johnnydan9
01-02-2013, 03:21
Đến thôn Trà Liên Tây, thuộc xă Triệu Giang, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, chúng tôi đă được ông Trịnh Minh Toàn, trưởng thôn kể lại câu chuyện về pho tượng đồng có niên đại gần 500 năm, tạc Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, người được con dân của làng qua bao thế hệ xem như vị thần đầy linh nghiệm. Ngành văn hóa tỉnh Quảng Trị cũng đă làm hồ sơ đệ tŕnh đề nghị công nhận pho tượng quư này là "bảo vật quốc gia".
Thái phó Nguyễn Ư Dĩ là một nhân vật có thật trong lịch sử. Tên tuổi của ông gắn liền với sự kiện chúa Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa, bắt đầu hành tŕnh mở mang bờ cơi Tổ quốc về phía nam của các chúa Nguyễn và vương triều nhà Nguyễn sau này.
Nguyễn Ư Dĩ tước Uy Quốc công, là cậu ruột của Nguyễn Hoàng và là người đă dày công nuôi dạy chúa Nguyễn Hoàng từ năm lên 2 tuổi. Gần gũi, chăm sóc cho Nguyễn Hoàng, Nguyễn Ư Dĩ thấy được đứa cháu của ḿnh có tướng mạo khôi ngô, vai lân lưng hổ, mắt phượng trán rồng, thông minh tài trí... những người am tường về dịch số đều biết được đây là bậc phi thường. V́ vậy, Nguyễn Ư Dĩ đă đem việc kiến công lập nghiệp để khuyến khích cháu ḿnh.
Vào năm 1527, khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê để lên làm vua lấy niên hiệu là Minh Đức, trong số các trung thần của nhà Lê có người tuẫn tiết, có kẻ chạy sang nước khác để chờ cơ hội rửa hận cho nhà Lê.
<table style="margin-left:7px;" align="right" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3" width="1"><tbody><tr><td>http://res.vtc.vn/media/vtcnews/2013/01/01/28pho1219.jpg</td></tr><tr><td style="font-family:Arial; font-size:10pt;color:#002 060;" align="center">Pho tượng quư Nguyễn Ư Dĩ tại thôn Trà Liên Tây </td></tr></tbody></table>Trong số những người trốn chạy sang Ai Lao ấy có quan Hữu vệ Điện tiền Tướng quân An Thanh Hầu Nguyễn Kim (thân phụ của Nguyễn Hoàng), một trung thần nổi tiếng của nhà Lê lúc bấy giờ.
Khi chạy sang Ai Lao, Nguyễn Kim được vua của nước này là Xạ Đẩu cho đến ở tại xứ Sầm Châu, thuộc phủ Trấn Nam. V́ là một người có chí lớn, một dạ trung quân nên ông liền bắt tay vào việc t́m kiếm con cháu nhà Lê để lo việc khôi phục.
Năm 1532, Nguyễn Kim lập người con út của Vua Lê Chiêu Tông là Duy Ninh lên ngôi, lấy hiệu là Trang Tông. T́m được minh chủ, Nguyễn Kim lại may mắn thu nạp dưới cờ một viên tướng trẻ tài ba là Trịnh Kiểm, người làng Sóc Sơn, huyện Vĩnh Lộc.
Thấy Kiểm là người có thực tài, đồng thời muốn mưu đồ của ḿnh được sớm thành tựu, nên Nguyễn Kim đă gả người con gái cưng đầu ḷng là tiểu thư Ngọc Bảo cho Trịnh Kiểm.
Từ đó, cha vợ và con rể cùng bắt tay vào việc xây dựng lư tưởng chung là hết ḷng pḥ vua giúp nước. Sau 8 năm chuẩn bị, khi thấy lực lượng đủ mạnh, Nguyễn Kim mới pḥ Lê Trang Tông về đánh chiếm đất Nghệ An, và kết quả là thành công tốt đẹp.
Năm 1542, Nguyễn Kim lại pḥ vua ra đánh hai vùng Thanh Nghệ, thế quân lúc bấy giờ mạnh như chẻ tre, quân nhà Mạc càng đánh càng thua. Quan Tổng trấn nhà Mạc là Dương Chấp Nhất biết ḿnh thế yếu đánh không lại nên xin hàng.
