vuitoichat
02-10-2013, 12:33
Từ nhiều năm gần đây, tại Việt Nam, chương tŕnh truyền h́nh Táo quân trước thời khắc Giao thừa thu hút được nhiều chú ư. Năm nay, lần đầu tiên chương tŕnh hài hước mang tính châm biếm chính trị này gặp một số « sự cố » với cơ quan kiểm duyệt văn hóa, đặc biệt v́ một số chi tiết trong kịch bản bị đánh giá là « phản cảm ».
http://www.viet.rfi.fr/sites/viet.filesrfi/dynimagecache/0/19/400/299/344/257/sites/images.rfi.fr/files/aef_image/tao-quan-2013.jpg
Chương tŕnh táo quân nhân dịp Tết Quư Tỵ (DR)
Để chuyển đến thính giả một góc nh́n về chủ đề này, RFI đặt câu hỏi với nhà thơ Đỗ Trung Quân (Sài G̣n). Theo nhà thơ Đỗ Trung Quân, « nói tục giảng thanh » là một truyền thống văn hóa ở Việt Nam, kiểm duyệt không cần phải can thiệp. Tuy nhiên nh́n rộng ra, chương tŕnh tấu hài mang lại những tràng cười sảng khoái vào dịp cuối năm này, thực chất vẫn luôn luôn được đặt dưới sự theo dơi của các cơ quan kiểm duyệt văn hóa.
RFI : Xin chào nhà thơ Đỗ Trung Quân, xin anh cho biết nhận xét của anh về chương tŕnh truyền h́nh Táo quân, một tiết mục được khá nhiều người Việt Nam hâm mộ.
Đỗ Trung Quân : Tôi nghĩ là Táo quân hàng năm là một điều quen thuộc của văn hóa dân gian, gần đây th́ trên truyền h́nh trở thành một tiết mục biểu diễn. Tùy theo mức độ kịch bản, phía nam, ví dụ Sài G̣n th́ có khuynh hướng hài hước, c̣n phía bắc th́ có thể có sự châm biếm đối với một vài vấn đề.
Đây là một cái nét mà tôi cho rằng, người Việt ḿnh quen rồi, nên không có th́ chắc là người ta cũng thấy thiếu, c̣n tùy thuộc vào nội dung hàng năm thôi. Sài G̣n th́ như tôi nói nghiêng về khuynh hướng châm biếm nhưng hài hước, c̣n ở phía bắc th́ cũng hài hước, nhưng có thể châm biếm sâu cay hơn một chút. Năm nay th́ tôi không biết phía bắc chọn cái ǵ và miền nam chọn cái nội dung ǵ.
Vừa rồi, th́ có một vụ thổi c̣i, th́ thú thật tôi cũng không được xem, nên cũng không biết là có đủ nội dung gọi là « dung tục hóa » để thổi c̣i hay không.
Thực ra Táo quân là cái ǵ ? Đó là tổng hợp các vấn đề chọn lựa trong năm, trong số những chuyện đă xảy ra. Ở Sài G̣n, lâu nay người rất nổi tiếng trong vai Ngọc Hoàng là nghệ sĩ Bảo Quốc, và một số nghệ sĩ khác, cũng có châm biếm, có hài hước, nhưng chủ yếu là nhẹ nhàng, để cho ngày Tết mà, quan niệm là để vui vẻ thôi.
C̣n chuyện dung tục hay không th́ là do đối đáp, nhưng ḿnh không biết, v́ không được xem kịch bản đó. Nhưng tôi chủ trương là như thế này : Ông bà ḿnh có cái gọi là « Nói tục nhưng giảng thanh » chẳng hạn. Nếu đạt được yêu cầu đó th́ hay, c̣n nếu không th́ cùng lắm là làm cho nhăn mặt một tư, chẳng đến nỗi phải cấm.
RFI : Xin anh cho biết các phản ứng của công chúng nói chung.
