Hanna
01-25-2014, 10:29
Suốt một năm dài người ta dùng ngày Dương lịch, c̣n gọi là ngày Tây để bàn bạc, trao đổi về sự làm ăn, học hành, và phần lớn mọi chuyện liên quan đến cuộc sống. Chỉ trừ trường hợp người đi lễ chùa, ngày giỗ ông bà, hoặc người ăn chay th́ họ mới sử dụng ngày Ta, hay là ngày Âm lịch cũng thế.
Thế nhưng, gần đến Tết Nguyên Đán, đặc biệt là kể từ ngày 23 đưa Ông Táo trở đi, th́ hầu như phần lớn thiên hạ quên đi ngày Dương lịch, hoặc để sang một bên để tập trung vào ngày Ta, tính từng ngày để giải quyết mọi vấn đề c̣n tồn động lại, mà không ai muốn Tết đến mà chưa xong, và một trong số nhiều việc phải giải quyết là nợ nần, bởi không ai muốn mang nợ hai năm.
<table style="WIDTH: 8.59%; BORDER-COLLAPSE: collapse; HEIGHT: 317px" align="center" cellspacing="5"> <tbody> <tr> <td style="VERTICAL-ALIGN: top"> http://vietsn.com/forum/attachment.php?attac hmentid=566281&stc=1&d=1390645631
Rạp hát Thủ Đô ở Chợ Lớn trong một ngày Tết trước 1975. (H́nh: Bộ sưu tập của Ngành Mai)
</td></tr></tbody></table> Sở dĩ bài viết này đến với quí độc giả trong ngày cận Tết, là do có sự khác biệt giữa cải lương và mọi ngành nghề ngoài xă hội. Bởi năm hết Tết đến trong lúc mọi người đang lo trả nợ, th́ giới cải lương lại... vay nợ nhiều hơn. Và phía chủ nợ chuyên môn cho vay gánh hát, th́ chẳng những họ không đ̣i nợ, mà c̣n “thông cảm” bỏ ra số tiền khá lớn cho cải lương vay. Đây là “đặc thù” của cải lương ở xứ ta vậy.
Đi sâu vào vấn đề cải lương vay mượn tiền Tết, người ta h́nh dung lại bối cảnh ở hậu trường các rạp hát thời cải lương cực thịnh, mà đối với một số người chắc hẳn không quên trong những ngày giáp Tết này. Xin đơn cử một ngày cận Tết nọ, khoảng 10 giờ sáng tại hậu trường một rạp hát, đại đa số đào kép, thầy đờn, dàn cảnh, công nhân tập trung đông đảo trên 30 người. Họ ngồi chờ bà chủ nợ mang tiền đến, và tâm trạng chung ai cũng mong muốn ḿnh vay được số tiền nhiều đặng lo cho cái Tết đă kề bên.
Trong bầu không khí khá vui nhộn, bởi người nào cũng tin tưởng rằng nội trong ngày nay ḿnh sẽ có tiền để giải quyết vấn đề ǵ đó, tùy theo hoàn cảnh riêng của mỗi người.
Bỗng không khí hơi ồn lên, bà cho vay gánh hát “giá lâm” (xin đừng lầm với hai tiếng “quang lâm” của quí thầy ở các chùa), tức th́ mặt mày người nào cũng tươi rói, vui vẻ đón chào, niềm nở như chào đón người thân đi xa mới về vậy.
Từ trên taxi bước xuống tay xách túi bạc nặng trĩu, có hai người đi theo hộ vệ, không nói chớ mọi người cũng biết, 2 người đi theo kia sẵn sàng “chết sống” nếu bàn tay nào đó đụng tới túi bạc. (Không bao giờ bà chủ nợ mang tiền đi một ḿnh).
Rồi th́ căn cứ trong danh sách được lập sẵn, tiền đưa ra cho người nào cũng được cột dây thun, kèm theo tờ giấy cho người nhận kư vào. Khi nhận tiền th́ người nào cũng phải đếm, kiểm tiền xong xác nhận đủ mới rời khỏi, do đó không có sự khiếu nại nào.