Nguyễn Kim biết Dương Chấp Nhất là viên tướng tài của họ Mạc nên đă hết ḷng chiêu dụ. Nhưng Dương Chấp Nhất vốn là một tay mưu sĩ, trước đây hắn ta chỉ trá hàng chứ không hề thực bụng, do đó hắn đă thừa dịp đánh thuốc độc giết chết Nguyễn Kim, rồi sau đó trốn theo nhà Mạc.
Nguyễn Kim chết, binh quyền giao hết lại cho người con rể là Trịnh Kiểm. Ông để lại ba người con là Ngọc Bảo (vợ Trịnh Kiểm) và hai con trai là Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng.
Khi Trịnh Kiểm bước vào tuổi trung niên th́ hai người con trai của Nguyễn Kim đă trở thành những viên tướng trẻ. Đó là Lạng Quận công Nguyễn Uông và Thái úy Đoan Quốc công Nguyễn Hoàng. Không hiểu được do đâu, vào thời điểm này ở trong thành ngoài nội lại rộ lên tin đồn cho rằng đă đến lúc Trịnh Kiểm phải "trả" quyền hành lại cho hai người em vợ.
Chuyện đó người ta xầm x́ với nhau chưa được bao lâu th́ lại xảy ra chuyện Lạng Quận công Nguyễn Uông bị chết bất ngờ. Dư luận lại chuyển sang nghi kị họ Trịnh đă ra tay thủ ác để diệt trừ hậu họa.
Đau đớn trước cái chết của anh trai ḿnh và biết chắc rằng bản thân ḿnh cũng sẽ khó ḷng bảo toàn được tính mạng trước người anh rể nhiều tham vọng. Nguyễn Hoàng đă nhờ cậu ruột, người từng nuôi nấng ḿnh là Nguyễn Ư Dĩ đánh đường đến làng Trung An, huyện Vĩnh Lại, tỉnh Hải Dương để t́m gặp Trạng Tŕnh Nguyễn Bỉnh Khiêm xin vấn kế.
Trạng Tŕnh phán rằng: "Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân". Ư Trạng Tŕnh nói rằng: Một dăy núi Hoành Sơn ở đèo Ngang tỉnh Quảng B́nh chính là nơi dung thân đến vạn đời...
<table style="margin-left:7px;" align="right" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3" width="1"><tbody><tr><td>http://res.vtc.vn/media/vtcnews/2013/01/01/28ong1219.jpg</td></tr><tr><td style="font-family:Arial; font-size:10pt;color:#002 060;" align="center">Ông Trịnh Minh Toàn, người đang giữ nhiều câu chuyện về pho tượng đồng quư </td></tr></tbody></table>Ngay sau đó, Nguyễn Hoàng đă đến nhờ chị ruột của ḿnh xin anh rể tâu với vua Lê xin cho Hoàng vào trấn thủ đất Thuận Hóa. Năm Mậu Ngọ 1558, khi vừa tṛn 34 tuổi, Nguyễn Hoàng đă cùng với Nguyễn Ư Dĩ và bà con họ hàng, hàng ngàn quân sĩ và gia đ́nh họ với vô số dân nghèo vốn là nạn nhân của bọn cường hào ác bá... lên đường đến định đô ở vùng đất mới. Đầu tiên, Nguyễn Hoàng đă chọn vùng đất Ái Tử thuộc huyện Đăng Xương, Quảng Trị để lập dinh trại.
Ông Toàn và nhiều bô lăo trong làng kể cho chúng tôi nghe rằng: suốt mấy chục năm chúa Nguyễn Hoàng đóng dinh tại Quảng Trị. Những thành quả về thu phục nhân tâm của các bậc anh tài hào kiệt, của hàng ngh́n người từ mọi nơi kéo về với Nguyễn Hoàng để tụ nghĩa là nhờ công lao rất lớn của Nguyễn Ư Dĩ.
