Hanna
01-29-2015, 04:53
Đầu thiên niên kỷ này, một nhà xuất bản ở Anh vừa cho in một serie có tính cách đi vào t́m hiểu đặc tính các dân tộc, mà trước tiên là miêu tả những khuôn mẫu đă định h́nh trong lịch sử về dân tộc đó. Tủ sách mang cái tên khá khiêu khích Xenophobe’s Guide to the… – tạm dịch là Sách hướng dẫn cho những kẻ bài bác người ngoại quốc (Anh, Pháp, Đức…).
Để các trang sách có thể được viết bằng giọng điệu khách quan pha chút hài hước, mang cái nh́n tự chỉ trích từ bên trong, nhà xuất bản đặt ra yêu cầu người nước nào tự viết về người nước ấy. Mùa hè 2001, cuốn Sách hướng dẫn cho những kẻ bài bác người Nga (Xenophobe’s Guide to the Russians) đă được in ra ở London và một nhà xuất bản ở Moskva, rồi lập tức cuốn sách này được dịch sang tiếng Nga. Dưới đây là mấy đoạn trích dịch ngắn từ báo Thời Gian (Время) của Nga.
Sầu muộn, bi quan và nồng nhiệt bẩm sinh
Tính cách dân tộc thường khi là một cái ǵ đó mâu thuẫn và người Nga cũng vậy, người Nga trung b́nh mang h́nh ảnh một kẻ sầu muộn, trong khi chờ đợi những ǵ tốt đẹp th́ đồng thời biết là tai vạ có thể đổ xuống đầu ḿnh bất cứ lúc nào. Thật là “chó cắn áo rách”, anh ta lầu bầu khi gặp hoàn cảnh rủi ro, lặng lẽ thu dọn những ǵ c̣n c̣n sót từ đống đổ nát và lại tính cho ḿnh ván bài mới.
Đấy cũng là dịp để người ta than thở rằng người Nga là một dân tộc bất hạnh nhất trên đời, rằng ngày xưa họ sống không đến nỗi nào và chẳng hiểu làm sao cứ ngày càng khốn khó hơn. Trong khi đó, vào những lúc mọi chuỵện vui vẻ, họ sẽ nói với bạn rằng họ biết ḿnh là một trong những dân tộc tốt bụng mến khách nhất trên thế giới và điều này chính ra là rấ gần với sự thực.
Tuy nhiên, nếu “đập vỡ” một người Nga ra, luôn luôn ta bắt gặp một người mơ mộng. Chủ nghĩa lăng mạn Nga là một cái ǵ đó bền chắc lạ thường, để lâu không hỏng, thả xuống nước không ch́m, chôn xuống đất không chết. Và cuộc sống càng nặng nề th́ trái tim lăng mạn ấy ở người ta càng đập mạnh. Họ rất thích tin ở những ai nói rằng, có thể có được thiên đường ngay trên mặt đất.
Chen vai thích cánh
Khía cạnh tiêu biểu trong tính cách Nga là cảm giác “có người có ta”. Họ thích tụ lại thành những đám đông : một chiếc xe buưt ken chặt người đối với họ luôn có sức hấp dẫn, nhất định là họ phải chen lên bằng được, cốt có người đă đi là ta cứ thế mà đi theo, đông mấy cũng không ngại. Trong hoạt động hàng ngày việc ǵ họ chỉ cần có người khác cùng làm, c̣n kết quả làm đến đâu không cần biết.
Thật khó tưởng tượng một người Thụy Điển bệ vệ kiểu cách lại có thể nhập ngay vào một một dàn đồng ca gồm toàn những người anh ta không quen trên một toa xe lửa chật ních người. C̣n người Nga nào cũng sẵn ḷng làm vậy, chẳng cần có vodka họ cũng t́m thấy hào hứng trong việc tạo ra một bầu không khí gắn bó ; lời bài hát chẳng có ư nghĩa ǵ, thậm chí hát sai nhịp cũng được, điều quan trọng là cái dàn dồng ca này vang lên càng to càng sôi nổi càng tốt, ca rằng chúng ta đang ở bên nhau và chẳng c̣n ǵ là đáng sợ nữa.
Ba khái niệm cơ bản
Để hiểu cái nh́n của người Nga đối với đời sống, cần lưu ư tới ba khái niệm cơ bản là : Tâm hồn, nỗi buồn, số phận.
