[Romano]

Trong khi tiến trình hòa đàm vẫn dậm chân tại chỗ sau hai vòng thương lượng liên tiếp tại Istanbul, một câu hỏi lớn đang được đặt ra là: Liệu một cuộc gặp trực tiếp giữa hai nhà lãnh đạo Nga và Ukraine có thể mở cửa cho hòa bình thực sự hay không?
Các phái đoàn của Ukraine và Nga đã tổ chức vòng đàm phán thứ hai trong vòng một tháng tại Istanbul vào ngày 2/6. Một lần nữa, Tổng thống Nga Putin và Tổng thống Ukraine Zelensky vẫn vắng mặt.

Trước cuộc gặp đầu tiên vào giữa tháng 5/2025, từng le lói một hy vọng mong manh rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ cùng hiện diện trong một căn phòng để đối thoại trực tiếp. Nhưng điều đó đã không xảy ra và trên thực tế, ít ai tin rằng nó sẽ xảy ra. Khi ấy, ông Putin đã thẳng thừng từ chối lời mời gặp mặt trực tiếp người đồng cấp Ukraine Zelensky ngay tại Istanbul.

Hy vọng ban đầu
Mặc dù hội nghị thượng đỉnh tại Istanbul thiếu vắng sự hiện diện của cả hai nhà lãnh đạo, họ không phải chưa từng trực tiếp đối mặt nhau. Năm 2019, tại Paris, ông Putin và ông Zelensky đã từng ngồi đối diện trong khuôn khổ các cuộc đàm phán theo “Định dạng Normandy”.

Các cuộc đàm phán theo “Định dạng Normandy” được khởi động bên lề lễ kỷ niệm 70 năm cuộc đổ bộ Ngày D vào tháng 6/2014. Mục tiêu của tiến trình đàm phán này là tìm kiếm một giải pháp chính trị cho cuộc xung đột ngày càng leo thang giữa quân đội Ukraine và các lực lượng ly khai ở vùng Donbas thuộc miền Đông Ukraine. Căng thẳng bùng phát sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea thông qua một cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 2/2014 và nhanh chóng lan rộng khi các nhóm ly khai giành quyền kiểm soát nhiều thị trấn trọng yếu tại Donetsk và Luhansk.

Từ đó, các cuộc đàm phán diễn ra định kỳ cho đến năm 2022, khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ. Cho đến thời điểm đó, hầu hết các cuộc thảo luận được đóng khung bởi hai thỏa thuận, các thỏa thuận Minsk năm 2014 và 2015, trong đó nêu rõ các điều khoản ngừng bắn giữa Kiev và lực lượng ly khai, cũng như điều kiện tiến hành các cuộc bầu cử ở Donetsk và Luhansk.

Cho đến cuộc gặp thứ sáu giữa hai bên vào tháng 12/2019, cũng là lần duy nhất Tổng thống Zelensky và Tổng thống Putin đối diện trực tiếp, một số người vẫn nuôi hy vọng rằng Thỏa thuận Minsk có thể trở thành nền tảng cho một giải pháp hòa bình lâu dài.

Thời điểm ấy, Tổng thống Zelensky chỉ mới nhậm chức được vài tháng, mang theo lời hứa chấm dứt xung đột đến Paris với niềm tin có thể đạt được một bước đột phá trong tiến trình hòa bình.

“Tôi muốn trở về với những kết quả cụ thể", ông Zelensky tuyên bố vài ngày trước cuộc gặp, khi kênh liên lạc duy nhất giữa ông và người đồng cấp Nga vẫn chỉ là những cuộc điện thoại. “Tôi muốn gặp trực tiếp ông Putin và tôi muốn mang về từ Normandy một tia hy vọng rằng xung đột có thể thực sự kết thúc".

Thế hòa về đối thoại
Tuy vậy, cuộc đối thoại trực tiếp lần này đã không mang lại kết quả như ông Zelensky kỳ vọng do lập trường khác biệt của hai bên. Ukraine muốn khôi phục chủ quyền đối với Crimea và kết thúc xung đột ở Donbas, trong khi Nga tìm cách ngăn chặn sự hội nhập sâu hơn của Ukraine vào Liên minh châu Âu và NATO. Những động cơ đối lập đó đã định hình toàn bộ khuôn khổ và giới hạn của Định dạng Normandy.

