Gibbs

Khải Đơn

19-5-2025

Viên kẹo thần kỳ trút bỏ bớt gánh nặng của những người phải đánh vật từng bữa với trẻ nhỏ.


Công ty bán “kẹo rau củ” với lời quảng cáo “một viên kẹo bằng một đĩa rau” đã bán được hơn 135.000 hộp chỉ sau bốn tháng quảng cáo qua mạng.

Một hoa hậu bị khởi tố, cô kiếm được gần 7 tỷ trong thời gian ngắn ngủi sản phẩm đó ra đời, cùng hai người nổi tiếng khác.

Trong đó có tâm sự của những người mẹ đối mặt với những đứa trẻ không chịu ăn bất cứ thứ gì. Bạn tôi nói: “Có những đứa nhỏ không chịu ăn gì hết. Rau không ăn. Thịt không ăn. Như cháu của mình, nó có thể nhịn cả ngày chứ quyết không đụng vào rau”. – Đó là lý do bạn giải thích vì sao nhiều cha mẹ chọn mua kẹo rau củ cho con, đến từ sự lo lắng về thể trạng của trẻ.

Vài năm trước, khi tôi sống ở California. Bà chủ nhà của tôi hay lầm bầm một mình: “Tại sao không cho cháu tập ăn rau? Tại sao cứ cho nó ăn mãi nhưng thứ này?” – Đĩa thức ăn dở chỉ gồm có macaroni và phô mai của đứa cháu ngoại bỏ mứa trong chậu rửa chén, còn hơn một nửa.

Đây là món ăn duy nhất cháu ngoại của bà chịu ăn bảy ngày mỗi tuần, nhưng mỗi bữa nó chỉ khều hai muỗng, nuốt chậm chạp rồi bỏ. Mẹ của cô bé làm nghề phụ quán ăn và chạy xe công nghệ, chỉ muốn em bé ăn thật nhanh để cô có thời gian ra ngoài đi làm.

Mỗi khi bà ngoại nấu súp rau củ nghiền, định cho cháu ăn, thì đứa cháu khóc không ăn còn cô mẹ trẻ thì trách bà cháu đã không thích sao bà ép nó ăn.

Bà ngoại thở dài tâm sự với tôi: “Trẻ con sẽ không bao giờ ăn thứ nó không thích. Mình phải ép. Phải dành thời gian. Phải dụ dỗ. Nó ăn quen rồi sẽ chịu ăn. Rau củ, thịt cá, mình có thể nêm theo kiểu của nó, dụ nó ăn cho quen vị, quen độ cợn, độ mềm trong miệng thì nó mới ăn. Chứ cứ đụng chút nó khóc không kiên trì dạy nó ăn thì làm sao đủ chất”. – Tôi tin lời của bà. Vì tôi chính là một đứa trẻ như thế.

Khi tôi đúng tuổi tập ăn để dứt sữa dần, mẹ tôi thường phải nấu một tô đồ ăn mỗi bữa thả vào đó miếng cà rốt, ít rau cải, chút xíu thịt, đổi rau và loại đạm mỗi ngày. Tô đồ ăn nghiền ra mềm và bột có màu sắc tươi. Bỏ chừng đó công sức, nhưng đến bữa tôi sẽ ngồi khóc từ đầu bữa đến cuối bữa, quyết không ăn.

Mẹ kể lại là: “Mẹ đợi con ngoạc mồm to lên khóc ăn vạ, thì lại dùng muỗng mớm một xíu vào. Vừa sợ con hóc, nhưng đó là lúc duy nhất con chịu cho đồ ăn vào mồm. Rồi vừa ăn vừa phải đẩy xe đưa đi từ đầu xóm đến cuối xóm, thấy con mèo chỉ con mèo, con cười to lên đút một muỗng vào là nhai”. – Tôi nổi tiếng cả xóm vì ngày nào cũng phải đi dong hết cả con đường mới ăn hết tô đồ ăn. Những hôm khó chịu, mẹ đút miếng nào tôi sẽ phun đầy ra áo miếng đó. Cho ăn đúng là “đánh vật”.