Đỗ Trung Quân : Tôi thấy hàng năm người ta vẫn xem những tiết mục này như một cái giải trí cuối năm. Có thể vui một tí. Nó cũng như cái xả xú páp ấy. Tức là người ta cũng cho châm biếm một chút để người ta xả. Tôi cho là h́nh thức thôi. Nhiều khi châm chọc Nhà nước một tư để mà xả hơi. Nhưng nếu Nhà nước thấy mức độ mà làm quá, th́ tôi thổi c̣i anh. Nhưng làm quá thế nào, th́ năm nay ḿnh chưa biết. Nhưng thấy được cho diễn, th́ chắc là Nhà nước cũng ok.
RFI : Trong các chương tŕnh Táo quân, riêng anh có thấy đọng lại những cái châm biếm hay hài hước nào không ?
Đỗ Trung Quân : Tôi thấy, công chúng b́nh dân, đa số công chúng của truyền h́nh nhiều miền th́ chắc là họ thích. Nhưng nói thật là châm biếm như thế th́ tôi châm biếm c̣n ghê hơn. Nhưng đứng về phía công chúng, th́ tôi thấy đó là nhu cầu của họ. Thực ra là thế này : Tâm lư của người dân ḿnh, cả năm vất vả rồi, th́ cuối năm cần một tiếng cười, tôi gọi là xả van, xả xú páp. Nếu mà cái Táo quân mà châm biếm được cái ông Giao Thông, cái ông Cửa Quyền, châm biếm được ông Quan Liêu, ông Tham Nhũng, th́ người ta cảm thấy có người nói thay cho ḿnh, th́ người ta thấy dễ chịu. Tất nhiên trên truyền h́nh, th́ ở mức độ nào đấy thôi. Mức độ nào th́ ok, c̣n ở mức độ nào th́ họ không ok. Nhưng tôi cho rằng, cũng mỵ dân thôi.
RFI : Tức là theo anh, th́ như thế nào là không « ok » ?
Đỗ Trung Quân : Ví dụ như, mức độ mà phê gay gắt quá th́ không, phê lớt phớt th́ ok. Tâm lư ấy tôi nghĩ không chỉ trong nước đâu, ngoài nước cũng thế. Kiều bào ḿnh ở nước ngoài cũng thế thôi. Vấn đề mà cảm thấy có người nói cho ḿnh, nói ra th́ ḿnh cũng thấy nhẹ nhàng.
RFI : Nhưng mà anh nói đến kiều bào ở nước ngoài, th́ nhiều người dường như cũng rất muốn phê phán đến nơi ?
Đỗ Trung Quân : Đúng rồi. Nhưng khổ nỗi, giới hạn nào gọi là tới nơi và cái nào là không tới nơi, th́ cái đó chúng ta lại phải bàn với nhau. V́ truyền h́nh họ quyết định cái đó, trong nước họ quyết định cái đó. Tôi xem (chương tŕnh này) chỉ là để thỏa măn tâm lư một chút, chứ tôi không xem những cái tiết mục đó là có một ảnh hưởng mà… Nhưng thực sự nếu Táo quân làm tới nơi tới chốn, th́ nó sẽ có ảnh hưởng lớn đó. Chỉ có điều là, ở Việt Nam chắc là khó, v́ về mặt kịch bản là khó.
RFI : Mới đầu, sự hấp dẫn của chương tŕnh Táo quân là mở ra một con đường phê phán đến cấp cao nhất, tức là cấp Ngọc Hoàng.
Đỗ Trung Quân : Thực ra mà nói, vẫn là ẩn dụ và ước lệ thôi. Tâm lư người Việt ḿnh là thỏa măn khá là dễ dăi, hễ vấn đề đó được ai đặt ra, nó mắng cho một câu, hoặc phê phán một câu th́ ḿnh ok thôi, nhưng để đào sâu nó là cả một vấn đề. Không ai cho đào sâu đâu.
Táo quân ở Việt Nam là một vấn đề giải trí, thỏa măn tâm lư ức chế một chút trong một năm trước các vấn đề của xă hội. Nếu có đặt vấn đề phê phán là để thỏa măn cái đó một chút. Tức là nếu trong năm đó, có xảy ra cái này cái kia, th́ Táo quân đặt ra vấn đề đó, phê phán nó một chút, để thỏa măn một chút. Nhưng để giải quyết những cái đó th́ là một vấn đề khác.
