Từ đầu nhiệm kỳ tới nay. Tổng thống Trump đă nhiều lần ban hành các tuyên bố khẩn cấp liên quan đến biên giới phía Nam, năng lượng, thương mại, tội phạm ma túy, các băng đảng và thậm chí cả Ṭa án H́nh sự Quốc tế.
Trong ṿng 100 ngày đầu tiên, ông đă có 8 lần tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp. Đây là một con số vượt xa bất kỳ tổng thống tiền nhiệm nào, kể cả chính ông trong nhiệm kỳ đầu tiên.
Hiện chưa rơ liệu tất cả những vấn đề này có đáp ứng tiêu chuẩn pháp lư của một t́nh trạng khẩn cấp hay không, tức là một t́nh huống bất thường đến mức không thể chờ đợi hành động của Quốc hội Mỹ. Ví dụ, thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đă tồn tại hàng thập kỷ. Tuy nhiên, bằng cách tuyên bố đó là t́nh trạng khẩn cấp, ông Trump có thể tiếp cận những quyền hạn đặc biệt mà b́nh thường không thể sử dụng.
Câu hỏi liệu Tổng thống Trump có thể sử dụng quyền hạn trong t́nh trạng khẩn cấp theo cách đó hay không đang được xem xét tại ṭa án, cụ thể là tại Ṭa án Thương mại Quốc tế.
Theo bà Elizabeth Goitein, Giám đốc cấp cao tại Trung tâm Tư pháp Brennan và là chuyên gia về quyền lực khẩn cấp của tổng thống, tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp quốc gia là một công cụ có quyền lực rất lớn, v́ có thể kích hoạt hơn 150 điều khoản pháp lư khác nhau, trong đó quy định rằng trong trường hợp khẩn cấp quốc gia, tổng thống có thể thực hiện những hành động nhất định hoặc không cần tuân thủ những quy định nhất định. Đây là những quyền lực cho phép tổng thống hành động vượt ra ngoài những ǵ Quốc hội Mỹ cho phép trong hoàn cảnh b́nh thường, thậm chí có thể làm những điều mà Quốc hội Mỹ đă cấm trong những t́nh huống không khẩn cấp.
Theo bà, đây là một công cụ “đầy cám dỗ” đối với các tổng thống muốn thực thi chính sách khi không có đủ sự ủng hộ từ Quốc hội hoặc khi Quốc hội đă cản trở chính sách đó. Do đó, không khó hiểu v́ sao các tổng thống lại chọn sử dụng quyền lực khẩn cấp thay v́ phải trải qua quy tŕnh lập pháp thông thường.
Về nguồn gốc của các quyền lực này, bà Goitein nói rằng Quốc hội Mỹ đă trao quyền khẩn cấp cho tổng thống ngay từ khi nước Mỹ được thành lập. Hệ thống hiện nay đă h́nh thành từ Thế chiến I, theo đó tổng thống tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp và từ đó có thể sử dụng những quyền lực được quy định trong các đạo luật khác. Tuy nhiên, v́ không có đạo luật bao quát nào kiểm soát quy tŕnh này nên hệ thống đó bộc lộ nhiều bất cập: không có giới hạn thời gian cho t́nh trạng khẩn cấp, không có yêu cầu báo cáo với Quốc hội.
Chính v́ vậy, vào những năm 1970, Quốc hội Mỹ đă thông qua Đạo luật T́nh trạng Khẩn cấp Quốc gia (NEA), đặt giới hạn thời gian cho một tuyên bố khẩn cấp nếu tổng thống không gia hạn. Ban đầu, đạo luật này cũng cho phép Quốc hội Mỹ chấm dứt t́nh trạng khẩn cấp thông qua một h́nh thức phủ quyết, tức là chỉ cần đa số tại cả Hạ viện và Thượng viện đồng ư, không cần chữ kư của tổng thống.
Tuy nhiên, đến năm 1983, Ṭa án Tối cao Mỹ đă tuyên bố h́nh thức phủ quyết này vi hiến. Từ đó đến nay, nếu Quốc hội Mỹ muốn chấm dứt một tuyên bố khẩn cấp, họ buộc phải thông qua luật với siêu đa số đủ để vượt quyền phủ quyết của tổng thống. Đây là một điều gần như bất khả thi trong bối cảnh chính trị hiện tại.
Theo bà Goitein, trong số 150 quyền hạn được kích hoạt trong t́nh trạng khẩn cấp, có nhiều quyền hạn nghe có vẻ hợp lư và cần thiết. Tuy nhiên, cũng có những quyền hạn mang hơi hướng độc đoán. Chẳng hạn, một đạo luật từ năm 1942 cho phép tổng thống tiếp quản hoặc đóng cửa các cơ sở truyền thông. Quyền lực này từng được sử dụng trong Thế chiến II và ngày nay có thể được áp dụng để kiểm soát lưu lượng Internet có nguồn gốc từ Mỹ.
Ngoài ra, theo Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA), tổng thống có thể đóng băng tài sản của bất kỳ ai, kể cả công dân Mỹ, nếu cho rằng điều đó là cần thiết để đối phó với một mối đe dọa nước ngoài hoặc một phần liên quan nước ngoài. Tổng thống thậm chí có thể khiến giao dịch tài chính với người đó trở thành hành vi phạm pháp, kể cả cho thuê nhà, thuê làm việc hay bán thực phẩm.
Khi được hỏi liệu Quốc hội Mỹ có phạm sai lầm khi giả định rằng mọi tổng thống Mỹ đều sẽ hành xử như người tiền nhiệm, bà Goitein cho rằng đúng là Quốc hội Mỹ đă sai. Mặc dù ban đầu họ đă cố gắng trao cho ḿnh công cụ để kiểm soát quyền lực này, nhưng không lường trước được rằng Ṭa án Tối cao sẽ vô hiệu hóa công cụ đó.
Theo bà, đă đến lúc Quốc hội Mỹ sửa đổi quy tŕnh tuyên bố và chấm dứt t́nh trạng khẩn cấp, cũng như xem xét lại từng quyền lực cụ thể, ví dụ như đạo luật cho phép kiểm soát các cơ sở truyền thông và quyền kiểm soát giao thông nội địa. Quốc hội Mỹ cần thiết lập những giới hạn và cơ chế bảo vệ đối với những quyền lực này.