hoạch giảm bớt thậm chí cắt hẳn những dịch vụ này. Điều đó có nghĩa là những người làm ở các đài đó không hiểu t́nh h́nh ở vùng nông thôn Trung Quốc.
Nếu – hoặc một khi nào đó- ông trở về Bắc Kinh, ông có sẽ về làng ḿnh không?
Nếu theo ư tôi, người đă từng sống ở làng quê …th́ tôi không lạc quan một cách mù quáng. Tôi biết rất rơ t́nh h́nh nơi thôn quê. Tôi biết điều ǵ đang diễn ra và tôi có thể thấy những đổi thay. Hăy nh́n vào Ô Khảm (Wukan), nh́n vào làng Thái Thạch (Taishi). Tất cả những đổi thay đang diễn ra ngay nơi làng quê mà không phải là thành thị.
Do người dân ở nông thôn c̣n giữ được ư niệm cao hơn về đạo đức hay do hoàn cảnh của họ tồi tệ hơn?
Ư niệm về cái đúng và cái sai của họ c̣n mạnh mẽ nhưng cũng bởi v́ họ gần mặt đất hơn.
Vậy ông nghĩ ǵ về các nhà hoạt động ở thành thị?
Tôi không lên án người dân ở các thành phố. Có rất nhiều người tốt ở đó. Tuy nhiên, đa số họ vẫn chưa quan tâm lắm tới nông thôn. Nhiều người t́m hiểu về nông thôn sau trận động đất năm 2008 ở Tứ Xuyên khi họ xuống tận nơi và đă chứng kiến sự tàn phá đồng thời nh́n thấy sự tham nhũng cùng nhiều vấn đề nơi đây.
Phải chăng trận động đất này đối với thế hệ hiện nay cũng giống như cuộc thảm sát ngày 4 tháng 6 năm 1989 đối với thế hệ trước?
Không đâu. Ngày 4 tháng 6 là một sự kiện lớn, ngay cả đối với vùng nông thôn. Ở vùng quê, vào mùa hè người dân có thói quen ngồi quây quần sau bữa tối để bàn đủ thứ chuyện và cũng là để hóng mát. Người dân biết chính xác điều ǵ đă xảy ra vào ngày 4 tháng 6 đó. Ai cũng biết có nhiều người chết và xe tăng đă nghiến nát nhiều người. Không ai nghĩ rằng 4 tháng 6 lại là một điều nhỏ nhoi và nhân dân c̣n nhớ tới nó. Nếu như có một cuộc tranh luận với chính phủ th́ người dân sẽ hỏi “Việc đó là đúng hay sai và chúng tôi có thể làm ǵ bây giờ? Có phải sinh viên vào ngày 4 tháng 6 là đúng nhưng lại bị nghiền nát cho tới chết? Và cơ hội nào cho chúng tôi hiện nay? “
Phạm Gia Minh dịch từ The New York Review of Books