Năm nào cũng thế, cũng chỉ thỏa măn một vài phút mà thôi. C̣n các vấn đề xă hội cứ phải giải quyết măi thôi.
Tôi thấy ḿnh vẫn cần một chương tŕnh Táo quân. Đa phần người b́nh dân của ḿnh cần, để như tôi nói, là có chỗ, giống như người ta nói dùm, nói thay cho ḿnh. Ông Táo th́ nói thay cho ḿnh, ông Ngọc Hoàng th́ lắng nghe, có khi ông Ngọc Hoàng bị khều móc một chút, người dân cũng sung sướng, ví dụ vậy.
RFI : Cái điều anh nói, có lẽ được nhiều người chia sẻ. Nhưng dường như, đấy phải chăng là sự tự giới hạn, khi mà ḿnh tự đặt ra theo một truyền thống, chỉ có một năm một lần là có một dịp này, mà không phải là thường xuyên, hàng tháng chẳng hạn. Liệu nếu có một câu chuyện hàng tháng xảy ra như vậy, th́ có trở thành một dịp giải trí, xả hơi thoải mái như anh nói không ?
Đỗ Trung Quân : Tôi nghĩ là trong đời sống hàng ngày, cũng có những h́nh thái mà chúng ta lên tiếng, không phải đợi đến cuối năm, nhưng v́ đến cuối năm nên mới có ông Táo. Nhưng b́nh thường, vẫn có những h́nh thái chúng ta châm biếm và bầy tỏ được, như (chương tŕnh truyền h́nh) « Trong nhà ngoài phố », ví dụ vậy. Nếu « Trong nhà ngoài phố » tới nơi tới chốn…
RFI : Như anh nói, ở Việt Nam b́nh thường vẫn có những h́nh thức phê phán về văn hóa, văn nghệ về những vấn đề trong xă hội, nhưng nó chỉ đến lưng chừng thôi. Thế th́ phải chăng, khi ḿnh đặt cho ḿnh một giới hạn là một năm chỉ có một lần được phê phán đến mức cao nhất, là tự ḿnh giới hạn ḿnh ?
Đỗ Trung Quân : Tôi đồng ư với nhận định này vô cùng. V́ Táo quân vừa là điều rất cần thiết cho cuối năm, nhưng đồng thời cũng giới hạn ḿnh là phải đợi đến cuối năm mới. C̣n b́nh thường th́ có lẽ chúng ta có những h́nh thức khác, ví dụ như kịch, ví dụ như…Tất nhiên, không thể đ̣i hỏi xă hội chỉ có một việc là phê phán thôi. Nhưng mà trong một xă hội như Việt Nam chẳng hạn th́ bao giờ họ cũng có một giới hạn nhất định là cho phép hay không cho phép. Cái văn hóa văn nghệ ở Việt Nam là ở trong một giới hạn, luôn luôn bị kiểm soát. Vấn đề là kiểm soát bao nhiêu phần trăm th́ có thể chấp nhận được, quá bao nhiêu phần trăm th́ không thể tin được.
RFI : Nhân nói chuyện năm mới, nói chuyện Táo quân, anh có suy nghĩ ǵ về câu chuyện xa xưa mà vẫn c̣n sống động này trong đời sống văn hóa Việt Nam ?
Đỗ Trung Quân : Về mặt dân gian, về mặt truyền thống, các thế hệ cũng nên biết ông Táo này ở đâu ra, chúng ta cũng được biết nhiều rồi, ví dụ như một bà, hai ông cũng là Táo trong cổ tích Việt Nam... C̣n sử dụng h́nh thức Táo quân như thế nào có lẽ là từng thời kỳ, từng giai đoạn, từng thể chế.
Tôi nói, nếu các anh, chị ở nước ngoài, ở trong một điều kiện xă hội cởi mở hơn, có khi Táo quân phê phán vui hơn, nặng hơn. Ở trong nước, th́ chỉ có thể nói được thế đó thôi, ví dụ vậy. Nhưng nó lại là một vấn đề khác.