Mẹ không từ bỏ. Tuổi đó tôi bị nhiều bệnh, nếu không ăn đủ chất sẽ không thể hồi phục. Mẹ nhớ lời bác sĩ dặn sau khi tôi rời bệnh viện nên kiên trì cho ăn như vậy suốt mấy năm trời, đến tận khi tôi vào lớp 1, biết tự bưng tô ăn và tự đòi đồ ăn khi đói.

Nhưng cháu ngoại của bà sống trong thời đại khác, nơi thời gian đổi thành tiền. Con gái bà sợ phải ngồi chầu chực cả tiếng đồng hồ cho em bé ăn. Cô cũng sợ nếu bà dạy cho nó biết ăn đủ loại rau củ, súp, thịt… thì nó sẽ đòi cô phải nấu cho ăn, không có thời gian đi làm.

Bữa ăn công nghiệp trong hộp giấy thoả mãn mọi điều người mẹ trẻ vất vả cần: không tốn thời gian, bỏ vào lò vi sóng là chín, không có thực phẩm nấu chưa chín, hư hỏng, không lo đau bụng, ngộ độc. Cô có lý do quá hợp lý khiến bà ngoại không đủ can đảm cãi lại.

Đứa bé sẽ lớn lên chỉ biết mỗi món macaroni và phô mai, hoặc thỉnh thoảng chịu đổi món qua ăn bánh kếp làm sẵn xịt chocolate lên bề mặt. Em cũng như những đứa trẻ đã được mẹ bỏ tiền mua “kẹo rau củ”, kỳ vọng rằng “một viên kẹo bằng một đĩa rau”, viên kẹo thần kỳ với công nghệ chiết xuất cô đặc trút bỏ bớt gánh nặng của những người phải đánh vật từng bữa với trẻ nhỏ.

Bà chủ nhà và mẹ tôi nuôi trẻ con trong thời đại khi công nghệ còn ít ỏi. Không ai nghiền thức ăn thành bột đem bán. Họ phải tự nấu mềm, tự nghiền, tự nghĩ cách làm thức ăn đủ màu đẹp mắt, vừa miệng cho trẻ. Họ cũng là phụ nữ chỉ làm việc tại nhà kiếm vừa đủ ăn. Công việc không buộc họ phải rời xa con cái hàng ngày.

Công nghệ thời cũ không chế tạo được những thứ thần kỳ như “kẹo rau củ” như bây giờ. Khả năng duy nhất giúp bà và mẹ nuôi trẻ lớn là kiên trì với thực đơn đủ chất họ được y tá hay bác sĩ ở bệnh viện chỉ dẫn qua những dặn dò bằng lời. Ăn đủ chất, ăn rau củ có nhiều màu sắc, uống nước nhiều, cho trẻ nhai đủ loại thực phẩm có vị và cảm giác khác nhau, cắt miếng nhỏ hay nghiền bột tuỳ theo độ tuổi.

Bà chủ nhà kể bà tự hào nhất là dạy được con gái thứ hai của bà chịu ăn củ dền. Con bé chỉ cần nhìn thấy nước súp nấu màu đỏ là khóc ré lên, hất đổ. Nhìn bà gọt củ dền là nó chạy khỏi bếp. Nó cứ liên tục bảo là “máu”, “máu” vì giống lần nó đứt tay.

Nhưng đó là loại rau củ rất nhiều chất sắt và vitamin. Bà nghĩ ra cách nấu nước củ dền, nghiền củ dền mịn, trộn với bột làm bánh mì để bột có màu hồng nhạt, sau đó bà và đứa con gái cùng nặn bánh màu hồng với con gái. Màu củ dền giảm bớt độ đậm khi trộn với bột, không còn nhìn như máu. Bà nặn thành nhiều chiếc bánh nhỏ hình hoa hồng và cho vào lò nướng.

Bà nhớ lại: “Tôi cũng ngạc nhiên vì nướng xong bánh không bị thành màu nâu, mà bên trong hoa hồng vẫn có màu hồng tươi từ nước củ dền. Tôi đã giải thích cho con là màu hồng tuyệt đẹp này không phải là máu, con đừng sợ”. Con gái bà đã chịu ăn bánh, sau đó từ từ chịu thử ăn củ dền bà nấu trong các món khác.