Sử cũ chép lại rằng, khi đoàn quân của Nguyễn Hoàng vào đến Ái Tử th́ người dân địa phương đă đón tiếp quan trấn thủ rất trọng thị và tôn xưng Nguyễn Hoàng là nhà chúa. Dân bản địa lúc bấy giờ vốn là thành phần nông dân nghèo khổ nên chỉ có quà dâng lên là 7 chiếc ṿ lớn đựng đầy nước mưa. Nguyễn Ư Dĩ nói với cháu ḿnh rằng, đến một vùng đất mới mà được dân t́nh dâng nước ấy là điềm đại cát nên phải cố mà giữ lấy.
Khi Thái phó Nguyễn Ư Dĩ qua đời, hậu thế tưởng nhớ nên đúc tượng thờ ông. Người dân trong vùng xem ông là vị thần linh nghiệm, luôn có mặt đúng lúc ra tay giúp đỡ dân nghèo. Tượng được làm bằng chất liệu đồng, tạc ở tư thế ngồi trên ghế thấp, hai chân gấp khuỷu hơi dang ra.
Khuôn mặt chữ điền, mắt nh́n xuống, mũi cao, môi mỏng, cằm vuông, râu dài, dái tai rộng, đầu đội mũ quan hai lớp, chân đi hia chỉ để lộ phần mũi. Toàn thân khoác áo choàng rộng phủ từ vai xuống vắt trùm cả hai chân. Hai tay ṿng phía trước bụng khuất trong vạt áo choàng chỉ để hở một ngón tay cái của bàn tay phải. Phần bụng để hở to, tṛn. Trên ngực có một dăi đai ṿng. Trọng lượng pho tượng hơn 300 kg.
Tôn kính ông nên bà con người gọi ông là ngài, người gọi là thần, rồi lập chùa Liễu Ba (hay c̣n gọi là Liễu Bông, Miếu Bông) thỉnh ngài vào chùa để thờ. Kể từ khi thờ pho tượng Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, người dân làng Trà Liên kể rằng, họ luôn hưởng được nhiều may mắn, tốt đẹp. Trong chiến tranh, ngài đă che chở cho dân lành tránh được mưa bom, băo đạn của kẻ thù.
Chuyện kể rằng, năm 1972, lúc ấy bom đánh sập nát chùa, song điều ngạc nhiên là pho tượng vẫn uy nghi ngồi trên bệ đá. Sau sự kiện này mọi người càng tin tưởng hơn ngài có phép thuật cao nên giúp dân tránh được mọi biến cố.
Ông Toàn trưởng thôn nhớ lại: trải qua biết bao nhiêu thăng trầm dâu bể của đất nước, người dân làng Trà Liên vẫn bảo vệ pho tượng hết sức cẩn trọng với niềm tin là "làng c̣n là tượng phải c̣n".
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, để ǵn giữ được pho tượng khỏi bị mất cắp, người dân trong làng phải mang tượng chôn dưới ḷng hồ. Nghe tiếng làng có pho tượng linh nghiệm, bọn quyền thần đương thời đă cho người về lùng sục khắp làng nhưng vẫn không t́m ra pho tượng.
Song có một lần pho tượng đă bị kẻ xấu đánh cắp. Ấy là vào năm 1975. Nghe tin pho tượng quư bị mất, người dân làng Trà Liên tỏa ra đi t́m suốt mấy ngày, bà con dùng từng cây sắt nhọn để xăm vào từng vuông đất kiểm tra.
Cuối cùng, bà con phát hiện tượng nằm ở bờ sông Ái Tử, trong t́nh trạng bị kẻ xấu cố t́nh chôn dưới cát. Sau khi t́m ra, pho tượng được đưa về thờ trong nhà bia, đặt tại gần đầu làng.
<table style="margin:auto;" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3" width="1"><tbody><tr><td>http://res.vtc.vn/media/vtcnews/2013/01/01/29so1219-400.jpg</td></tr><tr><td style="font-family:Arial; font-size:10pt;color:#002 060;" align="center">Sợ bị mất cắp, bà con dân làng xây nhà che kín hết 3 hướng để bảo vệ pho tượng quư </td></tr></tbody></table>Năm 1989, kẻ gian lại t́m đến nơi thờ pho tượng để lấy cắp, nhưng chẳng hiểu v́ sao, khi kẻ gian gánh pho tượng ra khỏi bệ thờ th́ bỗng dưng trời nổi giông, sấm chớp liên hồi. Tiếp theo đó là một trận mưa rất to nên kẻ gian không thể mang pho tượng đồng tạc h́nh quan Thái phó Nguyễn Ư Dĩ đi được.
