Thái tử Arab Saudi dẫn dắt và củng cố quyền lực quốc gia
 

Arab Saudi đang được thái tử quyền lực dẫn dắt. Thái tử Mohammed bin Salman thúc đẩy tự do hóa kinh tế, xã hội Arab Saudi, nhưng cùng lúc cũng củng cố quyền lực tại quốc gia giàu dầu mỏ này.


Khi Quốc vương Salman đăng quang hồi năm 2015, một quan chức Arab Saudi tỏ ra e ngại về Thái tử Mohammed bin Salman, người được chỉ định làm phó thủ tướng đất nước. Quan chức lo rằng người con bồng bột và non kinh nghiệm của Quốc vương sẽ làm lung lay nền móng của vương quốc Hồi giáo.

"Cậu ấy sợ sệt", quan chức này nói, đề cập tới Thái tử Mohammed, khi ấy là một thành viên hoàng gia ít người biết đến. Nhưng quan chức nọ không lường trước được Thái tử Mohammed có thể phá vỡ quy tắc tại Vương quốc Hồi giáo nhiều luật lệ hà khắc này.

Trên cương vị phó thủ tướng, Thái tử 34 tuổi đã thúc đẩy cải cách nhiều quy định truyền thống, chấm dứt lệnh cấm phụ nữ lái xe hay bỏ khu cách ly phụ nữ trong nhà hàng, và gần nhất, cổ phần hóa công ty dầu khí Aramco, nền tảng quyền lực và thịnh vượng của Arab Saudi.

Aramco đã chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng, thu về hơn 25 tỷ USD. Giá trị vốn hóa công ty vượt 2.000 tỷ USD trong ngày đầu tiên giao dịch trên sàn chứng khoán Tadawul ở thủ đô Riyadh hôm 11/12, phá vỡ kỷ lục trên thị trường thế giới.

"Quy mô thương vụ là 'cú đấm' vào giới chỉ trích, trong đó có thành viên gia đình, những người cho rằng Thái tử sẽ không thể làm được điều đó", một nhà giao dịch trong thương vụ IPO này tiết lộ.

Mohammed cũng lan toả quyền lực của Saudi trên vũ đài khu vực. Liên quân do Riyadh dẫn đầu đang chống lại phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn trong cuộc nội chiến ở Yemen kéo dài từ 2015 đến nay. Ông cũng đưa ra lệnh cấm vận nước láng giềng Qatar. Tuy nhiên, Riyadh giờ đang tìm cách rút khỏi các chiến dịch phản tác dụng này.

Mohammed ủng hộ Trump gia tăng trừng phạt lên Iran, đối thủ chính trong khu vực, và càng quyết đoán hơn nữa khi nhà máy dầu của Saudi bị máy bay không người lái nghi của Iran tấn công.

Sự trỗi dậy không thể lay chuyển của Thái tử Mohammed diễn ra trong lúc nhiều thành viên hoàng gia cấp cao bị "hất cẳng", dọn đường cho ông lên ngai vàng. Năm 2017, Thái tử Mohammed ra lệnh tống giam hàng trăm người thân và doanh nhân trong chiến dịch chống tham nhũng ở Riyadh, thu hồi hơn 100 tỷ USD.

Tuy nhiên, cải cách của Mohammed được cho là có cách tiếp cận không khoan nhượng với người bất đồng chính kiến, như bắt giữ những nhà hoạt động nữ giới, chiến binh Hồi giáo hay những người chỉ trích kế hoạch IPO của ông.

Vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi năm ngoái, nghi do đặc vụ Saudi thực hiện, đã làm lu mờ hình ảnh một thái tử mang tư tưởng cải cách. Mohammed phủ nhận liên quan đến cái chết của Khashoggi, nhưng ông chịu trách nhiệm với tư cách là nhà lãnh đạo Arab Saudi.

Dù vậy, chỉ trích trên thế giới trái ngược với những gì diễn ra trong nước, nơi Thái tử đang tiến hành cải tổ mạnh mẽ, kéo một xã hội cổ hủ bước vào thời kỳ mới. Mohammed nới lỏng nhiều luật lệ Hồi giáo hà khắc, vốn thống trị ở Saudi hàng thập kỷ. Nữ giới giờ có thể thưởng thức đại nhạc hội và tham gia thể thao.

Được chính Quốc vương Salman chỉ định nhờ gây chú ý về tác phong làm việc, Thái tử đã tích cực chuẩn bị cho vị trí quyền lực của mình nhiều năm trước khi Quốc vương Salman đăng quang. Ông thuê chuyên gia tư vấn để lập ra kế hoạch tỉ mỉ nhằm phục hồi nền kinh tế. Các cố vấn đã quen với những cuộc họp tới khuya, triển khai số liệu thống kê cũng như tài liệu tham khảo trước đây.

Những ngày đầu trong nhiệm kỳ, Mohammed hào hứng nói về việc phá vỡ thế độc quyền trong kỷ nguyên tự do kinh doanh đầy mới mẻ. Kế hoạch niêm yết 5% cổ phần Saudi Aramco từ lâu trở thành tâm điểm trong tầm nhìn kinh tế của Thái tử. Tuy nhiên, thương vụ trở thành vấn đề trong khu vực. Thay vì hòa vào dòng vốn đầu tư toàn cầu, viên ngọc Aramco của Saudi nhận đầu tư tới 5 tỷ USD từ Abu Dhabi. Số tiền này được cho là đến từ những người bị bắt trong chiến dịch tham nhũng và vốn vay từ ngân hàng Saudi.

"IPO làm lộ ra những mâu thuẫn trong kế hoạch của Mohammed, khi ông hứa sẽ thu nhỏ công ty quốc doanh để rộng đường tự do hóa, nhưng thực tế tất cả những gì ông làm là gia tăng kiểm soát cá nhân", Madawi al-Rasheed, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học kinh tế London, Anh, bình luận.

"Với tất cả những lời hoa mỹ về tư nhân hóa, ông đang ở trung tâm mọi thứ", giáo sư nói.