Ngày 19.4.2025: Đại úy điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu, tác giả bức tượng Thương Tiếc, hiện đang phải nằm trong pḥng cách ly của bệnh Hoàn Mỹ, để được chăm sóc đặc biệt - khi ông bị bệnh loét bao tử, suy thận và viêm phổi.
Được biết ông Nguyễn Thanh Thu sinh năm 1934 (91 tuổi), đến Mỹ theo diện H.O, nhưng sau 10 năm đă từ California trở về Việt Nam, sống với con cái tại G̣ Vấp cho đến nay.
Giấc mơ lớn nhất mà điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu hằng mong ước, là phục dựng lại được bức tượng Thương Tiếc (theo đúng bản cũ) tại bất cứ nơi nào trên thế giới. Nhưng nay có lẽ ông sẽ phải ngậm ngùi đưa nỗi niềm ấy theo ḿnh xuống huyệt mộ!
Vào khoảng năm 1977, 1978 anh Nguyễn thanh Thu bị đi tù " cải tạo " tại một trại lính của Viêt Nam Cộng Ḥa ( cũ ) mà người Sài G̣n quen gọi tên là Thành ông năm, có người gọi là " thành quan năm ".
Thời Pháp thuộc người Việt nam gọi Thiếu úy Pháp là ông một hay quan một,. Trung úy là ông hai hay quan hai . Đại úy là ông ba hay quan ba. Vậy th́ ông năm hay quan năm là trung tá. Trại lính này thời Pháp chắc là phải có một cái tên Pháp, tên tây nhưng người Việt ( phó thường dân nam bộ ) lại đặt tên cho nó là thành ông năm. Chắc trại này nằm dưới quyền của một trung tá người tây. Ông quan năm này tên là ǵ ? Ông trung tá này là ai ?! Cho đến năm 1975 trại lính này thuộc quyền của Liên đoàn 5 Công binh Kiến tạo. Công binh Kiến tạo là đơn vị xây dựng các cơ sở , các ṭa nhà v.v. Việt cộng chiếm đơn vị này tái đặt tên cho nó là Ḥm thư 7590 L 19 T..... và các tiểu đơn vị được gọi là T. Thí dụ Ḥm thư 7590 L 19 T5 là tiểu đoàn tù nằm gần một băi cát .
SAU 50 NĂM IM TIẾNG SÚNG, CHỈ C̉N TIẾNG KHÓC THẦM…
Uyên Nguyên
Trong một không gian thinh lặng, “Thương Tiếc” hiện ra không như một h́nh khối bất động, mà như một tiếng thở dài đă hóa đá – tiếng thở dài của một người lính đă đi qua chiến tranh. Không bằng vẻ kiêu hùng mà với ánh mắt nh́n xa xăm, tâm tư trĩu nặng của một thời loạn không thể nguôi quên.
Tác phẩm của điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu vừa là biểu tượng của người lính, vừa là hiện thân của một thời đại, một khúc ngoặc định mệnh trong lịch sử dân tộc.
Người lính không đứng trong tư thế chiến đấu, không hô vang khẩu hiệu mà ngồi lặng trên một phiến đá, tay đặt hờ lên vũ khí như đang vấn lại một câu hỏi không ai trả lời: “Chúng ta mất ǵ, và c̣n lại ǵ?”
Từng đường nét trên gương mặt như chạm từ kư ức – chứa đựng một nỗi buồn kiêu hănh. Chiếc nón sắt không c̣n là vật che chở mà trở thành một bóng mờ đè nặng kư ức. Bàn tay rắn chắc không c̣n siết chặt vũ khí, mà đang buông thơng giữa hai đầu gối, như thể đang ôm lấy một nỗi mất mát không tên.
Đây chỉ là một phiên bản khác của “Thương Tiếc”. C̣n bức tượng nguyên thủy đă bị lật đổ vào những ngày tháng Tư, 1975, theo định mệnh quê hương và số phận của một thành phố đă mất tên. Tác giả của nó – người nghệ sĩ từng tạc nỗi đau vào đá – đă gánh lấy tù tội và giờ đây, đang thở những hơi dốc cuối đời trên giường bệnh.
Với ông, có lẽ lúc này không c̣n ǵ để sợ mất. Nhưng cái chúng ta c̣n giữ được là ǵ? Vẫn c̣n là một câu hỏi. Phải chăng, mỗi chúng ta là một phiên bản khác của “Thương Tiếc” – sau 50 năm im tiếng súng, chỉ c̣n tiếng khóc thầm.
Không hô hào, không bi lụy, không lên án cũng không cầu xin, “Thương Tiếc” là một lời tưởng niệm trong im lặng. Im lặng để lắng nghe tiếng bước chân đồng đội không về. Im lặng để nhận diện từng khuôn mặt đă rơi vào vô danh. Im lặng để trái tim người xem tự thốt lên những câu hỏi về giá trị của sự hy sinh, về chiều sâu của khổ đau và về cái đẹp đau đớn của sự thua cuộc mà vẫn giữ nhân tính.
Trong khối đá rắn đó, Nguyễn Thanh Thu đă gửi vào không chỉ kỹ thuật điêu khắc, mà cả linh hồn của một thế hệ. Một linh hồn không muốn lăng quên, cũng không dám quên. Một linh hồn cúi đầu trước bi thương, nhưng ngẩng lên bằng nhân phẩm.
Bức tượng này, v́ thế, không để chiêm ngưỡng, mà dành để chúng ta cúi đầu!
Tác giả: Uyên Nguyên