Câu chuyện kể trở thành ký ức đẹp, là thành tựu quan trọng của người làm mẹ, khi họ có thể cùng con khám phá chất liệu, vị, màu sắc của các thực phẩm mới. Quá trình này cũng như hạnh phúc trẻ thơ nối liền khúc ruột. Mỗi đứa trẻ sẽ giữ lại một mảnh kinh nghiệm đời sống mà cha mẹ để lại cho bé, nhất là tri thức về thực phẩm và thói quen ăn uống. Củ dền có nhiều chất sắt. Chất sắt rất quan trọng cho sức khoẻ phụ nữ về lâu dài. Chất sắt rẻ và dễ tìm nhất có trong những thực phẩm màu đỏ, không cần phải giàu có mới mua được. Đó là món quà ẩm thực vô giá bà dành cho con gái.

Một nghiên cứu trên 120 em bé và cha mẹ trong suốt chín năm cho thấy khoảng 25% số trẻ em trong mẫu nghiên cứu có một số vấn đề về ăn uống như ngại thử các món mới, hoặc chỉ đòi ăn một số loại thực phẩm nhất định (không ăn phong phú), những vấn đề này có thể khiến trẻ trở nên kén ăn.

Tuy nhiên, trẻ gặp vấn đề ăn uống (kén ăn, bỏ bữa…) có thể có nguy cơ gặp những vấn đề về hành vi, gây chậm lớn và ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, trong khi đó liên tục cho trẻ thử thức ăn mới là cách chính giúp trẻ nhận thức về thực phẩm. Vì vậy, cha mẹ nên tiếp tục cho trẻ thử các loại thức ăn mới nhiều hơn là chỉ một lần, không nên nản lòng hay bỏ cuộc. (3)

Ẩm thực là hành trình khó khăn với trẻ con và cả người lớn. Mỗi ngày ta đều thấy nhiều tin tức đe doạ về cách ăn sai lầm, nguồn gốc thực phẩm đáng ngờ, thực phẩm có hoá chất nguy hiểm, thực phẩm giả.

Có người vì sợ rau xanh xịt nhiều thuốc trừ sâu, bèn chuyển qua… rau tổng hợp là những viên uống cho con, đặt mua hàng nhập khẩu từ Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản. Có người không có thời gian nấu ăn, học cách dùng viên uống tổng hợp để đi tắt đón đầu nghĩa vụ cung cấp thực phẩm đủ chất con cần và sống nhanh trong thời công nghiệp hoá.

Cha mẹ có xu hướng ăn uống lành mạnh cũng dẫn đến việc trẻ con cũng học cách ăn uống lành mạnh. “Trẻ ăn nhiều rau củ trong giai đoạn đầu đời sẽ dễ chấp nhận các loại thực phẩm này khi lớn hơn” (2), bài nghiên cứu về ảnh hưởng từ thói quen ăn uống của cha mẹ đến con cái viết.

Viên “kẹo rau củ” đã làm mưa bão trên mạng bán hàng, giả vờ giải giúp bà mẹ thời hiện đại bài toán lười ăn, chậm ăn, không chịu ăn của bọn trẻ con làm nũng. Món macaroni và phô mai là bài giải cho cháu ngoại bà chủ nhà của tôi. Đứa bé sau này đến bảy tuổi vẫn không chịu ăn bất cứ thứ gì khác ngoài món thức ăn đóng hộp “nấu” bằng lò vi sóng.

Tuổi thơ của trẻ con thời “mới” phải giản lược vì cha mẹ không còn thời gian để đẩy xe dỗ dành con ăn suốt một tiếng đồng hồ. Tuổi thơ cũng giảm bớt niềm vui và sự khó chịu khi phải khám phá những loại thực phẩm mới: sần sật như đậu cô ve, ngọt như hạt bắp, mềm như đậu hũ, giòn như đuôi cải thìa, ngọt mọng nước như củ dền nấu súp.

