Đóng của chính phủ Mỹ là do ông Trump. Chính ông đă tự làm khó cho ḿnh. Ông có biết rủi ro lớn đang chờ đợi ông nếu ông xây bức tường biên giới với Mexico?
Theo hiến pháp, Tổng thống Mỹ Donald Trump có quyền ban hành t́nh trạng khẩn cấp quốc gia nhưng việc này không giúp ông đạt được mục tiêu xây tường biên giới.
Chính phủ Mỹ hôm nay bước vào ngày đóng cửa thứ 20 quanh bất đồng giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Quốc hội Mỹ về chuyện chi tiền xây tường ngăn biên giới với Mexico. 9 giờ tối 8-1 (giờ địa phương), ông Trump đăng đàn phát biểu trước toàn dân về chuyện xây tường biên giới, theo New York Times.
Ông Trump dành một nửa thời lượng phát biểu mô tả t́nh h́nh biên giới Mexico như một cuộc “khủng hoảng nhân đạo”. Trước toàn dân, ông Trump chỉ trích chuyện đảng Dân chủ phong tỏa xây tường biên giới là đạo đức giả và gây rủi ro cho an ninh nước Mỹ. Hiện đoàn người di cư Trung Mỹ vẫn đang t́m cách vượt qua biên giới Mexico vào Mỹ và theo ông Trump th́ các thành phần khủng bố có thể trà trộn vào người di cư xâm nhập vào Mỹ.
Tranh căi quyền tổng thống
Đến giờ, đảng Dân chủ vẫn phản đối đề xuất xây tường biên giới, yêu cầu ông Trump ngay lập tức chấm dứt t́nh trạng đóng cửa chính phủ và cho phép Quốc hội thông qua luật chi tiền cho chính phủ hoạt động. Đảng Dân chủ nói rơ chỉ khi ông Trump làm vậy th́ họ mới chấp nhận tranh luận về an ninh biên giới.
Thế giằng co giữa ông Trump và Quốc hội chưa biết sẽ ra sao và c̣n kéo dài đến đâu. Nhưng có một điểm chắc chắn là hai năm qua ông Trump đă không thắng được Quốc hội do Cộng ḥa kiểm soát lưỡng viện th́ giờ khả năng ông thắng được Quốc hội mà Hạ viện do Dân chủ kiểm soát sẽ mong manh hơn nhiều. T́nh thế này một lần nữa dẫn đến câu hỏi liệu ông Trump có tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp quốc gia để vượt mặt Quốc hội đơn phương xúc tiến xây tường biên giới hay không. Phát biểu trước toàn dân tối 8-1, ông Trump c̣n kiềm chế đi tới bước này. Nhưng tŕ hoăn không có nghĩa sẽ từ bỏ và đe dọa vẫn c̣n đó.
Vậy ông Trump có quyền ban hành t́nh trạng khẩn cấp quốc gia hay không? Chủ tịch Ủy ban T́nh báo Hạ viện cho rằng ông Trump “không có quyền” v́ “nếu (Tổng thống) Harry Truman không thể quốc hữu hóa ngành công nghiệp thép trong thời chiến th́ Tổng thống Trump cũng không có quyền tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp và xây một bức tường biên giới trị giá nhiều tỉ đô”. Năm 1952, ư định đơn phương quốc hữu hóa ngành công nghiệp thép của Tổng thống Truman đă bị Ṭa án Tối cao bác.
Hơn hai thập niên sau, Quốc hội Mỹ cho phép các tổng thống quyền tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp và hành động đơn phương. Luật T́nh trạng khẩn cấp Quốc gia 1976 mở rộng quyền hành nhiều hơn cho tổng thống cũng như cho phép tuyên bố “t́nh trạng khẩn cấp nhập cư” để đối phó với “ḍng người nước khác” tràn vào Mỹ. Từ lúc luật được thông qua đă có 30 lần các tổng thống tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp quốc gia. Trong bài viết trên The Hill, GS luật Jonathan Turley tại ĐH George Washington và từng là luật sư tại Hạ viện Mỹ cũng khẳng định theo hiến pháp th́ tổng thống có quyền ban hành t́nh trạng khẩn cấp quốc gia.
Một người di cư Trung Mỹ nhảy qua hàng rào biên giới TP Tijuana (Mexico) để vào TP San Diego, bang California (Mỹ) ngày 1-1. Ảnh: BLOOMBERG
Mâu thuẫn việc chi tiêu
T́nh trạng khẩn cấp quốc gia cho phép tổng thống nhiều quyền lực hơn để đối phó nhanh chóng với các vấn đề đe dọa an ninh khẩn cấp. Theo GS luật Noah Feldman tại ĐH Harvard và là thư kư của Chánh án Ṭa án Tối cao David Souter, giải quyết xong chuyện tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp quốc gia, ông Trump lại phải tính tới một thách thức lớn hơn là t́m nguồn tiền xây tường ngăn biên giới. Theo luật Mỹ, ông Trump có thể huy động tiền từ các quỹ không ràng buộc nghĩa vụ được thiết kế cho các dự án xây dựng quân sự, hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng các nguồn quỹ từ các dự án có liên quan đến quân đội. Tuy nhiên, việc sử dụng tiền từ các nguồn quỹ này có nhiều hạn chế.
GS Feldman khẳng định ông Trump không thể qua mặt được Quốc hội về tài chính. Theo ông, Hiến pháp Mỹ không có điều khoản t́nh trạng khẩn cấp quốc gia nào cho phép tổng thống chi tiền v́ các mục đích không được Quốc hội đồng ư. Hơn nữa, bên cạnh chuyện không duyệt chi tiền, Quốc hội cũng đă nói rơ ràng là ḿnh không đồng ư với kế hoạch này.
Hiến pháp ghi rơ Quốc hội chi tiền và giám sát việc chi tiêu số tiền này. Không có luật nào cho phép tổng thống chi tiền cho mục đích mà Quốc hội không duyệt. Như thế, nếu ông Trump cố t́nh xây tường ngoài sự đồng thuận của Quốc hội th́ ông sẽ vi phạm hiến pháp và chắc chắn sẽ bị các ṭa án phong tỏa lại. Ông Trump có thể bị quy phạm tội và có thể bị luận tội v́ việc này. Nói đơn giản, sự phân chia quyền lực khiến ông Trump phải chịu rủi ro nếu quyết làm điều Quốc hội từ chối. Nếu ông Trump quyết định đấu lại hiến pháp coi như ông đấu lại với luật pháp. Lúc đó ṭa án sẽ vào cuộc. Và Quốc hội sẽ phải bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc về việc sử dụng quyền lực của ḿnh, vận dụng hiến pháp đấu lại vị tổng thống đă vi phạm nó - quyền lực luận tội.