Trên thực tế, cuộc gặp giữa ông Putin và ông Zelensky hồi năm 2019 đã không đem lại bất kỳ thỏa thuận cụ thể nào. Cả hai bên đều né tránh các vấn đề cốt lõi và bất đồng sâu sắc về trình tự thực hiện các điều khoản trong Thỏa thuận Minsk. Ông Zelensky kiên quyết rằng một lệnh ngừng bắn bền vững cùng với quyền kiểm soát biên giới phía Đông phải được đảm bảo trước khi tổ chức bất kỳ cuộc bầu cử nào tại các vùng lãnh thổ ly khai. Ngược lại, ông Putin tuyên bố rằng bầu cử phải được tổ chức trước như một cách để hợp thức hóa chính quyền ly khai trước khi nhượng lại quyền kiểm soát cho Kiev.

Cuối cùng, tiến trình Normandy bị đình trệ. Và đến tháng 2/2022, khi căng thẳng không thể được giải quyết trên bàn đàm phán, mọi nỗ lực ngoại giao trước đó đã bị cuốn phăng đi trước "sức gió lớn" từ cuộc xung đột Nga-Ukraine.

Chưa có nhiều thay đổi
Các cuộc đàm phán mới giữa Ukraine và Nga, khởi động tại Istanbul vào tháng 5/2025, đánh dấu nỗ lực nghiêm túc nhằm tìm giải pháp cho xung đột. Tuy nhiên, nhiều trở ngại cũ vẫn còn nguyên vẹn. Trọng tâm thương lượng vẫn xoay quanh các vấn đề an ninh và chủ quyền của Donetsk và Luhansk, cũng như việc trao đổi tù nhân - điểm duy nhất dường như còn tạo được sự đồng thuận, cả ở thời điểm năm 2019 lẫn hiện tại.

Song, bối cảnh giờ đây đã rất khác biệt sau hơn ba năm giao tranh ác liệt. Chiến sự kéo dài đã làm thay đổi cách nhìn nhận về Donbas và Crimea. Trong khuôn khổ các cuộc đàm phán Normandy trước đây, việc công nhận bất kỳ vùng lãnh thổ nào do Nga kiểm soát chưa từng được đưa lên bàn đàm phán. Ngược lại, các nỗ lực hòa giải gần đây, đặc biệt từ phía Mỹ, lại hé lộ sự thay đổi trong phạm vi đối thoại: Washington đã đề xuất “công nhận hợp pháp” quyền kiểm soát của Nga đối với Crimea, cùng với việc “công nhận trên thực tế” quyền kiểm soát của Moscow đối với gần như toàn bộ tỉnh Luhansk, cũng như các vùng bị chiếm đóng ở Donetsk, Kherson và Zaporizhzhia.

Một khác biệt đáng kể nữa nằm ở vai trò trung gian. Nếu như đàm phán Normandy trước đây do châu Âu dẫn dắt, với Thủ tướng Đức Angela Merkel và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron giữ vai trò trung gian hòa giải thì nay vai trò ấy lại thuộc về Mỹ.

Với Điện Kremlin, sự thay đổi này là điều dễ chấp nhận. Trong các cuộc đàm phán Normandy, Nga luôn chỉ trích Berlin và Paris là những bên thiên vị, không đủ độ trung lập để tạo dựng lòng tin. Hiện nay, trong bối cảnh quan hệ Mỹ-Nga đang dần được cải thiện dưới thời Tổng thống Trump, Moscow tìm thấy một đối tác Washington sẵn sàng nắm lấy vai trò trung gian hòa giải mà châu Âu từng đảm nhiệm.

Tuy vậy, cũng như những người tiền nhiệm tại châu Âu, ông Trump đang phải đối mặt với những thách thức lớn khiến bất kỳ tiến triển thực chất nào đều trở nên mong manh.

Cuộc họp tại Istanbul ngày 16/5 không đem lại kết quả như nhiều người kỳ vọng. Đề xuất về một lệnh ngừng bắn kéo dài 30 ngày nhanh chóng rơi vào bế tắc; thay vào đó, hai bên chỉ đạt được đồng thuận về một thỏa thuận trao đổi tù nhân. Phiên đàm phán kế tiếp vào ngày 2/6 kết thúc chóng vánh sau chưa đầy một giờ, theo xác nhận từ các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ. Và một lần nữa, kết quả duy nhất là sự đồng thuận của hai bên về việc trao đổi tù nhân.

Đáng chú ý, các cuộc đàm phán tại Paris năm 2019 cũng từng dẫn đến một thỏa thuận tương tự. Và có vẻ như, sau gần ba năm xung đột toàn diện, việc đạt được bất kỳ đồng thuận nào vượt khỏi khuôn khổ trao đổi tù nhân vẫn khó nắm bắt như tại thời điểm ông Putin và ông Zelensky gặp mặt trực tiếp tại Paris.