Lượng lớn uranium đã 'biến mất' trước khi Mỹ tấn công Iran
 

Dù các đợt không kích đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho cơ sở hạt nhân Fordow, giới chức thừa nhận họ chưa thể xác định tung tích kho uranium làm giàu cấp độ cao của Iran.
Chiến dịch không kích do máy bay ném bom B-2 và tên lửa Tomahawk của Mỹ tiến hành đã nhắm vào ba cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran, trong đó có Fordow, nhà máy làm giàu uranium nằm sâu dưới lòng núi và được Iran xây dựng kiên cố suốt hơn hai thập kỷ.

Hình ảnh vệ tinh do Maxar Technologies công bố cho thấy ít nhất sáu lỗ bom lớn được tạo ra từ những quả bom xuyên phá boong-ke GBU-57/B MOP nặng tới 13.600 kg - loại bom phi hạt nhân lớn nhất của Mỹ, có khả năng xuyên sâu hơn 60 m.

Các quan chức quốc phòng Mỹ và Israel đều xác nhận mức độ “thiệt hại nghiêm trọng” tại Fordow, song chưa thể khẳng định cơ sở này đã bị phá hủy hoàn toàn.

“Chúng tôi tin rằng cơ sở này hầu như đã bị xóa sổ”, ông David Albright, cựu thanh tra Liên Hợp Quốc, nhận định nhưng cũng thừa nhận rằng chưa thể xác minh thiệt hại ở các khu vực chôn sâu.

Ngay sau khi Tổng thống Trump tuyên bố Iran “không còn chương trình hạt nhân nào để duy trì nữa”, các nguồn tin tình báo từ Mỹ, Israel và Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đồng loạt phát tín hiệu trái ngược: số uranium làm giàu tới 60% của Iran, tương đương đủ để chế tạo 9-10 đầu đạn hạt nhân đã “biến mất” chỉ vài ngày trước cuộc tấn công.


Một bức ảnh kết hợp cho thấy hình ảnh vệ tinh trên khu phức hợp ngầm Fordow, trước và sau khi Mỹ tấn công cơ sở hạt nhân ngầm, gần Qom, Iran, ngày 20/6 (trái) và ngày 22/6 (phải). Ảnh: Maxar Technologies.
Uranium đã được giấu từ trước đó?
Hai quan chức Israel nắm thông tin tình báo cho biết, Iran có thể đã kịp thời sơ tán thiết bị và uranium khỏi Fordow trong những ngày gần đây. Các bằng chứng ngày càng rõ ràng hơn cho thấy Tehran đã di chuyển khoảng 400 kg uranium làm giàu cấp 60% - sát ngưỡng 90% dành cho vũ khí hạt nhân - khỏi vị trí ban đầu, theo New York Times.

Theo ông Rafael Grossi, số uranium này được lưu trữ tại một cơ sở hạt nhân gần cố đô Isfahan. Ông xác nhận rằng các thanh sát viên Liên Hợp Quốc đã nhìn thấy lượng uranium này khoảng một tuần trước khi Israel bắt đầu không kích. Khi được hỏi liệu số nhiên liệu này đã được di chuyển hay chưa, ông Grossi trả lời ngắn gọn: “Đúng vậy”.

Nếu nhận định trên là chính xác, Isfahan có thể không phải là nơi duy nhất Iran đang âm thầm cất giấu uranium và thiết bị khỏi tầm ngắm của đối phương. Fordow - niềm kiêu hãnh dân tộc và là biểu tượng của khả năng tự vệ - cũng được củng cố để bảo vệ những phần không thể di chuyển.

Ảnh vệ tinh từ Maxar Technologies ghi lại vài ngày trước đợt không kích của Mỹ cho thấy có đến 16 xe tải đậu gần lối vào đường hầm dẫn vào Fordow. Trung tâm Phân tích Mở (Open Source Centre) tại London đánh giá rằng Tehran có thể đã chuẩn bị ứng phó từ trước.

Một nguồn tin cấp cao của Iran cũng nói với Reuters rằng phần lớn lượng uranium làm giàu tới 60% đã được di dời đến địa điểm không được tiết lộ trước khi Mỹ không kích.

“Tôi không nghĩ rằng có thể làm gì hơn ngoài việc trì hoãn chương trình hạt nhân của họ vài năm”, Jeffrey Lewis, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury ở Monterey, nhận định. “Gần như chắc chắn vẫn còn nhiều cơ sở mà chúng ta chưa biết”.


