Tôi tới Pháp đă hơn 50 năm và vẫn thắc mắc tại sao nước Pháp không mạnh hơn dù có tất cả để vượt trội: lănh thổ rộng nhất Tây Âu, đất đai ph́ nhiêu, phong cảnh hùng vĩ, khí hậu tuyệt vời, địa lư thuận lợi mở ra cả Đại Tây Dương lẫn Địa Trung Hải, con người thông minh, văn hóa và tư tưởng phong phú, khoa học và kỹ thuật hàng đầu thế giới v.v. Cho đến thế kỷ 18 Pháp là cường quốc số 1 thế giới, vượt xa mọi nước khác, nhưng rồi cứ xuống dần và vừa nhường vị trí cường quốc kinh tế thứ năm cho Anh. Chỉ cần đi về phía Bắc Paris hai trăm Km người ta sẽ gặp nước Bỉ đất hẹp người đông nhưng lại phồn vinh hơn, càng đi về phía Bắc càng thấy Pháp thua sút.
Chỉ sau một thời gian dài sống và làm việc với người Pháp tôi mới hiểu được lư do. Nước Pháp đă không gượng dậy được sau Cách Mạng 1789, những cuộc chiến tranh của Napoléon và cuộc nội chiến Công Xă Paris mùa xuân 1870. Và lư do khiến Pháp không gượng dậy được là v́ đă hoàn toàn không có cố gắng ḥa giải dân tộc sau những xung đột. Mỗi lần kẻ thắng đă dành tất cả vinh quang và quyền lợi và chà đạp kẻ thua. Cuối cùng tinh thần "được ăn cả, ngă về không" đó đă ăn sâu vào tâm lư người Pháp và khiến nước Pháp sống trong tâm lư nội chiến thường trực. Công nhân nh́n chủ nhân như những kẻ bóc lột, chủ nhân nh́n công nhân như bọn phá hoại, những ǵ một chính phủ cánh hữu làm th́ đối lập cánh tả phải kêu gọi nhân dân chống lại, dù nếu ḿnh cầm quyền cũng không thể làm khác, và ngược lại.
Pháp không có tinh thần quốc gia dù nhiều tự hào dân tộc. Pháp đă không hiểu rằng ḥa giải dân tộc không chỉ là hàn gắn những vết thương sau xung đột mà c̣n là một triết lư điều hành quốc gia bởi v́ hai khái niệm quốc gia và ḥa giải gắn bó chặt chẽ với nhau. Chính v́ thế mà Pháp không đoàn kết được dân tộc trong một cố gắng chung và đă không thể thành công như đáng lẽ phải thành công. Tuy nhiên, với thời gian, sau Mùa Xuân 1968 và nhất là sau khi bức tường Berlin sụp đổ, người Pháp đă hiểu ra rằng xung đột tả - hữu là vô nghĩa và phải đoàn kết với nhau trong một cố gắng quốc gia chung. Chính trị nước Pháp đă thay đổi, dần dần ḥa giải dân tộc đă trở thành một giá trị và đă thay đổi sinh hoạt chính trị.
Đảng cực hữu Le Pen chế nhạo hai đảng Xă Hội (PS) và Liên Hiệp V́ Một Phong Trào Quần Chúng (UMP) là không khác ǵ nhau mà không hiểu răng đó là một chuyển hóa cần thiết cho nước Pháp. François Hollande gần như chắc chắn sẽ không tái đắc cử nhưng ông đă đóng góp khai thông tâm lư nước Pháp một cách quan trọng. Là một tổng thống cánh tả theo đuổi một chính sách kinh tế cánh hữu ông đă chứng tỏ một chính sách kinh tế chỉ đúng hay sai chứ không tả hay hữu. Cuộc biểu t́nh này đă qui tụ cả cánh tả lẫn cánh hữu, nó đă khiến sự phân chia tả - hữu trở thành nhạt nhẽo. Nó đă đánh dấu một cột mốc. Nước Pháp đă thay đổi.
Và tôi cũng nghĩ tới nước Việt Nam của tôi...
Nguyễn Gia Kiểng