- Tâm hồn ở đây gắn với Chính Thống giáo.
- Nỗi buồn th́ là sự ḥa trộn của lănh đạm và dày ṿ, sầu thảm và chán chường. Nó cũng có chút ư vị “nỗi đau thế giới” của người Đức, song mang màu sắc cá nhân rơ hơn. Người Nga chấp nhận nỗi buồn này một cách tự nhiên, trong thâm tâm họ luôn luôn kêu lên như nhân vật Yevgeny Onegin trong vở opera của Pyotr I. Tchaikovsky : “Thật là nhục nhă ! Ôi nỗi buồn ! Ôi số phận thảm thương của ta !“.
- C̣n chữ số phận ở đây có đủ các nghĩa của “thiên mệnh”, “điềm dữ – điềm lành”, “tiền kiếp – tiền định”, “chạy trời không khỏi nắng”, “trời đă phạt mi bằng cách suốt đời buộc mi khóc than cho số phận của ḿnh”…
Thành thử không ai ngạc nhiên khi thấy nhiều người Nga chuyển vai nhanh chóng, từ nhân vật trung tâm của một lễ tiệc đèn sáng rực rỡ với những câu bông đùa hóm hỉnh, sang anh chàng chán đời ngồi nức nở trước cốc ruợu cạn và tự làm khổ ḿnh bằng cách đập tay lên trán tự hỏi ư nghĩa cuộc sống là ǵ mà không bao giờ trả lời được.
Dễ dăi thế nào cũng được, thích ăn sẵn và thụ động chờ đợi
Người Nga thích ngồi ước ao tự nhiên ḿnh trở nên giàu có. Một trong những truyện cổ tích phổ biến nhất ở Nga là câu chuyện Emelia và con cá măng thần kỳ, đại khái kể về một anh chàng không thích đụng tay vào bất cứ việc ǵ nhưng lại có được tất cả mọi thứ. Rốt cuộc, số phận của người ta đi đằng nào, sự tốt xấu… tất cả chẳng có nghĩa lư ǵ hết, đạo lư cuối cùng là vậy.
Tiếng Nga có một từ là “khalyava” (халява), có nghĩa là “của trời cho” ; người ta dùng nó để gọi một cái vé xem vở hát mang tính chất chiêu đăi, một tập quảng cáo mỏng chả ai buồn xem, cho tới giấy mời dự bữa ăn tối với một thương gia có thể là cần cho bạn trong một việc ǵ đấy. Người Nga cho rằng cứ được mời là thích rồi, ngoài ra mời cái ǵ mà chẳng được.
Một biểu hiện khác của thụ động là sức chịu đựng, nghiến răng chấp nhận đau khổ, ngóng đợi một cuộc sống khá hơn dù không biết bao giờ nó tới. Khả năng chịu đựng của người Nga thật mênh mông không có giới hạn, người có quyền muốn quát mắng họ, chửi bới họ thế nào cũng được. Cuối cùng, nhà cầm quyền đành ra lệnh treo đầu cả bọn ngoài chợ :
– Ngày mai cho tất cả lên đoạn đầu đài hết. 8 giờ có mặt ở đây. Có hỏi thêm ǵ không ?
- Dạ có ! Xin hỏi dây thừng đă có sẵn hay chúng tôi phải mang theo ?
Họ dám chờ đợi và hy vọng ngay trong những điều kiện mà không một dân tộc nào chịu đựng nổi.
Giới trí thức
Đây không phải là khái niệm chỉ lớp người có học mà dân tộc nào cũng có. Ở Nga, là một trí thức có nghĩa, phải hiểu được những người đang sống quanh ḿnh, cùng đau khổ với họ, cùng mơ mộng và khi cần th́ lên tiếng chống lại bất công cùng với họ. Cố nhiên trước đó anh phải là người đọc nhiều biết rộng, được dạy dỗ dến nơi đến chốn, song luôn luôn tự hiểu chưa phải là đủ.