Đến lúc trời sáng, người dân phát hiện pho tượng nằm chỏng chơ trên cỏ trong t́nh trạng bị kẻ gian cưa mất hai dải bách trên chiếc mũ của pho tượng. Người dân trong làng đă đốt nhang thơm khấn vái rồi thỉnh ngài trở lại bệ thờ...
Từ đó, dân làng Trà Liên xây kín ba mặt của nhà thờ tượng, chỉ để lại một phần nhỏ mặt tiền, rồi cử hẳn ông từ của làng canh gác hàng ngày. Người ta đồn đại rằng, tượng này được người xưa làm bằng một loại hợp kim rất quư.
Ông Toàn cũng thừa nhận, năm 1972, một đơn vị bộ đội rađa về đóng doanh trại ngay bên cạnh vị trí đặt pho tượng. Chẳng hiểu v́ lư do ǵ mà từ lúc đến đây hệ thống máy móc của đơn vị này không bắt được sóng, sửa măi không xong nên các anh đành phải dời đến đóng trại ở địa phương khác th́ chuyện bắt sóng lại trở nên dễ dàng? Người ta cho rằng người xưa đă dùng đồng đen để đúc tượng quan Thái phó v́ vậy mà pho tượng đă làm nhiễu sóng rađa (?!).
Ghi nhớ công ơn của quan Thái phó nên đă bao nhiêu thế hệ qua đi, người dân làng Trà Liên vẫn duy tŕ truyền thống mỗi năm tổ chức 4 lần cúng quan Thái phó Nguyễn Ư Dĩ với nghi thức đại lễ của làng.
Ngoài việc thờ tự vào dịp tết, th́ lễ cúng được tổ chức rất linh đ́nh vào các ngày rằm tháng 2, 6, 8 và 12 âm lịch. Hàng năm chánh lễ của làng thường đến chỗ đặt tượng làm lễ cầu xin mưa thuận, gió ḥa, bà con nông dân luôn gặp mùa màng bội thu.
Trả lời thắc mắc của chúng tôi, nhiều bậc cao niên của làng Trà Liên cho biết: Sở dĩ có chuyện cúng ngài Nguyễn Ư Dĩ nhiều lần trong năm như thế là v́ ḷng dân trong làng vô cùng tôn kính ông, mặc dù ông đă sống cách chúng ta nhiều thế kỷ nhưng những câu chuyện về ông đối với dân nghèo, như chuyện ông khuyên nhủ quan Trấn thủ Thuận Hóa giảm thuế cho dân, giảm tối đa việc sai dịch để ổn định cho dân được an cư lạc nghiệp.
Theo chỉ bảo của ông mà Trấn thủ Thuận Hóa Nguyễn Hoàng đă cho dân tự do khai khẩn đất hoang. Ai có tài sức khai khẩn được bao nhiêu th́ được quyền làm chủ thửa đất đó. Nhờ vào sự khuyến khích và nâng đỡ của ông mà dần dần lănh thổ được mở rộng.
Đất đai trước đây khô cằn, nay trở nên màu mỡ. Dân chúng kéo nhau đến những vùng xa xôi hơn để tiếp tục mở đất khai hoang, ngày đêm phá rừng lập ruộng, xua đuổi thú dữ vào tận rừng sâu núi thẳm, tạo nên cuộc sống no đủ yên vui...
Hiện tại, pho tượng đă được chính quyền xă Triệu Giang kết hợp với Trường tiểu học Triệu Giang quản lư. Trên thực tế th́ việc quản lư pho tượng đồng chủ yếu vẫn do người dân trong làng.
Bức tượng Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, mang trong ḿnh một giá trị văn hóa lớn lao như lời đánh giá của một cán bộ Bảo tàng Quảng Trị: Đây là bức tượng có một không hai, đă tồn tại hàng trăm năm và đă trở thành báu vật quốc gia.