RFI xin cảm ơn nhà thơ Đỗ Trung Quân.
Trọng Thành (RFI)
http://www.viet.rfi.fr/sites/viet.filesrfi/dynimagecache/0/19/400/299/344/257/sites/images.rfi.fr/files/aef_image/tao-quan-2013.jpg
Chương tŕnh táo quân nhân dịp Tết Quư Tỵ (DR)
Để chuyển đến thính giả một góc nh́n về chủ đề này, RFI đặt câu hỏi với nhà thơ Đỗ Trung Quân (Sài G̣n). Theo nhà thơ Đỗ Trung Quân, « nói tục giảng thanh » là một truyền thống văn hóa ở Việt Nam, kiểm duyệt không cần phải can thiệp. Tuy nhiên nh́n rộng ra, chương tŕnh tấu hài mang lại những tràng cười sảng khoái vào dịp cuối năm này, thực chất vẫn luôn luôn được đặt dưới sự theo dơi của các cơ quan kiểm duyệt văn hóa.
RFI : Xin chào nhà thơ Đỗ Trung Quân, xin anh cho biết nhận xét của anh về chương tŕnh truyền h́nh Táo quân, một tiết mục được khá nhiều người Việt Nam hâm mộ.
Đỗ Trung Quân : Tôi nghĩ là Táo quân hàng năm là một điều quen thuộc của văn hóa dân gian, gần đây th́ trên truyền h́nh trở thành một tiết mục biểu diễn. Tùy theo mức độ kịch bản, phía nam, ví dụ Sài G̣n th́ có khuynh hướng hài hước, c̣n phía bắc th́ có thể có sự châm biếm đối với một vài vấn đề.
Đây là một cái nét mà tôi cho rằng, người Việt ḿnh quen rồi, nên không có th́ chắc là người ta cũng thấy thiếu, c̣n tùy thuộc vào nội dung hàng năm thôi. Sài G̣n th́ như tôi nói nghiêng về khuynh hướng châm biếm nhưng hài hước, c̣n ở phía bắc th́ cũng hài hước, nhưng có thể châm biếm sâu cay hơn một chút. Năm nay th́ tôi không biết phía bắc chọn cái ǵ và miền nam chọn cái nội dung ǵ.
Vừa rồi, th́ có một vụ thổi c̣i, th́ thú thật tôi cũng không được xem, nên cũng không biết là có đủ nội dung gọi là « dung tục hóa » để thổi c̣i hay không.
Thực ra Táo quân là cái ǵ ? Đó là tổng hợp các vấn đề chọn lựa trong năm, trong số những chuyện đă xảy ra. Ở Sài G̣n, lâu nay người rất nổi tiếng trong vai Ngọc Hoàng là nghệ sĩ Bảo Quốc, và một số nghệ sĩ khác, cũng có châm biếm, có hài hước, nhưng chủ yếu là nhẹ nhàng, để cho ngày Tết mà, quan niệm là để vui vẻ thôi.
C̣n chuyện dung tục hay không th́ là do đối đáp, nhưng ḿnh không biết, v́ không được xem kịch bản đó. Nhưng tôi chủ trương là như thế này : Ông bà ḿnh có cái gọi là « Nói tục nhưng giảng thanh » chẳng hạn. Nếu đạt được yêu cầu đó th́ hay, c̣n nếu không th́ cùng lắm là làm cho nhăn mặt một tư, chẳng đến nỗi phải cấm.
RFI : Xin anh cho biết các phản ứng của công chúng nói chung.
Đỗ Trung Quân : Tôi thấy hàng năm người ta vẫn xem những tiết mục này như một cái giải trí cuối năm. Có thể vui một tí. Nó cũng như cái xả xú páp ấy. Tức là người ta cũng cho châm biếm một chút để người ta xả. Tôi cho là h́nh thức thôi. Nhiều khi châm chọc Nhà nước một tư để mà xả hơi. Nhưng nếu Nhà nước thấy mức độ mà làm quá, th́ tôi thổi c̣i anh. Nhưng làm quá thế nào, th́ năm nay ḿnh chưa biết. Nhưng thấy được cho diễn, th́ chắc là Nhà nước cũng ok.