Một nhà văn, một nhạc sĩ, một giáo sư hay một viện sĩ không thể tự nhiên liệt ḿnh vào hạng trí thức, làm thế chẳng khác ǵ tự anh phong thánh cho ḿnh, mà anh ta thừa biết rằng danh hiệu này phải do dân chúng phong tặng. Các nhà trí thức thực thụ thường không giấu nổi sung sướng khoe với hàng xóm về vai tṛ của ḿnh, nhưng không quên nói thêm “ḿnh là thứ đă bị sâu ăn“, tức là, chưa phải đă xứng đáng với danh hiệu cao quư ấy.
vk
Để các trang sách có thể được viết bằng giọng điệu khách quan pha chút hài hước, mang cái nh́n tự chỉ trích từ bên trong, nhà xuất bản đặt ra yêu cầu người nước nào tự viết về người nước ấy. Mùa hè 2001, cuốn Sách hướng dẫn cho những kẻ bài bác người Nga (Xenophobe’s Guide to the Russians) đă được in ra ở London và một nhà xuất bản ở Moskva, rồi lập tức cuốn sách này được dịch sang tiếng Nga. Dưới đây là mấy đoạn trích dịch ngắn từ báo Thời Gian (Время) của Nga.
Sầu muộn, bi quan và nồng nhiệt bẩm sinh
Tính cách dân tộc thường khi là một cái ǵ đó mâu thuẫn và người Nga cũng vậy, người Nga trung b́nh mang h́nh ảnh một kẻ sầu muộn, trong khi chờ đợi những ǵ tốt đẹp th́ đồng thời biết là tai vạ có thể đổ xuống đầu ḿnh bất cứ lúc nào. Thật là “chó cắn áo rách”, anh ta lầu bầu khi gặp hoàn cảnh rủi ro, lặng lẽ thu dọn những ǵ c̣n c̣n sót từ đống đổ nát và lại tính cho ḿnh ván bài mới.
Đấy cũng là dịp để người ta than thở rằng người Nga là một dân tộc bất hạnh nhất trên đời, rằng ngày xưa họ sống không đến nỗi nào và chẳng hiểu làm sao cứ ngày càng khốn khó hơn. Trong khi đó, vào những lúc mọi chuỵện vui vẻ, họ sẽ nói với bạn rằng họ biết ḿnh là một trong những dân tộc tốt bụng mến khách nhất trên thế giới và điều này chính ra là rấ gần với sự thực.
Tuy nhiên, nếu “đập vỡ” một người Nga ra, luôn luôn ta bắt gặp một người mơ mộng. Chủ nghĩa lăng mạn Nga là một cái ǵ đó bền chắc lạ thường, để lâu không hỏng, thả xuống nước không ch́m, chôn xuống đất không chết. Và cuộc sống càng nặng nề th́ trái tim lăng mạn ấy ở người ta càng đập mạnh. Họ rất thích tin ở những ai nói rằng, có thể có được thiên đường ngay trên mặt đất.
Chen vai thích cánh
Khía cạnh tiêu biểu trong tính cách Nga là cảm giác “có người có ta”. Họ thích tụ lại thành những đám đông : một chiếc xe buưt ken chặt người đối với họ luôn có sức hấp dẫn, nhất định là họ phải chen lên bằng được, cốt có người đă đi là ta cứ thế mà đi theo, đông mấy cũng không ngại. Trong hoạt động hàng ngày việc ǵ họ chỉ cần có người khác cùng làm, c̣n kết quả làm đến đâu không cần biết.
Thật khó tưởng tượng một người Thụy Điển bệ vệ kiểu cách lại có thể nhập ngay vào một một dàn đồng ca gồm toàn những người anh ta không quen trên một toa xe lửa chật ních người. C̣n người Nga nào cũng sẵn ḷng làm vậy, chẳng cần có vodka họ cũng t́m thấy hào hứng trong việc tạo ra một bầu không khí gắn bó ; lời bài hát chẳng có ư nghĩa ǵ, thậm chí hát sai nhịp cũng được, điều quan trọng là cái dàn dồng ca này vang lên càng to càng sôi nổi càng tốt, ca rằng chúng ta đang ở bên nhau và chẳng c̣n ǵ là đáng sợ nữa.
Ba khái niệm cơ bản
Để hiểu cái nh́n của người Nga đối với đời sống, cần lưu ư tới ba khái niệm cơ bản là : Tâm hồn, nỗi buồn, số phận.
- Tâm hồn ở đây gắn với Chính Thống giáo.