Theo ghi nhận của chúng tôi, mặc dù được đặt trong cái am nhỏ bằng bê tông cốt thép khá kiên cố song nó lại nằm giữa đồng không mông quạnh. Với việc "tự quản lư" của người dân trong thôn, liệu ai dám chắc rằng bức tượng sẽ không bị đánh cắp hay xâm hại một lần nữa?
Theo CAND
Thái phó Nguyễn Ư Dĩ là một nhân vật có thật trong lịch sử. Tên tuổi của ông gắn liền với sự kiện chúa Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa, bắt đầu hành tŕnh mở mang bờ cơi Tổ quốc về phía nam của các chúa Nguyễn và vương triều nhà Nguyễn sau này.
Nguyễn Ư Dĩ tước Uy Quốc công, là cậu ruột của Nguyễn Hoàng và là người đă dày công nuôi dạy chúa Nguyễn Hoàng từ năm lên 2 tuổi. Gần gũi, chăm sóc cho Nguyễn Hoàng, Nguyễn Ư Dĩ thấy được đứa cháu của ḿnh có tướng mạo khôi ngô, vai lân lưng hổ, mắt phượng trán rồng, thông minh tài trí... những người am tường về dịch số đều biết được đây là bậc phi thường. V́ vậy, Nguyễn Ư Dĩ đă đem việc kiến công lập nghiệp để khuyến khích cháu ḿnh.
Vào năm 1527, khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê để lên làm vua lấy niên hiệu là Minh Đức, trong số các trung thần của nhà Lê có người tuẫn tiết, có kẻ chạy sang nước khác để chờ cơ hội rửa hận cho nhà Lê.
<table style="margin-left:7px;" align="right" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3" width="1"><tbody><tr><td>http://res.vtc.vn/media/vtcnews/2013/01/01/28pho1219.jpg</td></tr><tr><td style="font-family:Arial; font-size:10pt;color:#002 060;" align="center">Pho tượng quư Nguyễn Ư Dĩ tại thôn Trà Liên Tây </td></tr></tbody></table>Trong số những người trốn chạy sang Ai Lao ấy có quan Hữu vệ Điện tiền Tướng quân An Thanh Hầu Nguyễn Kim (thân phụ của Nguyễn Hoàng), một trung thần nổi tiếng của nhà Lê lúc bấy giờ.
Khi chạy sang Ai Lao, Nguyễn Kim được vua của nước này là Xạ Đẩu cho đến ở tại xứ Sầm Châu, thuộc phủ Trấn Nam. V́ là một người có chí lớn, một dạ trung quân nên ông liền bắt tay vào việc t́m kiếm con cháu nhà Lê để lo việc khôi phục.
Năm 1532, Nguyễn Kim lập người con út của Vua Lê Chiêu Tông là Duy Ninh lên ngôi, lấy hiệu là Trang Tông. T́m được minh chủ, Nguyễn Kim lại may mắn thu nạp dưới cờ một viên tướng trẻ tài ba là Trịnh Kiểm, người làng Sóc Sơn, huyện Vĩnh Lộc.
Thấy Kiểm là người có thực tài, đồng thời muốn mưu đồ của ḿnh được sớm thành tựu, nên Nguyễn Kim đă gả người con gái cưng đầu ḷng là tiểu thư Ngọc Bảo cho Trịnh Kiểm.
Từ đó, cha vợ và con rể cùng bắt tay vào việc xây dựng lư tưởng chung là hết ḷng pḥ vua giúp nước. Sau 8 năm chuẩn bị, khi thấy lực lượng đủ mạnh, Nguyễn Kim mới pḥ Lê Trang Tông về đánh chiếm đất Nghệ An, và kết quả là thành công tốt đẹp.
Năm 1542, Nguyễn Kim lại pḥ vua ra đánh hai vùng Thanh Nghệ, thế quân lúc bấy giờ mạnh như chẻ tre, quân nhà Mạc càng đánh càng thua. Quan Tổng trấn nhà Mạc là Dương Chấp Nhất biết ḿnh thế yếu đánh không lại nên xin hàng.
Nguyễn Kim biết Dương Chấp Nhất là viên tướng tài của họ Mạc nên đă hết ḷng chiêu dụ. Nhưng Dương Chấp Nhất vốn là một tay mưu sĩ, trước đây hắn ta chỉ trá hàng chứ không hề thực bụng, do đó hắn đă thừa dịp đánh thuốc độc giết chết Nguyễn Kim, rồi sau đó trốn theo nhà Mạc.
