Một số người dù ăn rất nhiều nhưng cân nặng không tăng. Theo bác sĩ, nguyên nhân đến từ đặc điểm thể trạng, tỷ lệ trao đổi chất, yếu tố di truyền và cả thói quen ăn uống hàng ngày.
Người có tỷ lệ mỡ thấp thường ăn nhiều vẫn gầy. Ảnh: The List.
Bác sĩ Phạm Ánh Ngân, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM (cơ sở 3), cho biết để lư giải hiện tượng “ăn hoài không mập”, cần nh́n vào các yếu tố sinh học và lối sống ảnh hưởng đến quá tŕnh hấp thu và chuyển hóa dinh dưỡng.
Một lư thuyết cổ điển được đề cập từ năm 1940 bởi nhà tâm lư học người Mỹ William H. Sheldon cho rằng h́nh thái cơ thể con người có thể chia thành 3 nhóm chính: ectomorph, mesomorph và endomorph.
Trong đó, ectomorph là nhóm người có cơ địa gầy, tỷ lệ mỡ thấp, chuyển hóa nhanh và khó tích tụ mỡ hoặc cơ. Những người thuộc nhóm này dù ăn nhiều vẫn khó tăng cân do cơ thể tiêu hao năng lượng nhiều hơn b́nh thường. Để tăng cân, họ cần chế độ ăn giàu năng lượng, protein và chất béo lành mạnh.
Một yếu tố quan trọng khác là tỷ lệ trao đổi chất cơ bản (BMR), lượng năng lượng cơ thể sử dụng để duy tŕ các hoạt động sống khi nghỉ ngơi. Một số người có BMR cao bẩm sinh hoặc do ảnh hưởng nội tiết khiến cơ thể đốt cháy calo nhanh hơn.
Nghiên cứu cho thấy, người châu Á, đặc biệt là Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, thường có BMR thấp hơn khoảng 7-12% so với người phương Tây ở cùng mức cân nặng. Tuy nhiên, tốc độ trao đổi chất cũng có thể thay đổi đáng kể giữa từng cá nhân.
Một số bệnh lư di truyền cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng. Bệnh xơ nang (cystic fibrosis) gây suy giảm chức năng tuyến tụy, làm thiếu enzyme tiêu hóa, dẫn đến giảm hấp thu chất béo và protein. Bệnh không dung nạp gluten do tổn thương nhung mao ruột cũng gây giảm hấp thu dinh dưỡng.
Ngoài ra, hội chứng rối loạn hấp thu carbohydrate có thể khiến cơ thể không tận dụng được năng lượng từ tinh bột, dẫn đến t́nh trạng suy dinh dưỡng.
Ngay cả ở người khỏe mạnh, một số thói quen ăn uống cũng có thể khiến cơ thể hấp thu dinh dưỡng kém. Ăn quá nhanh, nhai không kỹ làm giảm hiệu quả tiêu hóa. Việc dùng quá nhiều thực phẩm bổ sung cũng có thể khiến các vi chất cạnh tranh hấp thu lẫn nhau, chẳng hạn, bổ sung kẽm quá mức có thể cản trở cơ thể hấp thu đồng.
Ngoài ra, các thành phần như chất xơ không ḥa tan có thể đẩy nhanh quá tŕnh tiêu hóa, làm giảm hấp thu vitamin tan trong dầu (A, D, E, K). Một số chất tự nhiên trong thực phẩm như phytate (có trong ngũ cốc nguyên cám), tannin (trong trà, cà phê), protease inhibitors (trong đậu sống) cũng làm giảm khả năng hấp thu khoáng chất và protein.
Theo y học cổ truyền, người khó tăng cân thường thuộc các thể hư như khí hư, dương hư, huyết hư. Những thể trạng này làm suy yếu công năng vận hóa của tỳ vị, từ đó ảnh hưởng đến quá tŕnh chuyển hóa thức ăn thành năng lượng. Với người thể khí hư, nên dùng các món dễ tiêu như cháo gạo nếp kết hợp gừng, tiểu hồi, nhục đậu khấu. Với người dương hư, các món như thịt dê, gà ác, gia vị ấm như quế, hồi hương, thảo quả, hạt sen sẽ phù hợp.
Bác sĩ Ngân cho hay dù theo y học hiện đại hay cổ truyền, t́nh trạng ăn nhiều nhưng không tăng cân nên được xem xét một cách toàn diện. Người gặp t́nh trạng này kéo dài nên khám chuyên khoa dinh dưỡng hoặc nội tiết để xác định nguyên nhân và xây dựng chế độ ăn phù hợp.
VietBF@ sưu tập