Tùy theo vai tṛ trên sân khấu mà bà chủ nợ quyết định món tiền cho vay, nếu là đào kép chánh th́ được vay nhiều, kép nh́, đào ba th́ được vay ít hơn, số tiền thấp nhứt dành cho người có vai tṛ phụ hoặc công nhân, dàn cảnh. Nói một cách khác là tùy theo mức lương của nghệ sĩ mà bỏ tiền ra cho vay, và hiện tượng này đă có từ thời nào đó không biết, nhưng chắc từ lâu lắm rồi. Có điều là mấy ngày này bà chủ nợ không từ chối người nào trong gánh hát muốn vay tiền, không nhiều th́ ít bà cũng “làm phước” ban cho người đó nhờ.
Lấy tiền kiểm xong là đi ngay, không chần chờ thêm giây phút nào, chẳng mấy chốc hậu trường rạp hát trống trơn, chỉ c̣n lại vài người mà đời sống của họ lấy hậu trường rạp hát làm nhà.
Và cái luật cho vay, mượn nợ ngày Tết, cũng như cách trả nợ và tiền lăi đă được giới cải lương thông suốt. Tuy rằng “luật bất thành văn” nhưng lại được thi hành nghiêm chỉnh, trừ tường hợp bất khả kháng người ta mới để cho phạm luật. Nói rơ hơn là tiền cho vay trong mấy ngày cận Tết này, con nợ phải trả góp ngay trong đêm Mùng Một, tiền lăi cũng cao hơn nợ ngày thường gấp rưỡi, mà có khi c̣n cao hơn nữa tùy quyết định của bà chủ nợ.
Tiền cho vay Tết bắt buộc phải trả dứt vào ngày Rằm Tháng Giêng, mà nếu chịu khó làm bài toán th́ tiền lời là 30 phân, chớ không phải “xanh xít đít đui” như lăi nợ ngày thường. Dù rằng tiền lăi cao như vậy mà giới cải lương đâu có ngán, chẳng ngần ngại ǵ hết, được vay càng nhiều càng tốt.
Mấy ngày Tết chủ nợ thu tiền chẳng khó, bởi không vắng mặt con nợ nào. Suất hát cuối cùng trước khi văn là bầu gánh đă sẵn sàng tiền lương cho nghệ sĩ, và bà chủ nợ cũng sẵn sàng chờ con nợ trao qua.
Do đâu mà bà chủ nợ lại rộng răi như vậy chớ? Câu trả lời là do Tết! Bởi bà ta chắc ăn, là con nợ dễ dàng trả nợ trong mấy ngày đầu Xuân. Ngay trong đêm Mùng Một Tết là bà bắt đầu thu tiền trở lại rồi (cũng có chủ nợ chờ ngày Mùng Hai).
Người cho vay gánh hát nắm vững t́nh trạng lương bổng của đào kép cải lương trong mấy ngày Tết, người nào cũng lănh tiền nhiều hơn cả chục lần, hoặc kém hơn th́ cũng 7, 8 lần của ngày thường. Chỉ nội ngày mùng 1 Tết họ có thể hát đến 4 suất, có gánh hát 5, 6 suất, mà mỗi suất th́ đào kép lănh tiền gấp đôi, tức số tiền lănh tăng lên gấp tám lần. Nói một cách khác là đêm 29 Tết hoặc đêm 30 giao thừa, họ c̣n lănh một ngàn đồng, nhưng đêm mùng 1 th́ bầu gánh phải trả đến 8 ngàn, mười ngàn mà c̣n cộng thêm tiền ĺ x́ Tết, nhiều ít tùy theo sự rộng răi của bầu gánh.
Mấy ngày Tết đào kép mệt khờ người luôn, bởi suất hát này vừa văn th́ diễn tiếp liền suất kế tiếp. Hát từ 9 giờ sáng cho đến 1, 2 giờ khuya, nghỉ xả hơi được vài giờ đồng hồ lại phải chuẩn bị hát cho ngày hôm sau. Tuy mệt thở không ra hơi như vậy mà người nào cũng thoải mái tinh thần, mừng vui ra mặt.
