VietBF - Đột quỵ dễ chết hơn vì làm điều này

Khi bị đột quỵ bạn nên gọi cứu thương ngay, nhưng nếu sơ cứu thì tránh những việc sau. Do thiếu kiến thức xử trí đột quỵ ban đầu, hầu hết bệnh nhân đến BV khi tình trạng nặng thêm hoặc đã qua giai đoạn vàng.

Chỉ 3,5% bệnh nhân đến kịp giờ vàng

Tại Việt Nam, những năm gần đây, số bệnh nhân nhập viện vì đột quỵ không ngừng tăng từ 1,7% lên 2,5%, tỉ lệ nam giới mắc gấp 4 lần nữ, tương đương khoảng 200.000 ca mắc mới đột quỵ mỗi năm, trong đó gần 50% số ca đột quỵ sẽ tử vong, 90% để lại di chứng. Như vậy, tỉ lệ tử vong do đột quỵ chỉ đứng sau ung thư (115.000 ca theo số liệu 2018).

Tại BV Bạch Mai, trung bình mỗi ngày khoa tiếp nhận 30-35 ca bệnh nhân bị đột quỵ, riêng vào những dịp rét đậm, số lượng bệnh nhân đột quỵ tăng thêm 10-20% so với ngày thường.

Dù số ca mắc đông như vậy song hầu hết bệnh nhân đột quỵ đều được chuyển đến BV khi đã qua giai đoạn vàng, làm giảm đi rất nhiều cơ hội được can thiệp cũng như khả năng hồi phục tối ưu sau này.

GS Nguyễn Văn Thông, Chủ tịch Hội Đột quỵ Việt Nam cho biết, khung giờ vàng cho bệnh nhân đột quỵ là trước 4,5 giờ, khi đó bác sĩ có thể dùng thuốc tiêu huyết khối, ở khung 6 giờ, bác sĩ vẫn có thể can thiệp cơ học lấy huyết khối.

Tuy nhiên ngay tại các BV lớn ở Việt Nam, tỉ lệ bệnh nhân đột quỵ đến BV trước 6 giờ chỉ chiếm 5-6%, trong khi ở Mỹ, tỉ lệ này từ 12-17%.

PGS.TS Mai Duy Tôn, Trưởng phòng Cấp cứu 1, BV Bạch Mai cho biết thêm, nếu tính chung cả nước, trong năm 2016, tỉ lệ bệnh nhân đến trong khung giờ vàng được điều trị tái thông mạch bằng thuốc chỉ chiếm 1,5% bệnh nhân. Con số này tăng lên 2,5% trong 2017 và đến năm 2018, có gần 7.000/200.000 bệnh nhân được điều trị, tương đương 3,5%.

Do là BV lớn nhất miền Bắc, tỉ lệ bệnh nhân đột quỵ cấp cứu kịp khung giờ vàng tại BV Bạch Mai cao hơn, chiếm 5-7%, năm 2017 có 200 bệnh nhân và tăng lên 350 bệnh nhân trong năm 2018.

PGS Tôn nhấn mạnh, qua giờ vàng, chi phí điều trị cho bệnh nhân đột quỵ rất tốn kém, tỉ lệ mắc di chứng cao, khả năng hồi phục hạn chế.

Không nên ăn, uống bất cứ thứ gì

Theo PGS Tôn, nguyên nhân khiến bệnh nhân đột quỵ nhập viện trễ do người dân chưa có kiến thức, khi người thân mắc bệnh lại cho rằng bị trúng gió, cảm mạo nên tự chữa bằng nhiều cách dân gian. Ngoài ra nhiều người cũng chưa có kiến thức sơ cứu ban đầu dẫn đến xử trí sai lầm, gây hậu quả nặng nề về sau.

Khi bị đột quỵ, tuyệt đối không làm những điều sau vì... dễ chết hơn
PGS.TS Mai Duy Tôn. Ảnh: T.Hạnh

PGS.TS. Nguyễn Văn Chi, Phó trưởng khoa Cấp cứu, BV Bạch Mai dẫn chứng, nhiều gia đình đưa bệnh nhân đột quỵ đến muộn giải thích hồn nhiên rằng do nghĩ đột quỵ thì không được di chuyển nên để nằm yên một chỗ.

“Đây là nhận thức hết sức sai lầm. Bác sĩ khuyến cáo không để bệnh nhân vận động là áp dụng đối với bệnh nhân có thể đi lại được vì nếu vận động mạnh, bệnh nhân có thể bị ngã, bệnh nặng thêm. Còn với bệnh nhân đột quỵ nói chung, cần đặt bệnh nhân lên cáng hoặc đưa lên ô tô cấp cứu. Lúc đó xe di chuyển chứ bệnh nhân đâu có hoạt động”, PGS Chi chia sẻ.

Ngoài ra, nhiều gia đình khi thấy người thân bị đột quỵ thường cho uống ngay 1 viên an cung. Tuy nhiên PGS Chi cho biết, đây là điều cực kỳ nguy hiểm do bệnh nhân bị đột quỵ thường rơi vào trạng thái rối loạn nuốt. Khi đó uống nước cũng có thể gây sặc vào phổi.

“Do đó tuyệt đối không cho bệnh nhân ăn hay uống bất cứ thứ gì, có thể gây sặc, gây dị vật đường thở. Bản thân tôi đã từng chứng kiến nhiều ca bệnh nhân rất nặng do uống an cung. Nếu cứ cố cậy miệng bệnh nhân để nhét thuốc có thể gây tắc đường thở dẫn tới đột tử”, PGS Chi khuyến cáo.

Cách xử trí tối ưu nhất là khi phát hiện người thân bị đột quỵ, cần đảm bảo thông thoáng đường thở, nếu có răng giả nên tháo ra, nới rộng vùng và ngực, kiểm tra xem trong miệng có đờm dãi hay không, nếu có cần lấy sạch và để bệnh nhân nằm nghiêng để tránh sặc.

PGS Chi cũng lưu ý, tránh xa các biện pháp xoa bóp, bấm huyệt, chích nặn máu. Tốt nhất gọi ngay các phương tiện vận chuyển, cấp cứu đến các cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt.

Để nhận biết các dấu hiệu mắc đột quỵ, PGS Tôn nhấn mạnh, chỉ cần 1 phút có thể phát hiện ra, áp dụng quy tắc FAST:

F (Face): Kiểm tra miệng bệnh nhân xem có bị méo không, có thể yêu cầu huýt sáo, nhe răng.

A (Arm): Giơ 1 tay hoặc 2 tay lên hoặc giơ chân, nếu bệnh nhân không có khả năng hoặc tay, chân rơi xuống nhanh bất thường.

S (Speech): Yêu cầu bệnh nhân nói những cụm từ đơn giản, nếu giọng méo, nói không trôi chảy là dấu hiệu bất thường.

T (Time): Nếu có các dấu hiệu trên thì cần khẩn cấp đưa bệnh nhân đến bệnh viện.

Những người có nguy cơ cao bị đột quỵ thường do mắc tăng huyết áp (chiếm 80% các ca đột quỵ), tiểu đường, loạn nhịp tim, béo phì, tiền sử gia đình có người bị đột quỵ...

Theo PGS Tôn, sau đột quỵ lần 1, trong tuần đầu hoặc năm đầu tiên, tỉ lệ tái phát lên tới 15-18% do đó những bệnh nhân bị mắc rồi cần phải có biện pháp dự phòng.