RFI : Trong các chương tŕnh Táo quân, riêng anh có thấy đọng lại những cái châm biếm hay hài hước nào không ?
Đỗ Trung Quân : Tôi thấy, công chúng b́nh dân, đa số công chúng của truyền h́nh nhiều miền th́ chắc là họ thích. Nhưng nói thật là châm biếm như thế th́ tôi châm biếm c̣n ghê hơn. Nhưng đứng về phía công chúng, th́ tôi thấy đó là nhu cầu của họ. Thực ra là thế này : Tâm lư của người dân ḿnh, cả năm vất vả rồi, th́ cuối năm cần một tiếng cười, tôi gọi là xả van, xả xú páp. Nếu mà cái Táo quân mà châm biếm được cái ông Giao Thông, cái ông Cửa Quyền, châm biếm được ông Quan Liêu, ông Tham Nhũng, th́ người ta cảm thấy có người nói thay cho ḿnh, th́ người ta thấy dễ chịu. Tất nhiên trên truyền h́nh, th́ ở mức độ nào đấy thôi. Mức độ nào th́ ok, c̣n ở mức độ nào th́ họ không ok. Nhưng tôi cho rằng, cũng mỵ dân thôi.
RFI : Tức là theo anh, th́ như thế nào là không « ok » ?
Đỗ Trung Quân : Ví dụ như, mức độ mà phê gay gắt quá th́ không, phê lớt phớt th́ ok. Tâm lư ấy tôi nghĩ không chỉ trong nước đâu, ngoài nước cũng thế. Kiều bào ḿnh ở nước ngoài cũng thế thôi. Vấn đề mà cảm thấy có người nói cho ḿnh, nói ra th́ ḿnh cũng thấy nhẹ nhàng.
RFI : Nhưng mà anh nói đến kiều bào ở nước ngoài, th́ nhiều người dường như cũng rất muốn phê phán đến nơi ?
Đỗ Trung Quân : Đúng rồi. Nhưng khổ nỗi, giới hạn nào gọi là tới nơi và cái nào là không tới nơi, th́ cái đó chúng ta lại phải bàn với nhau. V́ truyền h́nh họ quyết định cái đó, trong nước họ quyết định cái đó. Tôi xem (chương tŕnh này) chỉ là để thỏa măn tâm lư một chút, chứ tôi không xem những cái tiết mục đó là có một ảnh hưởng mà… Nhưng thực sự nếu Táo quân làm tới nơi tới chốn, th́ nó sẽ có ảnh hưởng lớn đó. Chỉ có điều là, ở Việt Nam chắc là khó, v́ về mặt kịch bản là khó.
RFI : Mới đầu, sự hấp dẫn của chương tŕnh Táo quân là mở ra một con đường phê phán đến cấp cao nhất, tức là cấp Ngọc Hoàng.
Đỗ Trung Quân : Thực ra mà nói, vẫn là ẩn dụ và ước lệ thôi. Tâm lư người Việt ḿnh là thỏa măn khá là dễ dăi, hễ vấn đề đó được ai đặt ra, nó mắng cho một câu, hoặc phê phán một câu th́ ḿnh ok thôi, nhưng để đào sâu nó là cả một vấn đề. Không ai cho đào sâu đâu.
Táo quân ở Việt Nam là một vấn đề giải trí, thỏa măn tâm lư ức chế một chút trong một năm trước các vấn đề của xă hội. Nếu có đặt vấn đề phê phán là để thỏa măn cái đó một chút. Tức là nếu trong năm đó, có xảy ra cái này cái kia, th́ Táo quân đặt ra vấn đề đó, phê phán nó một chút, để thỏa măn một chút. Nhưng để giải quyết những cái đó th́ là một vấn đề khác.