Nguyễn Kim chết, binh quyền giao hết lại cho người con rể là Trịnh Kiểm. Ông để lại ba người con là Ngọc Bảo (vợ Trịnh Kiểm) và hai con trai là Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng.
Khi Trịnh Kiểm bước vào tuổi trung niên th́ hai người con trai của Nguyễn Kim đă trở thành những viên tướng trẻ. Đó là Lạng Quận công Nguyễn Uông và Thái úy Đoan Quốc công Nguyễn Hoàng. Không hiểu được do đâu, vào thời điểm này ở trong thành ngoài nội lại rộ lên tin đồn cho rằng đă đến lúc Trịnh Kiểm phải "trả" quyền hành lại cho hai người em vợ.
Chuyện đó người ta xầm x́ với nhau chưa được bao lâu th́ lại xảy ra chuyện Lạng Quận công Nguyễn Uông bị chết bất ngờ. Dư luận lại chuyển sang nghi kị họ Trịnh đă ra tay thủ ác để diệt trừ hậu họa.
Đau đớn trước cái chết của anh trai ḿnh và biết chắc rằng bản thân ḿnh cũng sẽ khó ḷng bảo toàn được tính mạng trước người anh rể nhiều tham vọng. Nguyễn Hoàng đă nhờ cậu ruột, người từng nuôi nấng ḿnh là Nguyễn Ư Dĩ đánh đường đến làng Trung An, huyện Vĩnh Lại, tỉnh Hải Dương để t́m gặp Trạng Tŕnh Nguyễn Bỉnh Khiêm xin vấn kế.
Trạng Tŕnh phán rằng: "Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân". Ư Trạng Tŕnh nói rằng: Một dăy núi Hoành Sơn ở đèo Ngang tỉnh Quảng B́nh chính là nơi dung thân đến vạn đời...
<table style="margin-left:7px;" align="right" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3" width="1"><tbody><tr><td>http://res.vtc.vn/media/vtcnews/2013/01/01/28ong1219.jpg</td></tr><tr><td style="font-family:Arial; font-size:10pt;color:#002 060;" align="center">Ông Trịnh Minh Toàn, người đang giữ nhiều câu chuyện về pho tượng đồng quư </td></tr></tbody></table>Ngay sau đó, Nguyễn Hoàng đă đến nhờ chị ruột của ḿnh xin anh rể tâu với vua Lê xin cho Hoàng vào trấn thủ đất Thuận Hóa. Năm Mậu Ngọ 1558, khi vừa tṛn 34 tuổi, Nguyễn Hoàng đă cùng với Nguyễn Ư Dĩ và bà con họ hàng, hàng ngàn quân sĩ và gia đ́nh họ với vô số dân nghèo vốn là nạn nhân của bọn cường hào ác bá... lên đường đến định đô ở vùng đất mới. Đầu tiên, Nguyễn Hoàng đă chọn vùng đất Ái Tử thuộc huyện Đăng Xương, Quảng Trị để lập dinh trại.
Ông Toàn và nhiều bô lăo trong làng kể cho chúng tôi nghe rằng: suốt mấy chục năm chúa Nguyễn Hoàng đóng dinh tại Quảng Trị. Những thành quả về thu phục nhân tâm của các bậc anh tài hào kiệt, của hàng ngh́n người từ mọi nơi kéo về với Nguyễn Hoàng để tụ nghĩa là nhờ công lao rất lớn của Nguyễn Ư Dĩ.
Sử cũ chép lại rằng, khi đoàn quân của Nguyễn Hoàng vào đến Ái Tử th́ người dân địa phương đă đón tiếp quan trấn thủ rất trọng thị và tôn xưng Nguyễn Hoàng là nhà chúa. Dân bản địa lúc bấy giờ vốn là thành phần nông dân nghèo khổ nên chỉ có quà dâng lên là 7 chiếc ṿ lớn đựng đầy nước mưa. Nguyễn Ư Dĩ nói với cháu ḿnh rằng, đến một vùng đất mới mà được dân t́nh dâng nước ấy là điềm đại cát nên phải cố mà giữ lấy.