Cảm xúc ẩm thực tuổi thơ được thay thế bằng tính toán tối ưu thời gian, nơi hiệu năng, giá tiền chi phối mọi hành động, kể cả cách ta xây dựng và chăm sóc gia đình. Những tương tác nguyên sơ ban đầu của tình mẹ, tình cha đổi khác. Thay vì cha cõng đứa con dụ nó ăn thì giờ có thể dắt trẻ ra nhà hàng cho nhân viên bưng đồ lên phục vụ. Thay vì mẹ phải nghĩ ra cách nấu mới để “dụ” con, thì chỉ cần đặt hàng một món đơn giản bán trên Tiktok, với lời hứa của người nổi tiếng về giá trị dinh dưỡng. Một yếu tố phải nhắc đến là các phụ huynh thường phải lao động vất vả, thời gian kéo dài và không gian làm việc tách khỏi gia đình cũng không cho phép họ nấu ăn cho con như người thời trước.

Những khách hàng mua món kẹo rau củ của Chị Em Rọt phẫn nộ khi nhận ra lượng chất xơ trong mỗi viên kẹo không như lời quảng cáo. Nhưng có những hệ luỵ khác nguy hại hơn rất nhiều: đó là trong mẫu kiểm nghiệm sau này, số lượng đường hoá học đứa trẻ “ăn” vào khi dùng kẹo thay rau đã không được ghi trên thành phần sản phẩm. Vị giác trẻ thay đổi không còn muốn tập hay đón nhận thực phẩm mới, cơ thể trẻ bị biến đổi vì sớm ăn phải đường ăn kiêng hoá học. Trẻ phát triển thói quen mới, từ chối sự đa dạng của các loại thực phẩm, trong khi đây là điều quan trọng để giúp cơ thể lớn lên khoẻ mạnh.

Giao tiếp ẩm thực nguyên sơ gắn kết gia đình qua bữa ăn đã bị bẻ gẫy nhờ viên uống tổng hợp thần kỳ và áp lực kiếm sống đẩy gia đình ra ngoài quỹ đạo của sự quan tâm. Người đứng bếp không có thời gian học hay tìm hiểu về giá trị dinh dưỡng của từng loại thực phẩm (hoặc họ không đủ tiền đủ rảnh làm việc đó hàng ngày). Ăn chỉ còn là một nhu cầu dinh dưỡng tính bằng số, không còn là “sợi dây rốn” tinh thần từ bữa ăn gia đình nữa.

Một người bạn của tôi nói rằng bạn cầu mong những ai làm Tiktoker, Youtuber hãy ngồi trước video với một đĩa rau hoặc ly nước lọc. Hãy thỉnh thoảng uống nước khi nói. Hãy thỉnh thoảng gắp miếng rau củ, ăn miếng trái cây bình thường. Xin đừng uống nước ngọt suốt hàng trăm cái livestream. Xin đừng đặt đĩa gà rán, khoai tây chiên, bánh pizza trước màn hình.

Hàng ngàn đứa trẻ đã thay đổi thói quen ăn uống theo “thần tượng” mạng của mình. Các em đòi uống nước ngọt thay nước. Các em đòi ăn gà rán thay vì ăn bữa ăn đủ chất. Các em muốn ngồi trước màn hình thật thời thượng và “ngầu” như những thần tượng mình xem qua mạng.

Sức khoẻ của một thế hệ tương lai sẽ bị huỷ hoại vì những chai nước ngọt hấp dẫn trong tay người nổi tiếng, những ly trà sữa đắt tiền và những tô đồ chiên rán đầy dầu mỡ vừa được giới thiệu trên video ẩm thực. Tương lai dinh dưỡng của các em giờ thu gọn lại thành đủ loại viên uống tổng hợp, viên kẹo thần kỳ, thức ăn cô đặc.

Với trẻ em trong nhóm 5-19 tuổi ở Việt Nam, tỷ lệ thừa cân, béo phì đã tăng từ 8,5% năm 2010 thành 19% năm 2020. 26,8% trẻ em ở thành thị thừa cân (1).

Phải chăng bữa ăn kiên nhẫn đang dần mất đi dưới những mái nhà vội vã đầy áp lực mưu sinh?

__________________