CHÍNH PHỦ TỰ DO IRAN BỊ LẬT ĐỔ NHƯ THẾ NÀO?
Lịch sử lật đổ chính phủ tự do Iran và sự ra đời của chế độ Hồi giáo Iran
Vào thập niên 1970, Iran dưới sự cai trị của Quốc vương Mohammad Reza Shah Pahlavi là một quốc gia tương đối hiện đại hoá, cởi mở về kinh tế và ngoại giao, có quan hệ gần gũi với phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ.
Chính phủ của Shah dù bị chỉ trích về đàn áp chính trị, nhưng vẫn duy tŕ mô h́nh tự do kinh tế, giáo dục, quyền phụ nữ tương đối cao so với các nước Trung Đông thời đó.
Tuy nhiên, mâu thuẫn bắt đầu chồng chất khi nhiều tầng lớp trong xă hội, nhất là giới Hồi giáo bảo thủ do Ayatollah Ruhollah Khomeini lănh đạo, phản đối chính sách thế tục hoá và phương Tây hoá của Shah. Họ cho rằng chính quyền đă đi ngược lại giáo lư Hồi giáo và phục vụ quyền lợi nước ngoài.
Đến cuối thập niên 1970, các cuộc biểu t́nh nổ ra trên khắp Iran, với sự kết hợp giữa nhiều lực lượng: Hồi giáo cực đoan, cánh tả, sinh viên và những người dân bất măn.
Trước áp lực ngày càng lớn, Shah rời khỏi Iran vào tháng 1/1979 để điều trị y tế, thực chất là lưu vong.
Sau đó một chính phủ tự do dân sự ngắn ngủi được thành lập dưới quyền Thủ tướng Mehdi Bazargan nhằm giữ ổn định đất nước.
Tuy nhiên, chế độ mới c̣n rất yếu thế. Trong lúc đất nước đang tổ chức các buổi diễn binh, các lực lượng thân Hồi giáo âm thầm chuẩn bị kế hoạch đảo chính.
Lực lượng Vệ binh Cách mạng (IRGC) lúc đó mới thành lập, dưới sự chỉ huy của các giáo sĩ trung thành với Ayatollah Khomeini, đă dần kiểm soát quân đội, cảnh sát và các cơ quan an ninh.
Trong một cuộc duyệt binh lớn tại thủ đô Tehran, giữa tiếng nhạc và những tiếng hô khẩu hiệu đoàn kết, các phần tử cực đoan đă cho kích hoạt vụ ám sát nhắm vào tổng thống đương nhiệm của Iran khi đó. Tổng thống Abolhassan Banisadr, người được xem là đại diện của cánh tự do.
Dù sống sót sau vụ mưu sát ban đầu, nhưng Banisadr sau đó bị cô lập, bị buộc phải chạy trốn và sống lưu vong tại Pháp. Nhiều nhân vật khác trong chính quyền tự do cũng lần lượt bị thanh trừng, ám sát hoặc buộc phải rời bỏ đất nước.
Từ thời điểm đó, quyền lực rơi hoàn toàn vào tay các giáo sĩ ḍng Shiite dưới quyền lănh đạo tối cao của Ayatollah Khomeini.
Họ nhanh chóng thiết lập chế độ Cộng ḥa Hồi giáo Iran thành một nhà nước thần quyền, kết hợp giữa hệ thống pháp luật Hồi giáo nghiêm ngặt và quyền lực tối thượng của các giáo chủ.
Cuộc lật đổ đầy bạo lực này đă thay đổi toàn bộ cục diện Iran. Từ một quốc gia thế tục, cởi mở, Iran trở thành trung tâm của phong trào Hồi giáo cực đoan tại Trung Đông, với chính sách thù địch phương Tây kéo dài suốt hàng chục năm sau đó.
__________________
|