Hầu như chẳng đào kép nào “nghỉ bệnh” trong mấy ngày Tết này. Không như ngày thường, mượn tiền bầu gánh không được th́ đào kép chánh, và các anh hề tên tuổi hay bị bệnh. Một căn bệnh mà bác sĩ giỏi thế mấy cũng bó tay. Khi xưa nghệ sĩ Năm Châu thường nói, thuốc chữa “căn bệnh nghệ sĩ” này mua không có ở nhà thuốc, mà có rất nhiều ở nhà bà chủ nợ, bầu gánh chỉ cần đến đây mang “thuốc” về th́ con bệnh sẽ khỏi ngay, để đặng tối lên sân khấu.
nv
Thế nhưng, gần đến Tết Nguyên Đán, đặc biệt là kể từ ngày 23 đưa Ông Táo trở đi, th́ hầu như phần lớn thiên hạ quên đi ngày Dương lịch, hoặc để sang một bên để tập trung vào ngày Ta, tính từng ngày để giải quyết mọi vấn đề c̣n tồn động lại, mà không ai muốn Tết đến mà chưa xong, và một trong số nhiều việc phải giải quyết là nợ nần, bởi không ai muốn mang nợ hai năm.
<table style="WIDTH: 8.59%; BORDER-COLLAPSE: collapse; HEIGHT: 317px" align="center" cellspacing="5"> <tbody> <tr> <td style="VERTICAL-ALIGN: top"> http://vietsn.com/forum/attachment.php?attac hmentid=566281&stc=1&d=1390645631
Rạp hát Thủ Đô ở Chợ Lớn trong một ngày Tết trước 1975. (H́nh: Bộ sưu tập của Ngành Mai)
</td></tr></tbody></table> Sở dĩ bài viết này đến với quí độc giả trong ngày cận Tết, là do có sự khác biệt giữa cải lương và mọi ngành nghề ngoài xă hội. Bởi năm hết Tết đến trong lúc mọi người đang lo trả nợ, th́ giới cải lương lại... vay nợ nhiều hơn. Và phía chủ nợ chuyên môn cho vay gánh hát, th́ chẳng những họ không đ̣i nợ, mà c̣n “thông cảm” bỏ ra số tiền khá lớn cho cải lương vay. Đây là “đặc thù” của cải lương ở xứ ta vậy.
Đi sâu vào vấn đề cải lương vay mượn tiền Tết, người ta h́nh dung lại bối cảnh ở hậu trường các rạp hát thời cải lương cực thịnh, mà đối với một số người chắc hẳn không quên trong những ngày giáp Tết này. Xin đơn cử một ngày cận Tết nọ, khoảng 10 giờ sáng tại hậu trường một rạp hát, đại đa số đào kép, thầy đờn, dàn cảnh, công nhân tập trung đông đảo trên 30 người. Họ ngồi chờ bà chủ nợ mang tiền đến, và tâm trạng chung ai cũng mong muốn ḿnh vay được số tiền nhiều đặng lo cho cái Tết đă kề bên.
Trong bầu không khí khá vui nhộn, bởi người nào cũng tin tưởng rằng nội trong ngày nay ḿnh sẽ có tiền để giải quyết vấn đề ǵ đó, tùy theo hoàn cảnh riêng của mỗi người.
Bỗng không khí hơi ồn lên, bà cho vay gánh hát “giá lâm” (xin đừng lầm với hai tiếng “quang lâm” của quí thầy ở các chùa), tức th́ mặt mày người nào cũng tươi rói, vui vẻ đón chào, niềm nở như chào đón người thân đi xa mới về vậy.
Từ trên taxi bước xuống tay xách túi bạc nặng trĩu, có hai người đi theo hộ vệ, không nói chớ mọi người cũng biết, 2 người đi theo kia sẵn sàng “chết sống” nếu bàn tay nào đó đụng tới túi bạc. (Không bao giờ bà chủ nợ mang tiền đi một ḿnh).
Rồi th́ căn cứ trong danh sách được lập sẵn, tiền đưa ra cho người nào cũng được cột dây thun, kèm theo tờ giấy cho người nhận kư vào. Khi nhận tiền th́ người nào cũng phải đếm, kiểm tiền xong xác nhận đủ mới rời khỏi, do đó không có sự khiếu nại nào.
Tùy theo vai tṛ trên sân khấu mà bà chủ nợ quyết định món tiền cho vay, nếu là đào kép chánh th́ được vay nhiều, kép nh́, đào ba th́ được vay ít hơn, số tiền thấp nhứt dành cho người có vai tṛ phụ hoặc công nhân, dàn cảnh. Nói một cách khác là tùy theo mức lương của nghệ sĩ mà bỏ tiền ra cho vay, và hiện tượng này đă có từ thời nào đó không biết, nhưng chắc từ lâu lắm rồi. Có điều là mấy ngày này bà chủ nợ không từ chối người nào trong gánh hát muốn vay tiền, không nhiều th́ ít bà cũng “làm phước” ban cho người đó nhờ.
