Sau nhiều ngày úp mở về khả năng tham chiến cùng Israel nhắm vào Iran. Mới đây, Vào ngày 21/6, Tổng Thống Donald Trump chính thức ra lệnh cho quân đội Mỹ thực hiện cuộc tấn công dữ dội nhắm vào ba cơ sở nguyên tử quan trọng của Iran.
Một canh bạc nguy hiểm
Vài giờ sau, ông Trump tuyên bố chiến dịch là một “thành công quân sự ngoạn mục.” Đứng cạnh ông là Phó Tổng Thống JD Vance, Ngoại Trưởng Marco Rubio, và Bộ Trưởng Quốc Pḥng Pete Hegseth. Tuy nhiên, mới chỉ bốn tiếng sau khi những quả bom đầu tiên được thả xuống, việc mô tả đây là một chiến thắng trọn vẹn là điều cực kỳ vội vă. Ba cơ sở nguyên tử ở Fordo, Natanz, và Isfahan có thể bị san bằng, nhưng liệu Tehran có thể tái thiết chương tŕnh nguyên tử hay không vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ.
Và điều quan trọng hơn: Iran sẽ phản ứng ra sao?
Quyết định nhảy vào cuộc chiến Trung Đông của ông Trump chắc chắn ảnh hưởng mạnh đến cục diện nhiệm kỳ tổng thống của ông. Điều trớ trêu là ông từng được bầu với lời hứa rút Mỹ ra khỏi những cuộc chiến nước ngoài “mơ hồ và tốn kém.” Nhưng mới năm tháng một ngày sau khi tuyên thệ nhậm chức, ông đưa quân đội Mỹ trực tiếp bước vào một cuộc chiến toàn diện với Iran.
Với hành động này của Mỹ, cuộc chiến mà Israel chống lại Iran bước sang giai đoạn mới. Diễn biến sắp tới có thể rẽ sang nhiều hướng. Có thể Iran sẽ đầu hàng theo điều kiện có lợi cho Mỹ và Israel. Nhưng khả năng lớn hơn – thậm chí chắc chắn hơn – là Mỹ sẽ bị kéo sâu vào một cuộc chiến mà hậu quả sẽ vô cùng tai hại.
Iran khó ḷng không trả đũa, có thể bằng cách tấn công các căn cứ Mỹ ở khu vực Trung Đông. Một khi điều đó xảy ra, cuộc leo thang sẽ không dễ dừng lại, và nước Mỹ có thể rơi vào một cuộc chiến sa lầy.
“Vào” th́ dễ, nhưng “ra” như thế nào?
Không ai biết chắc chuyện ǵ sẽ xảy ra tiếp theo. Có thể Iran sẽ trả đũa ở mức nhẹ, ông Trump sẽ “nuốt giận,” Israel hài ḷng với kết quả và chiến tranh kết thúc. Nhưng cũng có thể, chỉ cần một người – ông Trump hoặc ông Benjamin Netanyahu (thủ tướng Israel) hoặc lănh tụ tối cao Ali Khamenei của Iran – mất kiểm soát, mọi thứ sẽ trượt dốc.
Về lâu dài, hệ quả từ đ̣n tấn công Iran là không thể lường trước. Những người lạc quan ở Mỹ và Israel hy vọng điều này sẽ khiến chế độ Iran sụp đổ. Nhưng đó là ảo tưởng. Iran không phải Syria – đất nước tan hoang sau 10 năm nội chiến trước khi chế độ Assad sụp đổ vào cuối năm 2024. Iran vẫn c̣n lực lượng vũ trang mạnh, và không có ai chuẩn bị tiến vào chiếm đóng như từng làm ở Iraq.
Giả sử, điều khó tin xảy ra: Chế độ Iran sụp đổ. Th́ điều ǵ tiếp theo? Khó có thể là dân chủ. Rất có thể sẽ là một chính quyền cực đoan hơn, hoặc một khoảng trống quyền lực nguy hiểm hơn.
Kịch bản khả dĩ nhất: Chế độ Iran bị đánh cho suy yếu, nhưng họ sẽ trở nên cực đoan hơn, thù địch hơn với Mỹ, và liều lĩnh hơn. Trong trường hợp đó, Tehran gần như chắc chắn sẽ t́m cách chế tạo bom nguyên tử – nếu không phải ngay lúc này th́ trong vài năm tới. Và khi Cơ Quan Năng Lượng Nguyên Tử Quốc Tế không thể tiếp tục giám sát, Mỹ và Israel sẽ càng khó kiểm soát t́nh h́nh.