Khi Thái phó Nguyễn Ư Dĩ qua đời, hậu thế tưởng nhớ nên đúc tượng thờ ông. Người dân trong vùng xem ông là vị thần linh nghiệm, luôn có mặt đúng lúc ra tay giúp đỡ dân nghèo. Tượng được làm bằng chất liệu đồng, tạc ở tư thế ngồi trên ghế thấp, hai chân gấp khuỷu hơi dang ra.
Khuôn mặt chữ điền, mắt nh́n xuống, mũi cao, môi mỏng, cằm vuông, râu dài, dái tai rộng, đầu đội mũ quan hai lớp, chân đi hia chỉ để lộ phần mũi. Toàn thân khoác áo choàng rộng phủ từ vai xuống vắt trùm cả hai chân. Hai tay ṿng phía trước bụng khuất trong vạt áo choàng chỉ để hở một ngón tay cái của bàn tay phải. Phần bụng để hở to, tṛn. Trên ngực có một dăi đai ṿng. Trọng lượng pho tượng hơn 300 kg.
Tôn kính ông nên bà con người gọi ông là ngài, người gọi là thần, rồi lập chùa Liễu Ba (hay c̣n gọi là Liễu Bông, Miếu Bông) thỉnh ngài vào chùa để thờ. Kể từ khi thờ pho tượng Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, người dân làng Trà Liên kể rằng, họ luôn hưởng được nhiều may mắn, tốt đẹp. Trong chiến tranh, ngài đă che chở cho dân lành tránh được mưa bom, băo đạn của kẻ thù.
Chuyện kể rằng, năm 1972, lúc ấy bom đánh sập nát chùa, song điều ngạc nhiên là pho tượng vẫn uy nghi ngồi trên bệ đá. Sau sự kiện này mọi người càng tin tưởng hơn ngài có phép thuật cao nên giúp dân tránh được mọi biến cố.
Ông Toàn trưởng thôn nhớ lại: trải qua biết bao nhiêu thăng trầm dâu bể của đất nước, người dân làng Trà Liên vẫn bảo vệ pho tượng hết sức cẩn trọng với niềm tin là "làng c̣n là tượng phải c̣n".
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, để ǵn giữ được pho tượng khỏi bị mất cắp, người dân trong làng phải mang tượng chôn dưới ḷng hồ. Nghe tiếng làng có pho tượng linh nghiệm, bọn quyền thần đương thời đă cho người về lùng sục khắp làng nhưng vẫn không t́m ra pho tượng.
Song có một lần pho tượng đă bị kẻ xấu đánh cắp. Ấy là vào năm 1975. Nghe tin pho tượng quư bị mất, người dân làng Trà Liên tỏa ra đi t́m suốt mấy ngày, bà con dùng từng cây sắt nhọn để xăm vào từng vuông đất kiểm tra.
Cuối cùng, bà con phát hiện tượng nằm ở bờ sông Ái Tử, trong t́nh trạng bị kẻ xấu cố t́nh chôn dưới cát. Sau khi t́m ra, pho tượng được đưa về thờ trong nhà bia, đặt tại gần đầu làng.
<table style="margin:auto;" align="center" border="0" cellpadding="3" cellspacing="3" width="1"><tbody><tr><td>http://res.vtc.vn/media/vtcnews/2013/01/01/29so1219-400.jpg</td></tr><tr><td style="font-family:Arial; font-size:10pt;color:#002 060;" align="center">Sợ bị mất cắp, bà con dân làng xây nhà che kín hết 3 hướng để bảo vệ pho tượng quư </td></tr></tbody></table>Năm 1989, kẻ gian lại t́m đến nơi thờ pho tượng để lấy cắp, nhưng chẳng hiểu v́ sao, khi kẻ gian gánh pho tượng ra khỏi bệ thờ th́ bỗng dưng trời nổi giông, sấm chớp liên hồi. Tiếp theo đó là một trận mưa rất to nên kẻ gian không thể mang pho tượng đồng tạc h́nh quan Thái phó Nguyễn Ư Dĩ đi được.