- Nỗi buồn th́ là sự ḥa trộn của lănh đạm và dày ṿ, sầu thảm và chán chường. Nó cũng có chút ư vị “nỗi đau thế giới” của người Đức, song mang màu sắc cá nhân rơ hơn. Người Nga chấp nhận nỗi buồn này một cách tự nhiên, trong thâm tâm họ luôn luôn kêu lên như nhân vật Yevgeny Onegin trong vở opera của Pyotr I. Tchaikovsky : “Thật là nhục nhă ! Ôi nỗi buồn ! Ôi số phận thảm thương của ta !“.
- C̣n chữ số phận ở đây có đủ các nghĩa của “thiên mệnh”, “điềm dữ – điềm lành”, “tiền kiếp – tiền định”, “chạy trời không khỏi nắng”, “trời đă phạt mi bằng cách suốt đời buộc mi khóc than cho số phận của ḿnh”…
Thành thử không ai ngạc nhiên khi thấy nhiều người Nga chuyển vai nhanh chóng, từ nhân vật trung tâm của một lễ tiệc đèn sáng rực rỡ với những câu bông đùa hóm hỉnh, sang anh chàng chán đời ngồi nức nở trước cốc ruợu cạn và tự làm khổ ḿnh bằng cách đập tay lên trán tự hỏi ư nghĩa cuộc sống là ǵ mà không bao giờ trả lời được.
Dễ dăi thế nào cũng được, thích ăn sẵn và thụ động chờ đợi
Người Nga thích ngồi ước ao tự nhiên ḿnh trở nên giàu có. Một trong những truyện cổ tích phổ biến nhất ở Nga là câu chuyện Emelia và con cá măng thần kỳ, đại khái kể về một anh chàng không thích đụng tay vào bất cứ việc ǵ nhưng lại có được tất cả mọi thứ. Rốt cuộc, số phận của người ta đi đằng nào, sự tốt xấu… tất cả chẳng có nghĩa lư ǵ hết, đạo lư cuối cùng là vậy.
Tiếng Nga có một từ là “khalyava” (халява), có nghĩa là “của trời cho” ; người ta dùng nó để gọi một cái vé xem vở hát mang tính chất chiêu đăi, một tập quảng cáo mỏng chả ai buồn xem, cho tới giấy mời dự bữa ăn tối với một thương gia có thể là cần cho bạn trong một việc ǵ đấy. Người Nga cho rằng cứ được mời là thích rồi, ngoài ra mời cái ǵ mà chẳng được.
Một biểu hiện khác của thụ động là sức chịu đựng, nghiến răng chấp nhận đau khổ, ngóng đợi một cuộc sống khá hơn dù không biết bao giờ nó tới. Khả năng chịu đựng của người Nga thật mênh mông không có giới hạn, người có quyền muốn quát mắng họ, chửi bới họ thế nào cũng được. Cuối cùng, nhà cầm quyền đành ra lệnh treo đầu cả bọn ngoài chợ :
– Ngày mai cho tất cả lên đoạn đầu đài hết. 8 giờ có mặt ở đây. Có hỏi thêm ǵ không ?
- Dạ có ! Xin hỏi dây thừng đă có sẵn hay chúng tôi phải mang theo ?
Họ dám chờ đợi và hy vọng ngay trong những điều kiện mà không một dân tộc nào chịu đựng nổi.
Giới trí thức
Đây không phải là khái niệm chỉ lớp người có học mà dân tộc nào cũng có. Ở Nga, là một trí thức có nghĩa, phải hiểu được những người đang sống quanh ḿnh, cùng đau khổ với họ, cùng mơ mộng và khi cần th́ lên tiếng chống lại bất công cùng với họ. Cố nhiên trước đó anh phải là người đọc nhiều biết rộng, được dạy dỗ dến nơi đến chốn, song luôn luôn tự hiểu chưa phải là đủ.
Một nhà văn, một nhạc sĩ, một giáo sư hay một viện sĩ không thể tự nhiên liệt ḿnh vào hạng trí thức, làm thế chẳng khác ǵ tự anh phong thánh cho ḿnh, mà anh ta thừa biết rằng danh hiệu này phải do dân chúng phong tặng. Các nhà trí thức thực thụ thường không giấu nổi sung sướng khoe với hàng xóm về vai tṛ của ḿnh, nhưng không quên nói thêm “ḿnh là thứ đă bị sâu ăn“, tức là, chưa phải đă xứng đáng với danh hiệu cao quư ấy.
vk