Lấy tiền kiểm xong là đi ngay, không chần chờ thêm giây phút nào, chẳng mấy chốc hậu trường rạp hát trống trơn, chỉ c̣n lại vài người mà đời sống của họ lấy hậu trường rạp hát làm nhà.
Và cái luật cho vay, mượn nợ ngày Tết, cũng như cách trả nợ và tiền lăi đă được giới cải lương thông suốt. Tuy rằng “luật bất thành văn” nhưng lại được thi hành nghiêm chỉnh, trừ tường hợp bất khả kháng người ta mới để cho phạm luật. Nói rơ hơn là tiền cho vay trong mấy ngày cận Tết này, con nợ phải trả góp ngay trong đêm Mùng Một, tiền lăi cũng cao hơn nợ ngày thường gấp rưỡi, mà có khi c̣n cao hơn nữa tùy quyết định của bà chủ nợ.
Tiền cho vay Tết bắt buộc phải trả dứt vào ngày Rằm Tháng Giêng, mà nếu chịu khó làm bài toán th́ tiền lời là 30 phân, chớ không phải “xanh xít đít đui” như lăi nợ ngày thường. Dù rằng tiền lăi cao như vậy mà giới cải lương đâu có ngán, chẳng ngần ngại ǵ hết, được vay càng nhiều càng tốt.
Mấy ngày Tết chủ nợ thu tiền chẳng khó, bởi không vắng mặt con nợ nào. Suất hát cuối cùng trước khi văn là bầu gánh đă sẵn sàng tiền lương cho nghệ sĩ, và bà chủ nợ cũng sẵn sàng chờ con nợ trao qua.
Do đâu mà bà chủ nợ lại rộng răi như vậy chớ? Câu trả lời là do Tết! Bởi bà ta chắc ăn, là con nợ dễ dàng trả nợ trong mấy ngày đầu Xuân. Ngay trong đêm Mùng Một Tết là bà bắt đầu thu tiền trở lại rồi (cũng có chủ nợ chờ ngày Mùng Hai).
Người cho vay gánh hát nắm vững t́nh trạng lương bổng của đào kép cải lương trong mấy ngày Tết, người nào cũng lănh tiền nhiều hơn cả chục lần, hoặc kém hơn th́ cũng 7, 8 lần của ngày thường. Chỉ nội ngày mùng 1 Tết họ có thể hát đến 4 suất, có gánh hát 5, 6 suất, mà mỗi suất th́ đào kép lănh tiền gấp đôi, tức số tiền lănh tăng lên gấp tám lần. Nói một cách khác là đêm 29 Tết hoặc đêm 30 giao thừa, họ c̣n lănh một ngàn đồng, nhưng đêm mùng 1 th́ bầu gánh phải trả đến 8 ngàn, mười ngàn mà c̣n cộng thêm tiền ĺ x́ Tết, nhiều ít tùy theo sự rộng răi của bầu gánh.
Mấy ngày Tết đào kép mệt khờ người luôn, bởi suất hát này vừa văn th́ diễn tiếp liền suất kế tiếp. Hát từ 9 giờ sáng cho đến 1, 2 giờ khuya, nghỉ xả hơi được vài giờ đồng hồ lại phải chuẩn bị hát cho ngày hôm sau. Tuy mệt thở không ra hơi như vậy mà người nào cũng thoải mái tinh thần, mừng vui ra mặt.
Hầu như chẳng đào kép nào “nghỉ bệnh” trong mấy ngày Tết này. Không như ngày thường, mượn tiền bầu gánh không được th́ đào kép chánh, và các anh hề tên tuổi hay bị bệnh. Một căn bệnh mà bác sĩ giỏi thế mấy cũng bó tay. Khi xưa nghệ sĩ Năm Châu thường nói, thuốc chữa “căn bệnh nghệ sĩ” này mua không có ở nhà thuốc, mà có rất nhiều ở nhà bà chủ nợ, bầu gánh chỉ cần đến đây mang “thuốc” về th́ con bệnh sẽ khỏi ngay, để đặng tối lên sân khấu.
nv