Không chỉ vậy, Iran c̣n có thể tổ chức các cuộc tấn công khủng bố nhắm vào các cơ sở Mỹ ở khắp nơi trên thế giới – giống như họ từng làm sau cái chết của Tướng Qasem Soleimani, hoặc như Saddam Hussein từng định ám sát Tổng Thống George H.W. Bush sau Cuộc Chiến Vùng Vịnh.
Cuộc chiến này, nếu kéo dài, sẽ trở thành một cuộc đối đầu thường trực giữa Israel và Iran – tương tự như chiến sự dai dẳng ở Gaza, Ukraine, hay cuộc chiến Iran-Iraq năm xưa. Israel sẽ tiếp tục oanh kích, Iran sẽ tiếp tục bắn hỏa tiễn. Và dân thường luôn là những người trả giá.
Đây là một bước ngoặt ngoạn mục đối với ông Trump. Khi c̣n là ứng cử viên tổng thống, ông từng chỉ trích gay gắt cựu Tổng Thống George W. Bush, cho rằng các cuộc can thiệp quân sự của Mỹ ở nước ngoài chỉ làm tiêu tốn sinh mạng lính Mỹ và ngân khố quốc gia mà chẳng mang lại lợi ích thực sự nào. Thậm chí, vài tháng gần đây, ông c̣n khiến phe diều hâu trong nội bộ đảng Cộng Ḥa bất an v́ thái độ mềm mỏng với Tehran.
“Đây là một canh bạc khổng lồ của ông Trump, và chưa ai biết nó có đem lại hiệu quả hay không,” Thượng Nghị Sĩ Jack Reed (Dân Chủ-Rhode Island), phó chủ tịch Ủy Ban Quốc Pḥng Thượng Viện, nhận định.
Cựu Tổng Thống Barack Obama và cựu Tổng Thống Joe Biden từng đối mặt với thách thức tương tự, nhưng họ chọn con đường ngoại giao – giới hạn khả năng phát triển bom nguyên tử của Iran thông qua các hiệp ước, thay v́ mạo hiểm với binh lửa chiến tranh. Ông Trump nói rằng mục tiêu của chiến dịch là ép Iran ngồi vào bàn đàm phán theo điều kiện của Mỹ. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia hoài nghi khả năng Tehran khuất phục dưới áp lực bom đạn.
“Nguy cơ Mỹ bị cuốn vào một cuộc chiến lật đổ chế độ nữa ở Trung Đông là rất lớn,” bà Rosemary Kelanic, giám đốc chương tŕnh Trung Đông tại tổ chức Defense Priorities ở Washington DC – cảnh báo. Nếu Iran đáp trả, “sinh mạng lính Mỹ sẽ trở thành chất xúc tác để tiếng trống chiến tranh càng vang to hơn.”
Thái độ chống chiến tranh Trung Đông là một trong những yếu tố làm nên chiến thắng của ông Trump năm 2016. Đối thủ của ông khi đó – bà Hillary Clinton – từng bỏ phiếu ủng hộ cuộc chiến Iraq năm 2002. Ông JD Vance, phó tổng thống đương nhiệm, từng tham chiến ở Iraq và trở về với tâm trạng vỡ mộng.
Phản ứng trong nội bộ phe MAGA – lực lượng ủng hộ trung thành nhất của ông Trump – th́ không thống nhất. Có người vẫn bênh vực, nói rằng ông Trump biết ông đang làm ǵ. Nhưng không ít người cho rằng ông đă mắc sai lầm nghiêm trọng. Ông Stephen Bannon và ông Charlie Kirk – hai nhân vật có ảnh hưởng trong giới bảo thủ – đều từng cảnh báo không nên gây chiến với Iran. Tối Thứ Bảy, 21 Tháng Sáu, cả hai ông lên sóng trực tiếp để thăm ḍ phản ứng người ủng hộ. “Có rất nhiều người MAGA không vui về việc này. Thẳng thắn mà nói, chúng tôi thấy rơ điều đó qua các b́nh luận,” ông Bannon nói.
Một cánh cửa đang mở ở Iran nhưng ai sẽ đi qua?