Một góc nhìn vệ tinh gần hơn cho thấy các lỗ hổng và miệng hố trên một sườn núi tại khu phức hợp ngầm Fordow, tuy nhiên các chuyên gia cho biết chưa thể xác nhận cơ sở hạt nhân này có bị phá hủy hoàn toàn như Mỹ tuyên bố hay chưa. Ảnh: Maxar Technologies.
Dù vậy, không rõ Iran đã kịp sơ tán được gì nếu có thể. Một quan chức Mỹ cho biết các máy ly tâm khổng lồ tại đây, vốn được kết nối bằng ống dẫn và bắt vít xuống sàn bê tông, gần như không thể tháo dỡ nhanh chóng sau khi xung đột với Israel bùng phát. Ngoài ra, nhiều tài liệu lưu trữ liên quan đến lịch sử chương trình hạt nhân cũng được chôn sâu dưới lòng cơ sở này, khiến việc tái cấu trúc trở nên phức tạp.

Giới chức Mỹ thừa nhận chưa rõ tung tích kho uranium
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth và Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Dan Caine, trong buổi họp báo hôm 22/6, đã không lặp lại những tuyên bố quyết liệt của ông Trump.

Họ chỉ xác nhận rằng các đợt không kích của máy bay B-2 và tên lửa Tomahawk đã gây “thiệt hại nghiêm trọng và phá hủy” tại ba cơ sở hạt nhân lớn, trong đó có Fordow.

Phó Tổng thống Mỹ JD Vance và Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi đều xác nhận còn nhiều câu hỏi về nơi cất giữ kho uranium.

"Chúng tôi sẽ làm việc trong vài tuần tới để đảm bảo xử lý được số nguyên liệu này và đó cũng là một trong những vấn đề chúng tôi muốn trao đổi với phía Iran", ông Vance nói trên chương trình “This Week” của đài ABC hôm 22/6. Tuy vậy, ông cho rằng Iran hiện không còn đủ thiết bị để chuyển số nguyên liệu này thành vũ khí hoàn chỉnh.

Song, Tehran tuyên bố không có ý định đàm phán với Mỹ, đồng thời cáo buộc Washington đã lừa dối họ trong các vòng đàm phán gần đây, trong khi âm thầm lên kế hoạch cho cuộc không kích. Điều này khiến kho uranium còn lại trở thành một trong những “con bài mặc cả” hiếm hoi của Iran trên bàn cờ hạt nhân quốc tế.

"Chúng tôi đang bị bịt mắt"
Một chi tiết đáng chú ý được chính Tổng Giám đốc IAEA nhắc đến: các thùng chứa uranium được thiết kế đặc biệt, đủ nhỏ để vừa vặn trong cốp xe ôtô - điều khiến quá trình giấu giếm, vận chuyển bí mật hoặc phân tán ra nhiều vị trí khác nhau trở nên cực kỳ dễ dàng.

Giới chuyên gia an ninh cảnh báo: chỉ cần một nhóm chuyên gia Iran nắm trong tay uranium cấp độ 60% và thiết bị phù hợp, họ có thể hoàn tất một vũ khí hạt nhân sơ khai chỉ trong vài tháng, bất chấp việc các cơ sở làm giàu bị phá hoại.

Thượng nghị sĩ bang Arizona, ông Mark Kelly, thành viên Ủy ban Tình báo Thượng viện, chia sẻ mối lo ngại: “Nỗi sợ lớn nhất hiện nay là họ sẽ đưa toàn bộ chương trình này xuống ‘dưới lòng đất’ - không chỉ theo nghĩa đen, mà còn ẩn mình hoàn toàn trước radar tình báo”, ông nói với NBC News.

Ngay cả khi các cuộc không kích khiến Iran thiệt hại nặng, tình thế hiện nay cho thấy phương Tây không nắm được toàn cảnh. Các hoạt động thanh sát của IAEA đã bị đình chỉ trong bối cảnh Tehran tuyên bố tình trạng chiến tranh. Hệ thống camera giám sát bị vô hiệu hóa, và không rõ liệu đội ngũ thanh sát viên quốc tế đang có mặt ở Iran có thể quay lại hiện trường kiểm tra hay không.

“Nếu Iran chính thức rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) như Quốc hội nước này đe dọa, thế giới sẽ hoàn toàn mù tịt trước những gì đang xảy ra trong lòng các ngọn núi Iran”, Ông Daryl Kimball, Giám đốc Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, cảnh báo.

VietBF@ sưu tập