Đến lúc trời sáng, người dân phát hiện pho tượng nằm chỏng chơ trên cỏ trong t́nh trạng bị kẻ gian cưa mất hai dải bách trên chiếc mũ của pho tượng. Người dân trong làng đă đốt nhang thơm khấn vái rồi thỉnh ngài trở lại bệ thờ...
Từ đó, dân làng Trà Liên xây kín ba mặt của nhà thờ tượng, chỉ để lại một phần nhỏ mặt tiền, rồi cử hẳn ông từ của làng canh gác hàng ngày. Người ta đồn đại rằng, tượng này được người xưa làm bằng một loại hợp kim rất quư.
Ông Toàn cũng thừa nhận, năm 1972, một đơn vị bộ đội rađa về đóng doanh trại ngay bên cạnh vị trí đặt pho tượng. Chẳng hiểu v́ lư do ǵ mà từ lúc đến đây hệ thống máy móc của đơn vị này không bắt được sóng, sửa măi không xong nên các anh đành phải dời đến đóng trại ở địa phương khác th́ chuyện bắt sóng lại trở nên dễ dàng? Người ta cho rằng người xưa đă dùng đồng đen để đúc tượng quan Thái phó v́ vậy mà pho tượng đă làm nhiễu sóng rađa (?!).
Ghi nhớ công ơn của quan Thái phó nên đă bao nhiêu thế hệ qua đi, người dân làng Trà Liên vẫn duy tŕ truyền thống mỗi năm tổ chức 4 lần cúng quan Thái phó Nguyễn Ư Dĩ với nghi thức đại lễ của làng.
Ngoài việc thờ tự vào dịp tết, th́ lễ cúng được tổ chức rất linh đ́nh vào các ngày rằm tháng 2, 6, 8 và 12 âm lịch. Hàng năm chánh lễ của làng thường đến chỗ đặt tượng làm lễ cầu xin mưa thuận, gió ḥa, bà con nông dân luôn gặp mùa màng bội thu.
Trả lời thắc mắc của chúng tôi, nhiều bậc cao niên của làng Trà Liên cho biết: Sở dĩ có chuyện cúng ngài Nguyễn Ư Dĩ nhiều lần trong năm như thế là v́ ḷng dân trong làng vô cùng tôn kính ông, mặc dù ông đă sống cách chúng ta nhiều thế kỷ nhưng những câu chuyện về ông đối với dân nghèo, như chuyện ông khuyên nhủ quan Trấn thủ Thuận Hóa giảm thuế cho dân, giảm tối đa việc sai dịch để ổn định cho dân được an cư lạc nghiệp.
Theo chỉ bảo của ông mà Trấn thủ Thuận Hóa Nguyễn Hoàng đă cho dân tự do khai khẩn đất hoang. Ai có tài sức khai khẩn được bao nhiêu th́ được quyền làm chủ thửa đất đó. Nhờ vào sự khuyến khích và nâng đỡ của ông mà dần dần lănh thổ được mở rộng.
Đất đai trước đây khô cằn, nay trở nên màu mỡ. Dân chúng kéo nhau đến những vùng xa xôi hơn để tiếp tục mở đất khai hoang, ngày đêm phá rừng lập ruộng, xua đuổi thú dữ vào tận rừng sâu núi thẳm, tạo nên cuộc sống no đủ yên vui...
Hiện tại, pho tượng đă được chính quyền xă Triệu Giang kết hợp với Trường tiểu học Triệu Giang quản lư. Trên thực tế th́ việc quản lư pho tượng đồng chủ yếu vẫn do người dân trong làng.
Bức tượng Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, mang trong ḿnh một giá trị văn hóa lớn lao như lời đánh giá của một cán bộ Bảo tàng Quảng Trị: Đây là bức tượng có một không hai, đă tồn tại hàng trăm năm và đă trở thành báu vật quốc gia.
Theo ghi nhận của chúng tôi, mặc dù được đặt trong cái am nhỏ bằng bê tông cốt thép khá kiên cố song nó lại nằm giữa đồng không mông quạnh. Với việc "tự quản lư" của người dân trong thôn, liệu ai dám chắc rằng bức tượng sẽ không bị đánh cắp hay xâm hại một lần nữa?
Theo CAND