Nếu lịch sử có dạy điều ǵ th́ đó là: Những cuộc chiến Trung Đông luôn dễ bắt đầu nhưng rất khó kết thúc. Ông Trump đă hứa “America First” – nước Mỹ trên hết – nhưng giờ đây lại đang dẫn Mỹ bước vào một cuộc xung đột mới, ở một vùng đất mà bao đời tổng thống đều t́m cách rút chân ra. Không ai biết canh bạc này có giúp ông Trump củng cố quyền lực hay đẩy nước Mỹ vào một chu kỳ bất ổn mới. Nhưng một điều chắc chắn: Cuộc chơi với Iran không phải ván cờ với vài nước đi – mà là một mê cung phức tạp với sự đan xen của chính trị, quân sự, và tôn giáo, nơi mọi quyết định đều có thể dẫn đến hệ quả ngoài mong đợi. Ông Trump đă đi nước cờ đầu tiên. C̣n bao nhiêu nước tiếp theo? Và có đường lùi không?
C̣n rất nhiều biến số chưa thể đoán trước. Có điều chắc chắn rằng có thể dễ dàng lật đổ một chế độ thù địch và thay thế bằng một chính quyền “thân thiện hơn.” Thủ Tướng Benjamin Netanyahu đă công khai nói rằng mục tiêu của ông là lật đổ Cộng Ḥa Hồi Giáo Iran. Ông khẳng định rằng Israel đang chuẩn bị “giải phóng người Iran” và tin rằng chỉ cần ám sát lănh tụ tối cao Ali Khamenei là “cuộc chiến sẽ chấm dứt.” Ông Trump cũng vài lần ám chỉ tham vọng thay đổi chế độ, tuy nói rằng Mỹ không định giết giáo chủ Khamenei – “ít nhất là chưa.”
Thế nhưng, việc giết ông Khamenei không có nghĩa là chế độ sẽ sụp đổ. Sau 46 năm tồn tại, bộ máy quyền lực của Iran đă bám rễ sâu rộng. Không có người kế nhiệm rơ ràng không đồng nghĩa với việc không có người thay thế. Những ai tin vào kịch bản “chặt đầu là xong” nên nhớ rằng Hezbollah vẫn hoạt động ở Lebanon dù lănh đạo bị ám sát, và Iran th́ mạnh hơn Hezbollah rất nhiều. Muốn “thay máu” chính quyền Iran bằng vũ lực sẽ đ̣i hỏi lực lượng bộ binh quy mô lớn. Quân đội Israel không có năng lực tác chiến viễn chinh như vậy, nghĩa là Mỹ sẽ phải gánh toàn bộ. Người dân Mỹ th́ luôn ngán ngại bất kỳ cuộc phiêu lưu nào ở Trung Đông.
Theo một cuộc khảo sát do nhật báo The Washington Post thực hiện trước khi ông Trump ra lệnh oanh tạc ba địa điểm nguyên tử của Iran, cho thấy 45% người được hỏi phản đối việc quân đội Mỹ tấn công Iran, so với 25% ủng hộ, c̣n 30% khác cho biết họ không chắc chắn. Gần một nửa số đảng viên Cộng Ḥa ủng hộ các cuộc không kích, nhưng một phần tư phản đối. Phần c̣n lại không chắc chắn.
Điều đó so sánh như thế nào với dư luận về hành động quân sự trước đây ở Trung Đông? Câu trả lời ngắn gọn là sự ủng hộ nhỏ hơn nhiều so với các cuộc chiến trước. Vài ngày trước khi Tổng Thống George H.W. Bush bắt đầu chiến dịch quân sự nhằm tống Iraq khỏi Kuwait vào Tháng Giêng, 1991, 76% người Mỹ ủng hộ hướng đi như vậy, theo cuộc thăm ḍ của Post-ABC News. Khi Tổng Thống George W. Bush ra lệnh không kích các địa điểm quân sự của Taliban và trại huấn luyện của Al-Qaeda ở Afghanistan vào Tháng Mười, 2001, 94% người Mỹ ủng hộ hành động này, 80% ủng hộ việc sử dụng bộ binh để bắt hoặc giết Osama bin Laden và 75% ủng hộ quân đội Mỹ lật đổ chế độ Taliban. Và Tháng Ba, 2003, 71% người Mỹ ủng hộ việc tiến hành chiến tranh với Iraq nhằm lật đổ Tổng Thống Saddam Hussein.