Bưởi là thứ quả ngon thường có vào mùa thu ở miền Bắc nước ta. Không chỉ cung cấp chất dinh dưỡng, bưởi c̣n là một vị thuốc quư.
1. Đặc điểm của cây bưởi
Bưởi c̣n gọi là ḅng. Tên khoa học Citrus maxima (Burm) Merrill; Citrus grandis Osbeck. Thuộc họ Cam Rutaceae.
Bưởi là loại cây to cao 10-13m, vỏ thân màu vàng nhạt, đôi khi ở kẽ nứt thân chảy ra một thứ gôm nhựa.
Cành có gai dài, nhọn. Lá h́nh trứng, dài 11-12cm, rộng 4,5-5,5cm, hai đầu tù, nguyên, đai, cuống có d́a cánh to. Hoa đều, to, mọc thành chùm 6-10 hoa, rất thơm.
Quả h́nh cầu to, có khi to bằng đầu người lớn, vỏ dày, màu thay đổi tùy theo giống.
Bưởi được trồng khắp nơi ở nước ta, nổi tiếng có bưởi huyện Đoan Hùng tỉnh Phú Thọ, miền Nam có bưởi Năm roi…
Mùa hoa: Tháng 3-5, mùa quả: Tháng 8-11.
Các thành phần trong quả bưởi đều có tác dụng quư đối với sức khỏe.
Người ta trồng chủ yếu để lấy quả ăn, lấy hoa ướp thơm thức ăn, bánh trái hoặc cất nước hoa bưởi. Ngoài ra, c̣n hái lá làm thuốc, thường chỉ dùng lá tươi. Dùng vỏ quả và hạt bưởi sau khi đă ăn quả.
Trong lá, hoa, vỏ quả đều chứa tinh dầu. Thành phần chủ yếu của tinh dầu lá bưởi là dipenten, linalola và xitrala. Trong tinh dầu vỏ quả có 26% xitrala và este.
Trong vỏ quả bưởi, ngoài tinh dầu ra c̣n chứa pectin naringin, các men peroxydaza, amylaza, đường ramnoza, vitamin A và C, hesperidin.
Trong dung dịch ép múi bưởi có khoảng 9% acid citric, 14% đường. Ngoài ra, c̣n lycopin, các men amylaza, peroxydaza, vitamin C (50mg trong 100mg dịch ép), vitamin A và B1.
Trong vỏ hạt bưởi có nhiều pectin.
Trong hạt có dầu béo.
2. Công dụng và liều dùng của bưởi
Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS. Đỗ Tất Lợi:
-Lá bưởi tươi thường được dùng nấu với nhiều lá thơm khác để xông chữa cảm cúm, nhức đầu. C̣n dùng để cất tinh dầu, nhưng nếu hái lá th́ hại quả và hoa cho nên ít làm.
-Vỏ quả bưởi chữa ăn uống không tiêu, đau bụng, ho. Ngày dùng 4-12g dưới dạng sắc uống.
-Vỏ hạt bưởi có thể dùng lấy pectin làm thuốc cầm máu và dùng chải tóc.
-Dịch ép múi bưởi làm thuốc chữa tiêu khát (đái tháo), thiếu vitamin C, làm nguyên liệu chế acid citric thiên nhiên.
-Nước hoa bưởi thường bán ở các hiệu làm bánh được cất từ hoa bưởi phối hợp với nhiều vị thuốc có vị thơm khác như hồi, quế… dùng để làm thơm các thức ăn, bánh trái.
Vỏ bưởi sắc chữa ăn uống không tiêu.
3. Một số bài thuốc từ cùi bưởi
Theo Đông y, cùi bưởi vị cay, ngọt, hơi đắng, tính ấm, vào ba kinh tỳ, thận và bàng quang, có công dụng hóa đàm, tiêu thực, hạ khí.
-Trị chứng ho hen người già từ cùi bưởi
Cách 1: Cùi bưởi, thái nhỏ, hấp cách thủy cùng với mật ong cho mềm, ngày ăn 2-3 lần, mỗi lần 1 th́a.
Cách 2: Cùi bưởi sạch thái chỉ, hăm với nước sôi uống thay trà.
Cách 3: Cùi bưởi thái vụn chưng với dầu hạt hoa mào gà. Ngày ăn 2 lần, mỗi lần 1 th́a.
-Chữa đau bụng do lạnh, nôn, buồn nôn:
Cùi bưởi 12g, nước 300 ml, sắc c̣n 100 ml, chia 2 phần, uống trong ngày.
-Trị đầy bụng, khó tiêu
Cùi bưởi, sa nhân, kê nội kim và thần khúc. Mỗi vị 6g, sắc uống ngày một thang.
4.Một số lưu ư khi ăn bưởi
Không ăn bưởi khi đang dùng một số loại thuốc như thuốc giảm béo, thuốc chống dị ứng… đề pḥng tương tác bất lợi giữa thuốc và bưởi.
Không ăn khi bụng đói v́ bưởi có thể gây hại niêm mạc dạ dày.
Không ăn bưởi khi bị rối loạn tiêu hóa.
Người đang bị cơn đau do bệnh gout, viêm loét dạ dày... không nên dùng bưởi.