nấm nh́n th́ hiền khô nhưng lại là loài ăn thịt và săn mồi theo cách tàn bạo bậc nhất
Bề ngoài, nấm ṣ chẳng có vẻ ǵ là nguy hiểm cả. Nó c̣n là một loài nấm ăn được nữa. Tuy nhiên, ẩn sau dáng vẻ hiền lành ấy lại là một thợ săn mồi khôn ngoan và tàn bạo bậc nhất thế giới tự nhiên.
Địa bàn yêu thích của nấm ṣ - hay c̣n gọi là nấm Bào ngư (Pleurotus ostreatus) là các khúc gỗ mục hoặc cây gỗ chết. Tuy nhiên, nó không phụ thuộc vào nguồn dinh dưỡng nghèo nàn của các thân cây khô này, mà nhắm vào một nguồn thức ăn hết sức sống động theo đúng nghĩa đen khác.
Thọc sợi nấm vào miệng con mồi, "ăn" chúng từ trong ra ngoài
Ngay dưới chân của nấm ṣ, trên bề mặt khúc gỗ mục ẩm ướt là đầy rẫy các loài giun siêu nhỏ ,được gọi chung là giun tṛn hoặc tuyến trùng (Nematoda). Dù nấm ṣ mang dáng dấp hiền khô, nhưng thực chất, nó lại là "gă đao phủ" giết mổ không gớm tay với mớ tuyến trùng trong cùng môi trường sống.
Để dẫn dụ, nấm ṣ mọc ra những sợi tơ có hóa chất quyến rũ tuyến trùng. Lũ giun tṛn ngây thơ tưởng bở ṃ đến kiếm chác liền bị tơ nấm ṣ quấn lấy. Trên các sợi tơ của nấm Ṣ cũng có một độc tố gây tê liệt. Dính phải chất độc này, đám giun tṛn lập tức bất động.
Tơ nấm ṣ bắt giun tṛn
Để "ăn" được tuyến trùng, nấm ṣ luồn các sợi tơ vào miệng của chúng, sau đó giải phóng protein có tác dụng phân hủy. Cuối cùng, nó chỉ việc thong thả nhấm nháp cơ thể con mồi từ bên trong ra đến tận bên ngoài.
Chính nhờ đám giun tṛn béo mập ấy mà nấm Ṣ mới mỗi ngày một "phát ph́", chứa đầy chất nitơ (đạm).
Không phải cách săn mồi b́nh thường
Vốn dĩ, nấm là một trong những thức ăn quen thuộc. Đối với người ăn chay, nó khá quan trọng v́ là loại thực phẩm giàu dinh dưỡng. Tuy nhiên, kể từ khi biết được nấm ṣ là loài "ăn thịt", người ta cũng bắt đầu đặt ra nghi vấn: Liệu nó có c̣n thích hợp để làm món chay?
Nhưng tạm gác lại vấn đề này. Cái gây sửng sốt hơn cả là loại protein mà nấm ṣ dùng để tiêu hóa giun tṛn, Pleurotolysin.
"Pleurotolysin không phải là loại protein b́nh thường," - tờ New Scientist cho biết. "Nó thuộc về nhóm protein tan được trong nước, tấn công bằng cách đục thủng màng tế bào."
Cũng theo phân tích th́ các nguyên tử của Pleurotolysin có thể gắn kết lại với nhau như những mảnh Lego vậy. Chúng liên kết mỗi 13 nguyên tử thành một ṿng tṛn phân tử Pleurotolysin.
Khi một ṿng tṛn phân tử h́nh thành, nó sẽ đục lỗ qua màng tế bào hệt như chúng ta dùng khuôn tạo h́nh bánh quy mà cắt qua miếng bột bánh vậy. Nhưng "chiếc khuôn" này chỉ rộng có 8 nanomet mà thôi.
Và nếu chỉ 1 lỗ là chưa đủ để khai tử một tế bào, vậy th́ các phân tử Pleurotolysin "sát thủ" khác sẽ lại xông tới, tiếp tục tấn công cho đến lúc hoàn toàn diệt gọn tế bào.
Mở ra hy vọng tiêu diệt tuyến trùng gây hại cho nhân loại
Y học cũng có một protein phân hủy tế bào tương tự như Pleurotolysin là Perforin, tạo ra nhờ mă hóa gen PRF1 và gen Prf1 ở chuột. Nếu t́m ra được cách điều khiển chính xác, th́ rất có thể các bác sĩ sẽ khiến cho Perforin biết lựa chọn t́m diệt các tế bào gây bệnh, trong khi bỏ qua các tế bào b́nh thường.
Chỉ có điều, nói th́ dễ chứ làm lại khó. Hiện tại, y học mới chỉ thấy được tiềm năng thôi, chứ chưa t́m ra cách khống chế Perforin như nấm Ṣ tự quản Pleurotolysin.
Được biết, có đến quá nửa các loài giun tṛn đă được khoa học phát hiện và miêu tả là giun kư sinh, bao gồm 16.000/28.000 loài. Song con số 28.000 loài này lại vẫn chưa phải là tổng số các loại tuyến trùng. Theo ước tính của các nhà khoa học, phải có tới 1 triệu loài giun tṛn khác nhau. Chúng sống ở mọi nơi trên Trái đất, kư sinh trên cả động thực vật lẫn con người.
Có đến hàng triệu loài giun tṛn chưa được biết đến trên Trái đất
VŨ HUẾtheo Helino