Năm nào cũng thế, cũng chỉ thỏa măn một vài phút mà thôi. C̣n các vấn đề xă hội cứ phải giải quyết măi thôi.
Tôi thấy ḿnh vẫn cần một chương tŕnh Táo quân. Đa phần người b́nh dân của ḿnh cần, để như tôi nói, là có chỗ, giống như người ta nói dùm, nói thay cho ḿnh. Ông Táo th́ nói thay cho ḿnh, ông Ngọc Hoàng th́ lắng nghe, có khi ông Ngọc Hoàng bị khều móc một chút, người dân cũng sung sướng, ví dụ vậy.
RFI : Cái điều anh nói, có lẽ được nhiều người chia sẻ. Nhưng dường như, đấy phải chăng là sự tự giới hạn, khi mà ḿnh tự đặt ra theo một truyền thống, chỉ có một năm một lần là có một dịp này, mà không phải là thường xuyên, hàng tháng chẳng hạn. Liệu nếu có một câu chuyện hàng tháng xảy ra như vậy, th́ có trở thành một dịp giải trí, xả hơi thoải mái như anh nói không ?
Đỗ Trung Quân : Tôi nghĩ là trong đời sống hàng ngày, cũng có những h́nh thái mà chúng ta lên tiếng, không phải đợi đến cuối năm, nhưng v́ đến cuối năm nên mới có ông Táo. Nhưng b́nh thường, vẫn có những h́nh thái chúng ta châm biếm và bầy tỏ được, như (chương tŕnh truyền h́nh) « Trong nhà ngoài phố », ví dụ vậy. Nếu « Trong nhà ngoài phố » tới nơi tới chốn…
RFI : Như anh nói, ở Việt Nam b́nh thường vẫn có những h́nh thức phê phán về văn hóa, văn nghệ về những vấn đề trong xă hội, nhưng nó chỉ đến lưng chừng thôi. Thế th́ phải chăng, khi ḿnh đặt cho ḿnh một giới hạn là một năm chỉ có một lần được phê phán đến mức cao nhất, là tự ḿnh giới hạn ḿnh ?
Đỗ Trung Quân : Tôi đồng ư với nhận định này vô cùng. V́ Táo quân vừa là điều rất cần thiết cho cuối năm, nhưng đồng thời cũng giới hạn ḿnh là phải đợi đến cuối năm mới. C̣n b́nh thường th́ có lẽ chúng ta có những h́nh thức khác, ví dụ như kịch, ví dụ như…Tất nhiên, không thể đ̣i hỏi xă hội chỉ có một việc là phê phán thôi. Nhưng mà trong một xă hội như Việt Nam chẳng hạn th́ bao giờ họ cũng có một giới hạn nhất định là cho phép hay không cho phép. Cái văn hóa văn nghệ ở Việt Nam là ở trong một giới hạn, luôn luôn bị kiểm soát. Vấn đề là kiểm soát bao nhiêu phần trăm th́ có thể chấp nhận được, quá bao nhiêu phần trăm th́ không thể tin được.
RFI : Nhân nói chuyện năm mới, nói chuyện Táo quân, anh có suy nghĩ ǵ về câu chuyện xa xưa mà vẫn c̣n sống động này trong đời sống văn hóa Việt Nam ?
Đỗ Trung Quân : Về mặt dân gian, về mặt truyền thống, các thế hệ cũng nên biết ông Táo này ở đâu ra, chúng ta cũng được biết nhiều rồi, ví dụ như một bà, hai ông cũng là Táo trong cổ tích Việt Nam... C̣n sử dụng h́nh thức Táo quân như thế nào có lẽ là từng thời kỳ, từng giai đoạn, từng thể chế.
Tôi nói, nếu các anh, chị ở nước ngoài, ở trong một điều kiện xă hội cởi mở hơn, có khi Táo quân phê phán vui hơn, nặng hơn. Ở trong nước, th́ chỉ có thể nói được thế đó thôi, ví dụ vậy. Nhưng nó lại là một vấn đề khác.
RFI xin cảm ơn nhà thơ Đỗ Trung Quân.
Trọng Thành (RFI)